CAPUT II.

De determinatione proprii destruetive et constructive respiciendo in multiplex eae parte sermonis et in proprio et in subjecto.

Quia verro per notiora assignandum est proprium, et multiplex ex parte sermonis facit obscuritatem, deinde post considerationem ad notius, destruenti vel destruere volenti problema de proprio, inspiciendum est si quid vel aliquod nominum (quae in proprio sunt assignata ad circumdoquendum ipsum proprium) multipliciter dicitur secundum aequivocationem, vel etiam considerandum si tota oratio plura significat secundum amphibologiam vel aliam multiplicitatem : et si sic, non est secundum hoc bene positum proprium. Cujus exemplum est, quoniam sentire aequivoce multa significat. Uno quidem modo significat sensum habere in habitu. Uno quidem sive alio modo sentire significat sensu uti secundum agere. Et ideo male assignatur proprium animalis esse sentire. Propter quod autem in assignatione proprii non est utendum multiplici, nec nomine quod multipliciter dicitur, neque oratione quae multa significat : quia id quod multipliciter dicitur, obscurum facit id quod dictum est ad proprii circumlocutionem : quia dubitat opponens qui debet arguere ad proprium terminandum utrum forte sensum dicit vel dicere intendit eorum quae multipliciter dicuntur : et ideo male per multiplex assignatur proprium. Nam proprium docendi gratia assignatur : multiplex non docet, sed obscurat.

Amplius autem adhuc alia ratio est ad hoc: quoniam necessarium aliquam increpationem ad hoc fieri semper si multiplex assignatur proprium : quia sunt mali socii opus commune impedientes, et transferentes disputationem dialecticam ad sophisticam: quia sic assignare proprium opponens in dissonanti sensu quem non intendit respondens, facit syllogismum de eo sive ad aliud quod multipliciter dicitur : et ut hanc increpationem evadat, per simpliciter dicta debet assignare proprium.

Astruenti autem sive astruere volenti proprium, e contra inspiciendum est, si non plura significat, ne quid, hoc est, aliquod nominum neque tota oratio : erit

enim secundum hoc bene positum proprium. Cujus exemplum est, ut quia neque corpus multipliciter dictum plura significat, neque mobilissimum in superiorem locum, nec totum quod ex his compositum est, quod est oratio circumloquens proprium, erit bene positum secundum hoc proprium ignis, quod sit corpus mobilissimum in superiorem locum.

Deinde juxta hoc idem destruenti inspiciendum est in subjectum, si multipliciter dicitur illud subjectum cujus proprium assignatur: non determinetur autem per distinctionem multiplicis, cujus illorum (hoc est, in quo sensu accepto subjecto) proprium ponatur: non enim positum erit tunc proprium. Ob quas autem causas hoc sit, non est dubium : quia paulo ante dictum est, quod multiplicitas obscuritatem generat, cum subjectum referatur ad proprium causa innotescendi. Nam idem inconveniens accidere necessarium est quod accidit ex multiplicitate proprii. Cujus exemplum est, ut quoniam hoc scire plura significat ut pronomen subjectum : scire autem proprium unum (hoc est, secundum unum sensum) in quo est pronomen nominativi casus, est scientiam habere ipsum in habitu : alterum (hoc est, in alio sensu) in quo ejusdem casus est nominativi: et hoc est scientia uti secundum agere. Aliud vero in alio sensu in quo pronomen, hoc est accusativi casus scientiam esse, hoc est, de ipso esse : et ideo ejus proprii cujus circumlocutio est scire hoc, non bene positum, quando non determinatur cujus horum (hoc est, in quo sensu dictorum) ponitur proprium.

Astruenti vero per oppositum modum hac consideratione utendum est, considerando etiam ad subjectum cujus est proprium assignatum. Si enim non multipliciter dicitur, sed est unum simplex secundum sermonem, erit bene assignatum secundum hoc proprium. Cujus exemplum est, ut quoniam homo simpliciter dicitur ut subjectum, erit bene secundum hoc positum hominis proprium, quod sit animal mansuetum natura. Et notandum est quod corpus in priori exemplo positum dicitur multipliciter de naturali et mathematico : et homo dicitur multipliciter de picto et animali homine : tamen in exemplis restricta accipiuntur ad naturale corpus mobile et naturale, et hominem . ''Adhuc notandum quod multiplex in fallacia in dictione respicitur, et non obscuritas secundum fallaciam extra dictionem, quod fallacia extra dictionem fit in argumentatione per quam non fit circumlocutio proprii, sed multiplex tamen in dictione est in nomine vel oratione perquam fit proprii circumlocutio.