CAPUT IV.

De inspectione problematis de accidente circa oppositorum consequentias.

His habitis in consequentiis oppositorum dicamus ergo, Quoniam autem oppositiones sunt quatuor secundum genera divisae, ut in Praedicamentis determinatum est, considerandum in terminatione problematis de accidente ex contradictionibus (hoc est, ex his quae opponuntur ut contradictoria) quemadmodum a consequentia e contrario facta et interimenti problema et construenti. Sed quia ad maximam istius loci probandam non est via nisi ex posterioribus, ideo sumendum est hoc ex inductione : et quod si aliquod naturaliter sequitur ad aliquod absque hoc quod antecedit ad ipsum, quod ad oppositum contradictorie consequentis sequitur oppositum contradictorie antecedentis. Cujus exemplum est, si homo est animal, non animal est non homo. Similiter autem est et in omnibus aliis sicut dictum est se naturaliter antecedentibus et naturaliter se consequentibus : nam haec in talibus est e contrario consequentia. Et consequentia in ipso in talibus esse non potest, propter causam quae dicta est: nam hoc modo hominem animal sequitur : et sicut sequitur animal hominem secundum naturalem consequetiam, sic non animal sequitur non homo. Hic ergo modus consequentiae in omnibus hujusmodi concedendus : ut si bonum sive voluptuosum sive delectabile est suave sive conveniens, et e contrario erit non suave non bonum : et est exemplum secundum Epicuros. Manifestum autem est, quoniam ad utrumque (hoc est, ad construendum et destruendum) con- vertitur in contradictione consequentia, non in ipso, sede contrario facta. Si ergo aliud dicatur sequi ad aliud secundum inesse, considerandum est utrum oppositum antecedentis consequitur ad oppositum consequentis : et si consequitur, sic sequitur propositum ad propositum : et si non sequitur oppositum contradictorie antecedentis contradictorie opppositum consequentis, neque propositum sequitur propositum : et sic valet construi et destrui.

Sumendum autem est istud in quantum est utile in omnibus, nisi in causis immediatis et effectibus suis,in quibus quamvis naturaliter causa antecedit effectum et infert eum, tamen propter terminorum convertibilitatem sicut causa antecedit effectum, ita negatio causae antecedit negationem effectus : quia in talibus sicut affirmatio est causa affirmationis, ita negatio est causa negationis : sicut enim ad habere pulmonem sequitur respirare, ita ad non habere pulmonem sequitur non respirare : et sic patet, quod sicut consequens sequitur adantecedens, ita oppositum antecedentis sequitur ad oppositum consequentis.

Quod dicunt quidam, quod ejus quod dictum est, quod in contradictoriis non est consequentia in ipso, sed e contrario, causa est quod omnes contradictiones sunt aequales : eo quod in omni contradictione alterum contradictoriorum dicitur de omnibus quae sunt et non sunt, et de nullo simul : et omnino oportet esse aequales contradictiones consequentis. Si autem consequentia in ipso esset in talibus oppositis, sequeretur quod contradictiones antecedentis et contradictiones consequentis essent non aequales : sed sicut consequens est in plus quam antecedens, ita negatio consequentis esset in plus negatione antecedentis. Potest quidem dici, quod haec non est causa, sed potius est illa vera causa quae dicta est superius.

In contrariis autem quae plus accedunt ad oppositionem contradictionis, ideo quod in illis est et consequentia in ipso,

et consequentia e contrario, post contradictoria consideratio ponenda est in contrariis. Considerandum si aliud dicatur sequi ad aliud, utrum contrarium illius quod dicitur sequi, sequitur ad contrarium alterius, aut secundum consequentiam in ipso, aut secundum consequentiam e contrario factam: et si sic, construitur problema : si non, destruitur : et sic valet ad construendum et ad destruendum in contrariis ubi ipsa consequentia est, ut in fortitudine et debilitate sive timiditate : nam fortitudinem sequitur virtus sicut totum universale sequitur partem, debilitatem sive timiditatem sequitur vitium sicut totum universale sequitur partem, et virtutem sequitur esse de eligendis, vitium autem de spemendis : ergo consequentia istorum est consequentia in ipso : contrarium enim est eligendum spernendo. Si ergo dicatur fortitudo eligenda, per consequentiam sequitur eodem ordine contrarium consequentis ad contrarium antecedentis secundum consequentiam in ipso factam. Similiter autem etin aliis hujusmodi est contrariis. Sed hic hujus consequentia accipienda est in quantum est utile, quia non tenet in omnibus: quamvis enim avaritia et prodigalitas sint contraria, non tamen sequitur, si avaritiam sequitur vitium et spernendam, quod prodigalitatem sequitur virtus et eligendum. Sed tenet in his quibus aliquid per se causa vel aliquid sui causa est ad inferendum, et non in aliis, sicut fortitudo (quae est virtus) causa est quod sit eligendum, et debilitas per aliquid sui causa est quod sit spernendum per hoc quod est excessus medii : causa autem eligendi est virtus per hoc quod est medium. Avaritia enim non est causa eligendi, neque prodigalitas. Formetur ergo sic consideratio, si contrarium dicatur sequi aliquid, considerandum est si contrarium consequentis sequitur ad contrarium antecedentis secundum consequentiam in ipso : et sic constructum est problema. Si autem non, sic interimitur problema.

In contrariis autem quae se ad invicem habent sicut totum integrale et pars integralis, inspiciendum est in antecedente et consequente secundum consequentiam e contrario factam in talibus: quia pars integralis non ponit totum, sed e contrario totum ponit partem, et pars negata negat totum, et totum negatum non negat partem, ut patet in Topicis BOEtii: et ideo in taliter contrariis non potest esse consequentia in ipso, sed e contrario. Cujus exemplum est, euechia et cachechia opponuntur contrarie : et euechiam sequitur sanitas, cachechiam autem non sequitur aegritudo, quamvis sanitas et aegritudo opponantur : unde non sequitur, euechia et cachechia sunt contraria, sanitas et aegritudo sunt contraria : et euechiam sequitur sanitas : ergo cachechiam sequitur aegritudo : e contrario sequitur, cachechia sequitur aegritudinem : unde sic valet consequentia: si euechia est sanitas, et infirmitas sit cachechia, ita quod sicut consequens sequitur ad antecedens, ita ad contrarium consequentis sequitur contrarium antecedentis: quae (sicut dictum est) consequentia est e contrario. Et hujus causa est, quod euechia est totum integrale ad sanitatem, et sic infert eam ut totum integrale infert partem. Quoniam enim densitas carnis est ex bona dispositione interiorum et exteriorum Gausata in complexione et compositione : cachechia autem mala dispositio est in exterioribus et mala habitudo causata in naturali augmento, ut in supra modum pinguibus : et tamen non sequitur quod infirmi sint simpliciter, quia inter sanum et aegrum est medium. Sic ergo in talibus est consequentia e contrario, si euechia sanitas est, infirmitas cachechia erit.

Et nota quod in illis contrariis aliud est signum convertentis, et aliud signum convertibile cum causa : cachechia enim est signum imperfectum, sicut id quod in parte est, ejus quod est in toto : et ideo manifestum est quod in talibus est consequentia illa quae dicitur e contrario. Raro autem et in paucioribus contrariis fit consequentia in e contrario : quia non adcidit nisi in his quae se habent ad totum integrale ut pars, ut dictum est : sed in pluribus aliis fit consequentia in ipso. Sic ergo consideratio formetur, si propositum dicatur sequi ad propositum, considerandum est si oppositum antecedentis et oppositum consequentis se consequuuntur aut secundum consequentiam invenitur problema : si enim in contrariis et antecedentis et consequentis invenitur talis consequentia, tunc in propositis quae dicta sunt, necesse est alterum sequi ad alterum.

Similiter autem ut in contrariis perspiciendum est in privatione et habitu quantum ad consequentiam : sed in privationibus non tenet consequentia econtrario, sed consequentia in ipso : ut si visus et caecitas opponuntur ut habitus et priva si visus est sensus, caecitas est insensibilitas quaedam, ita quod insensibilitas sumatur a rivatione cujusdam sensus et non a privatione sensus in communi, sicut visus ponit quemdam sensum et non omnem : oppositum enim sensus est insensibilitas ut privatio et habitus : nam hic sensus est habitus, et alterum caecitas privatio : et sic patet quod in privatione et habitu est consequentia in ipso tantum. Cum autem in contrariis sit etiam et consequentia in ipso et e contrario, in privatione autem et habitu consequentia in ipso tantum, reducuntur contraria ad privationem et habitum aliquo modo, et non e converso : et ideo consideratio in oppositis secundum privationem et habitum, est post considerationem in contrariis. Si ergo dicatur aliquid quod ut privatio et habitus se habet sequi ad alterum,considerandum est utrum oppositum consequentis sequitur ut oppositum antecedentis : et sic construitur problema. Si autem non, interimitur problema.

Similiter his secundum privationem et habitum oppositis his quae sunt ad aliquid sive relativis, utendum est: in oppositione enim eorum quae sunt ad aliquid,

eadem consequentia est utendum, hoc est, in ipso consequentia ut in privatione oppositis : ut si triplum est multiplex, subtriplum quod correlativum antecedentis dicitur, est submultiplex : dicitur autem opponi relative triplum ad subtriplum, et multiplex ad submultiplex dicuntur relative opposita in consequente. Et boc quidem exemplum est in his quae sunt secundum esse et non secundum dici relativa, quae relativa sunt et vere relative opposita : sed exemplum (in his quae secundum dici relativa sunt) est, ut si scientia est opinio, et scibile est opinabile : et si visus est sensus, et visibile est sensibile: cum scientia dicatur ad scibile, et scibile ad opinabile, si sequitur consequens ad antecedens, sequitur correlativum consequentis ad correlativum antecedentis, quae est consequentia in ipso.

Instantia autem quae contra hanc consequentiam videtur esse, propter quam non necesse in his quae sunt opposita ut ad aliquid, consequentiam in ipso fieri generaliter quemadmodum dictum est. Nam sensibile quod ad sensum dicitur, scibile est quod dicitur ad scientiam : et tamen sensus non est scientia. Sed hujus solutio est, quod instantia quae dicta est, non est vera instantia contra praedictam consequentiam: multi enim sunt qui non dicunt sensibilium ut sensibilia sunt esse scientiam, sed sensibilium ut abstracta sunt a sensibus communibus et facta sunt intellectiva, dicunt esse scientiam : et ideo sicut sensibile non est scibile, ita sensus non est scientia.

Amplius ergo dicunt, quod non minus est haec consideratio utilis ad contrarium quod est secundum negationem, quam ad propositum quod est secundum affirmationem : nam sequitur, sicut sensibile non est scibile, ita nec sensus scientia. Consideratio autem talis, si aliquid relativorum dicatur sequi ut aliud, considerandum si opposita his correlative sequuntur se invicem secundum consequentiam in ipso factam: et sic construitur problema : et si non,interimitur. Haec igitur in consequentiis oppositionum dicta sunt: alia enim et in Praedicamentis et in aliis dici habent.