CAPUT V.

In quo est inspectio ad bonum eligendum per motum ad ipsum et quantitatem, et a simili cum bono, et a contrariis istorum, et est per locos communes non proprios secundum id quod ante habitum est.

Amplius considerando in motibus ad bonum vel a bono simpliciter, vel quoad nos, vel quoad ea ex quibus sunt motus, et ad quae istae sunt considerationes. Generatio enim boni et corruptio sunt motus ad esse boni: sumptiones autem et abjectiones sunt motus ab acquisitione boni quoad nos : contraria autem a quibus et ad quae motus. Simile autem est in motu quoad terminum ad quem generatum simile est generanti. Unde simile est consequens generatum in relatione ad genera vel differentias tales, valde facile est invenire cuilibet. Unde ex corruptionibus boni et abjectionibus et generationibus et sumptionibus et contrariis est boni inspicere rectas rationes eligendorum, quorum consideratio non est de intrinsecis de bono, sed de extrinsecis ipsi bono. Quorum enim bonorum corruptiones sunt magis fugiendae, ipsa bona sunt magis eligenda : quia talium corruptiones melius bonum privant, cujus privatio est magis fugienda. Similiter autem in abjectionibus et in contrariis etiam : quia quorum abjectiones magis fugiendae sunt, meliori bono destituunt, et hujus abjectio magis fugienda est, quam si minori bono destitueret : et quorum contrarium magis fugiendum, hujus contrarium melius bonum destruit, et ideo magis fugiendum propter ipsum bonum quod abjicitur : et cujus contrarium magis fugitur, melius est et magis eligendum.

In generationibus et sumptionibus e contrario : quorum enim sumptiones et acquisitiones et generationes sunt magis eligendae, magis bonum conducunt vel nobis, vel in esse, et ideo sunt magis eligendae.

Alius est locus ad idem considerando in ipsum generatum vel adductum per relationem ad optimum quod est habitudo : quod enim summo bono est proximius, magis est eligendum. Dicitur autem proximus summo, in cujus actibus magis est summum bonum : et prudentia magis est eligenda fortitudine, secundum quod actus prudentiae est felicitas civilis : et ideo haec dicitur virtus hominis, et optima virtutum in Ethicis.

Similiter in consideratione similium, quod similius est bono, melius esse dicitur, ut justitia quam justum magis est eligenda : quia magis similis est bono : cum justitia sit ens fixum et stans in genere boni : justum autem non est tale ens, ut prius dictum est: et ideo similior est bono quod est genus in moribus.

Et si duo comparentur ad duo, id quod meliori duorum similius est, quoad hoc magis est eligendum : quia boc informatum est bonitate melioris, quod aliter in bono non esset similis illi. Quemadmodum Ajacem Ulysse quidem dicunt esse meliorem, eo quod in bonis et in heroicis virtutibus similior erat Achilli, qui optimus fuit quam Ulysses.

Instantia autem hujus consimilitudinis quaedam esse videtur, quae non sophisticam fert considerationem, sed ad rectum adducit intellectum: videtur tamen generaliter verum quod dictum est, quod Ajax similior Achilli in eo quod optimus est (hoc est, in virtutibus heroicis) altero quidem, hoc est, Ulysse existente bono, non similiter autem in optimis virtutibus: et ideo consideratio intelligitur de similitudine et in optimis virtutibus, et non in quibuscumque.

Unde etiam in talibus considerandum est si in ridiculosioribus meliori sit simile vel simili, velut simia homini est similior quam equus : tunc enim non sequitur quod id quod similius est meliori sit melius : non enim simia melior est equo et quolibet bruto.

Rursum autem per hunc locum considerandum in duobus comparatis ad unum melius ipsis, si hoc quidem in meliori sit simile bono : illud autem aliud cui comparatur in pejori, sit simile eidem : erit enim melius quod in meliori est simile, quia hoc melioris boni informatum est qualitate.

Habere autem instantiam et in hoc videtur, non quae considerationem impediat, sed quae ad rectum intellectum ducat considerationis : possibile enim est quod Ajax Achilli optimo parum sit si- milis in optimis. Parum autem dico in paucis esse similem. Ulysses autem Nestori bono minus sit similis in multis et valde. Sed hujus solutio est, quod intelligitur de similitudine in pluribus et melioribus : et sic procedit consideratio.

Adhuc autem instantia videtur esse si hoc quidem comparatorum est simile meliori in pejoribus quae insunt meliori: illud autem aliud comparatorum simile sit pejori in moralibus, ut equus et asino in melioribus asini similis est, et simia homini ridiculosioribus et pejoribus. Sed sicut dictum est, non sic procedit consideratio. Et istae consimilitudines, ut quidam dicunt, sumptae sunt in contracto bono ad quantitatem boni. Sed dicendum quod sumuntur, sicut dictum est in expositione earum.

Consideratio autem in qualitate boni accidentali: tunc id quod nobilius est secundum originem suam, magis est eligendum quam id quod minus est tale, et nobile, quod in origine est alterum ex principiorum et bonorum principio de quo procedit, ut dicit Victorinus.

Adhuc autem in boni acquisitione sive sumptione considerandum est : quia quidquid difficilius est sumere, est magis eligendum. Magis amamus cum habemus ea quae difficile est sumere. Et hujus causa redditur tertio Ethicorum: quia apud sapientes non ponitur difficultas in acquirendo, nisi bonitas acquisiti vincat in bono laborem acquirentis : et ideo difficiliter acquisitum magis eligendum est secundum prudentiam sapientis : et sic intelligitur consideratio, quia aliter electio stulta esset, ut dicitur in Ethicis.

Eodem modo magis est eligendum magis proprium secundum boni considerationem privati, quam quod minus est proprium, sed et alteri debetur : quia proprio in usu posito non contradicitur, sed communi contradicitur.

E contra comparando ad malum id quod est malum incommunius, hoc est, incommunicabilius, magis est eligendum quam id quod communicabilius est ma- lum : et prudentia est sive calliditas, quae communicabilius est malum. Et hujus ratio est, quia magis eligendum est id quod nulla difficultas sequitur in processu ad bonum, quam id quod sequitur adhuc difficultas in processu ad bonum : divinus autem cum sit astutus circa ea quae sunt ad finem, difficultatem habet in processu : quia alias virtutes non habet conjunctas sicut prudens : et ista est vera considerationis intentio, et probatur ex sexto Ethicorum.

Amplius autem considerandum in bono naturali secundum excessum, si hoc in bono naturali in isto alio comparatur melius, et eo quod melius sui boni ad meliorem attingit virtutem, et melior est alii, magis est eligendum : quia suum optimum melius est eo quod in altero est suae speciei optimum : et sic melior est homo in naturali bono, quam equus erit : similiter homo melior equo. Et si optimum unius speciei secundum eamdem boni comparationem est melius optimo speciei alterius, sunt etiam similiter, hoc ideo melius erit, ut si optimus homo optimo equo melior, et similiter homo similiter equo est melior.

Amplius autem consideratio in communicatione boni accepti est : acquisitum enim bonum quod acquisitum est, erit vel contingit participari cum amicis velit et cupiat optima, magis est eligendum, quam id quod non contingit participari cum amicis. Similiter illud erit melius bonum, quod volumus ad amicos agere secundum legem amicitiae, quam ponit Tullius in libro de Amicitia, quod prima lex amicitiae censeatur, ut pro amicis non nisi honesta faciamus, quam quae contingit agere ad quoslibet: haec enim indifferentia sunt ad quoslibet agere cupimus quae non sunt cordis nostri, volumus secundum veritatem magis bene facere et bene agere ad ipsos, quam ad faciem secundum exteriorem hominem videri bene facere et bene agere ad ipsos, et non secundum veriiatem : propter quod juste agere secundum quod amicitia est in justa et reali communicatione, ut in IX Ethicorum dicit Aristoteles, magis quam in videri bene facere et bene agere quo utimur ad quoslibet secundum exteriorem faciem communicando, e contrario modo quo ambulamus ad amicos.

Adhuc comparando bonum naturale quod necessarium est, sine quo non salvatur natura, ad bonum morum quod est ex circumstantia bonum, vel bona quae sunt ex circumstantiis actus et agentis et negotii, et sive bona sunt meliora in bono quam necessarium, et naturalia sine quibus non salvatur natura, et similiter magis eligenda : hoc enim modo melius est bene vivere ex circumstantiis quam vivere naturaliter : et similiter quod est sine circumstantiis bonum ; melius est enim simpliciter vivere quam non vivere. Ipsum autem vivere aliquando tempore aegritudinis et aliter indigenti vita magis est necessarium.

Et ideo aliter et aliquando magis eligendum, et aliter ea quae simpliciter sunt meliora sunt magis eligenda, non simpliciter, et non alicui, nec alii: propter quod non sequitur, quod si aliqua sunt meliora, et propter hoc sunt magis eligenda: philosophari etiam simpliciter melius est quam simpliciter ditari: sed non sequitur quod prae omnibus et magis semper sit magis eligendum alicui indigenti necessariis, quia indigens studere in liberalibus non potest, ut dicit Aristoteles primo primae philosophiae suae, quod omnibus ad necessitatem et ad voluptatem habentibus prius sacerdos in schola intrare concessit ut liberalibus studeret: et ob hoc liberalia studia liberalia dicta sunt.

Et hoc est quod dicit Aristoteles quod bonum ex circumstantia quando jam existentibus necessariis, alia quidem non utilia sed per se et propter se quaesita, alia quaedam de partibus honesti, de numero bonorum honestorum existentia : si quis enim ista diligenter consideret, pene in omnibus invenire magis eligendum, quando et alicui bonum quod necessarium est : melius tamen invenire

simpliciter esse bonum quod est ex circumstantia bonum : et hoc est honestum et propter se eligibilius. Dico autem pene, non propter hoc quod aliqua necessaria sunt meliora his quae sunt ex circumstantiis, sed quod una causa propter quam aliquando necessarium magis eligitur propter fugam sui contrarii quod magis est nocivum : et sic aliquando vivere magis eligitur quam bene vivere, non simpliciter, sed quando per vivere periclitatur bonum ex circumstantia : si enim per vivere illud periclitaretur, tunc esset mors bono et forti tali salute eligibilior, sicut dicit Aristoteles in III Ethicorum.

Amplius eo quod non est ab alio accipi posse, magis est eligendum in eo quod tale, quam quod est posse accipi ab alio. Quale quod secundum rationem eligibilis passa est justitia ad fortitudinem : et est exemplum Platonis in Politicis dicentis, quod justitia politica in republica et causis stare non potest, nisi per actum fortitudinis repclientis hostes hominum : et sic fortitudo habet posse a se, justitia autem a fortitudine : et ideo quoad hoc fortitudo est magis et prius eligenda : et ita quod sine alio prodest, aliud autem sine isto non.

Et magis est eligendum quod sine alio prodest : et secundum est potestas politica sine prudentia non est eligenda, quia imprudens abutitur potestate accepta : prudentia vero quod activus habitus est cum ratione agendorum, sine potestate politica utilis est et eligenda : et ideo magis eligenda quam potestas.

Adhuc autem comparatis duobus rationis et naturalis acquisitionis, unum abnegamus ut reliquum videatur inesse, melius est et eligibilius est illud propter quod ut inesse videatur alterum, abnegamus, sicut est ingenium et studium : abnegamus enim studium et studere ut ingeniosi esse videamur, etc.