CAPUT V.

De inspectione problematis de accidente ad extrinseca ejusdem, sed tamen convenientia cum illo.

Sic ergo terminato problemate per locum ab oppositis qui extrinsecus est et oppositus subjecto vel praedicato problematis, vel utrique, inspiciendum est ad illa quae extrinseca sunt praedicato vel subjecto problematis, sed tamen convenientia sunt cum illis. Et primo respiciendum est ad illa quae cum ipsis habent similitudinem essentialem, et postea ad illa quae cum eisdem similitudinem habent accidentalem. Similitudinem autem essentialem cum praedicatis et subjectis problematum habent conjugata cum ipsis et casuali inflexione derivata ab ipsis : et ideo primo videndum est quae sunt conjugata et casualia, et qualiter ad invicem comparantur.

Dicemus igitur, quod rursus ad terminationem problematis de accidente tam id interimere volenti quam construere, considerandum est in his quae ex eis abundabit argumentationibus. Videamus igitur quae dicuntur conjugata. Sunt autem conjugata principale et sumptum a principali per concretivam denominationem, quamvis secundum grammaticum (qui modos in formatione vocum attendit) principale descendit a sumpto, ut justus justi, addita tia, fit justitia : considerando tamen ad rem et naturam compositum descendit a simplici. Principale simplex est abstractum a quo derivatur concretum, et sumptum ab ipso dicitur et dicuntur conjugata quasi sub uno jugo principalis significationis conjuncta secundum modum significandi diversum. Casus autem qui a cadendo dicitur, in- ( flexio adverbialis a principali descendens et sumpto quae in his quae primae et se- cundae derivationis, ut justitia, justus, justi, juste. Quandoque regulariter cadit per inflexionem ultimae syllabae, et quandoque cadit irrcgulariter,ut a bonis, boni, bene, in quo prima et ultima syllaba innectuntur.

Dicuntur igitur conjugata quae sunt hujusmodi a justitia, justus, justa, justum, quae sunt conjugata, sunt sub uno et eodem jugo principalis significati, quod est justitia conjuncta, a quo non differunt nisi per modum significandi diversum. Dicuntur ergo conjugata hujus quae sunt ut justus, sta, stum. justitiae: quod principali significato conjuncta, et a nominibus tertiae declinationis sumpta, sicut fortia et fortis conjugata sunt fortitudini. Similiter perfectiva, aut considerativa alicujus habitus corporalis vel spiritualis derivata non per inflexionem, sed per denominationem dictam, propter aliquem modum quo se habent ad illum habitum vel formam, dicuntur illi habituali formae conjugata, sicut diaeta vel urina dicuntur sanitati conjugata, cujus sunt perfectiva et conservativa, ut salubria sive sanitatis effectiva sana dicuntur et conjugata sanitati: et euechiva, hoc est, euechiae factiva vel conservativa, conjugata sunt euechiae. Eodem autem modo in omnibus aliis. Ergo quaecumque conjugata qualiter (hoc est, aliqualiter) .ut sumpta a principalibus denominatione (ut in communi dicatur) taliter (ut dictum est) solent dici. Casus autem per inflexionem venit in adverbium, qui modus actus verbi terminat, ut juste inflexum a nomine secundae declinationis, vel fortiter vel salubriter derivatum a sumpto tertiae declinationis, hi casus dicuntur: et est in eis modus adverbialis qui est modus verbi.

Licet autem sic dicantur conjugata, tamen non modo proprio, sed communi dicuntur quae sunt secundum casum quodammodo conjugata esse, ut juste conjugatum videtur esse quodammodo justitiae, et fortiter fortitudini dicitur vel videtur esse conjugatum : quia casus a prin-

cipali descendit, quamvis per medium : sumptum autem a principali sine medio descendit. Coniugata enim dicuntur omnia (puae sunt secundum eamdem conjugationem ad principalia respicientia, ut justitia conjugata sunt hoc modo communi justus, sta, stum, et juste.

Hoc modo determinatis conjugatis et conjugationis formando considerationem, manifestum est, quoniam uno quolibet ostenso accidente et de aliquo quod conjugatum est alteri, aut velut casus se habet ad aliud, ostensum erit illud accidens in omnibus conjugatis inesse, ut si ostendatur aliud eorum bonum esse vel laudabile, et reliqua omnia ostensa sunt similia in eodem accidente, ut si ostendatur quod justitia est de numero laudabilium, ostensum est quod justus laudabilis, et quod justo fit laudabiliter, et conjugata justitiae et casus ejus sunt de numero laudabilium : sed casus per inflexionem nominis in adverbium dicetur juste et laudabiliter secundum casum ab eodem principali cadens, et dicuntur isti a laudabili secundum eumdem modum casus, sicut justus dici a justo ostensum erit, et casus ostensus erit de casu : et si non dicitur principale de principali, neque sumptum dicetur de sumpto, neque casus de casu.

Considerandum tamen si in casibus et conjugatis est non solum in ipsis principalibus et sumptis et casibus, sed etiam in contrariis illorum contraria inspicienda sunt. Cujus exemplum est, quod si conjugatum habens contrarium dicitur de conjugato habente contrarium, si contrarium de contrario dicitur conjugato, et propositum dicitur de proposito, et si non, non. Verbi gratia, bonum et malum sunt contraria, suave et triste contraria, si bonum est suave, et bonitas est suavitas, et bene suave, et malum triste, et malitia tristitia, et male triste sit vel tristanter, et si non, non : et in eo judicio bonum et malum sunt praedicata, et suave et triste sunt subjecta. Est autem suave delectabile, et triste molestum, quod tamen aliquando non est malum, sed bonum utile, sicut aduri vel incidi : nude si triste est malum, et suaviter est bonum : et si triste aliquando non est malum, et suave aliquando non erit bonum : neque suavitas bonitas, neque suaviter bene : aut si boc triste est malum, et suave bonum. In principalioribus exemplum est Socratis qui dixit virtutes esse scientias, eo quod malus est ignorans, sic arguens : injustus est ignorans : ergo injustitia est ignorantia : et in contrario justitia scientia : quia si justitia est scientia, et injustitia erit ignorantia : et si quod juste est vel fit scienter vel experienter fit, sequitur tunc quod injuste est vel fit, ignoranter est vel fit. Sic autem in conjugatis in contrario non est verum.

Nec ista quae de conjugatis posita sunt (quae nunc dicta sunt) vera sunt, et quod justitia est scientia, et justum scitum et expertum, et juste scienter : magis enim apparebit si quis ethice principia vitiorum considerat, quod illud quod injuste fit, expcrienter et ex certa scientia fit magis quam quod fiat inexperienter : quia nisi scienter fieret, esset involuntarium quod est injustum : quod non est verum : sed fiunt scienter particularia in quibus est actus.

Hic autem modus qui nunc dictus est prius, etiam est dictus in contrariorum consequentiis, quamvis nunc consideretur contrariorum sequentia in conjugatis et casibus : quod superius similiter in contrariis ostendimus : eo quod nunc nihil ostendimus, sicut dictum est, in conjugatis quam quod ad contrarium conjugato sequitur contrarium per oppositionem contrariorum. Si ergo in conjugatis in se et in suis contrariis est inspiciendum ad terminationem problematis de accidente, et in casibus similiter : quia casus quodammodo sunt conjugati.