CAPUT II.

De inspectione ad inhaerentiam et ad complexionem ad invicem contrariorum.

Nunc ergo videndum est qualiter problema de inesse ut accidens determinetur de inspectione ad locum ab oppositis. Et quia duo considerantur in oppositis, etiam oppositorum inhaerentia, et oppositorum consequentia : ideo primo determinabimus de oppositis secundum suam inhaerentiam, et postea docebimus inspicere ad opposita quantum ad suam consequentiam.

Dicamus igitur quod ideo oportet contraria sive opposita accipere, et ad inhaerentias eorum accipere, quolibet modo fuerit utile opponenti ad locum argumentationis sive ad construendum sive ad destruendum : ideo oportet videre quot modis contraria complexa per inhaerentiam ad invicem faciunt contrarietatem. Dicimus quoniam contraria per inhaerentiam ad invicem complectuntur in invicem sex modis : sed non omnibus ad invicem complexa faciunt contrarietatem, ita quod alterum repugnet alteri, sed quatuor modis contrarietatem faciunt, ita quod repugnant ad invicem et se expellunt ab eodem subjecto.

Quod autem sex modis complectantur ad invicem, patet ex hoc quod si quatuor accipiantur contraria secundum inhaerentiae complexionem, aut complectuntur quod contrarium praedicetur de contrariis subjectis divisim, aut quod eadem praedicentur de contrariis. Si primum, contrarium inducerem secundum naturalem repugnantiam, sicut si dicam, amici et inimici sunt duo contraria, et benefacere et malefacere sunt duo contraria. Et secundum naturalem inhaerentiam benefacere est amicis, et malefacere est inimicis, ut dicit Socrates. Haec enim natura omnia animalia docet. Hae sunt ergo duae complexiones quae contrarietatem non faciunt, amicis benefacere, et inimicis malefacere : quae ideo contraria non sunt, quia sunt unius complexionis, quia sunt ejusdem moris : quia secundum jus naturale est, quod natura omnia animalia docuit, ut in Zenone dicit Socrates, et Plato dicit id de Socrate. Aut complectuntur ad invicem indirecte secundum repugnantiam naturalem, ut amicis malefacere, et inimicis benefacere : et sic iterum non faciunt contrarietatem : quia sunt ejusdem mali moris contra jus naturale instituti, quod est contrarium in facie naturali, quam natura omnia animalia docuit. Aut si sic complectuntur, quod ambo contraria divisim ponantur de uno contrariorum, et ambo de reliquo, ut amicis benefacere, et amicis malefacere : ita quod haec duo contraria praedicantur de hoc unico quod est amicis, et ambo de reliquo quod est inimicis, ut inimicis malefacere, et inimicis benefacere : et utroque modo faciunt contrarietatem : quia amicis benefacere non est ejusdem moris cum eo quod est amicis malefacere : nec ejusdem moris est inimicis benefacere, et inimicis malefacere. Aut sic complectuntur, quia contraria praedicantur de eodem : et hoc dupliciter,

ut amicis benefacere, et amicis malefacere : et haec complexio facit iterum duas contrarietates, eo quod haec sunt contrarii moris : quia unum est de justitia naturali, et alterum dispositi secundum justitiam naturalem. Prima ergo complexio non facit contrarietatem, sed aliae quatuor faciunt contrarietatem, sicut ea quae sunt contrariorum affectuum habituum.

Et si aliquis objiciat quod contraria nata sunt fieri circa idem : benefacere et malefacere sunt contraria : et ideo si amicis benefacere circa idem natum est fieri, etiam id quod est contrarium ei, quod est malefacere. Dicendum quod contraria potentia nata sunt fieri circa idem, et non actu simul : et sic subjectum et susceptibile contrariorum est non secundum formam ultimo perficientem constitutam : et de ista verum est quod contraria nata sunt fieri circa idem et non actu simul : et si est susceptibile per formam propriam constitutum et perfectum, nihil prohibet per formam illam inclinatum esse ad unum contrariorum, et non ad alterum : et tale susceptibile est amicus et inimicus : et ideo est amicis benefacere, et non est secundum morem amicis malefacere. Hujus autem causa est, quod susceptibile horum contrariorum non est materia ex qua vel in qua fiant contraria, sed potius objectum circa quod : et tale objectum est ratio actus et finis : et ideo est amicis benefacere, et ratio et causa propter quam est amicis benefacere, est quia amici sunt : unum autem et idem non potest esse ratio oppositorum : et ideo etiam haec procedunt a contrariis habitibus : et ideo contraria opera, quod est amicis benefacere sit moris justitiae naturalis, et amicis malefacere sit ejusdem moris, patet per Tullium in fine suae primae Rhetoricae dicentem, quod jus et justitia naturalis est quod non opinio genuit, sed innata quaedam vis inseruit. Et Isidorus, quod jus naturale est quod natura omnia animalia docuit: omne enim animal bene- facit amico, vel malefacit inimico, vel fugit ab eo. Propter quod in diffinitione hominis posuit Socrates, quod homo est animal rationale amicis benefaciens et inimicis malefaciens, sicut legitur in primo Zenonis.

Et si aliquis instet per hoc quod lex dicit quod inimicis benefiat. Non habemus contra hoc dicere, quia hoc ex principiis philosophiae non probatur, sed potius ex gratia supergreditur ad naturam et ad rationem, et ad majorem ordinat perfectionem, ad quam non potest se extendere Philosophus.

Ex dictis autem patet, quod duae primae complexiones non faciunt contrarietatem : nam illud quod est amicis benefacere, ei quod est inimicis malefacere, non est contrarium : quia haec ejusdem moris sunt, ut dictum est, et habitus : utraque enim haec eligenda sunt, et ejusdem moris sunt, ut dictum est : nec illud quod est amicis malefacere, contrarium est ei quod est inimicis benefacere: per eamdem rationem, quia haec utraque sunt fugienda, et sunt ejusdem mali moris : videtur enim quod spernendum et fugiendum non sit contrarium spernendo, nisi sit unum ut abundantia, alterum ut defectus. Taliter autem non sunt contraria benefacere et malefacere, sed sunt opera et effectus contrariorum propter praedicata contraria de eodem : haec enim de contrario sunt more, et ita sunt per se et proprii effectus contrariorum : et horum duorum, amicis quidem benefacere est eligendum ; amicis autem malefacere, spernendum : et unum tantum eorum boni moris.

Palam ergo ex his quae dicta sunt ex incidenti, quoniam eidem subjecto accidit plura esse contraria, non quidem secundum plura quae sunt in ipso. Cujus probatio per exemplum est: quia ei quod est amicis benefacere, et illud quod est inimicis benefacere, contrarium est ex parte subjecti, quia est de contrario subjecto : et ideo etiam quod est amicis malefacere, contrarium est ex parte praedi- cati : sed contraria praedicata ad idem referuntur. Similiter autem se habent et in aliis apparebunt singularium dictorum, eodem modo, ut dictum est, ex parte subjecti vel praedicati considerantibus : semper enim unum ut hoc modo consideretur, pluribus est contrarium, et semper unum contrarium erit duobus. Et ideo ab opponente est accipere illud contrarium quodcumque ad positionem erit magis utile, hoc est, quo magis est argumentari ad positionem.

Amplius autem in dispositis secundum complexionem contrariorum ponendae sunt considerationes, quaecumque trahi possunt a tali complexione contrarii. Considerandum ergo primum si illi accidenti quod inesse dicitur alicui subjecto, est aliquid contrarium. Et considerandum est si illud contrarium inest secundum actum illi subjecto cui dicitur inesse accidens : et accidens quod ponebatur inesse, non inerit ei tunc, quia contraria secundum actum simul non possunt inesse eidem. Impossibile enim est contraria simul eidem inesse secundum actum. Haec igitur est in contrariis consideratio. Considerandum etiam secundo si quid talium accidentium dicatur inesse eidem, quo inhaerente necesse est contraria eidem inesse : tunc enim per locum a contrariis non contingit inesse illi cui inesse dicebatur : ut si quis cum Platone formas ideales in nobis ponat, dixerit esse ut formales causas, quae secundum Platonem et per accidens et per se sunt immobiles et insensibiles. Si hoc quidem detur, accidit et sequitur quod eaedem formae et moventur et quiescunt : in se enim sunt immobiles et insensibiles : secundum esse quo sunt in nobis, moventur ad minus per accidens. Et eadem ratione accidit eas sensibiles et insensibiles esse : formae enim ideales secundum se universaliter quiescere sive immobiles esse et intelligibiles his qui ponunt formas, Socratici et Platonici et Stoici : cum autem sint in nobis, sequitur quod impossibile est eas in nobis

immobiles esse et insensibiles : nam moventibus nobis, necessarium per motum per accidens ad minus omnia moveri quae in nobis sunt. Palam autem et quoniam sensibiles sunt omnes formae ad minus per accidens sensu visus quae sunt in nobis. Visus per se aut per accidens accipit omnes primas formas quae sunt in nobis : nam per sensum qui visus est, omnem eam quae in unoquoque est, formam cognoscimus vel per se, vel per accidens.

Rursus tertia consideratione considerandum est si positum est a respondente aliquod accidens inesse alicui subjecto, quod habet aliud contrarium, si illud contrarium potentia insit eidem subjecto vel non : si enim inest accidens, contrarium accidenti eidem potest inesse : quia idem est susceptibile contrariorum, nisi alterum insit natura : si autem aliud non est susceptibile contrarii, nec accidentis quod etiam inesse dicitur, erit susceptibile. Cujus exemplum est, ut si aliquis dixerit odium sequi iram quantum ad inesse in eodem subjecto secundum positionem, tunc sequitur quod odium erit in specie furoris quod est irascibilis, sicut in subjecto ira est in irascibili. Prospiciendum ergo si et contrarium odio est in specie furoris sive irascibilis (contrarium autem odii amor est), et ideo inspiciendum est si amor est in eodem subjecto : nam si non est amor, sed irascibilis est, eo quod in concupiscibili est, alias secundum Platonem : tunc patet quod odium iram non sequitur, sed eidem inesse : quia odium et amor sunt contraria, quae secundum unum et idem subjectum habent fieri circa animam. Similiter autem in alio exemplo, si dixerit respondens in concupiscibili anima esse ignorare, tunc enim sequitur quod in concupiscibili anima sit disciplinae perceptibile, sicut contraria vel opposita privative sunt vera fieri circa idem : et si non videtur disciplinae esse susceptibile id quod est concupiscibile, tunc nec ignorantiae susceptibile.

Iste autem locus considerationis tertiae non valet astruenti, quoniam inest : quia si contrarium continget inesse, non sequitur quod propositum inest, sed tantum quod contingit inesse : unde ad accidentis propositum contingit inesse, locus utilis est: sed valet ad contingere inesse propositum propter hoc quod contraria contingunt eidem inesse : ostendentes enim quoniam susceptibile subjectum contrarii, ostendentes erimus quoniam non susceptibile accidentis propositi quod inesse dicebatur et quod nec inest, nec contingit inesse : si autem ostenderimus quoniam inest contrarium, aut quod subjectum susceptibile est contrarii quod contingit eidem inesse, nondum ostendentes erimus quoniam contrarium illius inest subjecto : quia non sequitur, si unum contrariorum contingit alicui inesse, quod contrarium illius insit: sed sequitur tantum quod contingit inesse, et hoc ergo tantum sequitur, et non illa, quod insit secundum actum. Sic ergo considerandum est in contrariis secundum inhaerentiam accidentalem vel potentialem consideratis.

Attende tamen quod ultima consideratio maxime tenet secundum Platonem, cujus dictum fuit, quod irascibilis et concupiscibilis et rationalis essent diversae animae , in diversis partibus sitae, ita quod rationalis sita esset in capite sive in cerebro, concupiscibilis in hepate et inguine quodammodo sepulta, irascibilis in felle: et secundum hoc istae animae non erunt unum in subjecto, ex quo possint esse unum subjectum alicujus accidentis. Etiam quod odium dicitur dupliciter: est enim odium inveterata ira, et sic odium in eodem subjecto est cum ira, et ab eadem irascibili anima. Est etiam odium malevolentia ex ira causata, et sic opponitur amori qui est benevolentia voluntatis in amatos, et sic est in concupiscibili anima. Sciendum etiam quod hoc quod dictum est in contrariis, intel- ligendum est etiam in omnibus oppositis : quia opposita elargato inesse contrariorum contraria dicuntur, etc.