CAPUT II.

De problemate, quid et qualis divisionis.

Habita parte integrali syllogismi dialectici, quod est circa proprium principium ipsius, determinandum est de complexo quod est circa orationes et conclusiones: et hoc est problema sive quaestio. Dicimus igitur quod problema est speculatio contendens ad electionem vel fugam, vel ad veritatem et scientiam. Contendens dico in eo quod contendit, aut ad ipsum ut finis et sic quod ipsum scire volumus, vel quia est ut adminiculans ad alterum quod per ipsum intendimus scire. Et sic simul datur diffinitio, et dicta divisio problematis per materiam et finem.

Est diffinitionis haec explanatio, quod problema dicitur speculatio, intelligitur speculatio posita ut genus : et est speculatio habitualis et ex habitu sive ut habituali intellectu procedens consideratio. Et est speculatio non finita : quia si finita esset, non contenderet ulterius : contendere conatum dicit ad ulteriora, et dicit pugnam quam considerans intellectus habet ad utramque partem contradictionis, per aeque validas vel quasi aeque valentes rationes, quod BOEtius vocat ambiguum : quia aequaliter vel quasi aequivalenter ambas amplectitur partes contradictionis. Et attende quod non contendit ad fidem vel opinionem, quia fides et opinio sunt fines speculationi conjuncti : statim enim ut per rationem speculatur, fidem accipit vel opinionem, et non contendit ad conjunctum, sed ad distans. Et ideo ulterior finis ponitur qui per fidem et opinionem speculationis intenditur ad electionem vel fugam in moralibus conferentibus, et omnibus consimilibus ad finem inducendum, sicut in civilibus et omnibus mechanicis. In omnibus enim his speculatio contendit quid eligatur ad finem consequendum, et quid fugiatur sicut executionem finis impediens. In aliis autem physicis vel mathematicis vel metaphysicis problematibus speculatis talis non terminata, sed contendens inter utramque partem contradictionis, contendit ad veritatem rei, si sic vel sic res se habeat : aut fortasse experitur viam veritatis ut sic vel sic comprehendatur. Quamvis sit in moralibus ad duo opposita quae sunt electio et fuga : eo quod utrumque expediens et intentum ut finis : non tamen in physicis est ad veritatem et falsitatem sicut ad opposita, et ad ignorantiam et scientiam sicut ad opposita : quia falsitas et ignorantia fines per speculationem contendetis ad aliud esse non possunt. Nemo enim contendit ad falsum, et nemo contendit ut ignoret.

Est autem alia diffinitio, quod problema est speculatio in eo quod est, aut ut ipsum, secundum se consideratum, aut ut adminiculans ad aliquid. Ut ipsum quidem, sicut est problema quod est essentialis philosophiae. Adminiculans autem, sicut id quod est de modo omnis philosophiae : et hoc est logicum secundum quod logica generaliter dicitur omnis scientia sermocinalis, quae in termino determinatur. Omnia ista quaesita ad alia quae per ea scienda referimus : et sic sub illa divisione omnia omnium scientiarum problemata continentur. Est etiam consi-

deratio logicae duplex : consideratur enim ut scientia, et ut ars. Ut scientia quidem considerata, habet finem ut ipsum ut quid dicunt. Considerata vero ut ars, ad modum refertur aliarum scientiarum , Primum autem horum verius. Est autem problema speculatio ad electionem contendens vel fugam , vel veritatem et scientiam, ad aliud speculandum, de quo neutro modo opinatur : quia neque determinate ad unam partem contradictionis, nec determinate ad alteram : aut de qua contrarie opinantur plurimi sapientibus, aut e contra sapientes plurimis, aut utrique iidem eisdem, hoc est, sapientes sapientibus , et plurimi plurimis.

Et si objiciatur quod sapientes non possunt contrarie opinari sapientibus, quia omnes aequaliter judicant per principia intellectus, Dicendum quod sapientes large dicuntur dispositi et non perfecti secundum sapientiam. Vel melius dicatur, quod non eodem problemate sapientes judicant contrarie sapientibus : quoniam propter difficultatem problematis non potest videri causa : et necesse per signa judicare : et signa apparent ad utramque partem contradictionis : nisi enim essent contrarie judicantes per rationes ad utramque partem facientes, non esset speculatio contendens.

Explanatio divisionis est, quod utile est scire in moralibus vel civilibus vel OEconomicis vel mechanicis terminum ad eligendum, hoc est, ut informent judicium electionis : et ideo in talibus facit parum scire, sed ad eligendum vel fugiendum quaerimus. Ut gratia exempli, cum disputatur ad hoc, utrum voluptas eligenda sit tanquam summum in vita, vel non sit eligenda, sed fugienda tanquam impeditiva ad consecutionem optimi in vita. Quaedam autem speculando contendimus ad sciendum, et scire ipsa est contentionis finis, ut utrum mundus sit aeternus, vel non : vel ut dicit Plato, utrum mundus sit factus, aut non. Quaedam autem de numero per se sive pro se sunt neutro modo inquisita, et ad neutrum horum ordinata : quia nec ut eligibilia, nec ut fugibilia, nec ut per se scire desiderata : quaerimus tamen ut adminiculantia sunt ad aliqua talium , sicut utrum syllogismus constat ex tribus terminis et duabus propositionibus : quod non valet in se, sed ad aliud ut adminiculans ordinatur, quod vel sciendum quaeritur, vel eligendum, vel fugiendum : et ideo talia sunt propter alia, ut per hoc aliquid aliud cognoscamus.

Sunt autem quaedam problemata de quibus, hoc est, ad quae contrarii sunt syllogismi, hoc est, ad contraria contendentes : dubitationem enim habent utrum sic pro parte affirmativa, vel non sic pro parte negativa se habet veritas : eo quod in utrisque partibus contradictionis rationes sunt aequaliter vel quasi aequivalenter verisimiles : et hoc jam ante ambiguum diximus proprie vocari. Est enim putatio interminatus motus rationis super utramque partem contradictionis . Ambiguitas . quando utramque partem ambit per rationes aequales. Fides autem, quando in unam inclinatur et illi acquiescit. Opinio autem ex his generatus est non stans sed tremens habitus : eo quod rationem non habet sufficientem. Talia etiam sunt problemata, de quibus (hoc est, ad quae) pro una vel altera parte propter materiae difficultatem non habemus rationem : vel forte quia in talibus exercitati non sumus, cum sint magna materiae altitudine et subtilitate : et ideo sumus arbitrantes difficile esse, sive quod difficile sit in talibus assignare quare, hoc est, causam propter quid : et oportet in talibus ex signis procedere ad disputandum, ut utrum mundus est aeternus, vel non : quia oportet scire si est factus, vel non : et in talibus causae proximae et essentiales non inveniuntur. Melius exemplum est, utrum intelligentia sit ens secundum, vel non : et utrum intelligentiae in decem sunt ordinibus, vel non : et utrum intellectus hominis est intelligentia undecimi ordinis, vel non : et talia

hujusmodi. Problemata ergo et propositiones dialecticae, ut dictum est in hoc et in anteriori capitulo , determinentur.