CAPUT V.

Qualiter syllogismo ad impossibile non est utendum dialectice disputanti.

Quoniam in propositionibus necessariis ad conclusionem syllogismi dialectici contingit idem (sive eamdem conclusionem) ostensive sive deductione ad impossibile syllogizare. Et hoc facere demonstranti et non dialectice disputanti nihil differt quoad intenti propositi probationem (vel sic) ostensive (vel illo modo) ducendo ad impossibile syllogizare. Disputanti autem dialectice (propter hoc quod ex probabilibus procedit in quibus falsum est probabile sicut verum, et ideo non apparet impossibile et falsum conclusum) non est utendum per impossibile vel ad impossibile syllogismo.

In syllogismo enim ad impossibile duo sunt syllogismi. Primus ad impossibile ex dato falso cum altera praemissarum sumpto. Secundus impossibile conclusum accipiens, et per illud rediens ad propositum, et illud confirmans ex apparente falso quod sequebatur. Dico igitur quod non est interroganti et opponenti dialectice disputandum utendo syllogismo ad impossibile : nam cum ipse ostensive vel sine impossibili ad quod deducat svllogizat, tunc non est vel contingit dubitare respondentem de conclusione, sed oportet quod concedat eam : sed quando syllogizatur impossibile ad quod deducitur, nisi valde manifestum sit esse falsum ad quod deducitur, tunc respondentes non illud dicunt esse impossibile. Et hujus causa est, quia in probabilibus non est valde manifeste falsum : quia negativa probabilis in contingentibus sicut et affirmativa : et quod contingit esse, contingit non esse : et ideo dicunt respondentes illud non esse impossibile, quod conclusum est pro impossibili : et propter hoc non fit (sive non contingit) ihterro- gantibus quod volunt de probatione propositi. Hoc igitur observandum est in forma argumentationis.

In propositionibus autem oportet proponere et universaliter quaecumque in pluribus quidem sic se habent ut proponitur, ita quod aut non sit instantia : aut si est, non statim apparet in superficie universalis propositae : quia hoc sufficit, cum non ex rei veritate, sed ex bis quae videntur omnibus aut pluribus, procedat proprie dialecticus. Nam respondentes, quia non possunt inspicere instantias in quibus non est sic ut universalis proponit, ponunt ipsum et concedunt ipsum ut verum.

Sed bic observandum est, quod licet idem sit quaestio primo proposita, et conclusio ultimo inducta, tamen dialectico disputanti observandum est quodnon oportet conclusionem facere interrogationem: si autem boc non observat opponens, ipso respondente renuente et negante conclusionem propositam per modum quaestionis vel interrogationis, postea quando concludit, non videtur ex concessis fieri syllogismus : saepe enim ipsi respondentes etiam ipso opponente non interrogante conclusionem, sed inferente eo conclusionem sicut ex interrogatis antecedentem negant eam: et cum boc faciunt respondentes, tunc non videntur arguere ipsi opponentes bis qui non conspiciunt neque conspicere possunt, quoniam accidit talis ex interrogatis conclusio, et ex bis quae posita sunt et concessa. Multa ergo videbuntur syllogizare, quando conclusio interrogata prius negata est : unde quando ipse dicens sive opponens non dicit eam accidere, sed interrogabit eam, illo respondente negante eam, omnino non videbitur fieri syllogismus : et ideo conclusio non est praeinterroganda disputanti dialectice.

In modo autem interrogandi non videtur omnis propositio universalis dialectica propositio : ut si proponat per diffinitionem quis, quid est homo : aut per divisionem quot modis dicitur bonum.

Hujus autem ratio est quia dialectica propositio ex probabilibus est, ad quam est respondere sic vel non sub disjunctione : quia potest esse sic vel non : ad dietas autem propositiones non est respondere sic vel non: quare non sunt dialecticae hujusmodi interrogationes. Et hoc quidem verum, nisi ipse opponens determinans sit eas per modum interrogationis : ut si dicat dividendo responsurus ad interrogationem, putasne bonum sic vel non sic dicitur multipliciter ? Nam taliter propositam ad interrogationem facilis est ex probabilibus responsio, vel respondendo affirmativam, vel respondendo negativam. Propter quod opponenti tentandum est in disputando proponere hujusmodi, hoc est, in tali forma, aut tales propositiones. Similiter autem fortasse justum est opponentem ab illo qui respondet, inquirere quot modis dicitur bonum, quando eo (hoc est, opponente) dividente et distinguente modos boni nullo modo consensit dici bonum quo divisit opponens : et hoc ideo, quia opponens dialectice non potest nisi ex datis probabilibus procedere : et ideo oportet eum inquirere judicium respondentis, et ab eo inquirere modos quibus procedat ad distinctionem modorum multiplicis.

Peccatum autem incidens in modo opponendi, quod quisquis opponentium unam orationem sive propositionem multo tempore et multoties interrogat, peccat et male inquirit: nam si respondente saepius interrogato, ipse respondens saepius responderit ad hoc quod interrogat opponens, palam quoniam aut opponens multas interrogat, aut interrogat easdem: propter quod si frequenter interrogat easdem, tunc aut juvenatur, hoc est, stultitiam juvenum imitatur, qui non accipiunt quod responsum est: aut si plures vel plurimas facit interrogationes, non habet syllogismum : nam ex paucis, duabus scilicet propositionibus in uno termino convenientibus, et ex paucissimis est omnis syllogismus. Si vero non habet

syllogismum, respondente dicente hoc ipsum, quoniam non habet syllogismum, tunc opponens aliud facere non potest, nisi quod respondentem increpat, vel recedit a propositio, et dimittit commune opus : et posset etiam dici, quod respondens non increpat opponentem, et recidit tanquam a juvenante, et stulto, etc.