Et hoc est quod sequitur:

" Et dixit ad eos: Ecce introeuntibus vobis in civitatem, occurret vobis homo quidam amphoram aquae portans: sequimini eum in domum in quam intrat,

Et dicetis patrifamilias domus : Dicit tibi Magister: Ubi est diversorium ubi pascha cum discipulis meis manducem?

Et ipse ostendet vobis coenaculum magnum stratum : et ibi parate.

Euntes autem invenerunt sicut dixit illis, et paraverunt pascha. "

" Et dixit " ad eos, expediens eos de loco : " Ecce introeunlibus vobis. "

Tria autem hic dicit: de indicio inlroeundi in domum, de facilitate recipiendi a patrefamilias domus, et de aptitudine loci.

De primo dicit: " Ecce introeuntibus vobis in ciuilaiem. " Significat autem spiritualiter inlroitum discipulorum in verbo Domini ad conscientias hominum. Psal. CXXI, 3 et 4 : Jerusalem quae aedipZcalur ut civitas, cujus participatio ejusin idipsum. Illuc enim ascenderunl tribus, tribus Domini, testimonium Israel, ad confitendum nomini Domini. Ad introitum in corda discipulorum, qui sunt tribus Domini, participatio fit in caena in idipsum, et confessio fit nominis Domini. Quicumque in hanc civitatem communionis non pergit, cum Domino non caenat. Eccle, x, 15 : Labor stultorum affliget eos qui nesciunt in urbem pergere. Sic ergo primo oportet intrare in civitatem ad communionem Sanctorum.Act. IX, 6 : Surge et ingredere civitatem, scilicet in vicum qui vocalur Rectus: et ibi dicetur tibi quid te oporteat facere.

Postquam autem ad communionem Sanctorum ingressum est,

" Occurret vobis. "

Ecce describit ducem a quatuor: ab occursu, cum dicit: " Occurret vobis, " in quo notatur occursus Sanctorum in charitate. Isa. XXI, 14: Occurrentes silienti ferte aquam, qui habitatis lerram Austri: cum panibus occurrite fugienti. Sancti enim occurrunt cum aqua refrigerii concupiscentiae carnalis, et cum panibus refectionis virtutis confortantis conscientiam. Aliter enim caena Domini non debet manducari.

Secundum est:

" Homo quidam. "

In quo notatur rationabilitas, quae cibum hunc praecedere debet. Inde, I ad Corinth. XI, 28 et 29 : Probet autem seipsum homo : et sic de pane illo edat, et de calice bibat. Qui enim manducat et bibit indigne, judicium sibi manducat et bibit, non dijudicans corpus Domini. Sic ergo homo " quidam " est probans et dijudicans.

Tertium est:

" Amphoram aquae portans, "

Quae significat vas expiationis per la- crymas. Genes. xxv, 14 : Surrexit Abraharn mane, et tollens panem et ulrem aquae. Psal. lxxix, 6: Cibabis nos pane lacrymarum. Illo enim anle eibari debet, qui caenam Domini manducare praesumit.

" Sequimini eum. "

Hoc est quartum, quod iste praecedit: quia ista dignitatem conterunt ad caenam Dominicam. Et ideo dicit quod iste est sequendus " in domum " conscientiae, " in quam intrat, " ut ibi in secreto cordis praeparetur. II Reg. XXIII, 15: 0 si quis mihi daret potum aquae de cislerna quae est in Belhlehem, hoc est, in domo panis I In hac enim domo lacrymarum caena Domini praeparatur.

" Et dicetis patrifamilias. "

Littera est planissima. Paterfamilias est hospes ratio, ad cujus nutum pertinet ista praeparatio, quae alloquenda est de hujusmodi praeparatione. Isa. xl, 2 : Loquimini ad cor Jerusalem, et advocate eam.

" Dicit tibi Magister, "

Cujus magisterium omnes sequi habemus. Matth. XXIII, 8 : Magister vester unus est, Christus.

" Ubi est diversorium, "

Ad quod gratia hospitalitatis est divertendum? Nascitur enim Dominus in diversorio, et caenat in diversorio, qui nec habuit nec curavit habere locum in palatio. Matth. VIII, 20 : Vulpes foveas habent, et volucres eaeIi nidos : Filius autem hominis non habet ubi capiil reclinet. Pauperis enim hospitium est diversorium.

" Ubi pascha cum discipulis meis manducem, "

Scilicet ultimae ccenae transitum. Apo- cal. iii, 20: Ecce sto ad ostium, et pulso : si quis audierit vocem meam, et operuerit mihi januam, intrabo ad illum, et caenabo cum illo, et ipse mecum. Dicit autem : a Manducem, " hoc est, ut eos mihi ad patiendum vadens incorporem.

" Et ipse ostendet, "

Ad litteram, " caenaculum, " hoc est, locum stratum, " stratum " pavimento, " ostendet " aptum ad caenandum. Hoc significat conscientiam mundam et amplam spe, et stratam omni virlute.

" Et ibi parate " caenam : quia ibi caenabo vobiscum. Deuter, XVI, 5 et 6: Non poteris immolare Phase in qualibet urbium tuarum, quas Dominus Deus tuus daturus est tibi, sed in omni loco, quem elegerit Dominus Deus tuus.

" Euntes autem, "

Discipuli Petrus et Joannes, " invenerunt sicut dixit illisi" Jesus: omnino voci Domini obedientes. Exod. XXIV, 7 : Omnia quae locutus est Dominus, faciemus, et erimus obedientes.

" Et paraverunt pascha, "

Hoc est, paschalem caenam, sicut jam superius dictum est. Sic pater Abraham et Sara Angelis paraverunt azymos, et vitulum sacrificii laudis . Sic Manue et uxor sua paraverunt haedum de capris, hoc est, sacrificium pro peccatis .

c Et cum facta esset hora, discubuit, et duodecim Apostoli cum eo.

Et ait illis: Desiderio desideravi hoc pascha manducare vobiscum, antequam patiar.

Dico enim vobis, quia ex hoc non manducabo illud, donec impleatur in regno Dei. "

Hic tangitur de discubitu in caena.

Et tanguntur hic duo : quorum primum est discubitus honestissimae societatis. Secundum autem est dulcedo suavissimae collocutionis.

De primo igitur dicit : " Cum facta esset hora, " jam praeparata caena.Eccle. iii, 1: Omnia tempus habent.

" Discubuit " ad caenandum, " et duodecim cum eo. " Ecce societas honestissima. Eccli. IX, 22: Viri justi sint tibi convivae, et in timore Dei sit tibi gloriatio. Psal. c, 6 : Oculi mei ad fideles terrae ut sedeant mecum : ambulans in via immaculata, hic mihi ministrabat. Cum autem duodecim cum eo discumberent, septuaginta duo in alia mensa seorsum discubuerunt.

" Et ait illis. "

Ecce dulcedo suavissimae allocutionis.

Dicit autem duo : desiderium novi Sacramenti, et finitionem sive terminationem antiqui.

De primo dicit : " Desiderio desideravi, " hoc est, ferventer desideravi. Vel, " Desiderio " figurarum ab anliquo ostendi, quod nunc innovatione " desideravi hoc Pascha, " scilicet ccenae corporis mei, " manducare vobiscum : " quia desideravit veterum abolitionem, et novorum inchoationem : " antequam patiar, " ut vobis hoc memoriale relinquam. Exod, XII, 11 : Comedelis festinanter, id est, desideranter et avide : est enim Phase (id est, transilus) Domini.

" Dico enim vobis. "

Tangit cessationem veteris testamenti. " Quia ex hoc, " hoc est, post hanc horam, " non manducabo illud, " hoc est, agnum typicum, et observantes ritum ejus non mihi incorporatio, " donec impleatur " figura per verilatem " in regno Dei, " hoc est, in Ecclesia, in qua regnum meum erit per justitiae perfectae potestatem. Tunc enim sumentes veritatem sacramenti hujus et impletionem incorporabo mihi. Levit, XXVI, 10 : Vetera novis supervenienlibus projicietis. II ad Corinth. v, 17 : Si qua in Christo nova creatura, vetera Iransierunt : et ecce facta sunt omnia nova. Apocal. XXI, 5 : Dixit qui sedebat in Ihrono : Ecce nova facio omnia.

" Et accepto calice, gratias egit, et dixit: Accipite, et dividite inter vos.

Dico enim vobis quod non bibam de generatione vitis, donec regnum Dei veniat. "

Postquam dixerat de terminatione agni typici qui comedebatur, dicit etiam de terminatione calicis benediclionis, qui eadem nocte bibebatur in figuram sanguinis Chrisli. Quamvis enim in Exodo non legatur nisi de cibo , tamen etiam intelligitur, quod tunc etiam calix cujusdam benedictionis sumebatur : sicut ostendit usus, quem usque in hodiernum diem observant Judaei. Et de terminatione illius dicit :

" Et accepto calice "

Veleri, qui figura fuit sacramenti sanguinis Domini. Calix autem idem est, quod calida potio, hoc est, non quod actu sit calida, sed quia effectu calefacit, ut vinum.

" Gratias egit " antiquo more, ut nostrum sacramentum aliud terminaret : " ei dixit " discipulis novi teslamenli ministris : " Accipite " per intellectum figuram hujus potionis, quae charitatem significat, " et inter vos dividite, " ut pro capacitate cujuslibet distribuatur. Hic est calix, de quo secundum sensum litteralem dicit Psalmus cxv, 13 : Calicem salutaris accipiam, et nomen Domini invocabo. Accepit enim David in spiritu hunc calicem per intellectum, et invocabat nomen Domini, ut transiret in novum. Unde etiam gratias egit Christus de transitu veterum, et de substitutione novorum.

" Dico enim vobis, "

De terminatione hujus calicis, in quo est figura sacramenti sanguinis Christi, " quod non bibam, " amodo, sicut dicitur, Matth. XXVI, 29.

" De generatione vitis, " scilicet hujus, de qua conficitur hoc figurale sacramentum, non incorporabo mihi, " donec " transiens in novum sanguinis mei sacramentum, " veniat regnum Dei, " hoc est, aperta justitia sacramentorum Ecclesiae, quae sunt de caetero tenenda. Tamen quaedam Glossae exponunt hoc allegorice, quod vitis sit Judaea, de qua non bibet Christus usque in consummationem saeculi, quando reliquiae convertentur. Et alia Glossa exponit de mortalitate humanae naturae, quam non bibet amplius donec pertranseat per resurrectionem ad immortalitatem. Sed prima expositio est litteralis et vera. Matth. XXVI, 29 : Non bibam amodo de hoc genimine vitis, usque in diem illum, cum illud bibam vobiscum novum in regno Patris mei. Quidam etiam dixerunt quod loquitur de vino materiali, quod in mensa biberuntf, de quo ipse statim iturus ad passionem hibere noluit, sed post resurrectionem cum eis in gaudio sebibiturum promisit. Sed nulla istarum expositionum est ad propositum nisi prima, et illa est tenenda. Cantic. v, 1 : Comedile, amici, et bibile, supple, de veteri : et inebriamini, charissimi, scilicet de novo.

" Et accepto pane, gratias egit, et fregit, et dedit eis, dicens : Hoc est corpus meum, quod pro vobis datur : hoc facite in meam commemorationem. "

Hic tangitur de novi Sacramenti institutione.

Et tangit primo de sacramento corporis : et deinde de sacramento sanguinis.

De sacramento corporis dicit : " Et accepto pane, " de frumento azymo, sicut jam ante diximus : et hunc quidem accepit in manus, ut sacramentum instituat, et ut se sacerdotem ostendat. Psal. CIX, 4 : Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech.

" Gratias egit, " de novae gratiae ubertate, cujus est vas Eucharistia.

" Et fregit, " ut fractio sit in speciebus, hoc est, in figura et quantitate panis, et non in corpore Christi sub speciebus contento : quia hoc totum fuit sub qualibet parte fractionis illius. Quibus autem verbis gratias egerit non est manifestum.

" Et dedit, " non vendidit. Dedit autem ad usum in sacramento ad commundandum. I ad Corinth. X, 16 : Panis quem frangimus, nonne participatio corporis Domini est ?

" Dicens : Hoc, " quod sub forma panis continetur, " est corpus meum, " vere de Virgine natum, et in cruce statim passurum.

" Quod pro vobis datur, " scilicet pro salute vestra.

" Hoc facite in meam commemorationem. " Et attende quod his verbis a Domino tunc pronuntiatis dedit virtutem de caetero transsubstantiandi panem in corpus suum, quotiescumque cum intentione et loco debito dicuntur a sacerdote, sicut et ipse tunc ritum et ordinem sacerdotii exhibuit. Si autem ludicre et non a sacerdote dicerentur, effectum illum non haberent.

Sic igitur intellecta littera, octo notantur hic circa corporis sacramenlum, quorum primum est quod respicit institutionis auctoritatem. Secundum autem, quod determinat materiam sacramento convenientem. Tertium, de tanto sacramento gratiarum actionem. Quartum autem, quod tangit hujus sacramenti fractionem. Quintum vero, exercitium sacramenti et communionem. Sextum autem, hujus sacramenti quae in forma est propriam institutionem. Septimum autem, significat hujus sacramenti in redimendo propriam virtutem. Octavum autem et ultimum, significat quod datum est in aeternae memoriae et dilectionis firmitatem.

De primo horum dicit :

" Et accepto. "

Propter tria accepit, quorum primum est, ut tactu suae mundissimae carnis conferret pani virtutem, ut deinceps possit esse materia corporis : sicut tactu suae mundissimae carnis vim regenerativam contulit aquis. Et de hoc significatur, Matth. XIV, 19, et Joan. VI, 11, ubi Dominus prius in manus suas panem accepit, antequam multiplicandum daret discipulis. Cantic. V, 14 : Manus illius tornatiles, aureae, plenae hyacinthis. Manus, inquam, corporis, tornatiles, in divinas operationes volubiles : aureae, quia virtute divinitatis ubique splendentes : et ideo in omne quod tangit, virtus infunditur divinitatis. Plenae autem sunt hyacinthis : quia in omnibus ab eo tactis pretiositas est gratiae coelestis, et virtutis.

Secunda autem causa est, quia porrigere non potuit nisi manu acciperet. Porrigendo autem, se transfundere potestatem consecrandi in discipulos significavit. Et ex hoc inolevit, quod quando Episcopus sacerdotes ordinat, porrigendo calicem cum pane et vino, in eos potestatem transfundendo, ordinem confert sacerdotalem. Hoc significatum est, Josue,

I, 5 et seq., ubi potestas Moysi apparuit in Josue. Et redditur ratio : Moyses enim super eum posuerat manus suas, hoc est, suam potestatem.

Tertia causa est, ut se participare in solo hoc sacramento significaret : quia semper ipse totus est in ipso, cum omnibus aliis sacramentis non communicet nisi per gratiam. Totus autem secundum corpus et animam et deitatem isti semper communicat. Et ideo istud prae aliis in se, et ad se accepit. Unde dicit Innocentius in libro de Officiis ecclesiasticis, quod Dominus secundum tria quae sunt in ipso, in tribus esse creditur. Secundum enim lucem et figuram sui corporis est in coelo in dextera Patris. Secundum formam autem cibi et potus spiritualis est in sacramento altaris. Secundum deitatem autem est ubique. Sic dicit, Matth. XXVIII, 20 : Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummationem saeculi. Quia quotiescumque consecratur, toties omni die nobiscum efficitur.

His igitur de causis " accepit. " Et in hoc notatur auctoritas institutionis, quae ab ipso Domino habet exordium. I ad Corinth. XI, 23 et 24 : Ego enim accepi a Domino quod et tradidi vobis, quoniam Dominus Jesus, in qua nocte tradebatur, accepit panem, et gratias agens fregit, et dixit : Accipite, et manducate : Hoc est corpus meum. Quae enim manus materiae sacramenti transsubstantialitatem in corpus verum Christi indere potuisset, nisi quae primo creaturas condidisset ? Et ideo dicit Ambrosius, quod " non est ini" rum si Christus creaturas mutat, qui " creator est creaturarum. "

" Pane. "

Haec est propria materia. Non autem panis est simpliciter et absolute, nisi panis de frumento. Hordeum enim cibus est jumentorum, et similiter avena : sed siligo aegritudo est ad frumentum : sicut caetera metalla, secundum Alchimistas, aegritudines sunt ad aurum. Et hujus signum est, quod in bona terra seminata siligo, infra tres annos nobilitatur in frumentum : et frumentum seminatum in mala terra, infra tres annos degenerat in siliginem. Hoc autem etiam ostenditur ex hoc, quod granum frumenti rubicundius est, et purius in substantia, et majus inter grana, quae bene corpus nutriunt. Alia enim grana leguminum ventosa sunt, et corpus non nutrientia. Et ideo hoc solum inter grana simplex est nutrimentum. Propter quod etiam in Pantegni tres causae assignantur, quare granum frumenti simpliciter nutrit. Prima quidem est, quia purioris est substantiae. Secunda autem, quia propter viscositatem sui et pinguedinem fortius adhaeret membris. Tertia autem est, quia cilius membra subintrat ad nutriendum. Et ita ex puritate, pinguedine, et subtilitale, membris humanis magis proportionatur. Et ideo Dominus propter puritatem se grano frumenti comparat, Joan, XII, 24 et 25 : Nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet. De pinguedine autem dicitur in Psalmo cxlvii, 14 : Et adipe frumenti satiat te. De subtilitale autem dicitur, Deuter, XXXIII, 28 : Oculus Jacob in terra frumenti et vini. Psal. IV, 8 : A fructu frumenti, vini, et olei sui, multiplicati sunt. Frumentum enim est subtililas sacramenti, quod penetrat usque ad infima. Vinum autem redemptio sanguinis sacramenti ejusdem. Et oleum pinguedo gratiae, et propter illam Eucharistia, hoc est, bonagratia vocatur.

Talis igitur est materia : et ideo de nulla pasta confici potest, neque de aliquo pane nisi de frumento. Psal. CIII, 15: Panis cor hominis confirmet. Iste enim panis specialiter continuat cor hominis. Adllebr. XIII, 9 : Optimum est oiim gratia slabilire cor, scilicet hominis, non escis, quae non profuerunt ambulanlibus in eis.

Ista ergo est propria hujus sacramenti materia.

" Gratias egit. "

Hic de tanto sacramento gratiarum egit actionem. Hoc enim sacramentum mundum est, plenum est, commune est, et efficax.

Mundum quidem, quia non in cruore immolati sanguinis est, sed secundum materiam habet munditiam. Psal. CIX, 4 : Tu es sacerdos in aelernum secundum ordinem Melchisedech : qui sicut legitur, Genes, XIV, 18, obtulit panem et vinum. Et subjungitur ibidem ratio : quia erat sacerdos Dei allissimi.

Hoc etiam sacramentum est plenissimum omni perfectione, quia continet ipsum Christum, qui omni gratia est plenissimus. Et propler hoc anle parum, v. 16, dixit Christus : Non manducabo illud, donec impleatur in regno Dei. Quasi dicat: Modo vacuum est, et ideo illud non curo : sed plenum omni gratia decaetero incorporabo mihi.

Commune etiam est, quia est secundum duo, quae communiter nutriunt homines, quae sunt forma panis et vini. Psal. CIII, 15 : Vinum laetificat cor hominis,... et panis cor hominis confirmat.

Cum effectu autem est, quia cum omni gratia quae efficaciam habet ad peccati relaxationem, et virlutum collationem, quamcumqne virtutem homo desiderat. Unde, Sapient. XVI, 21, dicitur, quod deserviens uniuscujusque voluntati, ad quod quisque nolebat, convertebatur. Et ideo dicitur panis Angelorum, quia Angelorum gratiam in operibus confirmat. Psal. lxxvii, 25 : Panem Angelorum manducavit homo : cibaria misit eis in abundantia. Primum quidem est de effectu : quia si aliquid gratiae effectum efficit, tunc efficit gratiam panis Angelorum. Abundantiam autem habet in hoc, quod omnis gratiae est operativum.

De tam pleno igitur et abundanti sacramento gratias egit Dominus. Loco autem hujus gratiarum actionis, Ecclesia habet multorum generum Collectas, quas ante sacramentam ordinat, et post conrectionem ipsius.

" Et fregit. "

Hic determinat hujus sacramenti fractionem. Cum autem Christi corpus infrangibile sit sub forma sacramenti, eo quod totum integrum et indivisum sit sub qualibet parte : non potest fractio . ad corpus Christi veram referri : sed oportet quod referatur ad accidentia panis, quae franguntur. Et ideo jam solvitur quaestio quae fieri consuevit : Utrum Christus ante passionem suam, corpus suum passibile vel impassibile dederit ? Quoniam si dedit passibile, tunc videtur quod dentibus attritum patiebatur, masticabatur, et dividebatur. Et hoc non est veram : quia Christus integer et indivisus sedit cum discipulis in mensa. Si autem dedit impassibile corpus, tunc videtur quod tale dedit quale non habuit. Et hoc etiam falsum est : quia veritas numquam in sacramento veritatis aliud quam erat finxit. Et ideo fractio non nisi in accidentibus fuit. Et hoc quidem est verum. Sic enim divisum in formis accidentium, et distribuitur in multos, et tamen unusquisque recipit totum. In signum enim hujus, Matth. XIV, 19, quod fregit panes, et dedit discipulis suis, ut turbae apponerent. Turba enim Dei vel in caelo est, vel in mundo, vel in purgatorio. In purgatorio quidem una pars invenit propitiationem, in mundo autem remissionem, et quae in ccelo quiescit, laudem. Et ideo in tres partes hostia frangitur. Et hoc est quod dicitur, Act. II, 42, quod discipuli erant perseverantes in fractione panis et oratione. Joan. VI, 12 : Colligite quae superaverunt fragmenta, ne pereant. Thren. IV, 4 : Parvuli petierunt panem, et non erat qui frangeret eis. Omnis enim boni sacerdotis parvuli sibi commissi vel innocentes sunt, et pro illis est laudis hostia immolata : vel sunt paenitentes, et pro istis sunt supplicationes et indulgentiae :

vel sunt tentati, et pro illis sunt intercessiones. Et ideo frangitur hostia.

Hoc est ergo quod " gratias egit, et fregit. "

" Et dedit eis. "

Ecce hujus sacramenti exercitium, sive usus, et cora munio.

Et ideo in hoc sunt duo : communio quidem intelligitur in hoc quod dicit : " Dedit eis. " Ad communionem enim dedit. I ad Corinth. X, 16 : Panis, quem frangimus, nonne participatio corporis Domini est? II Reg. VI, 19 : David partitus est universae multitutini Israel, tam viro quam mulieri, singulis collyridam panis unam, quae Christum passum significat. Et hoc modo tunc dedit ad communicandum.

" Dedit " autem, non vendidit : quia, Matth. X, 8, dixit : Gratis accepistis, gratis date. Dedit autem etiam ad usum et exercitium : quia voluit ut deinceps frequentaretur. Unde, Levit. XXIII, 21, dicitur : Legitimum sempiternum erit, scilicet vobis, in generationibus vestris. Item, Exod. XII, 17, dicitur : Custodietis diem istum in generationes vestras ritu perpetuo.

Et ideo usum quantum ad sacerdotes per hoc voluit inducere, " dicens : "

" Hoc est corpus meum. "

Hic sexto tangit hujus sacramenti, quantum ad formam propriam, institutionem. Et ideo cum multi hic multas invenerint opiniones errorum, una sola vera est, quae dicit, quod per ista verba et formam conficiendi dedit, et instituit, et etiam sacramentum jam confectum demonstravit.

Et quod dicitur : " Hoc est corpus meum, " quaerunt quidam in hac forma, cum plures sint dictiones, utrum quaeli- bet secundum se ad transsubstantiationem corporis operetur? Sed dicendum ad hoc, quod non : quia verba ad intellectum, mtellectus vero ad rem est referendus. Et ita totum efficitur indivisibile, sicut est res ipsa : et virtute indivisibilis rei sub voce significante operatur. Et haec est operatio formae istius sacramenti : sicut et aliorum saeramentorum, quae sub forma vocis significantur. Non enim divisibile est in tot, quot divisibiliter sub forma vocis significalur. Hoc est enim verbum virtutis de quo scriptum est, Psal. lxvii, 34 : Dabit voci sum vocem virtutis. Similiter hoc est verbum, de quo dicitur, Psal. XXXII, 6 : Verbo Domini caeli firmati sunt, hoc est, caelestes. Ipse enim dixit, et facta sunt . Et ideo cum sermo Dei non excidat , ''oportet quod hoc verbum sit verum. Et sic oportet, quod corpus Christi verum sub hoc fiat sacramento. Hoc igitur efficit ibi hoc verbum.

Hoc etiam verbum facit omnem sumenlem transire in corpus suum mysticum : quia sicut ex multis granis coniicitur panis, de quo fit corpus Christi : ita de multis fidelibus populis colligilur Ecclesia, quae est corpus Christi mysticum, et hoc etiam corpus Christi. I ad Corinth. XII, 27 : Vos estis corpus Christi, et membra de membro, hoc est, singuli estis membra de membro hoc, quod est caput : quod est membrum principale de corpore mystico. Sic enim tolus Chrislus in ccelum ascendit, quando dicitur : " Ite, missa est, " scilicet ad Patrem hostia : quando panem et vinum mutat in corpus suum verum, et omnia membra mystica in corpus suum mysticum, et cum omnibus his ascendit in coelum. Joan, iii, 13 : Nemo ascendit in caelum, nisi qui descendit de ccelo, Filius hominis, qui est in ccelo.

Sic ergo " dedit eis, dicens : Hoc est corpus meum. "

" Quod pro vobis datur. "

Hoc est septimum, quod significat hujus sacramenti in redimendo propriam virtutem. Hoc enim corpus traditum est, ut supra diximus, a proditore sicut vendente, a Judaeis tamquam appretiantibus, a Patre sicut ordinante, a Christo sicut obediente, a Spiritu sancto sicut formam sanctificationis apponente, a Pilato sicut imperante, et a ministris sicut exsequentibus traditionem. Et haec omnia sunt ad nostram liberationem.

Et ideo dicit : " Pro vobis datur, " quia per haec peccata nostra abstulit. Isa. hii, 4 : Vere langores nostros ipse tulit, et dolores nostros ipse portavit. Ad Roman. VIII, 32 : Etiam proprio Filio suo non pepercit Deus, sed pro nobis omnibus tradidit illum : quomodo non etiam cum illo omnia nobis donavit? Omnia enim nobis cum illo donata sunt : quando ille donatus est, qui omnia donat indulgendo commissa et omissa. Ut sic verum sit quod dicitur, Matth. XVIII, 27 : Debitum dimisit ei. Et ille donatus qui omnia dedit dona gratiarum : ut verum sit illud Joannis, I, 16 : De plenitudine ejus nos omne accepimus, et gratiam pro gratia Sic enim traditum est in manus gladii corpus Domini, ne nos traditi in manus gladii partes vulpium efficeremur. Ad Roman. IV, 25 : Traditus est propter delicia nostra, et resurrexil propter justificationem nostram.

" Hoc facite in meam commemorationem."

Octavum est, in quo duo sunt notanda. Primum est unjunctio usus hujus sacramenti, quod notat quando dicit : " Hoc facite. " Secundum autem est, quod sit memoriale abeuntis ad mortem pro nobis Domini.

Dicit ergo : " Hoc facite. " Nihil enim utilius est injungi, nihil dulcius, nihil salubrius, nihil amabilius, nihil aeternae vitae similius injungi potuit. Et haec per singula ostenduntur.

Utile enim ad peccati remissionem, et ad gratiae plenitudinem est utilissimum in vita. Ad Hebr, XII, 10 : Hic, scilicet Pater spirituum erudit nos, ad id quod utile est in recipiendo sanclificationem ejus. SanctiPicatio autem ejus est in sacrificatione ejus, hoc est, cum se obtulit in sacramento, et Patri pro nobis, et nobis se obtulit ad usum. Joan.XVII, 19 : Pro eis ego sanctifico meipsum. Ad Hebr, IX, 14 : Chrislus, qui per Spiritum sanctum semetipsum obtulit immaculatum Deo, emundabit conscientiam nostram ab operibus mortuis, ad sermendum Deo viventi.

Sic igitur : " Hoc facite, " quia nihil utilius hoc facere potestis ad Patris caelestis recipiendam sanctificationem, quae in remissione peccati consistit, et in plenitudine gratiarum.

Nihil etiam dulcius facere possumus. Quid enim dulcius, quam id in quo Deus totam suam ad nos ostendit dulcedinem? Sapient. XVI, 20 et 21 : Paratum panem de caelo praestitisti illis sine labore, omne delectamentum in se habentem, et omnis saporis suavilatem. Substanlia enim tua dulcedinem tuam quam in filios habes ostendebat, et deserviens uniuscujusque voluntati, ad quod quisque volebat convertebatur. Ecce quod in hoc sacramento lolam ad nos suam ostendit dulcedinem. Et ideo sacramentum hoc, mel vocatui : quia et gustus corporis, et gustus sanguinis, mellitam propter deitatem habent dulcedinem. Psal. lxxx, 17 : Cibavit eos ex adipe frumenti, et de petra melle saturavil eos. I ad Corinth. x, 4 : Bibebant de spilali, consequente eos, petra : petra autem erat Christus. Haec enim adipem frumenti in pinguedine et dulcedine istius Sacramenti exhibuit. Quia sicut dicit Isaac in libro de Diaelis universalibus, pinguis sapor, et praecipue sapor adipis, proximus est juxta dulcem, et amicus,. et conveniens secundum natu- ram. Malleum autem saporem petra haec profundit in sanguine. Hoc significatum est, I Reg. XIV, 26 et 27, ubi dicitur, quod super faciem agri erat mel : ad quod cum extendisset Jonathas extremum virgae quam manu tenebat, et gustasset, statim illuminati sunt oculi ejus. Ager enim, natura nostra est in Christo, super cujus faciem exaratam aratro passionis, et adaequatam disciplina flagellorum, et firmatam sputis Judaeorum, et confossam spinis et clavis et lancea, fructus mellis apparuit : ad quem fructum quicumque Jonathas est, hoc est, filius columbae, vel donum, hoc est, filius Spiritus saiicti : si extendat rectam virgam, hoc est, justitiae mensuram, quam semper manu praeferre debet, haurit mel istud : et ad gustum spiritualem ipsius, oculorum cordis recipit illuminationem. Nihil etiam salubrius injungi poterat. Est enim hoc Sacramentum ligni vitae fructus, quem qui cum devotione sincerae fidei sumit, mortem non gustabit in aeternum. Proverb. III, 18 : Lignum vitae est his qui apprehenderinl eam : et qui tenueril eam, bealus. Joan, VI, 58 : Qui manducat me, et ipse vivel propter me. Hoc enim viaticum quod in salutem viatoribus est paratum. III Reg. XIX, 6 et 8 : Ecce ad capul Eliae subcinericius panis, et vas aquae :... qui cum surrexisset, comedit et bibit, et ambulavii in fortitudine cibi illius, quadraginta diebus et noctibus usque ad montem Dei Horeb. Elias robuslus dominator, significat quemlibet in via Dei viatorem, quem robustum oportet esse et dominatorem, ne peccati servus efficiatur. Caput autem Eliae est Christus, apud quod caput, panis iste sub cineribus passionum et exprobrationum decoctus, praesto semper invenitur. Vas autem aquae quae cum sanguine fluxit, et sacramentum istud, in quo populus, qui per aquam significalur, in Christum colligilur ut mixtus populus Christo, sicut aqua sanguini, cum Christo in hoc sacramento Patri offeratur. Et sic in fortitudine

Christi, qui fortitudo cibi istius est, per totum tempus paenitentiae, quod per quadraginta significatur, ambulamus. Quadraginta enim suis partibus crescit in quinquaginta, qui jubilaeus et remissionis et libertatis est numerus. Ad montem autem eminentiae spiritus per hoc ascenditur, qui vocatur Horeb, quod mensa latine interpretatur : quia ibi mensa caelestis refectionis habetur. Psal. XXII, 5 : Parasti in conspectu meo mensam, adversus eos qui tribulant me.

Nihil etiam amabilius injungi potuit. Hoc enim sacramentum et amoris, et unionis est effectivum: Amoris enim maximi indicium est, seipsum dare in orbum. Job, XXXI, 31 : Si non dixerunt viri tabernaculi mei : Quis det de cornibus ejus, ut saturemur ? Quasi dicat : Tantum dilexi eos, et ipsi me, quod ego in visceribus eorum esse cupiebam : et ipsi me sic sumere, ut mihi incorporati membra mea fierent. Non enim intimius nec naturalius mihi uniri poterant, et ego eis. Et ideo dicit Hilarius in nono libro de Synodis, quod per hoc Sacramentum naturaliter in Deo efficimur, et ipse in nobis. Et sic veriliealur quod dicitur, Joan. XVII, 21 : Tu, Pater, in me, et ego in te, ut ipsi in nobis unum sint. Sic ergo unionis nostri cum capite est effectivum : ut corpori incorporati simus ad sacramentorum communionem : sanguine suo infusi, ad intimorum nostrorum aspersionem : aqua cordis sui abluti, ad conscientiae emundationem : anima sua redempti, ad perfectam cum Deo Patre reconciliationem : Spiritu sancto suo vegetati, ad omnis spiritualis vitae deperdita restaurationem : et deitate sua consummati, ad omnis virtutis perfectionem. Et sic sibi optime sumus uniti, ad perpetuam in ipso mansionem. Joan. VI, 57 : Qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in illo. Hoc igitur est summi amoris indicium : quia amor, ut beatus dicit Ierotheus, unitiva est virtus. Unde, Joan. XIII, 1 : Cum dilexisset suosqui erant in mundo, in finem dilexit eos. Et hoc dictum est in coena corporis et sanguinis sui, in qua nos, sicut dictum est, sibi univit, ut nos ad suam, ut Hilarius dicit, converteret naturam et virtutem : et sic nos in ipso Patri offerret.

Nihil etiam aeternae vitae similius injungi poterat. aeternae enim vitae continuatio ex hoc est, quod Deus sua dulcedine seipsum influit beate viventibus. Et hujus influentiae istud Sacramentum est signum, ut dicit Dionysius in libro de Caelesti hierarchia. Unde, Isa. LXVI, 12 : Ecce ego declinabo super eam quasi fluvium pacis : et quasi torrentem mundantem gloriam gentium, quam sugetis. Gloria enim gentium Deus est, quam sugentes in dulcedine perfecta, aeterna vita potiuntur beati. Unde, Luc. XIV, 15 : Beatus qui manducabit panem in regno Dei. Luc. XXII, 29 et 30 : Ego dispono vobis, sicut disposuit mihi Pater meus regnum, ut edatis et bibatis super mensam meam in regno meo. Eccli. XXIV, 29 : Qui edunt me adhuc esurient, et qui bibunt me adhuc sitient.

" Hoc igitur facite " vobis utiliter, dulciter, salubriter, et amabiliter, " in meam commemorationem. " Si enim aliquis nos ad prandium olerum vocaret, ingratitudinis argueremur, si invitantis nos oblivisceremur. Qualiter ergo umquam prae confusione oculos ad ipsum audemus aperire, si istius obliyiscimur, qui in coena tot et tanta nobis exhibuit de se in seipso I

Est autem commemoratio Domini benefici in gratiarum actione, patientis autem in compassione, et abeuntis in desiderio consequendi.

De primo quidem dicit Apostolus, I ad Thessal. V, 18 : In omnibus gratias agite. Eccle. I, 7: Ad locum unde exeunt flumina revertuntur, ut iterum fluant. Flumina enim gratiarum, per gratiarum actionem reflectuntur in Christum gratiae omnis fontem : quia, Joan, l, 17 : Gratia et veritas per Jesum Christum facta est.

De memoria autem passionis dicitur, I ad Corinth. XI, 26 : Quotiescumque manducabitis panem hunc, et calicem bibetis, mortem Domini annunliabitis, donec veniat. Et ideo cum lacrymis seu lactucis agreslibus praecipitur comedi agnus , qui succus amarus est valde : eo quod amaricari debet cor nostrum, quod innocens Filius Dei pro peccatis nostris occisus est. Thren. III, 19 : Recordare paupertatis, et iransgressionis meae, absinthii, et fellis. Et respondet Jeremias pro se et pro nobis, Ibidem, v. 20 : Memoria memor ero, et tabescet in me anima mea.

Est autem memoriale Domini abeuntis, et est recordatio insequendi in desiderio. Et sic dicit Dionysius, quia in memoriam reducit nobis hoc sacramentum dominicam ccenam, in qua Petrus ad sequendum accenditur, ad detestandum proditorem omnes discipuli animantur, Joannes in somnum contemplationis resolvitur, solus Judas diabolo superadimpletur.

Petrus enim dixit, Joan, XIII, 37 : Quare te non possum sequi modo ? animam meam pro te ponam. Luc. XXII, 33: Tecum paratus sum et in carcerem, et in mortem ire : majus habens desiderium quam vires ad sequendum. Hoc ergo desiderium Petri in memoria tenere debet, qui sacramenlo Christi communicat. Turpe est enim Christum praecedere, et non sequi eos, qui jam per sacramentum sibi siint incorporati.

De secundo autem dicitur. Joan.XIII, 25, quod omnes discipuli haesitantes, Petro innuente Joanni, et Joanne interrogante, dixerunt: Domine, quis est, scilicet qui (radet te.? in magna detestatione habentes traditorem. Et similiter omnes dixerunt : Numquid ego sum, Domine? Et in hoc recordandum est, ne Dominum jam susceplum in cordis et corporis ho- spitium, tradamusv ili pretio peccati : et nos ipsos semper examinemus, ne aliquid proditionis in nobis inveniatur. Ad Hebr. iii, 12 : Videte, ne forte sit in aliquo vestrum cor malum incredulitatis, discedendi a Deo vivo. Ne cum Juda proditore communicemus, de quo dicit Christus, Psal. XL, 10 : Qui edebat panes meos, magnificavit super me supplantationem. Et praecipue ne Sacerdotes et Episcopi hoc facerent, qui saepe vendunt sacramenta pretio Judae et Simonis magi.

Cum Joanne autem resolvi debemus ad recumbendum in pectore Domini, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae Dei absconditi : sicut dicitur, Joan. XXI, 20 : Qui et recubuit in caena super pectus Domini. Signum enim pessimum est, si tam suavis cibus nullum in nobis operatur somnum contemplationis. Praecipue cum in caena datum sit, in qua dantur obsonia, hoc est, cibaria ob somnum, sive propter somnum sumpta. Psal. CXXVI, 2 et 3 : Cum dederit dilectis suis somnum, ecce haereditas Domini, etc. In signum hujus dixit discipulis, Matth. XXVI, 45 : Dormite jam, et requiescite. Psal. IV, 9 : In pace in idipsum dormiam, et requiescam, hoc est, in pace refectionis et conscientiae tendam in id quod semper est idipsum. Et sic somno contemplationis dormiam et requiescam.

"Similiter et calicem, postquam coenavit, dicens : Hic est calix. "

Hic tangit de sacramento sanguinis.

Notantur autem in hoc sacramento septem, quorum primum est divina institutio, quae in omni sacramento locum habet: quia sacramenlum non habet vim nisi a divina institutione. Secundum autem est lemporis congruentia. Tertium, sacramenti propria materia. Quartum, novi testamenti dedicatio. Et quintum, in hoc sacramento res causata, et significata, et contenta. Sextum vero est hujus sacramenti proprius effectus. Septimum autem est summae dilectionis signum. De primo horum dicit :

" Similiter et calicem, "

Supple, accepit. Accepit autem ut institueret, et tactu suo vim transsubstantialitatis inchoaret. Ad hoc enim factus ejus, sicut in praemissis diximus, ordinabatur. Sicut enim dicitur, Luc. VIII, 46, et Marc. v, 30, ad factum ipsius, ipse cognovit virtutem de se exisse in omne quod tangit. Et sic egressa est virtus ejus in calicem per factum ipsius. Et hoc praevidens in spiritu, Psal. lxxiv, 9, dixit : Calix in manu Domini vini meri, etc.

Per hoc igitur quod dicitur: " Similiter et calicem " quem accepit, virtus institutionis sacramenti signifieatur. Cum enim sit sacerdos secundum ordinem Melchisedech., non debuit lanium offerre panem, sed debuit eliam offerre vinum. Sic etiam Patriarcha Jacob, Genes. XXVII, 25, postquam patri obtulit cibos, obtulit ei similiter et vinum.

Haec igitur estcausa institutionis hujus sacramenti. Sicut enim pane continuatur cor hominis ad conscientiae confortationem, ita etiam vino laetificatur cor ad gaudii aelerni conceptionera. Psal. CIII, 15 : Panis cor hominis confirmat. Et addidit : Vinum laetificat cor hominis. Haec etiam duo sunt satisfacientia duobus naturalibus desideriis, scilicet fami, cui spiritualiler instituitur sacramenlum corporis : et siti cui inslituitursanguinis sacramenlum. Matth. v, 6 : Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, quoniam ipsi salurabuntur. Unde his duobus respondet quod dicitur, Joan. VI, 56 : Caro mea vere est cibus, et sanffuis meus vere est potus. In duobus enim ad nos maximam voluit ostendere charitatem, in operando scilicet, et patiendo. In operando autem maximum fuit, quod corpus suum dedit i in patiendo maximum, quod pro nobis sanguinem fudit.

Et ideo post corporis sacramentum, etiam sacramentum sanguinis instituit.

Quaerunt quidam magis curiosi quam devoti, ex quo corpus sine sanguino non est, neque sanguis Christi est extra corpus suum, ad quid oportuit institui sacramentum sanguinis, postquam corporis sacramentum erat inslilutum?

Sed ad hoc dicimus, quod quamvis haec duo indivisa sint secundum naturam, tamen divisos habent effectus : quia unum est ad incorporandum Chrislo ordinatum, ut nos in ipso, et cum ipso hostia Patri offeramur. Sanguis est ad ablutionem peccatorum. Unde dicitur, ad Hebr. IX, 22, quod sine sanguinis effusione non fit remissio. Genes.XLIX, 11: Lavabit in vino stolam suam, et in sanguine uvae pallium suum.

Et quod dicunt, quod corpus non est sine sanguine, neque e converso. Hoc

.verum est: sed tamen ex virtule sacra- jnenti, sacramentalis sanguis non est in

corpore: nec sacramentale corpus est in sanguine. Sed unum est in allero propter

unionem naturalem unius ad alterum :

quia scilicet sanguis non habet naturale receptaculum nisi in corpore, et corpus

non habet naturalem infusionem nisi a

.sanguine. Ut igitur ex sacramento et sa- xramentaliter ccenam perfectam Christi

habeamus, oportuit institui ut et sacra- mentaliter haberetur corpus, et sacra-

jnenlaliler haberetur sanguis. Haec igitur

.est causa et modus institutionis. Sic nos salvat Rex et Sacerdos noster de area et

Jorculari : quod facere rex Samariae non potest , ''per quem haeretici significantur.

Matth, VI, 27 : Numquid colligunt de

spinis uvas, aut de tribulis ficus? hoc est, corporis Christi dulcedinem ? Quasi

dicat: Non.

" Postquam ccenavit. "

Ecce tempus institutionis. Prius enim estccenandum, ut Christo incorporemur:

et deinde sanguis sumendus, ut intimis nostris influat sanguis redemptionis. Sic enim fit in nobis, quod dicitur, Apocal. VII, 14 : Laverunt stolas suas, et dealbaverunt eas in sanguine Agni. Sic enim Christus fuit per intima nostranos ubique sanctificans. Psal. l, 9 : Asperges me, Domine, hyssopo, et mundabor. Hyssopus enim herba est sanguinem purificans : et significat purum sanguinem Domini Jesu, qui nos mundat. Exod. XXIV,8, et ad Hebr. IX, 19,20, Moyses accipiens hyssopum, sumptum sanguinem respersit in populum, dicens : Hic est sanguis tesiamenti, quod mandavit ad vos Deus.

Sic ergo post corporis institutionem, sanguinis sacramentum est institutum, et hac necessitate.

" Dicens : Hic est calix. "

Hic tangitur istius Sacramenti propria materia.

" Hic est calix, " hoc est, calida potio, quae in potionibus simplicibus est vinum. Nec voluit Dominus aquam habere pro materia, quia insipida est : quod non competit maximi saporis sacramento. Nec voluit liquorem commixtum pro materia habere, sicut medonem, vel cervisiam, vel moretum, vel aliquid tale : quia non competit simplicitati, et sinceritati sacramenti : sed vinum quod calidum, cordis laetificativum, et corporis nutritivum : et calor quidem ipsius competit charitati : laetitia autem concepta, in corde aeternae jucunditati : nutrimentum autem restaurationi spiritus in refectione sapientiae : intellectui maxime congruit et elevationi. Est praeterea humidum in sitis exstinclionem, vaporosum in suavissimae quietis operationem, et commune satis in omnium commoditatem.

De primo autem, hoc est, de calore charitatis dicitur, Cantic. V, 1: Comedite, amici, et bibite, et inebriamini, charis-simi. Charissimi enim tunc charitate, hoc vino calido inebriantur. Hoc vino charitatis est Dominus calefactus, quando sui obliviscens, prae amore se nobis tradidit : sicut Joseph inebriatus est coram fratribus suis . Hoc calore iuimaduit Anna, quando seipsam excedens largiter flevit, petens a Domino magni Prophetae petitionem .

De cordis autem laetitia dicit ipsa vitis, Judicum, IX, 13 : Numquid possum deserere vinum meum, quod laetificat Deum et homines ? In hoc enim vinum fortissimum est, ut dicitur, III Esdrae III, 10. Proverb. XXXI, 6 et 7, sic praecipitur vinum dari maerentibus, ut suae tristitiae obliviscantur, hoc est, tristitiae illius qua quilibet peccator desperaret, si eum dulcedo pretiosi sanguinis Christi, qui pro ipso fusus est, non laetificaret.

Refectioni etiam hoc sacramentum congruit : quia infer magis refici entia est .vinum dulce rubeum, ut dicit Avicenna. Sic enim Christus assimilat se pelicano solitudinis, de quo inter caetera dicitur, quod pullos suo sanguine nutrit, et vivificat, et format. Joan. VI, 36: Sanguis meus vere est potus. Magis enim potu nutrimur, quamdiu sumus parvuli in Christo. Lac etiam, de quo Sancti loquuntur, quod est nutrimentum fidelium parvulorum de sanguine formatur, et perubera sanguinis colalus ad bibendum sanguis est. Et hoc modo facit nobis Christus. Et ideo ipse est terra lacte manans et melle: lacte in sacrainento sanguinis, et melle in mellea dulcedine sacramenti ejusdem. Gantic. v, 1: Comedi favum cum melle meo, bibi vinum meum cum lacte meti. Haec enim omnia idem sunt. Favus enim est sanguis in corpore, sicut mel in cera. Mel autem dulcedo sanguinis eliquata. Vinum autem sanguinis sub sacramenti specie. Lac autem completus sanguis ad nutrimentum.

Hoc vinum est humidum in sitis exstinotionem. Et ideo dicitur, Proverb. IX, 5 : Bibite vinum quod miscui vobis. Vinum enim mixtum est sanguis Christi cum populo : sicut etiam sanguis mixtus aqua de latere fluxit. Et tule vinum melius sitim refrigerat. Hoc modo dicit, Isa. lv, 1 : Emite absque argento, et absque ulla commutatione vinum et lac. Jam enim diximus, quod gratis datur sacramentum, et quod lac est eliquatio sanguinis, et quod vinum est sanguis sub specie sacramenti. Et sic etiam aqua miscetur in calice tanta, quanta converti possit a vino, ut in saporem vini transeat, et non vinum ad saporem aquae convertatur: quia, Joan. ii, 7 et seq., Christus convertit aquain in vinum, hoc est, populum insipidum in saporem divinum : non autem vinum corrupit in aquam.

Hoc vinum est vaporosum in suavissimae quietis resolutionem. Unde et sponsa quae dormit sic quod cor suum vigilet , se dicit esse introductam in cellam vinariam : cujus vini vapore in quietae contemplationis somnum resolvatur. Et ideo sponsus dicit, ibidem, III, 5 : Adjuro vos, filiae Jerusalem, per capreas cervosque camporum, ne suscitetis, neque evigilare faciatis dilectam, donec ipsa velit. Filiae quidem Jerusalem sunt fideles, aliquando necessitatibus suis contemplationi deditos pulsantes, et curis suis inquietantes. Hi adjurantur per capreas, hoc est, limpidae veritatis visiones : quia caprea limpide videt : et cervos, hoc est, gaudiorum saltus in campis spiritualis libertatis, ne suscitetur dilecta, donec ipsa de tam dulci somno ad seipsam revertatur.

Hoc etiam vinum commune satis est in omnium commoditatem : quia non ubique quidem vites sunt, sed tamen vinum facile vehitur ad totum orbem terrarum. Et ideo de communi satis habetur

materia. Et ideo de vinea Domini quae mundum operit, dicitur, Psal. lxxix, 11 et 12: Operuit montes umbra ejus, et arbusta ejus cedros Dei. Extendit palmites suos usque ad mare, et usque ad flumen propagines ejus : quia hoc sacramentum in totum terrarum orbem est diffusum, sicut et Christi sanguis pro omnibus est fusus, et omnibus infusus.

" Novum testamentum in sanguine meo, qui pro vobis fundetur. "

Ecce novi testamenti dedicatio, in quo Deus nobis suam confirmavit haereditatem, testamento sui sanguinis legatam. Vetera enim transierunt, sicut supra dictum est. Et in signum hujus in die caenae deteguntur et lavantur altaria, quasi innoventur a veteribus, et ad nova sacramenta praeparentur. Isa. XXVI, 3 : Vetus error abiit, I ad Corinth. V, 8 : Epulemur, non in fermento veteri, neque in fermento malitiae et nequitiae, sed in azymis sinceritatis, et veritatis. Et, ibidem, v.7 : Ut sitis nova conspersio, sicut estis azymi. Haec autem innovatio per sanguinem Christi facta est. Ad Roman. VI, 4 : Quomodo Christus surrexit a mortuis per gloriam Patris, ita et nos in novitate vitae ambulemus : innovati novo sanguine Jesu Christi, et abstergentes sanguinem hircorum et vitulorum, et ea quae in antiquorum pecorum sanguine immolabantur. Ad Hebr. IX, 11 et 12 : Christus assistens Pontifex futurorum bonorum, per amplius et perfectius tabernaculum non manufactum, id est, non hujus creationis : neque per sanguinem hircorum, aut vitulorum, sed per proprium sanguinem introivit semel in Sancta, aeterna redemptione iuventa. Et hoc est quod dicit quinto.

" In sanguine meo. "

Per quod notat rem significatam, et causatam, et contentam in sacramento, quae est verus Christi sanguis, quo sa- cramentaliter intima conscientiarum nostrarum perfunduntur. Apocal. I, 5 : Dilexit nos, et lavit nos in sanguine suo. Efficax enim ablutivum est sanguis, in quo est virtus deitatis, cui conscientiarum sordes resistere non possunt. Ad Hebr. XII, 24 : Accessistis ad sanguinis aspersionem, melius loquentem quam Abel: quia sanguis Abel clamavit vindictam, et sanguis Christi perfectam, remissionem.

" Qui pro vobis fundetur. "

Et hic notatur hujus sacramenti proprium effectus. Pro nobis enim qui tradi meruimus, tradetur sanguis Christi ut nos liberemur. I Petr. I, 18 et 19 : Non corruptibilibus auro vel argento redempti estis de vana vestra conversatione paternae traditionis, sed pretioso sanguine quasi agni immaculati Christi. Et ideo dicitur sanctificalus, secundum etymologiam quasi sanguine tinctus. Ad Hebr. x, 28 et 29, gravis comminatio ponitur ei, qui sanguinem sanctificationis, inquinatione secundarum sordium per reditum ad peccatum, ducit pollutum, sic : Irritam quis faciens legem Moysi, sine ulla miseratione duobus vel tribus testibus moritur : quanto magis putatis deteriora mereri supplicia qui Filium Dei conculcaverit , et sanguinem testamenti pollutum duxerit, in quo sanctificalus est, et spiritui gratiae contumeliam fecerit? Quasi dicat : Multo majora meretur ille supplicia quam mortem temporalem.

Hoc etiam est maximi amoris signum. Quamvis enim in magnifico dono quo dedit seipsum, magni amoris sit signum, tamen in patiendo, et sanguinis effusione magis est difficultatis. Et ideo dicit, Joan. xv, 13 : Majorem hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis. Constat autem quod sedes animae secundum legem in sanguine est. Et ideo sanguinis effusio maximi amoris signum est. Propter quod etiam, Exod. XII, 22 et 23, postes fidelium sanguine rubricari praecipiuntur : ut signo divinae dilectionis in eis apparente, exterminator in eis non habeat potestatem. Hoc est igitur quod dicit.

" Verumtamen ecce manus tradentis me mecum est in mensa.

Et quidem Filius hominis, secundum quod definitum est, vadit : verumtamen vae homini illi per quem tradetur.

Et ipsi caeperunt quaerere inter se, quis esset ex eis qui hoc facturus esset. "

Hic caute tangit proditoris revocationem.

Habet autem duas partes : in quarum prima facit quod dictum est: in secunda autem, de hoc inler discipulos non sibi de tanto scelere conscios, oritur quaestio.

In primo horum tria dicuntur : in quorum primo, per dulcem cibum quem ministrat, et per deitatem qua secreta cordis dijudicat, proditorem ad paenitentiam revocat : in secundo autem, se a redemptione generis humani propter proditionis horrorem ostendit non deficere, vel desistere : in tertio, per comminationem iterum revocat proditorem.