IN CAPUT VII LUCAE

ENARRATIO.

" Cum autem implesset omnia verba sua in aures plebis, intravit Capharnaum. "

Posita in praecedenti capitulo electione eorum qui primum in Ecclesia tenent ordinem, et instructione quantum ad vitae idoneitatem: antequam instruat eos de ofticio praedicationis, vel traducat in eos potestatem, tangit hic doctrinae praecedentis confirmationem. Quia autem omnis doctrina per conformia sibi confirmatur argumenta: sicut naturalia naturalibus, et rationalia rationalibus, et moralia moralibus : ita doctrinam supernaturalem et supermundanam supermundanis necesse est confirmari argumentis : sicut dicit Petrus in Itinerario Clementis et Avicenna in fine suae primae philosophiae.

Confirmat ergo hic ipsius eligentis potestatem, et quod ipse vere est qui in tali potestate ordinare habet Ecclesiam. Et ideo istud caput in tria dividitur: in primo, suae divinae potestatis ponit argumenta supermundana. In secundo, os- tendit in se compluta esse promissa de venturo Messia, et ideo debere ordinare Ecclesiam. In tertio autem, potestatis spiritualis in capite manifestat usum : et in his tribus perfecte ostensum est, quoniam potestas eligendi et instituendi Praelatos est apud eum.

In prima autem harum partium duo sunt argumenta suae plenae et divinae potestatis. Unum quidem vitae, et aliud mortis ostendens potestatem. Sapient. XVI, 13: Tu es, Domine, qui vitae et mortis habes potestatem . Potestatem autemfvitae humanae in manu Salvatoris esse ostendit, quando vitam deficientem revocat ad salutem : non quando destruit vitam: quia si idem vitam hominis destrueret qui fecit, praevaricator esset et non Salvator. Ad Galat. II, 18: Si enim quae destruxi, iterum haec aedifico, praevaricatorem me constituo. Sed quando vitam construit cadentem, tunc ostendit se Salvatorem, qui ordinat ad salutem, et instituit Ecclesiam. Joan. I, 4 : In ipso vita erat, et vita erat lux hominum. Joan. x, 10 : Ego veni ut citam habeant, et abundantius habeant.

Probat igitur se vitae habere potestatem, desperatum in vita revocando ad sanitatem. Et circa hoc facit duo. Primum est accessus ad locum miraculo opportunum. Secundum autem, miraculi perfectio.

Accessus quidem ad locum duo continet : primum quidem perfectionem doctrinae prioris: secundum, sapientem inchoationem probationis per opus subsequens.

De perfectione autem doctrinae praecedentis dicit tria, quae ad omnis doctrinae bonae perfectionem exiguntur. Primum quidem, quod in se completa sit : secundum, quod universalis: tertium, quod bene impressa discipulis.

De primo dicit:

" Cum autem implesset. "

Plenitudo hujus doctrinae in se est, quod bene pertractata sit Doctorum materia, quod apte locata sint principia et regulae, quod firmiter conclusa conclusionum scientia. Hoc autem in moralibus non fit sicut in contemplativis. In contemplativis enim fit ad finem sciendi, in moralibus ad finem faciendi. Dicit enim Aristoteles, quod intelligentiae practicae stant ad opus. Et hanc artem tenuit in doctrina sua Christus : et ideo materiam posuit virtutes de quibus sufficienter pertractavit. Sapient. viii, 7 : Sobrietatem et prudentiam docet, et justitiam, et virtutem, quibus utilius nihil est in vita hominibus. Principia autem posuit praecepta. Eccli. XXIV, 33 : Legem mandavit Moyses in praeceptis justitiarum. Conclusiones autem posuit opera. Jacob. II, 20: Fides sine operibus mortua est. Ibidem, v. 21: Abraham ex operibus, scilicet legis, justificatus est. Sic ergo implevit doctrinam in seipsa. De universalitate autem dicit :

" Omnia verba sua. "

Joan. xv, 15 : Omnia quaecumque audivi a Patre meo, nola feci vobis. Omnia (inquam) quae praelatis ad faciendum et docendum, et omnia quae subditis ad faciendum expediunt. Act. xx, 26 et 27 : Mundus sum a sanguine omnium. Non enim subterfugi, quominus annuntiarem omne consilium Dei vobis.

De impressione autem in discipulis dicit : " In aures plebis, " non ad aures, sed intus ad intellectam. Nehemiae seu II Esdrae, viii, 8 : Legerunt in Libro legis Dei distincte et aperte ad intelligendum, et intellexerunt cum legeretur. Habacuc, II, 2 : Scribe visum, et explana eum super tabulas, ut percurrat qui legerit. Ad Hebr. viii, 10: Dando leges meas in mentem eorum , et in corde eo-rum superscribam eas. Matth. vii, 28 et 29 : Admirabantur turbae super doctrina ejus. Erat enim docetis eos sicut potestatem habens, et non sicut Scribae eorum et Pharisaei.

Hac igitur doctrina sicut perfecta accedit ad locum, ubi probat hujus doctrinae per supermundana opera perfectionem.

Et hoc est quod subdit:

" Intravit Capharnaum. "

In via tamen curans leprosum, et quaedam alia perficiens, quae Matth. VIII, 1 et seq., recitantur. Sed Lucas praeteriit sciens ab alio dicta, et dicit ea quae suae intentioni sunt sufficientia.

" Intravit autem Capharnaum " propter tria, quorum primum est loci solemnitas. Secundum, habitatorum urbis honestas. Tertium, Judaeorum et Gentium auditus communitas.

Loci solemnitas accipitur ex hoc quod erat metropolis Galilaeae, et ex ipsa nominis interpretatione. De solemnitate, Psal. lxxxvi, 4 : Gloriosa dicta sunt de te, civitas Dei. Luc. IV, 23 : Quanta audivimus facta in Capharnaum ! Unde Ambrosius dicit, quod Capharnaum dicitur civitas Christi, quia eam solemnitate miraculorum suorum multorum suam effecerat.

Habitatorum honestas intelligitur quod habitabant centuriones et reguli et senatus Judaeorum. Centuriones, Matth. viii, 5, et hic. Reguli, Joan. IV, 46 : Erat quidam regulus cujus filius infirmabatur Capharnaum.

Communis autem Judaeorum et Gentilium intelligitur habitatio : quia erant ibi seniores Judaeorum, et Synagoga : et illi erant Gentilium primates, centurio scilicet, et regulus. Psal. lxxxvi, 5: Ecce alienigenae, et Tyrus, et populus aethiopum: hi fuerunt illic. Ad talem locum omnis publicus Doctor libenter accedit: quia ibi doctrina sua fit solemnior, et magis approbata, manifestior, et pluribus utilior. Joan. vii, 4: Nemoquippe in occulto quid facit, et quaerit ipse in palam esse. Eccli. xx, 32: Sapientia absconsa, et thesaurus invisus, quae utilitas in utrisque ?

" Centurionis autem cujusdam servus male habens, erat moriturus, qui illi erat pretiosus. "

Hic venit ad factum per quod doctrina probatur.

Dicit autem tria : miraculi scilicet impetrationem, fidei commendationem, et miraculi perfectionem.

Impetratio autem miraculi consistit in tribus, scilicet, in impetrantis dignitate, ejus pro quo impetratur miserabilitate, et intercedentium honestate.

Dignitas impetrantis commendatur in duobus : a potestate, et honestatis singularitate.

De potestate dicit: " Centurionis autem. " Centurio secundum ordinem curiae Imperatoris est qui centum militibus praeerat. Isa. lx, 22: Minimus erit in mille, et parvulus in gentem fortissimam. Talis enim ordo consulitur a Jethro,socero Moysi, Exod. XVIII, 21 : Constitue ex eis tribunos, et centuriones, et quinquagenarios, et decanos. Chiliarchae autem dicuntur qui mille habent sub se milites.

Attende autem, quod quaedam Glossae dicunt centenarium esse quadratum et perfectum numerum. Quadratus autem est, quia provenit ex ductu denarii in seipsum. Et quoad denarium significat perfectionem decalogi, qui semel ducitur in seipsum, quia uno mandato charitatis adimpletur. Ad Roman. XIII, 8: Qui diligit proximum, legem implevit. Quadratur autem, quando ad quatuor virtutes cardinales sicut ad rectos et finales angulos comparatur. Sicut enim dicitur in I Ethicorum: " Homo bonus quadrangulus est ad virtutem. " Sic ergo est Centurionis habens dignitatem.

Subditur : " Cujusdam. " In quo intelligitur singularis fuisse honestatis, quia segregatur et distinguitur ab aliis. Ad Hebr. vii, 26 : Sanctus, innocens, impollutus, segregatus a peccatoribus. Tales enim peccatores et tyranni esse consueverunt. Et ideo ut istum a talibus discernat, dicit: " Cujusdam. "

Deinde tangit ejus pro quo impetratur miraculum, miseriam a tribus: a conditione, a doloris fatigatione, et a periculo.

De conditione dicit:

" Servus,"

Quoniam obsequia servitutis, et prudentia et fidelitas tam charum domino effecerant, ut non tam doleret suae servitutis damno, quam optimi et fidelis hominis infirmitatem. Eccli. VII, 23 : Seruus sensatus sit tibi dilectus quasi anima tua. Eccli. xxxiii, 31 : Si est tibi servus fidelis, sit tibi quasi anima tua. Admiranda est benignitas domini, quod tantam habet curam servi. Admirandum obsequium servi, quod dominum traxit ad dilectionem servi. Unde, ad Ephes. VI, 9 : Vos, domini, eadem facile servis, remittentes minas: scientes quia et illorum et vester Dominus est in caelis, et personarum acceptio non est apud Deum.

Tangit autem doloris afflictionem per hoc quod dicit :

" Male habens. "

Erat enim paralyticus, non valens etiam curvo gressu incedere, nec potentia se trahere : sed infirmitate victus in domo jacebat. Matth. VIII, 6 : Puer meus jacet in domo paralyticus, et male torquetur, hoc est, propter doloris nimium sensum.

" Erat moriturus. "

Ecce periculum : quia nihil nisi mortem exspectabat ex infirmitatis aggravatione. Eccli. x, 11: Languor prolixior gravat medicum. III Reg. XVII, 17 : Erat languor fortissimus, ita ut non remane-ret in eo halitus. Nihil etiam nisi mortem ex angustia infirmitatis habebat in desiderio. Eccli. xxx, 17 : Melior est mors quam vita amara, et requies aeterna quam languor perseverans. Tobiae, iii, 6 : Expedit mihi mori magis quam vivere.

" Qui illi erat pretiosus, "

Hoc est, magno pretio comparatus, vel. magno pretio aestimatus. Et de hoc jam dictum est : quia hoc servitio, prudentia, et fidelitate, meruerat apud dominum. Ad Ephes. VI, 6 : Non ad oculum servientes, quasi hominibus placentes, sed ut servi Christi. Ad Philemonem v. 16: Suscipe illum, jam non ut servum, sed pro servo charissimum fratrem. In hoc autem iste imitator Christi fuit. Joan. xv, 15 : Jam non dicam vos servos, quia servus nescit quid faciat dominus ejus. Vos autem dixi amicos, etc.

" Et cum audisset de Jesu, misit ad eum seniores Judaeorum, rogans eum ut veniret, et salvaret servum ejus. "

Hic agitur de imperantium honestate.

Et tanguntur quatuor, quorum primum est intercessorum ad intercedendum inductio. Secundum autem, intercedentium in intercedendo studium et sollicitatio. Tertium autem est, a pio Domino ejus quod petitur impetratio. Quartum autem, ejus pro quo interceditur fidei et reverentiae ad Dominum magnitudo.

In primo horum sunt iterum quatuor. Primum quidem, auditus Salvatoris adventus. Secundum autem, convocatus intercedentium honestorum caetus. Tertium, oblatio devoti affectus. Quartum est expositus petitionis devotae affectus. De primo dicit : " Cum audisset de Jesu " Salvatore, cogitavit de impetranda salute. Joan. IV, 17 : Cum audissetquia Jesus adveniret a Judaea in Galilaeam, abiit ad eum, et rogabat eum ut descenderet, et sanaret filium ejus. Act. x, 38 : Pertransivit benefaciendo, et sanando omnes oppressos a diabolo, quoniam Deus erat cum illo. Luc. VI, 19 : Quia virtus de illo exibat, et sanabat omnes. Hic autem auditus significat auditum verbi, quod facit fidem in corde. Ad Roman. x, 17 : Fides ex auditu, auditus autem per verbum Christi. Apocal. XXII, 17 : Qui audit, dicat : Veni.

" Misit ad eum seniores Judaeorum. "

Ecce congregatus per industriam Centurionis intercedentium coetus. Seniores enim, et digni sunt reverentia, et habent proponendi sapientiam. Job, VIII, 8 : Interroga generationem pristinam, et di ligenter investiga patrum memoriam. Sapient. IV, 8 et 9 : Cani sunt sensus hominis, et aetas senectutis vita immaculata.

" Judaeorum " Deum colentium : quia cum esset disparis cultus, per seipsum appropinquare non fuit ausus, sciens se esse canem, sicut mulier Gentilis, Matth. xv, 26, quae audivit a Domino : Non est bonum sumere panem filiorum, et mittere canibus, hoc est, Gentilibus ad manducandum. Et ideo mittit illos qui sunt filii, et qui sunt populus peculiaris. Quod enim sint filii, Exod. IV, 22 : Filius meus primogenitus Israel. Osee, XI, 1 : Ex aegypto vocavi filium meum. Quod sit populus peculiaris, Deuter. VII, 6 : Vos estis populus peculiaris.

Inter hos etiam misit quos putavit Christo magis acceptos, et magis propinquos. Deuter. IV, 7 : Non est alia natio tam grandis, quae habeat deos appropinquantes sibi, sicut Deus noster adest cunctis obsecrationibus nostris. Ideo ergo hos huc mittit, et se subtrahit.

" Rogans eum. "

Ecce oblatio devoti affectus. Non enim cum potens esset, per milites cogebat : nec aliquid sublimitatis ostendit, sed humiliter et devote ad supplicationis confugit auxilium. Eccli. xxxv, 21 : Oratio humiliantis se nubes penetrabit : et donec propinquet non consolabitur : et non discedet donec Altissimus adspiciat.

" Ut veniret. "

Ecce expositus petitionis affectus. Dicit autem duo : petens adventum corporalem, et sanitatis effectum.

Primum, signum est adhuc pusillae fidei : quia si perfectam haberet jam fidem, sciret quod non esset locus ubi non esset Deus : et ita absens sicut praesens posset curare : quod et postea sensit, quando in fide profecit. Et ideo quia proficit, non arguitur. Joan. autem, IV, 48, Regulus idem petens, quia perstitit in incredulitate et dubitatione, arguitur, dicente Domino : Nisi signa et prodigia videritis, non creditis. Hic autem propter profectum fidei commendatur. Aggaei, ii, 8 : Veniet Desideratus cunctis gentibus : et implebo domum istam gloria, dicit Dominus.

" Et salvaret servum ejus. "

Eccli, L, 4 : Curavit gentem suam, et liberavit eam a perditione. Nec vcrecundatur sanare servum : quia, Sapient. VI, 8 : Pusillum et magnum ipse fecit, et aequaliter cura est illi de omnibus.

" At illi cum venissent ad Jesum, rogabant eum sollicite, dicentes ei : Quia dignus est ut hoc illi praestes :

Diligit enim gentem nostram, et synagogam ipse aedificavit nobis.

Jesus autem ibat cum illis. "

Hic tangitur intercedentium studium et sollicitudo. Et dicuntur tria. Primum est intereo

dentium ad Jesum appropinquatio. Secundum autem, intercessionis sollicitudo. Tertium autem, eorum quae proficua erant ad exauditionem allegatio.

De primo dicit : " At illi cum venissent ad Jesum, " scilicet corpore et obsequio et familiaritate appropinquassent. Psal. XXXIII, 6 : Accedite ad eum, et illuminamini. Jacob. IV, 8 : Appropinquate Deo, et appropinquabit vobis.

" Rogabant eum sollicite. "

" Ecce intercessionis sollicitudo. II Paralip. xx, 3 : Totum se contulit ad rogandum Dominum. Psal. cxviii, 10 : In loto corde meo exquisivi te : ne repellas me. Ad Galat. II, 10 : Sollicitus fui hoc ipsum facere.

" Dicentes ei. "

Incipit hic eorum quae ad exauditionem faciunt allegatio. Sunt autem tria : virtutis honestas, dilectionis familiaritas, et expensarum quas in communi negotio fecit impensa.

De primo dicunt :

" Quia dignus est ut hoc illi praestes, "

Virtutum honestate. III Reg. II, 20 Pete, mater mea : neque enim fas est ut avertam faciem tuam. Esther, v, 3 : Quid vis, Esther regina ? quae est petitio tua ? etiamsi dimidiam partem regni petieris, dabitur tibi. Tantae autem fiduciae impetrandi est dignitas in virtute. Eccli. xliv, 6 : Homines divites in virtute, pulchritudinis studium habentes. Ideo, Zachar. III. 8, dicuntur viri portendentes, quia fiduciam portendunt ad omnem effectum petitionis impetrandum.

Allegant autem effectum dilectionis :

" Diligit enim gentem nostram, " propter reverentiam cultus divini.

Deuter. XXXIII, 3 : Dilexit populos : omnes sancti in manu illius sunt. Proverb. VIII, 17 : Ego diligentes me diligo. Et ita fecerunt isti.

" Et synagogam ipse aedificavit nobis. "

Ecce allegatio inmensarum factarum in communi, et Dei negotio : quia suis expensis aedificavit eis synagogam, hoc est, domum orationis. Eccli. l, 2 : Templi altitudo ab ipso fundata est, duplex aedificatio, et excelsi parietes templi. Iste tamen quia gentilis fuit, fidem commendat Gentium, ostendens quoniam ad unum ovile Christi veniret cum primitiis Judaeorum. Joan. x, 16 : Fiet unum ovile, et unus pastor. Et ideo, Matth. viii, 11, Christus propter istum dicit : Multi ab Oriente et Occidente venient, et recumbent cum Abraham et Isaac et Jacob, in regno caelorum.

" Jesus autem ibat cum illis. "

Ecce impetratio petitionis a pio Domino. Jacob. I, 6 : Postulet in fide nihil haesitans. Jerem. XXIX, 12 : Invocabilis me, et ibitis : et orabitis me, et ego exaudiam vos.

" Et cum jam non longe esset a domo, misit ad eum centurio amicos, dicens : Domine, noli vexari. "

Ecce hic tangitur ejus pro quo inlerceditur fidei et reverentiae ad Dominum crescens magnitudo.

Tanguntur autem hic quatuor. Primum quidem est profectus Domini ad petitionem seniorum. Secundum autem est missio ad occursum Domini centurionis amicorum. Tertium, compassio vexationis Domini secundum hominom in itinere pedum. Quartum autem, allegatio suae indignitatis, et allegatio perfectae fidei Dei in virtute curationum.

De primo dicit : " Et cum jam non longe esset a domo, " scilicet Centurionis itinerando pedes. Non enim umquam legitur Dominum equitasse, sed bis legitur asinasse, ut dicit Beatus Bernardus. Et ideo fatigabatur itinerando. Joan. IV, 6 : Jesus fatigatus ex itinere, sedebat sic supra fontem.

" Misit ad eum centurio amicos, " honestiores et altos, " dicens. " Sed Matthaeus dicit, quod venit per seipsum. Et dicunt quidam, quod primo misit honestiores Judaeorum, secundo honestiores amicorum, tertio audaciam sumens venit per seipsum. Beda autem in Glossa dicit, quod non venit per seipsum nisi spiritualiter fidei passibus appropinquans. Et ita intelligitur quod dicit Matthaeus, VIII, 5. Isa. xlv, 14 : Viri sublimes ad te transibunt.

" Domine, noli vexari. " Luc. viii, 49 : Noli vexare magistrum.

" Non enim sum dignus ut sub tectum meum intres.

Propter quod et meipsum non sum dignum arbitratus ut venirem ad te : sed dic verbo, et sanabitur puer meus. "

Ecce hic fidei et reverentiae proponitur incrementum et magnitudo.

Dicit autem quatuor. Primum quidem est reverentiae et humilitatis. Secundum, ex ante facto est excusationis. Tertium autem, fidei admirabilis. Quartum autem, persuasionis est haec omnia per signum ostendentis.

De primo dicit : " Non enim sum dignus. " Ecce reverentia, ex Dei majestate suam cognoscens parvitatem. Psal. viii, 5 : Quid est homo, quod memor es ejus ? aut filius hominis, quoniam visitas eum ? Job, xxv, 6 : Homo putredo,et filius hominis vermis. Multo ergo magis Gentilis.

" Ut sub tectum meum intres. " Humiliat se, non dicens se habere domum, sed tectum. I ad Timoth. VI, 8 : Habentes alimenta et quibus tegamur, his contenti sumus. Jerem. XXII, 14 : Vae qui dicit: aedificabo mihi domum latam, et coenacula spatiosa : qui aperit sibi fenestras, et facit laquearia cedrina, pingitquel sinopide ! Nec dicit tecla quamvis esset magnus princeps. Isa. v, 8 : Vae qui conjungitis domum ad domum, et agrum agro copulatis usque ad terminum loci ! numquid habitabilis vos soli in medio terrae ?

" Propter quod et meipsum, etc.."

Ecce secundum. " Non sum dignum arbitratus. " Hic enim sicut et mulier Chananaea se canem reputavit . Ad Ro. man. XI, 20 : Noli altum sapere, sed tune.

" Ut venirem ad te, " ne tuae oculos majestatis offenderem propter disparem cultum, in quo esse videor. Eccli. iii, 20: Quanto magnus es, humilia te in omnibus.

" Sed die verbo. "

Ecce tertium de magnitudine fidei. Et dicit duo. Primo enim exprimit fidem. Secundo, adhibet fidei per simile persuasionem.

Fidem exprimit per hoc quod dicit : "Sed die verbo. " Sapient. XVI, 12 et 13: Tuus, Domine, sermo, qui sanat omnia. Tu es enim, Domine, qui vitae et mortis habes potestatem. Ad Hebr. I, 3 : Portans omnia verbo virtutis suae.

" Et sanabitur, " quantumcumque sit infirmitas, " puer meus. " Servum a puritate vocat puerum. Psal. XXXII, 9 : Ipse dixit, et facta sunt : ipse mandavit, et creata sunt. Job, v, 18 : Ipse vulnerat,et medetur : percutit, et manus ejus sanabunt.

" Nam et ego homo sum sub potestate constitutus, habens sub me milites, et dico huic : Vade, et vadit: et alii: Veni, et venit : et servo meo : Fac hoc, et facit.

Quo audito Jesus miratus est, et conversus, sequentibus se turbis dixit: Amen dico vobis, nec in Israel tantam fidem inveni.

Et reversi, qui missi fuerant, domum, invenerunt servum, qui languerat, sanum. "

Ecce persuasio per similitudinem.

Et sumit secundum Chrysostomum duas similitudines : unam inter se et milites, aliam inter se et servos inferiores. Quasi sint milites ad duo, quae sunt in Christo homine : quorum unum est inter Christum hominem, et Angelos : et aliud inter Christum hominem, et corporalem creaturam. Christus homo enim est sub potestate constitutus, sicut centurio sub potestate Imperatoris.

Dicit ergo: " Nam et ego, " sicut et tu, licet dissimiliter, " homo sum, " aliis quidem per naturam non major, " sub potestate, " tua ordinatione, " constitutus, " superioris praesidis et Imperatoris. Ad Romam XIII, 1: Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit. Psal. lxv, 12 : Imposuisti homines super capita nostra.

" Habens sub me milites, " sicut et tu Angelos. II Reg. xviii, 1 : Considerato David populo suo, constituit super eos tribunos et centuriones, quorum minimus centum militibus praeerat. Sicut et de Christo dicitur, Job, xxv, 3 : Numquid est numerus militum ejus ? et super quem non surget lumen illius ?

" Et dico huic, " imperans : " Vade, et vadit " obediens : sicut et tu dicis creaturis et Angelis. Job, xxxviii, 33 :

Numquid mittes fulgura, et ibunt, et revertentia dicent tibi : Adsumus ? hoc est, fulgurantes Angelos.

" Et alii: Veni, et venit. " Baruch, III, 35 : Stellae vocatae sunt, et dixerunt: Adsumus : et luxerunt ei cum jucunditate, qui fecit illas. Matth. IV, 11 : Angeli accesserunt, et ministrabant ei.

" Et servo meo, " sicut tu corporali naturae : " Fac hoc " quod volo, " et facit, " obediendo. Job, XIV, 15 : Vocabis me, et ego respondebo tibi: operi manuum tuarum porriges dexteram.

" Quo audito. "

Quod tamen prius scivit, sed propter adstantes eliam audire voluit. Isa. XII, 5 : Annuntiate hoc in universa terra.

" Jesus miratus est, " hoc est, ad modum mirantis se habuit. Quia in ipsum nec secundum Deum, neque secundum hominem stupor cadit admirantis : quia nihil ignoravit, sed omnium causas ipse cognovit. Joan. XVI, 30 : Scimus quia scis omnia, et non opus est tibi ut quis te interroget.

" Et conversus " retrorsum, ut ad eos dirigeret sermonem, " sequentibus se, " hoc est, imitantibus jam aliqualiter per fidem, " turbis dixit, " non discipulis, quia illi majores erant: " Amen dico vobis, " hoc est, vere dico vobis. Et est confirmatio. Apocal. iii, 14 : Haec dicit: Amen, testis fidelis.

" Nec in Israel, " qui habet Legem et Prophetas ad fidem inducentes, " tantam fidem inveni. " Glossa dicit, quod secundum comparationem praesentium loquitur : quia praeteriti Patriarchae et Prophetae majorem habuerunt. Sed adhuc contrarium videtur : quia Apostoli praesentes fuerunt, qui majorem fidem habuerunt. Sed hoc solvitur. Quia dixit turbis sequentibus, non Apostolis. Et ideo de illis intelligit: quia eliquatis Patriarchis, Prophetis, et Apostolis, et discipulis, hoc quod remansit ex Israel, tamquam faeces fuerunt, et tardi ad cre- dendum. Isa. xlix, 6 : Parum est ut sit mihi servus ad suscitandas tribus Jacob, et faeces Israel convertendas: ecce dedi te in lucem Gentium.

Vel dicatur: " Tantam fidem, " hoc est, tantam credendi facilitatem. Unde de Apostolis, Luc. XXIV, 25 : 0 stulti et tardi corde ad credendum ! Marc. XVI, 14 : Exprobravit incredulitatem eorum et duritiam cordis.

" Et reversi, etc. "

Perfectio est miraculi. Et omittit hic Lucas quod scivit Matthaeum posuisse, quod dixit Dominus : Vade, et sicut credidisti fiat tibi .

Nuntii ergo amici Centurionis, " reversi, qui missi fuerant, domum, " merito fidei, " invenerunt servum qui languerat, " hoc est, longo angore jacuerat, " sanum, " Luc. IV, 40 : Omnes qui habebant infirmos variis languoribus, ducebant illos ad eum, scilicet Jesum. At ille singulis manus imponens, curabat eos . Virtus enim erat Dei praesentis et absentis corporaliter ad sanandum eos .

" Et factum est deinceps, ibat in civitatem quae vocatur Naim, et ibant cum eo discipuli ejus, et turba copiosa. "

Haec est pars in qua se ostendit habere mortis potestatem. Ad Roman. IV, 17 : Ante Deum, cui credidit, qui vivificat mortuos, et vocat ea quae non sunt, tamquam ea quae sunt. Ad Hebr. XI, 19 : Arbitrans quia et a mortuis suscitare potens est Deus. Hic ergo est caput Ecclesiae, ex quo charismata fluunt in Ecclesiae Praelatos, et potestas contra quam nec portae inferi praevalebunt : qui mor- tificat et vivificat, deducit ad inferos et reducit. Ostendit ergo illud quod dicitur, Sapient. I, 13 : Quoniam Deus mortem non fecit, nec laetatur in perditione vivorum. Et ideo etiam mortuos revocat ad vitam.

Tanguntur ergo tria. Primum, miraculi ex parte facientis Dei opportunitas. Secundum autem, est miraculum cum suis circumstantiis. Tertium autem, tanti miraculi diffamatio ad fidei aedificationem procurata.

In primo horum sunt quatuor, quorum primum est istius facti ad praecedens secundum praesentem intentionem continuatio. Secundum autem, est diligens Salvatoris ut ubique salutem operetur circumitio. Tertium, loci ad salutis perfectionem conveniens adaptatio. Quartum autem, intercedentium ad salutis procurationem incontradicibilis dilectio. . De primo horum dicit :

" Factum est, " ordine dispensationis divinae, non temporis, " deinceps, " postquam se ostendit potestatem habere vitae : ut se ostenderet eliam mortis habere potestatem. Ad Roman. XIV, 9 : In hoc enim Christus mortuus est et resurrexit, ut et mortuorum et vivorum dominetur . Unde post sanatum infirmum, suscitat mortuum : quia infirmitas praecedit mortem.

Sic ergo " factum est deinceps. "

" Ibat Jesus. "

Ecce secundum, in quo notatur Salvatoris circumitio et diligens salvandorum inquisitio. Matth. IV, 23 : Circuibat Jesus totam Galilaeam, docens in synagogis eorum, et praedicdns evangelium regni. Psal. XXVI, 6 : Circuivi, et immolavi in tabernaculo ejus hostiam vociferationis. Sicut enim de diabolo dicitur, I Petr. v, 8 : Tamquam leo rugienscircuit, quaerens quem devoret : ita et multo plus de Salvatore dicitur : Circuit quaerens quem liberet. Et ideo " ibat, " non quiescens. Proverb. VI, 3 et 4 : Discurre, festina, suscita amicum tuum : ne dederis somnum oculis tuis, nec dormitent palpebrae tuae. Et hoc quidem fecit in se Christus. Faciunt autem et boni pastores. Genes. XXXI, 40 : Die noctuque aestu urebar et gelu, fugiebatque somnus ab oculis meis. Sic ergo " ibat Jesus "

"In civitatem quae vocatur Naim. "

Et hic tangitur loci ad salutis perfectionem conveniens adaptatio ex duobus: ex loci solemnitate, et ex nominis interpretatione.

Locus enim erat Galilaeae civitas solemnis, non quidem sicut Capharnaum : sed post eam fuit secundi ordinis, ubi multi habitabant, ad quam etiam multi confluebant : et ideo locus congruus miraculis Dei fuit. Genes. XXVIII, 16 : Vere Dominus est in loco isto, et ego nesciebam. Ibidem, v. 17 : Quam terribilis est locus iste! non est hic aliud nisi domus Dei et porta caeli. In loco isto manat fons vitae, Psal. xxxv, 10 : Domine, apud te est fons vitae. In isto loco turba catenatim ruit ad miranda facta Domini. Unde multi hic erant cum Domino, multi cum vidua. Isti mirabilia cernere cupientes : illi autem compassionis affectu miseram viduam prosequentes.

Interpretatio autem etiam congruit : quia Naim motus vel motio interpretatur, et significat eos qui moti sunt factis vel verbis Domini ex compassione viduae miserabilis. Psal. lix, 4 : Commovisti terram, et conturbasti eam : sana contritiones ejus, quia commota est. Commovit enim Dominus terram istam ad compunctionem : conturbavit autem ad dolorem : sanat autem per gratiam, quia commota est ad satisfactionem. Psal. lxvii, 9 : Terra mota est, etenim coelidistillaverunt, a facie Dei Sinai, a facie Dei Israel.

" Et ibant cum eo discipuli ejus. "

Ecce intercedentium dilectio. Et dicuntur duo. Discipuli enim intercedebant ex charitate,et turba ex fidei devotione.

De discipulis dicitur : " Et ibant cum eo discipuli, " ut ex factis Domini exemplum acciperent, ut apud Dominum pro petentibus intercederent. De primo, Isa. viii, 18 : Ecce ego et pueri mei quos dedit mihi Dominus. De secundo, Matth. IX, 38: Rogate Dominum messis, ut mittat operatios in messem suam." Et turba copiosa, " scilicet devotorumad aedificationem fidei. Joan. XI, 42 : Propter populum qui circumstat, dixi, ut credant quia tu me misisti. Joan. xii, 30 : Non propter me haec vox venit, sed propter vos. In omnibus enim voluit Dominus aedificare turbas propter Ecclesiam. Unde etiam, Joan. xii, 13, dicitur, quod turba multa quae convenerat ad diem festum clamabat Domino : Hosana ! Benedictus qui venit in nomine Domini.

" Cum autem appropinquaret portae civitatis, ecce defunctus efferebatur filius unicus matris suae : et haec vidua erat, et turba civitatis multa cum illa. "

Ecce miraculum cum suis circumstantibus.

Ponuntur autem primo circumstantia ex parte facientis: et secundo, ex parte ejus circa quem fit miraculum.

Ex parte quidem facientis ponuntur primum inducentia, secundo autem facientia.

Inducentia autem sunt quatuor : omnium ad defunctum appropinquatio, defuncti ipsi Domino praesentatio, matris defuncti destitutio, et turbae ad fidem aedificatio.

Domini ad defunctum appropinquatio tangitur per hoc : " Cum appropinquaret portae civitatis, " non tam corpore quam miserantis affectu. Psal. cxliv, 18 : Prope est Dominus omnibus invocantibus eum, omnibus invocantibus eum in veritate. Ad. Philip. IV, 5 et 6 : Dominus prope est. Nihil solliciti sitis, etc. Isa. lv, 6 : Quaerite Dominum dum inveniri potest, invocate eum diem prope est.

Porta autem civitatis, est ad cor ingressus in civitatem cordis : vel ad sensum aliquem appropinquatio in civitatem corporis. De primo dicitur, Apocal. III, 20 : Ecce sto ad ostium, et pulso : si quis audierit vocem meam, et aperuerit mihi januam, intrabo ad illum, et caenabo cum illo, et ipse mecum. De porta corporis dicitur, Isa. XXVI, 2 : Aperite portas, et ingrediatur gens justa, custodiens veritatem. Habet enim cor suam civitatem ex cogitationibus, intentionibus, delectationibus, consensibus , voluntatibus, civilitate magna congregatam. Habet etiam corpus suam ex officiis membrorum, delectationibus sensuum , motibus membrorum, et officiis congregatam. Et utraque civitas habet portas suas : una quidem portas sensuum, alia autem patefactiones intentionum. Ad istas autem portas Dominus appropinquat, quando se intentionibus cordium, vel revelationibus sensuum manifestat. Baruch, iii, 38 : In terris visus est, et cum hominibus conversatus est. Joan. i, 14 : Verbum caro factum est, et habitavit in nobis. Sic ergo propinquat nobis. Psal. XXXIII, 19 : Juxta est Dominus iis qui tribulato sunt corde. Act. XVII, 27 et 28 : Non longe est ab unoquoque nostrum. In ipso enim vivimus, et movemur, et sumus.

" Ecce defunctus efferebatur. "

" Ecce, " hoc est, praesentiae ejus publice exhibebatur : et intelligitur hic defuncti ipsi Salvatori praesentatio : ut ex praesentia ipsius ad pietatem moveretur. Quasi diceret : Ecce, Domine, respice, populus tuus omnes nos . Et illud, Isa. lxiii, 15 : Vbi est zelus tuus, et fortitudo tua, multitudo viscerum tuorum ? Et illud ejusdem, lxiv, 12 : Numquid super his continebis te, Domine: tacebis, et affliges nos vehementer ? Quid enim fonti misericordiae amplius praesentari potest quam mortuus? Iste in ultimo genere miseriae est, in quo nulla est de caetero spes salutis hominis. Psal. lxxxv, 13 : Eruisti animam meam ex inferno inferiori. Item, Psal. XXIX, 4 : Domine, duxisti ab inferno animam meam, salvasti me a descendentibus in lacum.

Hic enim " defunctus, " ad publicum " efferebatur, " ut tuam moveret misericordiam publica miseria, et mors miserarium maxima. " Efferebatur, " inquam non tam mortuus corporaliter quam spiritualiter. Mortuus enim erat in peccato spiritualiter : nunc autem miserabilis effertur in publicum corruptione plenus, in exemplum perditionis. Isa. LI, 20 : Dormierunt in capite omnium viarum, sicut oryx illaqueatus. Moveat ergo tuam misericordiam tanta miseria : et duplici morti duplicem per antidotum oppone vitam, animae scilicet, et corporis, totum hominem (sicut tuae est con suetudinis) salvum faciens. Effertur enim mors animae per scandalum peccatorum. Isa. III, 9 : Peccatum suum quasi Sodoma praedicaverunt, nec absconderunt. Effertur mors corporis extra domum ad tumbam tumulanda, ne faetore corrumpat appropinquantes. Et utriusque mortis miserere praesens miserator, et multae misericordiae, et pie Domine.

" Filius unicus matris suae. "

Ecce moventia ex parte matris. Et sunt in duplici ordine. Quaedam enim sunt in habitudine filii ad matrem : quaedam autem in habitudine matris ad filium.

De his quae sunt in habitudine filii ad matrem, dicit : " Filius unicus matris suae. " Pignus autem naturae mortalis fuit in quantum filius, dilectus uteri in quantum filius, totus autem in eo fuit matris affectus in quantum unicus, omnium votorum suorum dilectus in quantum unicus, senectutis baculus in quantum unicus. " Matris autem suae, " quae ferventiorem in eo habuit amorem, quae necessariorem jam habuit robustam prolem.

Quod enim pignus naturae mortalis fuerit filius, patet per hoc quod dicit Augustinus, quod nuptiae bonum sunt mortalium, non propter aliud, nisi quia mortalis et fugientis naturae in successore pignus remanet, et exstinguentis jam luminis lucerna ex parte accensa, II Reg. XIV, 7 : Quaerunt exstinguere scintillam meam quae relicta est. Scintilla enim reservata, est pignus ignis. Et sic est filius pignus parentum.

Dilectus etiam est uteri matris, Proverb. XXXI, 2 : Quid, dilecte uteri mei ? Quasi diceret: Quem ego fovi in utero. Unde et Tob. IV, 4 : Memor enim esse debes quae et quanta pericula passa sit propter te in utero suo. Alter etiam fuit pro patre, quia alium non habuit : et ideo deficiente virtute in parentibus, crescit in filiis. Et ideo, Exod. xx, 12, dicitur : Honora patrem tuum et matrem tuam.

In quantum autem unicus, totus in eo fuit matris affectus, sicut dicit Basilius. II Reg. I, 26 : Sicut mater unicum amat filium suum, ita ego te diligebam. Et ideo, Jerem. VI, 26, dicitur : Luctum unigeniti fac tibi, planctum amarum. lotus fuit votorum suorum dilectus in quantum unicus, in quem omnia sua vola referebat, Proverb. XXXI, 2 : Quid, dilecte votorum meorum ?

In quantum etiam unicus, fuit senectutis baculus, Tob. x, 4 : Lumen oculorum nostrorum, baculum senectutis nostrae.

Ruth, IV, 14 et 15, dixerunt mulieres ad Noemi: Benedictus Dominus qui non est passus ut deficeret successor familiae tuae, et vocaretur nomen ejus in Israel: et habeas qui consoletur animam tuam, et enutriat senectutem, etc.

Et haec omnia spiritualiter sunt in natis Ecclesiae, quos in corde suo parturivit et portavit. Mater etiam ferventiorem in prole habet amorem. Omnis enim mater diligit, sicut dicit Tullius in Topicis rhetoricis. Isa. xlix, 15 : Numquid oblivisci potest mulier infantem suum, ut non misereatur filio uteri sui ? Quasi dicat : Non potest.

Haec etiam necessariorem habuit tam robustam prolem, quae jam anus se juvare non potuit, solo filii solatio sustentanda. Ad Roman. xv, 1: Debemus nos firmiores imbecillitates infirmorum sustinere.

" Et haec vidua erat. "

Ecce miserabilis habitudo matris. " Haec " enim " vidua erat, " hoc est, a viro idua, et solatio viri destituta. Et ideo jam ei robusta proles erat valde necessaria, non tam pro filio quam vice mariti protectore domus et familiae. 1 ad Timoth. v, 3 : Viduas honora, quae vere viduae sunt. Psal. CXXXI, 14 : Viduam ejus benedicens benedicam, Isa. I, 17 : Judicate pupillo, defendite viduam. Thren. v, 3 : Pupilli facti sumus absque patre, matres nostrae quasi viduae. Haec autem vidua est Ecclesia, a sponso Christo (qui in caelum secundum corporalem praesentiam abiit) idua, hoc est, divisa.

" Et turba civitatis multa cum illa."

Ecce turbae praesentis ex miraculo ad fidem aedificatio. Et hoc est quod dicit Glossa: " Multi cum Domino, multi cum vidua, ut viso miraculo multi fiant laudatores. " Sicut enim praecipit Apostolus, I ad Corinth. x, 33 : Sine offensione estote Judaeis, et Gentibus, et Ecclesiae Dei: sic-ut et ego per omnia omnibus placeo, non quaerens quod mihi utile est, sed quod multis, ut salvi fiant. Et item, I ad Corinth. XIV, 12 : Vos, quoniam aemulatores estis spirituum, ad aedificationem Ecclesiae quaerite ut abundetis. Sic enim veniente turba et dicente ad Philippum : Domine, volumus Jesum, videre, hoc est, Salvatorem in effectu salutis : dixit ipse Jesus statim : Venit hora ut clarificetur Filius hominis . Tunc enim clarificatur, quando in fide multorum clarus esse ostenditur.

Et ideo dispensatione Dei turba civitatis multa erat cum illa.

" Quam cum vidisset Dominus, misericordia motus super eam, dixit illi : Noli flere.

Et accessit, et tetigit loculum. Hi autem qui portabant, steterunt. Etait: Adolescens, tibi dico, surge. "

Hic tangit ea quae faciunt ad perfectionem miraculi ex parte Christi qui facit miraculum. Et sunt sex : et unum interponitur, quod removet id quod prohiberet, si miraculum non esset: et hoc est septimum. Primum autem est misericordiae et pietatis in viduam respectus. Secundum autem, doloris et compassionis intrinsecus tactus. Tertium autem est consolationis affatus. Quartum est miserantis ad miserum accessus. Quintum est mortui a Christo vivificus tactus. Et hic interponitur eorum qui portabant mortuum, fixus et immobilis gradus. Sextum autem est ejus qui mortis habebat imperium, praeceptivus ad vitam regressus.

De primo quidem dicitur, Exod. iii, 7 : Vidi afflictionem populi mei in aegypto. Zachar. II, 8: Qui tetigerit vos, tangit pupillam oculi mei.

" Misericordia motus super eam. "

Ecce secundum, Jerem. XXXI, 20 : Conturbata sunt viscera mea super eum: miserans miserebor ejus. Genes. VI, 6 : Tactus dolore cordis intrinsecus. Secundum hominem enim Dominus misericordiae affectum moveri potuit.

" Dixit illi: Noli fiere. "

Ecce consolationis affatus. Isa. lxvi, 13 : Quomodo si cui mater blandiatur, ita ego consolabor vos. Jerem. XXVI, 16: Quiescat vox tua a ploratu, et oculi tui a lacrymis.

Fuerunt autem tres causae quare vidua flevit. Una quidem, quia mortui plorandi sunt, Eccli. xxxviii, 16 : Fili, in mortuum produc lacrymas, et quasi dirapassus incipe plorare. Eccli. XXII, 10: Supra mortuum plora, defecit enim lux ejus.

Secunda causa est, quia fuit filius unicus, Jerem. VI, 26: Luctum unigeniti fac tibi, planctum amarum.

Tertia causa est, quia adolescens in flore suae juventutis defunctus, Isa. XXXVIII, 10: Ego dixi: In dimidio dierum meorum vadam ad portas inferi. Quaesivi residuum annorum meorum.

Dominus ergo consolatur eam sicut promisit, Eccli. xxxv, 17 : Non despiciet preces pupilli, nec viduam, si effundat loquelam gemitus. Job, XXIX, 13: Cor viduae consolatus sum. Haec enim indiguit consolatione, quia in persona ejus dicit, Baruch, IV, 12 : Nemo gaudeat super me viduam, et desolatam.

" Et accessit. "

Ecce ad miserum salutis accessus. Luc. x, 34 : Appropians alligavit vulnera ejus. Psal. XXXIII, 19 : Juxta est Dominus iis qui tribulato sunt corde." Et tetigit loculum. "

Ecce Salvatoris ad mortuum vivificus tactus. Quia sicut tactu suae vivificae carnis vim regenerativam et vivificativam contulit aquis, ita tactu curat leprosos, et suscitat mortuos : non inquinatus ab illis, sed infundens omnibus salutis effectum. Luc viii, 46 : Tetigit me aliquis. Genes. xxvii, 21: Accede huc ut tangam te, fili mi . Psal. cxliii, 5: Tange montes, et fumigabunt, scilicet in devotione.

Dicitur autem feretrum loculus: quia frigiditas mortui et spasmus in minima contrahunt corpus mortui, nisi sit humor intus putridus et inflatus. Et ideo mortuo corpori minor sufficit locus. Et ideo vocatur loculus.

Iste autem loculus secundum Glossam : " Spiritualiter, secura desperati cordis est conscientia : in quo loculo jacet spiritualiter mortuus, non sentiens mortem suam propriam." Exod. XII, 30 : Neque enim erat domus in qua non jaceret mortuus. Unde Dominus tres legitur suscitasse : unum in domo, filiam Archisynagogi : qui significat mortuum in conscientia, qui adhuc non prodiit ad publicum mali exempli. Alium, in porta urbis, ut hic, qui significat mortuum in peccatis, qui per portam sensuum prodiit in publicum scandali et mali exempli. Jerem. IX, 21 : Ascendit mors per fenestras nostras, ingressa est domos nostras. Tertium, in monumento : qui clausus lapide foetens, significat eos qui obduratione malae consuetudinis pressi foetent ad corruptionem multorum. Unde versus :

Mens mala, mors intus, malus actus, mors foris, usus:

Tumba, puella, puer, Lazarus ista probant.

" Hi autem qui portabant, steterunt. "

Ecce portantium fixus gradus, et per hoc remotum suscitationis impedimentum : quia si fortiter portando praeterissent, tactus divinus super mortuum non fuisset confirmatus, sed a manu retractus.

" Hi autem qui portabant, " litteraliter quidem sunt homines: naturaliter autem, ut dicit Glossa, sunt elementa : moraliter autem sunt passiones, et peccati affectiones.

Et de hominibus quidem constat, Matth. VIII, 22 : Dimitte mortuos sepelire mortuos suos.

Naturaliter autem sunt elementa, ut dicit quaedam Glossa. Mater enim est terra. Unicus autem Adam, quem ad tumbam naturaliter portant quatuor elementa. Terra quidem spiritualiter portat, cum terrena facit concupiscere : naturaliter autem, quia sua frigiditate et siccitate etiam corpus facit immobile. Aqua spiritualiter portat, cum distillat in libidinem : naturaliter autem, cum sua frigiditate sensum aufert. Aer autem spiritualiter portat, per inanem laudis favorem : naturaliter autem, quando per angustiam intercipit anhelitum. Ignis autem spiritualiter portat, per incendium irae : naturaliter autem, cum inflammat ad febris aestuationem.

Melius autem accipitur moraliter, quod quatuor qui portabant sunt quatuor passiones : sicut Beatus Bernardus dicit. Amant enim quae non decet, timent quae non oportet, dolent vane, gaudent vanius. De amore quidem et timore dicitur in Psalmo lxxix, 17: Incensa igni et suffossa, ab increpatione vultus tui peribunt. Incensa sunt ab amore male inflammante, suffossa a timore male humiliante : et haec peribunt ab increpatione vultus tui. De dolore autem sive tristitia dicitur, II ad Corinth. VII, 10: Saeculi tristitia mortem operatur. De vano gaudio, Job, XXI, 12 et 13 : Gaudent ad sonitum organi,... et in puncto ad infernadescendunt. Hae ergo quatuor passiones portant hominem continuo ad tumulum aeternae damnationis. Hae autem stant, quando in malum non pellunt: et de statu suo homo incipit cogitare, ut Dei gratia redeat a peccato. Jerem. VI, 16: State super vias, et videte, et interrogate de semitis antiquis, quae sit via bona.

Vel, quatuor qui portant, sunt mala desideria, et peccati consensus in parte una ex parte capitis, ubi peccatum incipit. Malus autem actus et mala consuetudo in parte pedum, ubi peccatum consummatur. Vel, mala peccati delectatio, praesumptio impunitatis, et spes longioris vitae, et spes futurae paenitentiae. Zachar. I, 21: Haec sunt cornua, quae ventilaverunt Judam per singulos viros, et nemo eorum levavit caput suum. Et hi stant, quia falsis spebus nos decipiunt. Sapient. v, 13 : Spes impii tamquam lanugo est, quae a vento tollitur.

" Et ait. "

Ecce sextum, praeceptivus mortui ad vitam regressus.

"Adolescens. " Adolescentem vocat, quia miserabilior est adolescentis in flore vitae adhuc existentis mors quam senis. Isa. xxxviii, 10 : Ego dixi: In dimidio dierum meorum vadam ad portas inferi. Vel moraliter, adolescens in peccato mortificante facilius resurgit quam in peccato inveteratus. Daniel. xiii, 52 : Inveterate dierum malorum, nunc venerunt peccata tua quae operabaris prius. Isa. lxv, 20 : Peccator centum annorum maledictus erit. Baruch, iii, 11 : Inveterasti in terra aliena, coinquinatus es cum mortuis. Recens autem in peccato et juvenis facilius solo verbo Dei revocatur ad vitam. Psal. cxviii, 9 : In quo corrigit adolescentior viam suam ? in custodiendo sermones tuos. Unde et Christus hic non clamavit, sicut, Joan. XI, 43, quando suscitavit Lazarum, qui significat in peccato inveteratum.

" Tibi dico. "

Vocavit Christus adolescentem nomine juvenilis aetatis : quae causa multis est incontinentis et fluxibilis vitae. Sapient. ii, 6 : Utamur creatura tamquam in juventute celeriter. In illa enim aetate causa intelligitur mortis suae. Aristoteles in libro III Ethicorum : " Nomine incontinentiae ad puerilia peccata ferimus. "

Et adjungit imperium, dirigens sermonem ad ipsum, dicens :

" Tibi dico. " Mortuus enim etiam audit vocem virtutis ejus. Joan. v, 25: Mortui audient vocem Filii Dei: et qui audierint, vivent. Psal. lxvii, 34: Dabit voci suae vocem virtutis. Est ergo vocis hujus perpendenda benignitas, et potestas. Benignitas in hoc quod nominat eum ex nomine aetatis. Potestas quod ad ipsum sicut ad audientem dirigit sermonem. Joan. v, 21: Sicut Pater suscitat mortuos et vivificat, sic et Filius quos vult vivificat. Mortui enim nobis, voci Dei dormiunt : et ideo vocem ejus audiunt excitati. Isa. XXVI, 19 : Vivent mortui tui, Domine: interfecti mei resurgent.

" Surge. "

Ecce imperium. Hoc est, sursum te age ad aeterna desideranda. Ad Coloss. iii, 3 : Mortui estis, et vita vestra est abscondita cum Christo in Deo. Si autem est vita in Deo, non de caetero jaceat in pulvere, sed erigat se ad alta. Ad Ephes. v, 14 : Surge qui dormis, et exsurge a mortuis, et illuminabit te Christus.

Ecce quod tribus verbis suscitatur: quorum primum, adolescens, signum est gratiae : secundum, auditus intelligentiae : tertium autem, virtutis potentiae divinae. Quod nominat, signum est gratiae. Exod. xxxiii, 12 : Novi te ex nomine, et invenisti gratiam coram me. Secundum, tibi dico, quod sermonem ad eum dirigit, auditus est intelligentiae :

quia verbum auditum et intellectum vivificat. Psal. CXVIII, 116 : Suscipe me secundum eloquium tuum, et vivam, et non confundas me ab exspectatione mea. Eccli. IV, 12: Sapientia filiis suis vitam inspirat. Tertium, surge, scilicet quod imperat ut surgat, effectus est potentiae divinae in verbo Christi. Psal. cxl, 6: Audient verba mea, quoniam potuerunt, hoc est, potentiam habuerunt et valuerunt. Sapient. XVIII, 13 : Omnipotens sermo tuus de caelo a regalibus sedibus venit. Luc. I, 37 : Non erit impossibile apud Deum omne verbum. Primum ergo verbum est acceptationis, secundum cogitationis, tertium autem virtutis. Et haec tria sunt in verbis Dei, quae suscitant mortuos : quae praecedunt accessus vicinalionis per opera bona, tactus visitationis in peccati cognitione, motus miserationis in dolore cordis. Et verbo in his tribus sequente subsequitur beneficium resurrectionis.

Et vide diligenter quantum est illud miraculum. Mortuus enim est carens interiori illuminatione : rigidus, carens flexibilitate : corruptus, carens debita complexione : spasmatus, debita carens compositione. Et haec omnia restituta sunt solo Domini sermone.

Sunt autem haec eliam in morte spirituali. Haec enim caret vera causa vitae, Psal. xxxv, 10 : Domine, apud te est fons citae. Et qui non bibit vitam de fonte, mortuus est. Tenebrosus est etiam, carens interiori illuminante in divina cognitione, Thren. iii, 2 : Me minavit, et adduxit in tenebras, et non in lucem. Rigidus etiam est carentia flexibilitatis ad bonum, Exod. xv, 15 et 16 : Obriguerunt omnes habitatores Chanaam :... fiant immobiles quasi lapis. Haec autem rigiditas provenit ex superinducta frigiditate, Matth. XXIV, 12 : Quoniam abundauit iniquitas, refrigescet charitas multorum. Corruptus etiam est, carens debita expletione, quia caret omni virtutis ordine. Psal. XIII, 1 : Corrupti sunt et abominabiles facti sunt in studiis suis :non est qui faciat bonum, non est usque ad unum. Et ideo etiam aliquando foetent mortui, Joan. XI, 39 : Domine, jam faetet. Psal. v, 11 : Sepulcrum patens est guttur eorum. Spasmus autem (contrahens membra a compositionis debita figura) est tota pulchritudo imaginis divinae destituta, Thren. IV, 2 : Reputati sunt in vasa testea, opus manuum figuli.

Omnia igitur tollit sermo divinus, ut diximus. Per Spiritum enim sanctum vitam ingerit, Joan. VI, 64 : Spiritus est qui vivificat. Per illuminationem veritatis ad pulchritudinem coloris illuminat, Exod. XXXIV, 29, splendida facta est facies Moysi ex consortio sermonis Domini. Ex calore charitatis, flexibilitatem ad bonum reparat, Psal. XXXVIII, 4 : Concaluit cor meum intra me, et in meditatione mea exardescet ignis. IV Reg. IV, 34 et 35 : Calefacta est caro pueri.... Et oscitavit puer septies, aperuitque oculos. Psal. CXVIII, 164 : Septies in die laudem dixi tibi. Sanitate autem virtutis pellit corruptionem complexionis, Jerem. XVII, 14 : Sana me, Domine, et sanabor. Elargitione autem largitae misericordiae et miserationis fugat spasmum turpitudinis, qui membra omnia contrahendo deturpat, Proverb. XXXI, 20 : Manum suam aperuit inopi, et palmas suas extendit ad pauperem. Sic etiam fit reformatio imaginis, Cantic. IV, 7 : Tota pulchra es, amica mea, et macula non est in te." Et resedit qui erat mortuus, et coepit loqui. Et dedit illum matri suae. "

Ecce perfectio miraculi ex parte ejus in quo fit.

Fiunt autem tria: duo ex parte mortui, et unum ex benignitate Domini.

Primum ex parte mortui, est ostensio vitae in membris corporis. Secundum autem, reparatio animae in ratione interpretationis.

De primo dixit : " Et resedit " unumquodque membrum in loco juncturas in virtute, in qua erat prius. Et hoc indicabat sessione corporis, in qua animalia sedent super naturalia et spiritualia : sicut pectus super naturalia. Talis enim quies vocatur sessio. Resessio autem notat reditum hujus sessionis sicut erat prius. Isa. LIII, 2 : Consurge, sede, Jerusalem : solve vincula colli tui, captiva filia Sion. Sic enim etiam residet qui spiritualiter est mortuus. Act. IX, 40 et 41 : Viso Petro, resedit. Dans autem illi manum, erexit eam : et cum vocasset sanctos et viduas, assignavit eam vivam. Haec est ergo prima significatio vitae, quod homo a peccatis caput erigens, in gratia et quiete Dei resideat, et amplius manibus malignis in mortem non portetur. Luc. XXIV, 49 : Sedete in civitate, quoadusque induamini virtute ex alto. Thren. iii, 28 : Sedebit solitarius, et tacebit : quia levavit super se.

Secundum autem ex parte mortui est:

" Et coepit loqui. "

In quo significatur in anima rationali, rationis et interpretationis restitutio. Marc. VII, 33 : Solutum est vinculum linguae ejus, et loquebatur recte. Recte enim loquitur qui in oratione cum Deo, in lectione Deum percipit loquentem, in praedicatione et collatione de Deo loquitur, et in laudibus divinis magnalia refert Dei. De primo horum, Genes. xviii, 27 : Loquar ad Dominum meum, cum sim pulvis et civis. De secundo, 1 Reg. iii, 0 : Loquere, Domine, quia audit servus tuus. De tertio, Ezechiel. II, 7 : Loqueris verba mea ad eos, si forte audiant. De quarto, ad Ephes. v, 19 : Loquentes vobismetipsis in psalmis, et hymnis, et canticis spiritualibus, cantantes et psallentes in cordibus vestris Domino.

Sequitur tertium quod est benignitas Domini:

" Et dedit illum matri suae. "

Quem enim suscitando suum fecerat, secum ducendo, vel aliter ad obsequia sua deputare poterat : sed misertus viduae omni solatio destitutae, " dedit illum matri suae, " ut illam loco mariti procuraret. Significat autem in facto quod suscitatus spiritualiter, matri Ecclesiae per reconciliationem est restituendus, et sacramentorum communioni. Ut sicut scandalizando ab Ecclesiae gremio per peccatum recessit, ita satisfaciendo ad Ecclesiae sacramenta revertatur. Hoc significatum est, IV Reg. IV, 36, ubi Eliseus matri cujus vivere fecerat filium, dixit : Tolle filium tuum.

" Accepit autem omnes timor : et magnificabant Deum, dicentes : Quia Propheta magnus surrexit in nobis, et quia Deus visitavit plebem suam. "

Ecce miraculi diffamatio.

Tanguntur autem hic tria : primum quidem, diffamationis causa : secundum, in gratiarum actione fama : tertio autem, famae diffusio lata.

De causa dicit : " Accepit autem omnes, " universaliter, " timor. " Timor enim accipit hominem, quando magnitudo rei sic occupat hominem, quod quantumcumque libenter contradiceret, quod vincitur in se, et timore tenetur ne contradicat, nec a laude taceat. Est autem iste timor reverentiae. Eccle. xii, 13 : Deum tune, et mandata ejus observa. Exod. xx, 18 : Perterriti ac pavore concussi, steterunt procul. Ad Hebr. XII , 21 : Exterritus sum, et tremebundus,

" Et magnificabant Deum. "

Ecce fama.

Et tangit duo : modum, et famam.

Modum tangit cum dicit : " Magnificabant, " hoc est, de magnis magnum magnifica laude praedicaverunt. II Machab. I, 11 : Magnifice gratias agimus. Eccli. xliii, 33 : Benedicentes Dominum, exaltate illum quantum potestis : major enim est omni laude.

" Dicentes. " Ecce fama in ore praesentium.

Et tangit duo : magnitudinem facientis, et beneficium facti.

Magnitudo facientis extollitur per hoc:

" Quia Propheta magnus surrexit in nobis. "

Dicunt autem Prophetam, a voluntatis Dei notitia : magnum, virtutum et operum potentia : surrexisse, a legis testificante Scriptura.

De primo notandum, quod Propheta dicitur proprie sciens secreta Dei per inspirationem. Et sic Dominus non fuit propheta proprie loquendo : quia scivit non per inspirationem, sed potius per junctam sibi divinitatem. A similitudine ergo actus sciendi futura, dicitur Dominus propheta, Joan. VI, 14 : Hic est vere Propheta, qui venturus est in mundum.Magnus autem dicitur magnitudine virtutis et operationis. Luc. XXIV, 19 : Qui fuit vir Propheta potens in opere et sermone.

Hic autem dicitur surrexisse in altum secundum testimonia Legis et Prophetarum. Deuter. XVIII, 15 : Prophetam de gente tua et de fratribus tuis sicut me suscitabit tibi Dominus Deus tuus : ipsum audies.

" Et quia Deus visitavit plebem suam. "

Ecce beneficii recognitio,. Haec autem visitatio est in frequenti oculorum reductione super populum suum, qua visitatione Incarnationis praestitit beneficium. Luc. I, 78 : Per viscera misericordiae Dei nostri, in quibus visitavit nos oriens ex alto. Psal. cv, 4 et 5 : Visita nos in salutari tuo : ad videndum in bonitate electorum tuorum, etc.

" Et exiit hic sermo in universam Judaeam de eo, et omnem circa regionem.

Et nuntiaverunt Joanni discipuli ejus de omnibus his. "

Ecce famae diffusio.

Et tangit tria. Primum est diffusio in Judaeam : secundum, in vicinam Judaeorum Gentium habitationem : tertium autem, quia etiam devenit ad Joannem in carcere existentem.

De primo dicit: " Et exiit, " diffusus, " hic sermo in universam Judaeam de eo. " Joan. XXI, 23 : Exiit sermo iste inter fratres. Psal. cxlvii, 15 : Velociter currit sermo ejus. Fama enim diffunditur sicut odor, Cantic. IV, 11 : Odor vestimentorum tuorum sicut odor thuris. Joan. xii, 3 : Domus impleta est ex odore unguenti.

" Et omnem circa regionem, " etiam in habitationes Gentium. Isa. xlix, 6 : Dedi te in lucem Gentium, ut sis salus mea usque ad extremum terrae. Isa. IX, 2 : Populus qui ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam, habitantibus in regione umbrae mortis, lux orta est eis.

" Et nuntiaverunt Joanni "

Baptistae jam existenti in vinculis Herodis, " discipuli ejus, " quia praesentes erant. Sequebantur enim eliam ipsi Dominum propter curiositatem videndi miracula.

" De omnibus his. " Non enim prohibebantur discipuli Joannis quin accede- rent ad cum et procurarent eum. Herodes enim metuebat Joannem,... et audito eo multa faciebat, et libenter eum audiebat, sicut dicitur, Marc. VI, 20. II ad Timoth. II, 9 : In quo laboro usque ad vincula quasi male operans : sed verbum Dei non est alligatum. Ad Ephes. VI, 20 : Pro quo legatione fungor in catena.

" Et convocavit duos de discipulis suis Joannes, et misit ad Jesum, dicens : Tu es qui venturus es, an alium exspectamus?

Cum autem venissent ad eum viri, dixerunt: Joannes Baptista misit nos ad te, dicens : Tu es qui venturus es, an alium exspectamus?

Hic inducitur pars illa quae est de hoc, quod noster dispositor et ordinator officiorum Ecclesiae, est verissime ille qui promissus est in lege, nec alius est exspectandus post eum.

Et ideo hic tria inducuntur, quorum primum est de probatione ejus, quod jam dictum est. Secundum autem, quia ex inquisitione Joannis alicui possit suboriri dubitatio : utrumne in fide dubitasset vel non ? ideo a Domino commendatur valde : et ostenditur officii sui congruitas. In tertio autem, ostenditur reprehensio eorum qui consilium tam commendabilis viri non sunt secuti. Et haec patent in littera.

In prima harum partium tres sunt paragraphi : in quorum primo tangitur legatorum et legationis a Joanne missio : in secundo, legatorum perfectio et perventio : in tertio, auctoritas et fides sibi injunctae legationis.

De primo dicit :

" Et, " scilicet Joannes Baptista haec audiens quae dicta sunt, " convocavit duos. " Causa autem est, quia discipuli hoc ex livore quem habebant ad Christum sibi nuntiaverunt tamquam Joan- nem pro se habere deberent : quia Christus non remitteret ad Joannem, sicut Joannes miserat ad Christum. Unde simili livore dicunt, Joan. iii, 26 : Rabbi, qui erat tecum trans Jordanem, cui tu testimonium perhibuisti, ecce hic baptizat, et omnes veniunt ad eum. Quasi dicant : Inconveniens est, quod te sic minorato, ille crescat, et ad te non remittat multitudines turbarum. Simili etiam livore Josue zelabat pro Moyse, Numer. XI, 28 et 28. Cum enim diceretur : Eldad et Medad prophetant in castris. Statim Josue, filius Nun, minister Moysi, et electus e pluribus, ait: Domine mi Moyses, prohibe eos. Et ideo ut livorem curaret discipulorum ex visu quem viderent, et auditu quem ipsius voce perciperent, vocavit " duos, " magis pro ipso contra veritatem, per quos et convincerentur et instruerentur omnes alii ad fidem Christi. Deuter. XIX, 15 : In ore duorum aut trium testium stabit omne verbum.

Hos autem vocavit " de discipulis suis, " quia illi magis zelabant : et ideo magis credebatur eis. Unde etiam, Joan. III, 28, dixit eisdem : Ipsi vos mihi testimonium perhibetis, quod dixerim : Non sum ego Christus. Sed invidiae vis magna est. Et de quo non sunt instructi per verba magistri, convincuntur per facta Domini : ut magis confundantur de tarditate credendi. Job, xlii, 5 et 6 : Auditu auris audivi te, nunc autem oculus meus videt te. Idcirco me reprehendo, et ago paenitentiam.

Et ideo,

" Misit eos ad Jesum, dicens. "

Ecce legationis injunctio.

" Tu es qui venturus es ? etc. " Venturum enim in lege promissum, qui restituturus erat omnia, omnes exspectabant. Joan. IV, 25 : Scio quia Messias venit (qui dicitur Christus) : cum ergo venerit ille, nobis annuntiabit omnia.

Genes, xlix, 18 : Salutare tuum exspectabo, Domine.

" An alium exspectamus ? " Exod. IV, Vi : Obsecro, Domine, mitte quem missurus es. Et ideo, quia in lege promissum noluerunt recipere Dominum, Antichristum recipient in lege reprobatum. Joan. v, 43 : Ego veni in nomine Patris mei, et non accipitis me : si alius venerit in nomine suo, illum accipietis. Horum enim obstinatorum figuram gerunt discipuli Joannis. Et ideo Joannes non sibi, sed discipulis fieri facit has quaestiones. Ambrosius tamen, et quidam alii, sicut Hieronymus et Beda, hanc quaestionem dicunt non esse caecitatis et infidelitatis : sicut Judaei quaesiverunt, quando dixerunt, Joan. x, 24 : Quousque animam nostram tollis? Si tu es Christus, die nobis palam. Nec etiam est dubietatis in fide quorumdam : sicut quaestio discipulorum et Mariae Magdalenae, Joan. xx, 15 : Dicito mihi ubi posuisti eum : et ego eum tollam. Sed, ut dicunt, est quaestio pietatis et teneritatis amoris : sicut, Joan. I, 38 : Rabbi,... ubi habitas ? cum tamen satis scirent quod domicilium proprium non haberet. Et sicut mater, cujus in exsilio filius diu exsulavit, saepe quaerit ubi sit filius suus, quantumcumque bene sciat quod non est praesens: ita dicere volunt. quod Joannes pietate et admiratione motus, quaesivit si lot humilia per seipsum esset facturus, maxime in judicio et crucifixione : cum tamen sciret hoc, sed teneritudine amoris videbatur contrarium hoc de ipso credere. Cantic. I, 6 : Indica mihi, quem diligit anima mea, ubi pascas, ubi cubes in meridie, hoc est, passionis fervore?

Fere simili sententia dicit Gregorius eum non dubitasse de adventu in mundum et ad Passionem, quem intra matris uterum cognoverat, in deserto loquente de caelo Deo acceperat, Spiritu descendente didicerat, Patris voce significatum audiverat, digito demonstraverat, discipulos invidentes reprehendendo do- cuerat. Sed dicit eum dubitasse, an per seipsum descensurus esset ad inferos, vel alium ad haec sacramenta peragenda missurus.

Si autem objicitur, quod descensus ad inferos secundum Symbolum Apostolorum est articulus fidei, de quo non licet dubitare. Qui (inquam) articulus prophetatus est, Zachar. IX, 11: Tu quoque in sanguine testamenti tui emisisti vinctos tuos de lacu, in quo non est aqua. Dicendum secundum Gregorium, quod redemptio ab inferis est articulus, sicut dicit Psalmus lxxxv, 13: Eruisti animam meam ex inferno inferiori. Sed quod per se educat captivos, vel per alium, est de circumstantibus articulum. Et hoc non oportet explicite credere, nisi postquam perfecta sunt. Haec ergo est sententia Gregorii. Sententia Ambrosii eliam a nobis posita est. Prima est sententia Chrysostomi. Et haec est veritas litterae: secundum illam ergo litteram exponemus, alias relinquentes.

" Cum autem venissent viri. "

Ecce legatorum in legatione profectio. a Viri " autem dicuntur propter sui animi strenuitatem, et cordis perfectionem. Eccli. xliv, 1: Laudemus viros gloriosos. Proverb. viii, 4 : 0 viri, ad vos clamito. Quasi dicat: Viros signanter voco, qui stantem et strenuum habent affectum.

" Usque ad eum, " hoc est, usque ad Jesum : ut ipso facto etiam tacentibus verbis certificarentur.

" Dixerunt, " suam legationem exponentes.

Et in hac expositione faciunt tria. Dictis enim suis adhibent auctoritatem, fidelitatem, et non excedunt mandati limitem.

Auctoritatem quidem per hoc quod dicunt :

" Joannes Baptista misit nos ad te. "

Ac si dicant: Illius auctoritate veni- mus, non nostra : sicut Moyses coram Pharaone, Exod. VII, 16, dixit: Dominus Deus Hebraeorum misit me ad te. Joannes enim in magna fuit apud omnes auctoritate, sicut qui ab ipso Deo ad baptizandum missus fuerat. Joan. I, 33 : Qui misit me baptizare in aqua, ille mihi dixit: Super quem videris Spiritum descendentem et manentem super eum, hic est qui baptizat. Unde et nomen praenuntiatum, et officium a Spiritu sancto injunctum in auctoritate fuerunt. Et ideo ambo conjungunt isti, dicentes : " Joannes Baptista, " ut magis auctoritatis habeat legatio.

" Dicens. "

Hic adhibent fidelitatem, dicentes verba Joannis, non sua.

" Tu es qui venturus es, " Messias in lege promissus ? Joan. I, 45 : Quem scripsit Moyses in lege, et Prophetae, invenimus Jesum, filium Joseph, a Nazareth. I ad Timoth. I, 15: Fidelis sermo, et omni acceptione dignus, quem vox de Verbo, propheta de Christo, lucifer de sole, praecursor de rege proponit.

" An alium exspectamus ? "

Hic innuunt tertium : quia nihil addendo verbis Joannis, fines mandati non excedunt: nihil omittentes, legationem fideliter peragunt. Job, XXIX, 22 : Verbis meis addere nihil audebant, et super illos stillabat eloquium meum.

" In ipsa autem hora multos curavit a languoribus, et plagis, et spiritibus malis, et caecis multis donavit visum. "

Hic incipit certificatio legatorum, potius quam legationis. Quia quaestio ista propter quaerentes, et non propter rem ipsam facta est: quia res ipsa manifesta fuit, licet nuntii essent in dubitatione.

Dicuntur autem hic tria. Primo proponitur res ex qua sumitur modus certifica tionis. Secundo, ex re sumpta ponitur certificans dictum responsionis. Tertio, occulte subjungitur repressio dubitantis.

De primo dicit quod " In ipsa hora multos, " secundum genera hominum, " curavit a languoribus, " hoc est, longis angoribus, in toto complexionem chronicis aegritudinibus turbantibus. Eccli. x, 11 : Languor prolixior gravat medicum.

" Et plagis " accidentalibus, vel apostematum putrescentium, quae dissolvunt compositionem. Et haec duo sunt in corpore turbantia totum, aut secundum complexionem, aut secundum compositionem. Psal. cii, 3 et 4 : Qui sanat omnes infirmitates luas, qui redimit de interitu vitam tuam.

" Et spiritibus malis. " Et hoc secundum oppressionem virium animae. Act. x, 38 : Pertransivit benefaciendo, et sanando omnes oppressos a diabolo. Supra, VI, 18 : Qui vexabantur a spiritibus immundis, curabantur.

" Et caecis multis, " diverso genere caecitatis, " donavit visum. " Et haec est infirmitas secundum partem nobiliorem et spiritualem sensum, in quo consistit ducatus totius corporis. Matth. VI, 22: Si oculus tuus fuerit simplex, lotum corpus tuum lucidum erit. Infirmitas enim, aut est secundum animam, aut secundum corpus : si secundum corpus, aut in parte, aut in toto : et si in toto, aut in toto secundum complexionem, aut secundum compositionem. Et penes hoc sumuntur infirmitates hic enumeratae.

" Et respondens, dixit illis: Euntes renuntiate Joanni quae audistis et vidistis: quia caeci vident, claudi ambulant, leprosi mundantur, surdi au- diunt, mortui resurgunt, pauperes evangelizantur. "

Ecce hic sumitur ex re ipsa congrua quaerentium certificatio.

Est autem in duobus : in probatione potestatis divinae, et in ordine potestatis ecclesiasticae, quae procedit ex divina potestate.

Probatio antem potestatis divinae est per miracula potestatem divinam demonstrantia : propter quod, Luc. XI, 20, digitus Dei vocatur, ubi dicit: Si in digito Dei ejicio daemonia, profecto pervenit in vos regnum Dei. Exod. XIII, 19 : Digitus Dei est hic. Et ita indicat istis quaerentibus digito, regnum Dei advenisse in ipso : et ita se esse qui venturus erat, et exspectabatur promissus in lege. Et hoc est quod dicit, mittens ad rei ipsius manifestationem:

" Euntes renuntiate Joanni, "

Ut suo testimonio vos convincamini, quando rerum veritatem dictis ejus concordare vidistis.

" Quae vidistis, " praesenter, a et audistis, " de praeterito. Et ex hoc patet quod aliquamdiu isti fuerunt cum Domino. Notos enim apud eum habebant Andream et alios, qui ad testimonium Joannis adhaeserant Domino : et ab illis tamquam familiaribus et sibi fide dignis audiverunt multa quae non viderant. Job, xlii, 5 et 6 : Auditu auris audivi te: nunc autem oculus meus videt te. Idcirco ipse me reprehendo, et ago paenitentiam. Luc. x, 24: Dico vobis, quod multi prophetae et reges voluerunt videre quae vos videtis,et non viderunt: et audire quae auditis, et non audierunt.

" Quia caeci vident. "

Ista quae hic enumerat sumuntur, aut secundum corruptionem in toto, vel in parte. Si autem in parte : aut secundum corruptionem interiorum in exterioribus manifestam, aut secundum corruptionem exteriorum. In exterioribus autem, aut secundum organa sensuum, aut secundum organa motus. In sensibus autem sumuntur secundum corruptionem organorum duorum sensuum disciplinalium, qui sunt visus et auditus : et in his per similia omnes aliae corruptiones intelliguntur.

De illa quae est secundum partem in organo sensus disciplinalis qui est visus, qui deservit disciplinae quae est per inventionem, dicit: " Caeci vident, " oculis recuperatis. Luc. xviii, 42 : Respice, fides tua te salvum fecit. Joan. IX, 39 : In judicium ego in hunc mundum veni: ut qui non vident videant, et qui vident caeci fiant.

" Claudi ambulant. "

Ecce reparatio defectus secundum corruptionem organi ad motum pertinentis. Act. III, 8: Exsiliens claudus stetit, et ambulabat: et intravit cum illis in templum ambulans, et exsiliens, et laudans Deum. Sophon. III, 19 : Salvabo claudicantem, et eam quae abjecta fuerat congregabo.

Sanat autem etiam caecum, quando lumen divinum in fide videre concedit. Psal. xii, 4: Illumina oculos meos, ne tanquam obdormiam in morte. Sanat claudum, quando dicit ambulare in mandatis ad rectitudinem justitiae. Ad Hebr. xii, 13: Gressus rectos facile pedibus vestris, ut non claudicans quis erret, magis autem sanetur." Leprosi mundantur. "

Hic est reparatio defectus, qui sumitur secundum corruptionem interiorum ad exteriora procedentem. Supra, v, 13 : et Matth. Extendens manum, tetigit eum, scilicet leprosum, dicens: Volo, mun-dare . Et hoc sicut jam ante diximus, mundationem significat haereticae pravitatis.

" Surdi audiunt. "

Ecce reparatio organi sensus disciplinalis, qui deservit doctrinae : et significat reparationem auditus verbi Dei. Marc. VII, 34 : Misit digitos suos in auriculas ejus, et ait illi: Ephphetha, quod est adaperire." Mortui resurgunt. "

Ecce reparatio corruptionis in toto. Daniel. XII, 2: Multi de his qui dormiunt in terrae pulvere, evigilabunt. Ezechiel. XXXVII, 10 : Ingressus est spiritus in ea, scilicet, ossa arida, et vixerunt. Isa. xxxv, 5 et 6 : Tunc aperientur oculi caecorum, et aures surdorum patebunt. Tunc saliet sicut cervus claudus, et aperta erit lingua mutorum.

Sed est objectio. Quia haec signaeliam alii Sancti fecerunt. Et ita non valere videtur probatio, quod ipse qui haec facit, sit qui venturus sit. Responsio, quod nullus Sanctorum fecit haec virtute propria, nisi ipse qui est Sanctus sanctorum. Omnes etiam alii ista faciunt cum supplicationibus et exorcismis, Christus autem facit haec verbo simplici et imperio, quasi sine clave operans. Et ideo per haec sicut per digitum demonstratur esse promissus, et exspectatus in lege.

" Pauperes evangelizantur. "

Ecce demonstratio ordinis potestatis ecclesiasticae. Pauperes enim spiritu de quibus, Matth. v, 3, et Luc. VI, 20, dicitur : Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum : qui omnibus rebus hujus mundi exuti sunt, sola caelestia meditantes, illi evangelizantur : qui et vocantur ad gradus ec- clesiasticos. Jacob. ii, 5: Nonne Deus elegit pauperes in hoc mundo, divites in fide, et haeredes regni quod repromisit Deus diligentibus se ? Sic ergo certificati sunt.

" Et beatus est quicumque non fuerit scandalizatus in me. "

Hic tangit zelantium eum occultam repressionem.

Dicit igitur : " Beatas est, " jam in spe, et in futuro beatus erit re ipsa, " qui non fuerit scandalizatus in me. " Licet enim magna divinae potentiae indicia faceret, et licet Scriptura testimonium perhiberet, et tempus adventus ejus congrueret, et Joannes testimonium perhiberet, tamen multi causam offensionis accipiebant. Quidam quidem propter infirmitatem quam in eo videbant. Quidam propter nimiam ejus humilitatem. Quidam etiam propter livorem. Quidam autem propter suae justitiae defensionem. Quidam propter temporalis gloriae conservationem. Et quidam propter falsi nominis scientiam.

Propter infirmitatem passionis quam in eo videbant, saepe scandalizabantur Apostoli, Matth. XXVI, 31 : Omnes vos scandalum patiemini in me, in ista nocte.

Propter humilitatem autem. Matth. xiii, 55 : Nonne hic est fabri filius ? Act. viii, 33 : In humilitate judicium ejus sublatum est. Ita enim exinanivit semetipsum, quod nemo judicavit de ipso judicium rectum: dicente Isaia, lux, 3: Quasi absconditus est vultus ejus et despectus, tende nec reputavimus eum.

Propter livorem autem discipuli Joannis, et quidam Judaeorum, Matth. XIII, 57, et vii, 12: Quidam dicebant: Quia bonus est. Alii autem dicebant: Non, sed seducit turbas.

Pharisaei autem scandalizabantur in eo propter suae justitiae defensionem. Ad Roman. x, 3 : Ignorantes justitiam Dei, et suam quaerentes statuere, justitiae Dei non sunt subjecti.

Principes autem propter suae gloriae conservationem, quam Christus detestabatur. Joan. v, 44: Quomodo vos potestis credere, qui gloriam ab invicem accipitis, et gloriam quae a solo Deo est . non quaeritis ?

Propter falsi nominis scientiam scandalizabantur Scribae, qui dicuntur legisperiti. I ad Timoth. VI, 20 et 21: Devitans profanas vocum novitates et oppositiones falsi nominis scientiae, quam quidam promittentes, circa fidem exciderunt.

Et sic diversis de causis multi in eo scandalizabantur. Et ideo dixit Simeon, Luc. ii, 34: Ecce positus est hic in ruinam, et in resurrectionem multorum in Israel, et in signum cui contradicetur. " Beatus igitur est qui in ipso scandalizatus non fuerit, " hoc est, occasionem casus non acceperit et ruinae. Et ideo etiam, Isa. XXVIII, 16, dicitur lapis pretiosus, probatus, et in fundamento locatus . Et ante, Isaias, viii, 15, dixerat quod super hunc lapidem offendent ex eis plurimi, et cadent, et conterentur, et capientur . I Petr. ii, 7 et 8 : Vobis igitur honor credentibus: non credentibus autem, lapis quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in caput anguli, et lapis offensionis, et petra scandali, his qui offendunt verbo, nec credunt in quo et positi sunt.

" Et cum discessissent nuntii Joannis, caepit de Joanne dicere ad turbas. "

Haec est pars in qua continetur commendatio Joannis, ne occasione inductae quaestionis aliqua sinistra suspicio oriatur contra ipsum : sicut adhuc sunt quidam haeretici qui Manichaei dicuntur, qui propter inductam quaestionem condemnant Joannem.

Tanguntur autem hic tria : primum quidem discipulorum Joannis a Domino discessio, ne putetur esse adulatoria commendatio : secundum est ipsa laudis magnificatio : et tertium, Joannis ad eos qui in Ecclesia sunt comparatio.

De prjmo dicit : " Et cum discessissent nuntii Joannis, " ne crederetur captare favorem Joannis propter ipsius testimonium quod veritati perhibuerat. Psal. cxl, 5 : Oleum peccatoris non impinguet caput meum, hoc est, blandimentum adulatoris. Ideo dicit de Ephraim quod oleum in aeggptum ferebat . Oleum enim in aegyptum ferre est blanditias et adulationes in praesenti hominibus exhibere.

" Caepit, " laudando, " de Joanne dicere ad turbas. " Laudandi enim sunt viri gloriosi: sicut dicitur, Eccli, xliv, 1: Laudemus viros gloriosos, sed cum modestia, et non in praesenti : ne subdola et palpans credatur esse adulatio.

" Quid existis in desertum videre ? arundinem vento agitatam ? "

Hic ponitur Joannis commendatio.

Et habet duas partes : in quarum prima removet ab eo vituperabilia quae ejus possent impedire commendationem : in secunda autem, in magnis virtutibus ponit ejus commendationem.

In duobus autem removet ea quae sunt vituperabilia. Removet enim ab eo inconstantiam, quae contraria perseverantiae voti sui : et removet ab eo resolutam mollitiem, quae suae contraria esset austeritati

In primo horum sunt tres quaestiones. Prima est, quid traxerit homines ut relinquerent commoda et utilitates proprias, et ad loca se transferrent inhabitabilia et incommoda ? Hoc enim non potuit facere nisi magna res aliqua et mirabilis.

Et hoc est quod dicit: " Quidvidere, " hoc est, quid ad videndum erat tam magnum et mirabile, " existis, " ex propriis commodis et habitationibus, " in desertum, " ubi nec commodum, nec habitationem propriam vel peregrinam habere potuistis. Deuter. xxxii, 10 : Invenit eum in terra deserta, in loco horroris et vastae solitudinis. Luc. III, 7 : Omnes exibant ad eum ut baptizarentur ab ipso.

" Arundinem vento agitatam ? "

Secunda quaestio. Quasi dicat : Numquid hoc fuit arundo vento agitata, quod vos de domibus propriis evectos traxit in desertum ad videndum ? Quasi dicat : Non hoc fuit arundo venio agitata.

Arundo autem tria genera proprietatum habet. Habet enim quasdam ex loco suae generationis, quasdam ex sua substantia, quasdam autem ex hoc quod est infructuosa.

Ex loco suae generationis est in humido et lutoso, et per hoc significat concupiscentiae humorem et lutum luxuriae. Job, xl, 1(5 : Sub umbra dormit in secreto calami, et in locis humentibus, hoc est, in luxuriosis quiescit diabolus. Hoc non competit Joanni virgini et ab utero sanctificato. Jerem. 1, 5 : Priusquam te formarem in utero, novi te : et antequam exires de vulva sanctificavi te, et Prophetam in gentibus dedi te.

Arundo etiam habet ex seipsa quod est intus cava, exterius nitens et plana, et est fragilis in seipsa, et significat hypocrisim quae extra pulchritudinem praetendit, et intus nihil habet : habentes spe-ciem quidem pietatis, virtutem autem ejus penitus abnegantes . Et hoc iterum non competit Joanni, de quo dicitur Luc. I, 15 : Spiritu sancto replebitur adhuc ex utero matris suae. Isa. XXXVI, 6 : Ecce confidis super baculum arundineum confractwn istum, super aegyptum : cui si innixus fuerit homo, intrabit in manum ejus, et perforabit eam. Quia quando arundo frangitur, acutis angulis perforat innitentem, sicut hypocritae omnibus innitentibus in adversitate fracti manus vulnerant. Arundo etiam agitabilis est omni vento, et sic significat inconstantes. III Reg. XIV, 15 : Percutiet Dominus Deus Israel, sicut moveri solet arundo in aqua, et evellet Israel de terra bona. Hoc iterum Joanni non competit, qui ut dicit Gregorius, " elegit magis solide subsistere in se, quam humana opinione elevari supra se. " Et ideo arundo levis (quae in infantia et juventute confiteretur veritatem, et modo in carcere negaret veritatem) non fuit.

Arundo etiam est infructuosa, et sic combustioni de facili apta. Sapient. III. 7 : Tamquam scintillae in arundineto discurrent. Sancti enim judicando cum Domino, peccatores inutiles incendent. Sic autem non fuit Joannes, Luc. I, 16 : Multos filiorum Israel convertet ad Dominum Deum ipsorum. Item, ibidem, v.17 : Ipse praecedet ante illum in spiritu et virtute Eliae... parare Domino plebem perfectam.

Non ergo fuit arundo. Talis enim adspectus tam multos et graves et honestos viros de propriis ad deserta, per longa terrarum spatia, non evocnsset. Et ideo subauditur : Non.

" Sed quid existis videre? hominem mollibus vestimentis indutum ? Ecce qui in veste pretiosa sunt et deliciis, in domibus regum sunt. "

Secundum est quod removet, iterans quaestionem : " Sed, " adhuc dicite, " quid videre, " quid videndum, " existis, " vestra relinquentes et in desertum properantes? Oportet enim eum qui divina contemplari desiderat ut sua relinquat. Cantic. iii, 11 : Egredimini, et videte, filiae Sion, regem Salomonem. Oportet etiam quod in desertum solitudinis profunde penetret qui Joannem, hoc est, gratiam invenire desiderat. Exod. iii, 3, in interioribus deserti dixit Moyses : Vadam, et videbo visionem hanc magnam." Hominem mollibus vestimentis indutum ? "

Removet id quod contrarium est .austeritati. Mollibus enim vestiti non quaeruntur in deserto, sed in palatio : sicut statim subinfert. Mollibus autem vestiri est intelligendum quod in omni sensu molle sit : ad videndum quidem propter colorem : ad olfaciendum propter meretricia aromata, quae vestibus pretiosis involvuntur : et ad tactum propter mollitiem corporis resolutam. Unde, Matth. iii, 4 : Habebat vestimentum de pilis camelorum, et sonam pelliceam circa lumbos suos. Ad Hebr. XI, 37 et 38 : Circumierunt in melotis, in pellibus caprinis, egentes, angustiati, afflicti, quibus dignus non erat mundus. IV Reg. I, 7 et 8 : Cujus figurae et habitus est vir ille qui occurrit vobis, et locutus est verba haec ? At illi dixerunt : Vir pilosus, et sona pellicea accinctus renibus. Qui ait: Elias Thesbites est. Sicut enim Joannes praeivit ante Christum in spiritu et virtute Eliae , ita etiam praeivit in habitu Eliae non mollibus vestitus. Eccli. XI, 4 : In vestitu ne glorieris umquam. I Petr. III, 3 : Quarum non sit extrinsecus capillatura, aut circumdatio auri, aut indumenti vestimentorum cultus. Unde de epulone divite, Luc. XVI, 19, dicitur, quod induebatur purpura et bysso : bysso propter mollitiem, et purpura propter splendorem. Ad tales igitur videndos non existis. Quia

" Ecce qui in veste pretiosa sunt. "

Sophon. I,8: Visitabo super omnes qui induti sunt veste peregrina.

" Et deliciis, " resoluti. Jerem. XXXI, 22 : Usquequo deliciis dissolveris, filia vaga 7

Tales enim non quaeruntur in deserto, sed in civitatibus. " In domibus regum sunt, " et magnatum. Et horum consilium secutus Roboam scidit regnum et Dei meruit indignationem .

Mollibus etiam metaphorice vestiuntur et ornantur adulatores : qui, sicut dicitur, Ezechiel. xiii, 18 : Consuunt pulvillos sub omni cubito manus. Et hoc ad litteram est opus adulatorum, semper pulvillos post magnates portare, et brachiis eorum et capitibus et natibus supponere. Et hi etiam in domibus regum sunt : quia reges et magnates fere omnes sunt Sardanapalitae, et non habent in gratia nisi tales. Joannes autem nihil tale praetendit, qui sic incepit, Luc. III, 7 : Genimina viperarum, quis ostendit vobis fugere a ventura ira ?

" Sed quid existis videre ? Prophetam ? Utique dico vobis, et plus quam Prophetam.

Hic est de quo scriptum est : Ecce mitto Angelum meum ante faciem tuam, qui praeparabit viam tuam ante te. "

Remotis vituperabilibus quae possent existimari de Joanne, ipsum ostendit esse commendabilem de veritate, propter quam etian fuit in carcere : quia veri- tatem prophetalem numquam deserere voluit.

Dicit autem duo : quaestionem et responsionem.

Quaestionem sic format : " Sed, " adhuc dicite, " quid existis, " extra vos, extra vestra, extra omnia vobis nota, " videre, " hoc est, ad videndum 1 Baruch, IV, 36 : Circumspice Jerusalem ad orientem, et vide jucunditatem a Deo tibi venientem. Respondet :

" Prophetam ? "

Quasi dicat: Sic. Tamen dicit Joannes de se, Joan. I, 21 : Non sum Propheta . Sed Propheta dicitur dupliciter : stride, et large. Strictissime Propheta dicitur habens inspirationem divinam, et ad enuntiandum de . Verbo et sacramentis ejus in lege promissis, ut consolentur exspectantes. Et sic non fuerunt Prophetae nisi in Veteri Testamento : sicut, Eccli. XXXVI, 18, dicitur : Da mercedem, Domine, sustinentibus te, ut Prophetae tui fideles inveniantur. Alio modo dicitur Propheta large quilibet habens inspirationem de futuris quibuscumque.Sic Prophetae etiam fuerunt et sunt adhuc in Novo Testamento : quia multa futura et vera praedicunt. Primo modo dicitur, Matth. XI, 13 : Prophetae et lex usque ad Joannem. Secundo modo dicitur, Luc. I, 76 : Tu, puer, propheta Altissimi vocaberis : praeibis enim ante faciem Domini parare vias ejus.

Confirmat autem istam responsionem Christus :

" Utique dico vobis. et plus quam prophetam, "

Quia in matris utero gestiens ostendit et facto et verbo et digito praesentem Redemptorem, et sacramenta ejus demon- stravit : et sic plus est quam Propheta quia Evangelistae in demonstrando officium habuit. Isa. xli, 27 : Primus ad Sion dicet : Ecce adsunt, et Jerusalenu evangelistam dabo. Propinquum enim. regnum caelorum pcenitentibus esse praedicavit, quod alii non potuerunt facere.

" Hic est de quo scriptum est. "

Confirmat per Scripturam Malachiae,

III, 1.

Et loquitur Pater ad Filium : " Ecce mitto, " in quo notatur Joannis auctoritas ex mittente eum in legationem, " Angelum, " in quo notatur caelibatus et sanctitas. Malach. II, 7 : Angelus Domini exercituum est.

" Meum, " quem ego sanctifico, et cui nomen impono, et quem a sterili utero ex sene patre ad hoc voco. Isa. xlix, 1: Dominus ab utero vocavit me, de ventre matris meae recordatus est nominis mei.

" Ante faciem tuam, " hoc est, ante manifestationem tuam per quam tu manifesteris. Joan. I, 31 : Ut manifestetur in Israel, propterea veni ego in aqua baptizans.

" Qui praeparabit viam tuam, " hoc est, viam qua ad te itur, et qua tu vadis ad corda fidelium, " ante te. " Isa. xl, 3 : Parate viam Domini, rectas facite in solitudine semitas Dei nostri. Psal. XVI, 5 : Perfice gressus meos in semitis tuis, ut non moveantur vestigia mea. Sed quia multa de his verbis in praemissis dicta sunt, ideo hic transeamus .

" Dico enim vobis : Major inter natos mulierum propheta Joanne Baptista nemo est. Qui autem minor est in regno Dei, major est illo. "

Hic sub comparatione loquitur de Joanne Baptista.

Et facit duplicem comparationem : unam quidem, in sanctitate et merito : aliam autem, in potestate et officio.

De comparatione sanctitatis et meriti dicit: " Dico enim vobis, " ore veritatis

quod non mentitur. Numer. XXIII, 19 :

Non est Deus quasi homo, ut mentia- hir.

" Inter natos mulierum. "

Mulier molliens et emollita hic vocatur quae virum passa est, et emollitionem sustinuit concupiscentiae. Nec dicit : Inter natas, honorem deferens matri quae in merito et sanctitate omnem excellit creaturam.

" Propheta, " large, et stricte sumendo prophetam. Sapient. VII, 27 : Spiritus sapientiae per nationes in animas sanctas se transfert, amicos Dei et prophetas constituit. " Major, " sanctitate et merito et dignitate inspirationis et enuntiationis propheticae. Sanctitate quidem, quia Spiritu sancto replebitur adhuc ex utero matris suae . Merito, quia ne levi saltem maculare vitam famine posset, ideo antra deserti teneris sub annis petiit : victu parcus, habitu austerus, verbo aedificationis deditus, contemplatione altissimus.

De primo horum, Luc. I, 80 : Erat in desertis usque in diem ostensionis suae ad Israel. De victu, Matth. III, 4 : Esca ejus erat locustae et mel silvestre. De habitu, ibidem, Vestimentum ejus de pilis camelorum, et zona pellicea circa lumbos suos. De verbo praedicationis, Joan. i, 23 : Ego vox clamantis in deserto. De contemplatione. Luc. iii, 2 : Factum est

verbum Domini super Joannem, Zachariae filium, in deserto. Verba audivit, spiritum vidit, altissimas habuit illuminationes : sicut patet, Joan. I, 19 et seq., et Luc. m, 1-18, et Matth. III, 1-14. Et dignitatem habuit inspirationis, Luc. I, 15 : necdum enim separatus a visceribus matris, cognovit vocem matris, et Spiritum Filii, et virtutem in voce matris Dei. Dignissimam etiam habuit enuntiationem, quia gestu indicavit parentibus, et digito Agnum Dei demonstravit. Et ideo Augustinus, contra Felicianum arguit : " Si major inter natos mulierum " Joanne nemo est : omnis autem homo, " praeter Christum Deum, natus mulieris " est: igitur praeter Deum major Joanne " nemo est. "

" Qui autem minor est in regno Dei, major est illo. "

Hic facit comparationem de potestate accepta in ministerio. Dicitur autem hic regnum Dei, seu regnum caelorum , ut dicitur, Matth. XI, 11, completa potestas ad regnum caelorum, ordinans in praeceptis, et legibus, et officiis, et sacramentis: ordinata ad unum qui Rex est in hoc regno. Talis enim potestas est omne regnum. Et secundum hoc in regno caelorum sunt ministri, qui potestatem in ordine praeceptorum et legum et sacramentorum secundum officiorum gradus acceperunt, secundum quod dictum est capiti, Matth. XVI, 19: Tibi dabo claves regni caelorum. Et secundum hoc omnis qui est in regno caelorum, per officium suum confert gratiam qua aperitur regnum caelorum : vel per officium suum ligat ne aperiatur regnum caelorum. Tale autem aliquid Joannes suo ministerio numquam contulit : et ideo in regno caelorum minister non fuit.

Et ideo qui est minimus in regno Dei, seu in regno caelorum major est Joanne, secundum hujus potestatis comparationem : quia si Joannes via est ad regnum caelorum, hoc modo dictum, Joannes nihil est in ordine regni caelorum. Et ideo dixit, Joan. iii, 30. Illum oportet crescere, me autem minui. Et ideo etiam nullum signum fecit : sicut illi qui gratias habent sanitatum in regno caelorum. Iste est igitur intellectus litterae secundum veritatem.

Quaedam tamen Glossarum expositiones dicere videntur, quod regnum Dei, seu regnum caelorum dicitur regnum beatorum, qui in limbo liberationem Christi spe felici exspectaverunt: quorum minor quantum ad securitatem, major fuit Joanne adhuc vivo et dubiam viam agenti. Sed haec non est expositio litteralis. Prior autem litteralis est. Et secundum hoc malus etiam sacerdos qui toleratur in ministerio Ecclesiae, major est Joanne. Talis enim magnitudo potestatis ecclesiasticae non competebat ei qui nullum habuit officium ecclesiasticum, sed mediatoris et praecursoris et viae et praeambuli ad haec acceperat potestatem. Hoc est ergo quod dicit Isaias, lxi, 6 : Vos sacerdotes Domini vocabimini : Ministri Dei nostri, dicetur vobis. I Petr. II, 9 : Regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis: ut virtutes annuntietis ejus qui de tenebris vos vocavit in admirabile lumen suum. Nec potest esse de populo acquisitionis qui non habet conferre gratiam populum acquirentem.

Sic ergo Joannes minor est minimo in regno caelorum, et major est maximo inter natos mulierum in eodem.

" Et omnis populus audiens et publicani, justificaverunt Deum, baptizati baptismo Joannis.

Pharisaei autem et Legisperiti con-

silium Dei spreverunt in semetipsos, non baptizati ab eo. "

Hic incipit pars tertia illius partis, in qua ponitur reprehensio non suscipientium testimonium Joannis, et commendatio paucorum suscipientium ipsum. Et ideo secundum ita duo dividitur in partes duas.

Prima harum (quae est de reprehensione non suscipientium) habet partes duas : in quarum prima ponitur reprehensionis causa. In secunda autem, sub metaphora ponitur reprehensio valde congrua.

In prima harum dicit, quod generaliter " omnis populus " simplex et idiota solo ductu rationis, " audiens " Joannem : et quod minus videbatur, "publicani, " quia publico quaestu et actibus magis retrahi videbantur audientes eum, "iustificaverunt Deum, " hoc est, justum et veracem ostenderunt in sermonibus suis: qui, sicut Joannes praedicabat, spem promisit paenitentibus et confitentibus peccata sua. Psal. L, 6 : Ut justificeris in sermonibus tuis, et vincas cum judicaris. Et ideo dederunt veritati et justitiae Dei gloriam : et confitebantur peccata sua Joanni, paenitentiam ad consilium ejus recipientes. Josue, VII, 19 : Fili mi, da gloriam Domino Deo Israel, et confitere, atque indica mihi quid feceris .

" Baptizati baptismo Joannis, " qui nihil conferebat nisi ad baptismum Christi introductionem et assuefactionem : sicut in praehabitis est expositum.

" Pharisaei autem, etc. "

Ecce secundum istius primae partis : quia cum idiotae et publicani sic quaererent paenitentiam secundum consilium Dei qui miserat Joannem, " Pharisaei, " praesumentes de sua justitia, " et Legisperiti, " sive Scribae praesumentes de falsi nominis scientia (I ad Corinth. viii, 1 : Scientia inflat), " consilium Dei, " quod fuit in Joanne quod duceret ad

Christum, " spreverunt. " Psal. lxi, 5 : Consilium meum cogitaverunt repellere . Proverb. I, 25 : Despexistis omne consilium meum, et increpationes meas neglexistis. " In semetipsos, " hoc est, contra semetipsos. Similis modus loquendi est, Daniel. XIII, 59 : Recte mentitus es et tu in caput tuum, ''hoc est, contra caput tuum.

Vel, " In semetipsos, " hoc est, quod datum fuit directum " in semetipsos " ad utilitatem eorum. Psal. xvii, 46 : Filii alieni mentiti sunt mihi, filii alieni inveterati sunt, et claudicaverunt a semitis, hoc est, consiliis ad utilitatem eorum datis.

Et tangit hic tertium in quo, dicens :

" Non baptizati ab eo, "

Ad quod tamen ab ipso vocati fuerunt. Proverb. I, 24 et 26 : Quia vocavi, et renuistis : extendi manum meam, et non fuit qui adspiceret :... ego quoque in interitu vestro ridebo, et subsamnabo cum vobis id quod timebatis advenerit. Matth. XXI, 31 : Publicani et meretrices praecedent vos in regnum Dei.

" Ait autem Dominus : Cui ergo similes dicam homines generationis hujus ? et cui similes sunt ? "

Hic ponitur sub metaphora reprehensio.

Et sunt tres paragraphi. Primus duas quaestiones continet assimilationis. Secundus continet assimilationem. Tertius autem assimilationis explanationem.

Primus qui continet quaestiones duas, habet quaestiones secundum duos modos assimilandi qui fieri consueverunt. Unus est quando assimilatio est in dicto, et non in re : sicut est assimilatio parabolarum fictarum : sicut poetae aliquando fin- xerunt ad utilitatem instructionis hominum. Alius est quando assimilatio sumitur ad rem quae est vel fuit in natura.

Attende autem, quod tanta fuit malitia istorum et tot modis variata, quod ad nihil unum assimilari potuit, sive illud esset res ficta vel vera. Unde etiam illi qui ponebant fabulosae transcorporationes animarum, quando homo in multis malitiis fuit, ponebant eum in muIticorporum aliquid transcorporari, sicut in aliquid compositum ex porco et cane et lupo : ut esset porcus ratione immunditiae, canis propter iram, et leo propter rapacitatem, et lupus propter insidias. Bonum enim est ex una sola et tota causa, malum autem omnifariam. Et ideo etiam malum cum nullo uno habet similitudinem. Bonum autem omne respicit ad unum. Istam ergo difficultatem assimilationis malorum videns Christus, dicit :

" Cui ergo, " ex quo tot modis deviant, " similes dicam, " fingendo parabolam quae. non sit nisi in dicto, " homines, " ab humano tamen cor mutantes? Daniel. IV, 13 : Cor ejus ab humano commutetur, et cor ferae detur ei. Si enim homines ab humano non mutarentur, tunc uni assimilari possent. Et hoc non esset difficile invenire. Nunc autem quia ab humano mutantur, in tot genera vitiorum degenerant, quod etiam arti fingendi est difficile. Sed oportet quod multicorporibus assimilentur. Non enim conveniunt nisi in boni et humani negatione : aliquando jumentis assimilati, Psal. xlviii, 13 : Comparatus est jumentis insipientibus, et similis factus est illis. Aliquando secundum aliud vitium comparabiles sunt cani, Isa. lvi, 11 : Canes impudentissimi nescierunt saturitatem. Aliquando porco, II Petr. ii, 22 : Canis reversus ad suum vomitum : et, Sus Iota in volutabro luti. Aliquando pisci et vermi, Habacuc, I, 14 : Facies homines quasi pisces maris, et quasi rep-

tile non habens principem. Aliquando leoni, Eccli. XIII, 23 : Venatio leonis onager in eremo : sic et pascua divitum sunt pauperes. Et sic diversis comparati, etiamsi fingere liceat, vix possunt assimilari.

Sic ergo fingendo parabolam, " Cui dicam similes ?" Quasi dicat: Sine exemplo sunt in malitia. " Homines generationis hujus. " Deuter. xxxii, 20 : Generatio perversa est, et infideles filii. Marc. IX, 18 : 0 generatio incredula, quamdiu apud vos ero ? quamdiu vos patiar ? Et ideo ut caveatur ab imitatione generationis hujus, dicit Psalmus lxxvii, 8 : Ne fiant sicut patres eorum, generatio prava et exasperans. Luc. iii, 7 : Genimina viperarum.

" Et cui similes sunt ? " Quasi dicat: In figmentis parabolarum non invenitur cui assimilentur. Et sic malitia eorum excedit assimilationem artis : et in naturis nihil est cui similes sint. Et ideo modum naturae excedit eorum iniqua et turpis deformitas. Sicut enim in bono dicitur de Abraham quod non est inventus similis illi qui conservaret legem Excelsi , ita de istis dicitur, quod non est inventus similis illis, qui sic propter suas traditiones irritum facerent mandatum Dei .

" Similes sunt pueris sedentibus in foro, et loquentibus ad invicem, et dicentibus : Cantavimus vobis tibiis, et non saltastis : lamentavimus, et non plorastis. "

Ecce hic ponitur assimilatio quae est in negatione tantum et in habitudine ad verbum Dei. Comparatur enim hic factum facto, et non res rei.

Dicit ergo in solo hoc quod rebelles sunt verbo Dei, et Spiritui sancto resistunt : " Similes sunt pueris, " hoc est, facto malorum puerorum, et conformita- tem et societatem bonam puerilem violantium.

Attende enim, quod sunt boni pueri et sunt mali pueri. Boni pueri a puritate innocentiae dicti, mundi, simplices, ludis liberalibus se invicem ad virtutem et civilitatem provocantes. De puritate puerorum, Isa. viii, 18 : Ecce ego et pueri mei, quos dedit mihi Dominus. De munditia, Matth. XIX, 14 : Sinite parvulos, et nolite eos prohibere ad me venire: talium est enim regnum caelorum. De simplicitate, I ad Corinth. XIV, 20 : Malitia parvuli estote, sensibus autem perfecti estote. De ludo liberali rationabili, ad virtutem et civilitatem provocante, I Petr. II, 2 : Sicut modo geniti infantes, rationalile, sine dolo, lac concupiscite, ut in eo crescatis in salutem. Rationabiles sunt, quia actus suos ad rationem referunt. Lac concupiscunt, in quo crescunt, quando studia ludorum convertunt ad virtutis civilitatem. Isti ergo pueri ad haec puerilia sunt a Patriarchis informati, a Prophetis edocti, a Sanctis exercitati, a Joanne confortati, et a Christo perfecti. Et ideo sunt omnium enumeratorum figura. Matth. xviii, 3 : Nisi conversi fueritis, et efficiamini sicut parvuli, non intrabitis in regnum caelorum.

Sunt mali pueri, impuri macula concupiscentiae, immundi libidine, versuti dolo fraudulentiae, in pessimis ludis et nocivis usitati. De primo horum, Ezechiel. XVI, 4 : Non est praecisus umbilicus tuus, per quem ad matrem (concupiscentiam) adhuc dependes. De secundo, Proverb. VII, 22 : Sequitur vagam mulierem, quasi bos ductus ad victimam, hoc est, libidinem. De tertio, I ad Corinth. XIV, 20 : Nolite pueri effici sensibus. De quarto, hoc est, de exercitiis malis, II Machab. IV, 14 et 15 : Festinabant participes fieri palaestrae, et praebitionis ejus injustae, et in exercitiis disci. Et patrios quidem honores nihil habentes, Graecas glorias optimas arbitrabantur.

Et facto illorum similes sunt Pharisaei et Legisperiti. Et sic legenda est littera.

"Similes sunt, "

Per negationem, " pueris, " hoc est, factis bonorum puerorum qui propter dictas proprietates pueri vocantur, " sedentibus, " hoc est, quiescentibus. Et in hoc commendatur puer qui aetatem vincens, sedet in studiis honestorum ludorum et disciplinalium. Aristoteles in VII Physicorum : In sedendo et quiescendo fit anima sciens et prudens. "

" In foro. " Tripliciter dicitur forum : a judicio, a venalium rerum exhibitione, et theatrum. Locus judicii, primo dictus est forum : et erat locus ubi judices semper inveniebantur, et ubi leges ex responsis sapientum dictabantur. Locus autem sic dictus est a quodam Foroneo, qui sic locum appellavit, et curias tales ad justitiam faciendam ordinavit. Postmodum autem ab usu loci, quia ibi solebant confluere multi, locus ille venalium rerum esse coepit. Et ideo ubi res venales exhibentur, ibi forum vocatum est. Quia vero etiam qui spectacula ludorum exhibent, multitudines hominum adspicientium quaerunt, theatrum eliam forum est appellatum. Dicitur autem ihearum a AdminBookmark , quod est video, vides: quia ibi spectacula exhibebantur.

Adhuc autem attende, quod est ludus liberalis a sapientibus inventus et institutus : et est ludus utilis, tamen mechanicus, et hic ab artificibus propter commoditatem civium inventus et institutus : et ludus turpis et nocivus, et hic (ut dicunt Aristoteles et Plato) a civitate est exterminandus. Ludus liberalis est in quo praeter ludum nihil aliud volumus : quia ipse ludus animum liberum et virtuosum reddit, et provocat ad virtutem et cordis lenitatem et mansuetudinem : sicut musicorum, et cantuum ludus, et organorum, et hujusmodi. Ludus autem mechanicus est quem propter aliud volumus : sicut est equestris ludus, quem volumus

propter militiam : militiam autem propter patriae defensionem. Ludus autem obscoenus et turpis est ludus scenicorum, qui nudi discurrunt, turpia tecta denudant, et ad turpia provocant: et ludus taxillorum qui nocivus est.

Attende autem, quod cantus facientes primitus Pythagorici tria intendebant. Aut enim congaudere volebant gaudentibus : et ideo faciebant epithalamia cantica, et celeumata, et hujusmodi. Aut convivere moribus et civilitate : et ideo cantica de moribus faciebant, virtutes laudantes, et vitia vituperantes. Aut collamentari volebant tristibus : et ideo faciebant lamentabilia cantica, ut construerent ea quae dicit Apostolus, ad Roman. xii, 15 et 16 : Gaudere cum gaudentibus, fiere cum flentibus : idipsum invicem sentientes.

Et in his ludis boni pueri secundum statuta patrum sedebant, in bono studio quiescentes, et se invicem exercentes in spectaculis hominum in foro. Mali autem pueri ad omnia haec tria erant discoli, et ideo non restabat illis nisi communis omnium maledictio, et de civitate exterminatio. Et ideo dicitur, Ezechiel. II, 9, quod vidit librum qui erat scriptus intus et foris, et scriptae erant in eo lamentationes, et carmen, scilicet quoad bonos : et vae, quoad malos.

Et hoc est quod intendit de pueris bonis sedentibus in foro.

" Et loquentibus, "

Per figuram ipsorum carminum, " ad invicem, " hoc est, ad collactaneos et coaetaneos malos : volentes eos ad honesta provocare.

" Et dicentibus " ipsa figura carminis : " Cantavimus vobis " cantica quibus ad gaudendum cum gaudentibus de spe promissionis aeternae, provocavimus. Psal. CXXI, 1 : Laetatus sum in his quae dicta sunt mihi: In domum Domini ibimus. Psal. lxxx, 2 : Exsultate Deo adjutorinostro. Isa, v, 1 : Cantabo dilecto meo canticum patruelis mei vineae suae.

" Et non saltastis, " hoc est, concentu et motu cordis et corporis ad cantus nostros non concordastis : sed discoli a nobis fuistis. Saltus enim hic vocatur tripudium. Tripudium autem secundum Pythagoram vocatur ludus, quo artificialiter decenti motu corporis et membrorum, modulatio musicorum repraesentatur. Unde Augustinus dicit, quod " intelligitur de saltu cordium potius quam histrionicis motibus corporum. " II Reg. IV, 14 et 22, David saltabat ante arcam cum deferretur, cantans in musicis, et dicens : Et ludam, et vilior fiam plus quam factus sum, scilicet ante Dominum qui elegit me.

" Lamentavimus vobis, " hoc est, cantica lamentorum cecinimus, ut vos ad compassionem miserorum et tristitiam paenitentium provocaremus. Thren. I, 2 : Plorans ploravit in nocte, et lacrymae ejus in maxillis ejus. Et ad litteram Threni, hoc est, lamentationes canticum lugubre fuerunt.

" Et non plorastis, " per consonantiam ut fieretis cura flentibus. Et sic semper vos discoli estis : et ideo, Vae vobis. Sed potius de tristitiis aliorum vobis gaudium fecistis. Abdiae, v. 10 : Propter iniquitatem in fratrem tuum Jacob, operiet te confusio, et peribis in aeternum.

" Venit enim Joannes Baptista, neque manducans panem, neque bibens vinum, et dicitis : Daemonium habet.

Venit Filius hominis manducans, et bibens, et dicitis: Ecce homo devorator, et bibens vinum, amicus publicanorum et peccatorum.

Et justificata est sapientia ab omnibus filiis suis. "

Hic explanat assimilationem. " Venit Joannes. " Non sequitur ordinem enumerationis ludorum, sed ordi- nem temporis. " Venit enim Joannes " Baptista, cujus tota vita et vox lamentum fuit et terror : dicens, Luc. III, 9 : Jam securis ad radicem arborum posita est.

" Neque manducans panem, " desiderabilem et delectabilem. Daniel. x, 3 : Panem desiderabilem non comedi... trium hebdomadarum diebus. Matth. III, i : Esca ejus erat locustae, et mel silvestre.

" Neque bibens vinum " in jucunditate. Luc. I, 15 : Vinum et siceram non bibet.

Et hoc fecit in signum lamentationis.

" Et dicitis, " discoli vocibus lamenli Joannis quod ore et opere deprompsit: " Daemonium habet. " Hoc tamen expresse non leguntur dixisse, sed per circumlocutionem. Joan. I, 25 : Quid ergo baptizas, si tu non es Christus, neque Elias, neque Propheta ? Quasi dicant: Si tu non es Christus qui est fons gratiae, neque Elias qui est figura gratiae et Christi, neque Propheta qui est praeco gratiae : ut quid ergo de purificatione te intromittis, nullam in te habens virtutem purificationis? Et hoc dicebant in conspectu populi Domini, volentes populum provocare contra Joannem, ut fatuus et insanus reputaretur. Et sic per aequipollens dicebant, quod Joannes daemonium haberet.

" Venit Filius hominis, "

Hoc est, Christus filius Virginis, " manducans, et bibens, " societati hominum morem exhibens in comedendo et bibendo. I ad Corinth. IX, 22: Omnibus omnia factus sum, ut omnes facerem salvos.

" Et dicitis " contra, irridentes : " Ecce homo devorator. " Aviditatem sonat qui pro ventre insanit. " Et bibens vinum. " Amos, VI, 6 : Bibentes vinum in phialis. Et parum ante, v. 4 : Comeditis agnum de grege, et vitulos de medio armenti.

Haec autem quidam inducunt in suae excusationem edacitatis : volentes assi- gnare pro religione quia comedant et bibaut quae sunt apud illos. . Et quotidie comedunt pinguia ad magnas buccas, et bibunt mulsum ad magnum ventrem. Et in hoc ex sorditie habitus volunt esse religiosi, de quibus dicitur, ad Philip. iii, 18 et 19 : Multi ambulaut, quos saepe dicebam vobis, nunc autem et flens dico, inimicos crucis Christi: quorum finis interitus, quorum Deus venter est: et gloria in confusione ipsorum, qui terrena sapiunt. Ad Roman. XVI, 18: Hujuscemodi Christo Domino nostro non serviunt, sed suo ventri: et per dulces sermones et benedictiones seducunt corda innocentium. Christus autem et Apostoli non sic : sed adeo esurientes incedebant, quod oportuit spicas confricare . Adeo raro hoc factum est, quod non invenitur ultra tres vices factum : nobis autem est quotidianum. Et si aliquando non fit, vituperamus hospitem. Excusamus etiam, quod hoc facimus ut simus grati hominibus, voluptatem nostram sub pallio tali procurantes. Ad Titum, I 12 : Cretenses semper mendaces, malae bestiae, ventres pigri. Christus autem hoc non fecit. Eccle. x, 17 : Beata terra cujus rex nobilis est, et cujus principes vescuntur in tempore suo ad reficiendum, et non ad luxuriam. " Amicus publicanorum et peccatorum. " Non in quantum hujusmodi sunt, sed in quantum per familiaritatem trahuntur ad paenitentiam. Matth. IX, 12 : Non est opus valentibus medicus, sed male habentibus.

Sic ergo terminata est pars de reprehensione eorum qui Joannis testimonium non receperunt.

" Et justificata est sapientia, etc. " ecce commendatio paucorum qui Joannis testimonium receperunt.

Dicit ergo : " Et sapientia, " quae omnia sapienter et cum moderamine disponit. Sapient. viii, I : Attingit ergo a fine

usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter. Sapientia quae Joannem misit, quae peccatoribus benigne utitur ut convertantur, de qua clamat Apostolus, ad Roman. XI, 33 : 0 altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei ! quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus !

" Justificata est, " hoc est, justa et aequa esse probata est, " ab omnibus filiis suis, " qui forma sapientiae in filios sapientiae formati sunt: de quibus dicitur, Joan. I, 12 : Dedit eis potestatem filios Dei fieri. Eccli. IV, 12 : Sapientia filiis suis vitam inspirat, et suscipit inquirenles se, et praeibit in via justitiae. Et ideo cum publicani et peccatores exquirant eam, illos suscipit, et praeit ut sapientes efficiat.

Sic ergo terminatur pars de terminatione ejus qui promissus est in lege, et qui habet ordinare gradus Ecclesiae.

" Rogabat autem illum quidam de Pharisaeis ut manducaret cum illo. Et ingressus domum Pharisaei, discubuit. "

Hic incipit pars illa quae est de ostensione potestatis in spiritualibus, ut perfecte probetur esse caput charismatum omnium quae fluunt in omnem universitatem membrorum.

Haec autem historia in tres dividitur partes : in quarum prima peccatricis ad accedendum ad Christum ostenditur opportunitas. In secunda, notatur ejusdem accessus. Et in tertia, de hoc murmurantis repressio.

In primo autem tria sunt, scilicet, modus invitationis, dignitas hospitis invitantis, et abundantia et commodum exhibitionis.

Modus autem invitationis est quod " Rogabat illum. " Sunt enim peregrini, maxime Dei verbum annuntiantes, vocandi, adducendi, rogandi, attrahendi, et cogendi.

Vocandi, Luc. xiv, l(i et 17 : Vocavit multos et misit servoum suum hora caenae dicere invitatis ut venirent.

Adducendi, Genes. xliii, 16 : Introduc viros domum,... quoniam mecum sunt comesturi meridie.

Adducendi, Tob. II, 2 : Vade, et adduc aliquos de tribu nostra, timentes Deum, ut epulentur nobiscum.

De tractu autem per adjurationes et violentas preces, Genes. xviii, 3 et seq. : Domine, si inveni gratiam in oculis tuis, ne transeas servum tuum : sed afferam pauxillum aquae, et lavate pedes vestros, et requiescite sub arbore: ponamque buccellam panis, et confortate cor vestrum: postea transibitis. Talia enim verba trahentia dicenda sunt peregrinis, ut sciatur quod ex corde procedat invitatio.

Sunt etiam cogendi, Luc. XXIV, 29 : Coegerunt illum, dicentes : Mane nobiscum, quoniam advesperascit. Hoc autem ideo faciendum est quia hospitalitas est una de operibus misericordiae. Et Deus ostendit illam acceptare per hoc quod illi qui saepe receperunt peregrinos, tandem receperunt Angelos in specie peregrinorum. Ad Hebr. xiii, 2 : Hospitalitatem nolite oblivisci: per hanc enim latuerunt quidam, Angelis hospitio receptis.

" Quidam de Pharisaeis. "

Ecce dignitas invitantis. Particulari enim signo segregatur iste ab aliis. Pharisaei nomine commendatur a specie religionis. Luc. xxiii. 51 : Hic non consenserat consilio et actibus eorum : sicut nec Nicodemus, nec Gamaliel, et alii quamplures Pharisaei. De religione autem dicitur, Act. XXVI, 5 : Secundum certissimam sectam nostrae religionis, vixi Pharisaeus.

" Ut manducaret. "

Ecce tangitur hic praeparationis exhibitio in tribus : in reparante intrinsecus in cibo, in defendente ab impugnatione aeris extrinsecus in receptione domus, in commodo praeparato lassato ex itinere in stramenlo molli commodius in discubitu.

Duo autem in primo notantur : praeparatio ciborum, et societas, in qua etiam subintelligitur solemnitas.

De primo dicit: " Ut manducaret, xi ad reparationem desperditi ex fame. Cantic. v. 1 : Comedite, amici, et bibite, charissimi. Isa. XXIII, 18 : Non condentur, neque reponentur mercedes ejus : quia his qui habitaverint coram Domino (Glossa, veris pauperibus) erit negotiatio ejus, ut manducent in saturitatem, et vestiantur usque ad vetustatem.

In domo autem illa non est invitatus tantum ad comedendum : sed adjungitur societas, et intelligitur solemnitas hospitalitatis per hoc quod dicit: " cum illo. " Quidam autem ad ostia dant pauperibus vel mittunt, et benefaciunt. Quidam intra domos recipiunt procurandos, et melius faciunt. Quidam secum in societate et solemnitate et gaudio comesturos, et optime faciunt. De primo, Nehemiae seu II Esdrae, VIII, 10 : Mittite partes his qui non praeparaverunt sibi. De secundo, Job, XXXI, 32 : Foris non mansit peregrinus, ostium meum viatori patuit. De tertio, Genes. xliii, 16 : Mecum sunt comesturi meridie. Apocal. III, 20 : Ecce slo ad ostium, et pulso : si quis audierit vocem meam, et apuruerit mihi januam, intrabo ad illum, et caenabo cum illo, et ipse mecum. Et haec est magna gloria. Luc. xv, 32 : Epulari et gaudere oportebat.

" Et ingressus domum Pharisaei. "

Ecce secundum opus misericordiae in receptione intra domum quae defendit ab imbribus, et caumatibus, et universaliter impugnantibus ex aere extrinsecus. Matth. xxv, 35 : Hospes eram, et collegi-stis me. Genes. XIX, 2 : Obsecro, Domini, declinate in domum pueri vestri, et manete ibi.

" Discubuit. "

Ecce commoditatis (quae lassis debetur in mollium substratione) praeparatio. Discubitus enim est sessio a femore inferius cum appodiatione spinae dorsi et laterum ad mollia reclinatoria. Fatigabatur enim Dominus et discipuli ex itinere : et ideo talia emolimenta eum recreabant. Luc. IX, 14 : Facite illos, scilicet homines, discumbere per convivia.

Sic ergo Jesu posito in discubitu, nacta mulier opportunitatem ut posset eum comprehendere familiariter, quia peccatrici non expediebat immittere se turbis, mota fuit ad veniendum. Cantic. I, 11 : Dum esset rex in accubitu suo, nardus mea dedit odorem suum. Nardus natura significat humilitatem, et calore significat charitatem : et haec ambo fragrabant bonum in naribus Domini.