Sequitur :

" In Judaeam. "

Et tangit locum ad quem ascendit in communi nomine, et proprio.

Communi quidem quando dicit : " In Judaeam, " sortem scilicet Judae, qui interpretatur confitens vel glorificans : quia Praelatus ascendit in confessionem triplicem : peccatorum in paenitentia, veritatis in praedicatione, laudis in gratiarum actione.

De primo, Psal. XXXI, 5 : Dixi : Con -filebor adversum me injustitiam meam Domino : et tu remisisti impietatem peccati mei. Josue, VII, 19 : Fili mi, da gloriam Domino Deo Israel, et confitere, atque indica mihi quid feceris.

De confessione veritatis dicitur, Psal. lxxiv, 2 : Confitebimur tibi, Deus : confitebimur,... et narrabimus mirabiliatua. Ad Roman. v, 10 : Ore confessio fit ad salutem.

De tertio, Psal. CXVII, 1 : Confitemini Domino, quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia ejus. Genes, xlix, 8 : Juda, te laudabunt fratres tui : manus tua in cervicibus inimicorum tuorum.

Judaea autem hic ponitur pro sorte Judae, quia in sorte Judae fuit Bethlehem : et ideo dicitur, Matth, ii, 6 : Tu, Bethlehem, terra Juda. Est enim alia quaedam Bethlehem in Galgalis vel Galilaea : sicut dicit Hieronymus in Glossa super illud Mich. v, 2 : Tu, Bethlehem Ephrata.

Litteralis autem quaestio est hic. Cum Jerusalem ab expugnatione dicatur civitas David, sicut dicitur, II Reg. v, 7, et III Reg. XI, 43, quare non ascendit in eam Joseph ? Et dicendum, quod in veritate Jerusalem erat in sorte Benjamin. Sed quia non potuit expellere Jebusaeum, qui habitavit in ea, cessit in possessionem David ab eventu expugnationis, sicut narrat liber Regum : et ideo non directe erat de sorte Judae. Et quia Joseph directe erat de sorte Judae, ideo ascendit in Judaeam illam, quae de sorte Judae fuit. In hac enim sorte Christus nasci voluit, quia de sorte Judae fuit. Apocal. v, 5 : Ecce vicit leo de tribu Juda. Genes. xlix, 9 : Catulus leonis Juda. Ad Hebr, vii, 14 : Manifestum est quod ex Juda ortus sit Dominus noster. Haec est ergo causa litteralis, quare Deus voluit, quod in Judaeam istam ascenderet.

" In civitatem David. " Quae sorte haereditaria fuit civitas David. Videtur autem contrarium prophetiae quod hic dicitur. Dicit enim Michaeas, v, 2 : Tu, Bethlehem Ephrata, parvulus es in millibus Juda. Quod exponens ibidem Glossa dicit : " Parvulus vicus es in Juda, in quo, hoc est, in cu-

jus sorte sunt tot millia civitatum, villarum, et vicorum : " ergo non fuit civitas. Sed ad hoc dicendum, quod licet raro frequentaretur habitatore, tamen a David rege, et ab antiquo dignitatem et municipia habuit civitatis, propter futuram in ea Domini nostri navitatem. Et ideo hic praecipue vocatur civitas. Civitas (inquam) civium dignitate, in qua Angeli concinunt ad ortum novi regis, quae Regis et matris Reginae praesentia glorificatur, quae a Regibus visitatur, cui Reges munera devotionis offerunt, quae vaticinio Prophetarum super alias extollitur.

De primo horum habetur, infra, vv. 13 et 14 : Facta est cum Angelo multitudo militiae caelestis, laudantium Deum, et dicentium : Gloria in altissimis Deo.

De secundo, Isa. lx, 13 : Locum sanctificationis meae, et locum pedum meorum glorificabo, hoc est, locum in quo sanctificatio mea in matris castitate consecratur, et locum ubi primo pedes pono humanitatis, glorificabo gloriosum, et in gloriam sempiternam elevabo.

De tertio dicitur, Matth. II, 1 et 2 : Ecce Magi ab Oriente venerunt Jerosolymam, dicentes : Vbi est qui natus est rex Judaeorum? Isa. lx, 16 : Suges lac Gentium, et mamilla regum lactaberis.

De quarto, Matth. II, 11 : Intrantes domum, invenerunt puerum cum Maria matre ejus, et procidentes adoraverunt eum : et apertis thesauris suis, obtulerunt ei munera. Isa. lx, 6 : Omnes de Saba venient, aurum et thus deferentes, et laudem Domino annuntiantes.

De quinto, Mich. v, 2 : Tu, Bethlehem Ephrata, parvulus es in millibus Juda : ex te mihi egredietur qui sit dominator in Israel, et egressus ejus ab initio, a diebus aeternitatis. His ergo rationibus civitas dicitur magna, dignitate sublimis. Et dicitur civitas David, hoc est, possessionis David. Et quia quilibet ad allodialem et patrimonialem civitatem ascendit, ideo Joseph ascendit in istam, sicut patet ex superius dictis.

David autem hic fit mentio propter tria. Primum est, ut cognoscatur Christi humilitas. Secundum, ut cognoscatur Christi libertas. Tertium, ut cognoscatur quam magnopere curavit vitare scandalum infirmorum. Humilitas quidem : quia de tanto sanguine natus sic descendere voluit, ut censicapilem solveret, et sub tributo nasceretur. Libertas autem, quia de regia libertate natus, tamen profiteri censum voluit. Et hoc totum fecit ne scandalum induceret, et suis exemplum daret, ne propter terrenam libertatem vel dignitatem scandalum aliquod facerent.

De primo quidem habes, Matth. XI, 29 : Discite a me quia mitis sum et humilis corde: ex majestatis Domino factus tributarius.

De secundo, Matth. xvii, 24 et 25 : Reges terrae a quibus accipiunt tributum vel censum ? a filiis suis an ab alienis ? Et Petrus dixit: Ab alienis. Dixit illi Jesus : Ergo liberi sunt filii.

De tertio, ibidem, 26 : Ut autem non scandalizemus eos, vade ad mare, et mitte hamum, et eum piscem qui primus ascenderit, tolle : et aperto ore ejus, invenies staterem : illum sumens, da eis pro me et te.

Ex David ergo habens generis non solum nobilitatem, sed majestatem, et praetendit servilem humilitatem. Ex patribus habens libertatem et dominationem, praetendit et servitutem factus sub tributo. Es regno habens jus exigendi tributa ab aliis, dissimulavit propter aedificationis charitatem. Sequitur :

" Quae vocatur Bethlehem, "

Hoc est, in sorte Judae, prius vocata Ephrata ab uxore Caleb ibi sepulta. Et tunc accidit ibi sterilitas famis, propter quam ab ea peregrinatus est Elimelech cum uxore Noemi, et duobus filiis : sicut legitur, Ruth, l, 2. Postea autem tanta ubertas illis terminis est reddita, quod ab ubertate nomen accipiens, Bethlehem, hoc est, domus panis est appellata. Et hoc est quod dicitur. Haec igitur Bethlehem est domus regiae propagationis, domus est Gentium vocationis, domus est Dominicae nativitatis, domus est refectionis, domus est ubertatis, domus est panis caelestis.

Primum horum patet, Ruth, IV, 17 : Mulieres congratulantes ei, et dicentes : Natus est filius Noemi, vocaverunt nomen ejus Obed. Hic est pater Isai, patris David.

Secundum horum patet, ex hoc quod Ruth ex qua genuit Booz fuit gentilis, per quam descendit Christus. Isa. XVI, 1 : Emitte Agnum, Domine, dominatorem terrae, de petra deserti. Glossa ibidem, hoc est, de Ruth Moabitide gentili, quae frigida est charitate, et sicca pietate, sicut petra : et deserta a lege et Angelis, et Deo.

Tertium horum patet, Michaeae, v, 2, ubi dicitur : Ex te mihi egredietur qui sit dominator in Israel, et egressus ejus ab initio, a diebus aeternitatis. Quia sicut ab uno patre egressus est per generationem aeternam, sic ab una matre per generationem temporalem : et sicut ab incorrupto Patre, sic ab incorrupta matre : sicut plenus splendoribus sanctorum a Patre, sic plenus gratia et veritate a matre. Et ideo generatio haec divina est effective, licet humana sit subjective, et conditione naturae. Isa. lxvi, 9 : Si ego qui generationem caeteris tribuo, sterilis ero, ait Dominus Deus tuus ?

Quartum autem probatur in Psalmo xxxv, 9 : ubi dicitur : Inebriabuntur ab ubertate domus tuae : et torrente voluptatis tuae potabis eos. Non enim dicat de caetero : Bethlehem ingressa sum vacua . Plena enim est refectione ejus, qui dicit, Matth. XI, 28 : Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos.

Quintum probatur per hoc quod dicitur Ephrata, quae frugifer interpretatur. Jam enim verificatum est de ea illud Genesis, xxvii, 37 : Frumento et vino stabilivi eum. Et illud : Adipe frumenti satiat te . Habet enim unde alat gratiam plenam, habet unde vinum jucunditatis propinet Dei sapientiam, habet unde ungat et delectet et exhilaret oleum misericordiae et pietatis : habens eum cujus nomen est oleum effusum, quod sanat, exhilarat, et delectat. Haec est domus panis caelestis continens eum, qui dicit: Ego sum panis vivus, qui de caelo descendi , ut dem vitam mundo. Psal. CIII, 15 : Panis cor hominis confirmet. Psal. lxxvii, 25 : Panem Angelorum manducavit homo : cibaria misit eis in abundantia.

Hac ergo de causa ascendit in civitatem, " quae vocatur Bethlehem. " Et subjungit causam:

" Eo quod esset de domo "

Natus et familia tribus Judae, scilicet " David, " sicut jam dictum est. Psal. lxxxviii, 3 : Dixisti : In aeternum misericordia aedificabitur in caelis : praeparabitur veritas tua in eis. Hanc misericordiam fecit David promittendo, et veritatem et promissum complendo.

Attende autem, quod de domo esse posset, si natus esset in regnum quod erat universale duodecim tribuum : et tunc non esset de familia privata. Sed quia fuit de familia privata, natus est de tribu Juda, cui primum concessus principatus, sicut patet in principio Judicum .

Ad quid autem ascendit subjungit:

" Ut profiteretur, "

Censicapitem solvendo, " cum Maria, " ex eadem tribu existente, " desponsata sibi, " honestate et lege nuptiarum, " uxore, " tanto sanctius sibi conjuncta, quanto pari voto continentium sacratum est illud conjugium, " praegnante, " quamvis sibi juncta, non in concupiscentia, tamen a Spiritu sancto faecundata. Matth. I, 20 : Joseph, fili David, noli timere accipere Mariam conjugem tuam : quod enim in ea natum est, de Spiritu sancto est. Et ideo, ut dicit Ambrosius, hoc est exemplum sanctae Ecclesiae : sicut et Joseph exemplum praelatorum Ecclesiae : quae licet stella sit illuminans, tamen sui nominis amaritudinem non deserit, semper lugens ut consoletur . Licet sit honestate plena, et legibus justissima, conjunctione viro conjuncta, obviat tamen viro quasi mater honorificata^: pudorem virgineum custodiens illibatum, quamvis sit praegnans, tamen a Spiritu sancto quo plena est Deo : plena, gravida, et spiritum salutis semper est enixa, qui format Dei Filii vultum in ea. Supra, I, 35 : Quod nascetur ex te Sanctum, vocabitur Filius Dei. Ad Galat. IV, 19 : Filioli mei, quos iterum parturio, donec formetur Christus in vobis. Et in signum hujus summi Regis imaginis exemplum exhibet, ut dicit Augustinus, solidum redemptionis suae qui vultum praefert Imperatoris.

Sic igitur determinatum sit de circumstantibus nativitatem, ex parte temporis, et loci, et personarum convenientibus.

a Factum est autem, cum essent ibi, impleti sunt dies ut pareret.

Et peperit filium suum primogenitum, et pannis eum involvit, et recli- navit eum in praesepio, quia non erat eis locus in diversorio. "

Hic tangit nativitatis Christi perfectionem.

Dicit autem duo : nativitatem, et nativitatis manifestationem, tam per Angelos quam per pastores.

De nativitate dicit tria : temporis impletionem, nativitatem, et nati curam quam sibi Virgo mater adhibuit.

De tempore dicit:

" Factum est. " Et hic est versus. Factum enim jam totum est, quod praeexigitur secundum ordinationem divinam. Isa. XXXIV, 16 : Requirite diligenter in libro Domini et legite: unum ex eis non defuit." Cum essent ibi, " ubi locus nativitatis a Propheta praedictus est, " impleti sunt dies, scilicet Mariae, ut pareret. "

Impleti sunt quidem impletione numeri, impletione ordinis praefiniti, impletione sanctitatis, impletione omnis ejus quam figurae Veteris Testamenti praefiguraverunt significationis.

Impletio quidem numeri dierum tempore. Job, XIV, 5 : Numerus mensium ejus apud te est : constituisti terminos ejus, qui praeteriri non poterunt.

De impletione ordinis praefiniti, lsa. XXXVII, 26 : Ex diebus antiquis ego plasmavi illud: et nunc adduxi. Ad Galat, IV, 4 : Ubi venit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum.

De impletione sanctitatis dictum est supra, quod plena sanctitas non erat, nisi superveniente Spiritu sancto, et Altissimo obumbrante : ubi quod natum est, vocatur Sanctum , plena sanctitate, ita quod nihil remansit vacuum. In omnibus autem aliis sanctificationibus aliquid vacuum remansit. Unde dictum est uxori Prophetae, IV Reg. IV, 4 : Cum plena fuerint vasa, tolles. Eccli. XXIV, 16 : In plenitudine sanctorum detentio mea.''

De impletione figurarum legis dicitur, Matth, v, 17 : Non veni legem solvere, sed adimplere.

De his quatuor plenitudinibus dicitur, Luc. VI, 38 : Mensuram bonam, et confertam, et coagitatam, et supereffluentem dabunt in sinum vestrum.

Dicit autem :

" Ut pareret"

Eum quem sine dolore parturitionis enixa est, et signatis claustris pudoris protulit ad lucem. De primo, Isa. lxvi, 7 : Antequam parturiret, peperit. De secundo dicitur, Ezechiel, xliv, 2 : Porta haec clausa erit et non aperietur :... quoniam Dominus Deus Israel ingressus est per eam : et significatur, Joan, xx, 26 : Venit Jesus januis clausis, et stetit in medio. Sic enim exivit de utero. Sic eliam exivit de sepulcro. Sic intravit et exivit domum, et de domo. Multo enim plus habuit curae de signis pudoris virginis, quam habuerit de sepulcro, vel de domo. Unde de omnibus his exivit non ruptis signaculis.

" Et peperit Filium suum primogenitum. "

Ecce partus.

Tanguntur tria : partus, prolis appropriatio, et dignitas.

Partus in hoc quod dicit: " Peperit, " quae tunc puerpera fuit soluta maledictione : quia peperit sine dolore, et conservato pudore. Sapient. IV, 1, exclamat Sapientia super hoc dicens : 0 quam pulchra est casta generatio, cum claritate ! immortalis est enim memoria illius : quoniam et apud Deum nota est, et apud homines.

Proles autem est Filius, perfectus partus, de quo dicitur, Apocal, xii, 5 : Peperit filium masculum, qui recturus erat omnes gentes in virga ferrea : et raptusest filius ejus ad Deum, et ad thronum ejus.

" Primogenitum. "

Ecce dignitas. Insurgunt autem hic haeretici Helvidius, et quidam alii dicentes non dici primogenitum nisi respectu secundogeniti : mentientes in caput suum : quia si secundogenitum ex matre haberet, ipse unigenitus non diceretur. Joan. I, 14 : Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Unigeniti a Patre. Et ideo dicitur primogenitus dignitate, qui jus primogeniturae in multis fratribus per adoptionem vocatis obtineret. Ad Roman. viii, 29 : Ut sit ipse primogenitus in multis fratribus. Honor autem ille fuit, quod erat Dominus fratrum, duplicia possidens in bonis patris. Ad Hebr. I,6: Cum iterum introducit primogenitum in orbem terrae, dicit : Et adorent eum omnes Angeli Dei. Primus enim est in bonis qui et per naturam ut Filius Dei, et per gratiam dona habet potissima : princeps fratrum, quem adorant omnes fratres in adoptionem filiorum translati. Genes. xxvii, 29 : Esto dominus fratrum tuorum, et incurventur ante te filii matris tuae. Subjungit autem de cura, dicens :

" Et pannis, etc. "

Duas autem curas Virgo mater filio lenello adhibuit, involutionis fasciarum, et locationis.

De involutione dicit : " Pannis eum involvit. " Est autem cum pondere accipiendum. Panni enim sunt (unde pannosi vocantur) veteres panni et conscissi : sicut adhuc ostenduntur fasciae asperae de tunicis veteribus conscissae. Talia enim prima nuditatis suae tegumenta accipere voluit, ut nobis paupertatem, humilitatem, et asperitatem commendaret. De paupertate, II ad Corinth. viii, 9 : Scitis gratiam Domini nostri Jesu Christi, quo-niam propter vos egenus factus est, cum esset dives, ut illius inopia vos divites essetis. De humilitate, Matth. XI, 29 : Mitis sum et humilis corde. De asperitate, Matth. XI, 8 : Ecce qui mollibus vestiuntur, in domibus regum sunt. Job, xxviii, 13 : Non invenitur in terra suaviter viventium.

" Involvit " etiam, ut dicit Richardus de sancto Victore, mater Virgo Verbum Patris pannis vilibus : significans verbum Dei magis simplicibus sonis indui in praedicatione, quam phaleris rhetoricis. I ad Corinth. II, 1 : Veni non in sublimitate sermonis, aut sapientiae, annuntians vobis testimonium Christi.

Secunda cura est positionis infantis tenelli.

Et circa hanc dicit duo : locum quietis, et causam.

Locum quietis dicit: " Et reclinavit eum in praesepio. " Causam autem subinfert quando dicit: " Quia non erat eis locus in diversorio. "

Et ad hoc intelligendum accipiatur verbum Chrysostomi, qui dicit, quod propter multos qui ad profitendum in Bethlehem convenerant, Joseph hospitium in vico Bethlehem habere non potuit : sed in via tectum quoddam erat super duos muros expansum, ad quod propter intemperiem fervoris vel tempestatis aliquando pauperes cum suis animalibus divertebant : propter quod etiam diversorium vocabatur, habens duas aperturas ante, et post: quia non habuit nisi duos muros : et habebat utrumque ad murum conjunctum stabulum, et praesepia conjuncta muro : in quod divertit Joseph, eo quod in civitate non fuit hospitio receptus, secundum illud Joan. i, 11 : In propria venit, et sui eum non receperunt. Et quia platea transivit per medium, ideo Sancti dicunt quod natus est in via domus. In eodem autem diversorio caeteris pauperibus honestiora loca occupantibus, ipse cum Beata Matre et Joseph detrusi sunt ad stabulum : et cum in stabulo constricti essent ab ani- malibus peregrinorum, non poterat habere locum inclinationis nisi praesepium.

Et hoc est quod dicit: " Reclinavit, " emolimentum tenello procurans filio, " in praesepio. " Hujus signum est, quod in picturis hos et asinus pinguntur super praesepium. Hoc tamen non habet auctoritatem, nisi antiquitatem picturae : quae vocatur scriptura laicorum dicentium Beatam Virginem vectam in asino, bovem autem adductum ad vendendum pro censi capite et expensis. Psal. lxxxvi, 6 : Dominus narrabit in scripturis populorum. Isaiae, I, 3 : Cognovit bos possessorem suum, et asinus praesepe domini sui.

In hoc autem quod reclinatus est in praesepio tria notantur, quod videlicet homines et jumenta salvabit Dominus, quemadmodum multiplicavit misericordiam suam factus jam cibus jumentorum per carnem. Isa. xl, 6 : Omnis caro faenum. Secundum est majestas Dei mirabiliter inclinata propter nos in gremio Virginis, in quo non jam tantum captus et ligatus est rhinoceros, sed etiam alligatus praesepio. Job, xxxix, 9 : Numquid volet rhinoceros servire tibi, aut morabitur ad praesepe tuum? Quasi dicat : Non facit hoc : sed ego docens vos submittere ad mansuetudinem cornua. Psal. lxxiv, G : Nolite extollere in altum cornu vestrum. Tertiumque docet nos declinare stratus mollitiem, ex quo ipse membris tenellis decimatus est in paleae praesepium. Amos, VI, 4 : Vae qui dormitis in lectis eburneis, et lascivitis in stratis vestris.