Sequitur :

" Et pastores erant in regione eadem vigilantes, et custodientes vigilias noctis super gregem suum. "

Hic incipit agere de nativitatis manifestatione.

Et dicit quinque : quorum primum est eorum quibus manifestatur idoneitas : secundum autem, manifestantium indubitata veritas : tertium, est manifestationis expressae sublimitas : quartum, signi ad manifestandum dati congruitas : quintum et ultimum, rei per experimentum probatae inventa probabilitas.

Circa primum, hoc est, eorum quibus fit manifestatio nativitatis Christi idoneitatem, attendenda sunt quinque.

" Pastores erant, " officio, " in regione eadem, " et ideo congrui testimonio, " vigilantes, " sollicitudine, " et custodientes vigilias noctis, " vicaria vicissitudine, " super gregem suum " proprium impensiori discretione.

In primo horum, sicut innuit Glossa, notatur simplicitas, quae facit ad testificationis argumentum. In secundo notatur testificantium qualitas : quia noti erant in regione eadem, et non de longinquo, de quibus aliquid fingi posset. In tertio notatur phantasiae exclusio, ne dormientes phantasias passi videantur. In quarto autem attenditur vigiliarum possibilitas, quia unus non sufficeret, sed frequenter dormitaret, et ideo phantasias pati putaretur : sed quando plures erant, vicaria vigilantia vires ad vigilandum habebant. In quinto autem notatur ex impensiori cura, quam quilibet magis impendit propriis quam alienis, quod fortius vigilabant.

Dicit autem Hieronymus, quod locus pascuae horum pastorum fuit juxta turrim quamdam inter Bethlehem et Jerusalem sitam : ubi Jacob reversus a Mesopotamia pavit pecora sua, ubi et Rachel mortua est et sepulta : de qua dicitur, Mich. IV, 8 et 9 : Et tu, turris gregis nebulosa filia Sion, usque ad te veniet: et veniet potestas prima, regnum filiae Jerusalem. Nunc quare maerore contraheris ? numquid rex non est tibi, aut consiliarius tuus periit ? Juxta hanc ergo turrim, quia bona pascua habuit, et ibi de manifestatione summi regis et pastoris Prophetarum fuit, et a Patriarcha praehabitum exemplum : ordinavit Deus ut pastores gregem suum pascerent, quibus Angeli Salvatoris adventum annuntiarent. Haec etiam facta sunt ad pastorum Ecclesiae documentum. Hi enim et pastores a pascendo oves (non seipsos) esse debent.

"In regione eadem vigilantes, "

Cum ovibus permanentes, per instantiam custodiae vigilantes, et per vicariam custodiam ovibus providentes, gregem suum sibi commissum canonica adeptione habentes.

De primo habetur, Genes. xlvii, 6 : Quod si nosti in eis viros industrios, constitue illos magistros pecorum meorum. Ibidem, v. 3 : Pastores ovium sumus servi tui, et 7ios, et patres nostri.

De secundo dicitur, Osee, II, 15, sub alia metaphora : Dabo ei vinitores ejrts ex eodem loco. Nemo enim in alia regione a grege existens bene custodit. I Reeum. xvii, 28 : Quare venisti, et quare dereliquisti pauculas oves illas in deserto ? ego novi superbiam tuam, et ne- quitiam cordis tui. Pro nequitia enim et superbia exercenda, auferunt lanam et lac, et derelicto grege vadunt ad terras alienas.

De tertio notandum, quod sex rationibus est vigilandum. Quarum prima est, quia ratio de profectu gregis a pastore requiritur, Jerem. XIII, 20 : Ubi est grex qui datus est tibi, pecus inclytum tuum ? Quasi dicat : Nisi reddas ita inclytum sicut commissum est, a te damnum exigetur. Genes. XXXI, 39 : Ego damnum omne reddebam : quidquid furto peribat, a me exigebas.

Secunda est, quia in periculo animae grex suscipitur, III Reg. xx, 39 : Custodi virum istum : qui si lapsus fuerit, erit anima tua pro anima ejus . Jerem, XXXIII, 13 : Adhuc transibunt greges ad manum numerantis.

Tertia ratio est, quia lupus continuo ut devoret insidiatur, I Petr. v, 8 : Adversarius vester diabolus tamquam leo rugiens circuit, quaerens quem devoret. Et praemittitur : Sobrii estote, et vigilate.

Quarta ratio est, quia obedientia praecepti per hoc custoditur, Marc, xiii, 33 : Videte, vigilate, et orate.

Quinta ratio est, quia vigilanti merces promittitur, Luc. XII, 37 : Beati servi illi, quos cum venerit Dominus, invenerit vigilantes.

Sexta ratio est, quia omnino incerti sumus quando custos circuiens Dominus veniat, et quis vigilans inveniatur, Luc. XII, 39 et 40 : Si sciret paterfamilias qua hora fur veniret, vigilaret utique, et non sineret perfodi domum sitam. Et vos estote parati, quia qua hora non putatis, Filius hominis veniet. Matth. xxv, 13 : Vigilate itaque, quia nescitis diem, neque horam.

Sic ergo est vigilandum.

" Et custodientes vigilias noctis, etc." De vicaria autem custodia est notan- dum, quod secundum successiones horarum noctis vices agebant, vigilantes successive per omnes horas noctis. Nox autem est quaecumque obscuritas, in qua inimicus suum procurat negotium, dormiente custode. Sunt ergo noctis obscuritates quatuor : una quidem exterior, lucem fidei exstinguere volentium instantia : alia autem interior, peccatorum caligo tenebrosa : tertia, invisa daemonum tentatio umbrosa : quarta vero, tetra Antichristi et praecurrentium Antichri stum tribulatio angustiosa.

De prima harum noctium dicitur, Sapient. xvii, o : Ignis quidem nulla vis poterat illis lumen praebere, nec siderum limpidae flammae illuminare poterant illam noctem horrendam. Ignis enim charitatis et sidera bonorum exemplorum in Sanctis, nihil in nocte illa profecerunt. Quae quatuor vigilias habuerunt, fidem exstinguere cupientes. Prima quidem tyrannorum, mortem, pro fide inferentium. Secunda est haereticorum, qui fidem obnubilabant post tyrannos. Tertia, falsorum Christianorum, qui mores fidei formatae auferre nitebantur. Quarta est mundi amatorum, intus non extra bonorum, sicut hypocritarum, qui omnia subvertunt quae Dei sunt : quia extra ut proditores speculantur et insidiantur, et intus ut lupi rapaces produnt et lacerant: sicut ultima noctis hora tenebras cum luce miscentes. Matth. VII, 15 : Attendite a falsis prophetis, qui veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces. Isti sunt oculi diaboli, de quibus dicitur, Job, xli, 9 : Oculi ejus ut palpebrae diluculi, in quo lux cum tenebris est permixta.

Secunda nox est peccatum, de qua dicitur in Psalmo VI, 7 : Lavabo per singulas noctes lectum meum, lacrymis meis stratum meum rigabo. Habet etiam quatuor vigilias : delectationem videlicet morosam, deliberationem in opere ex-

pletam, consuetudinem malam in peccato tenentem, desperationem in profundum peccati demorgentem. De prima dicit, Psal. XXXVII, 8 : Lumbi mei impleti sunt illusionibus. De secunda, in Psalmo lxxii, 7 : Prodiit quasi ex adipe iniquitas eorum, hoc est ex deliberato consilio. De tertia dicitur, Jerem. XIII, 23 : Si mutare potest aethiops pellem suam, aut pardus varietates suas : et vos poteritis benefacere, cum didiceritis malum. De quarta, Proverb. xviii, 3 : Impius, cum in profundum venerit peccatorum, contemnit.

Tertia nox est tentatio daemonum, de qua dicitur, Job, xxx, 17 et 18 : Nocte os meum perforatur doloribus : et qui me comedunt, non dormiunt: In multitudine eorum consumitur vestimentum meum. Habet autem quatuor vigilias : tentationem videlicet levem et apertam, levem et occultam, gravem et occultam, etgravem et apertam. De quibus dicitur in uno versu Psalmi xo, 5 et 6 : Non timebis a timore nocturno : ecce levis et occulta. A sagitta volante in die : ecce levis et aperta. A negotio perambulante in tenebris : ecce gravis et occulta. Ab incursu et daemonio meridiano : ecce gravis et aperta.

De quarta nocte dicitur, Job, III, 6 et 4 : Noctem illam tenebrosus turbo possideat... Non illustretur lumine. Haec subdola falsorum sub specie religionis latentium Antichristi nuntiorum detractio, et bonorum obtenebratio : habens quatuor vigilias. Bona enim quae non habent simulant, ut decipiant : mala quae in ipsis sunt dissimulant : bona aliorum obscurant, et mala divulgant. Et sunt signiucata ista, Joel l. 4 : Residuum erucaecomedit locusta, et residuum locustae Comedit bruchus, et residuum bruchi comedit rubigo. Eruca viride decerpens, est simulatio boni, quaerit enim sedere in viridi. Locusta simulans volatum et non habens, est dissimulatio mali. Bruchus corrodens, est detractio boni alieni. Et aerugo totum destruens, est divulgatio

mali alieni. De his autem quatuor vigiliis noctis dicitur, Marc, xiii, 35 : Vigilate, nescitis enim quando dominus domus veniat :sero, an media nocte, an galli cantu, an mane. Prima dicitur intempestum : secunda, conticinium : tertia, gallicinium : quarta, antelucanum.

Hac etiam nocte significatur obscuritas obnubilationis praesentis, qua in praesenti vita obvolvimur : in cujus prima hora gregem Domini custodierunt Patriarchae usque ad Moysen per legem naturalem : in secunda custodierunt Judices et Duces per legem Moysi scriptam usque ad David : et in tertia, Reges per lucem propheticam usque ad transmigrationem Babylonis : in quarta, Sacerdotes et Apostoli per lucem Evangelii : et tunc fuerunt tenebrae mixtae cum lumine : ante Christum quidem tenebrae, a Christo autem lux exorta est. Psal. CXI, 4 : Exortum est in tenebris lumen rectis: misericors et miserator, etc. Propter hujus autem noctis longitudinem aliquando pastor dormit: et ideo adjutores habere non renuit, ut vicaria vigilia gregem melius custodiat, Matth. xxv, 5 : Moram autem faciente sponso, dormitaverunt omnes et dormierunt.

Et hoc attendentes isti vigilaverunt, " custodientes vigilias, " quilibet ordine suo " super gregem suum ". Genes. XXXI, 40 : Die noctuque aestu vrebar et gelu, fugiebatque somnus ab oculis meis. De hoc autem quod gregem commissum sibi habebant, significatur quod pastor Ecclesiae gregem suum habet, quem canonice est adeptus, Joan, x, 2 : Qui intrat per ostium, pastor est ovium. Hic circa proprias oves sollicitatur, et non circa alienas. Mercenarius enim est, cujus non sunt oves propriae : qui cum videt lupum venientem, dimittit oves, et fugit. Et hic, quia cum ovibus non invenitur, ideo ab Angelis non visitatur.

Sic ergo isti congruunt optime nativitatis testimonio, et simplicitate innocentis officii utilis, et notitia proximae civilitatis, et cura vigilantiae pastoralis, et vi- coria succedenlis observationis, et intentione proprii gregis.

" Et ecce Angelus Domini stetit juxta illos, et claritas Dei circumfulsit illos, et timuerunt timore magno.

Et dixit illis Angelus : Nolite timere. "

Hic tangitur manifestantium istam nativitatem indubitata veritas.

Et tanguntur hic tria, quorum primum est descriptio revelantem : secundum, claritatis et luminis radii lucem veritatis ostendentium : tertium est confortatio et consolatio Angelorum, tenebras timoris a pastoribus fugantium.

De primo horum dicuntur quinque : Angeli evidentia, Angeli persona, Angeli gloria, Angeli positio recta, et Angeli praesidia propinqua. Primum notatur per demonstrationem, secundum per Angeli nominationem, tertium per Domini majestatem, quartum per stantis positionem, quintum per hoc quod juxta illos stare dicitur.

Per primum ostenditur quod accipit visibilem formam. Genes. XXXII, 30 : Vidi Deum facie ad faciem, et salva facta est anima mea. Cum tamen non viderat nisi Angelum in specie Domini.

" Angelus " semper paratus ad ministerium Domini sui, Matth. IV, 11 : Angeli accesserunt, et ministrabant ei.

" Domini, " cujus ipse est minister. Ad Hebr, I, 14 : Nonne omnes sunt administratorii spiritus, etc.

" Stetit " rectus, qui numquam est curvatus, Tobiae, xii, 15 : Ego sum Raphael Angelus, unus ex septem qui adstamus ante Dominum. Act. III, 7 : Angelus Domini adstitit, et lumen refulsit in habitaculo. Stat enim, qui per iniquitatem numquam curvatur.

" Juxta illos. " Propinquitas Angelorum paratum signat adjutorium eorum. Simile, Act. I, 10 : Ecce duo viri adstiterunt juxta illos in vestibus albis. Dum enim hominem fecit, Angeli juxta homines stantes leguntur tamquam juxta concives eorum. Beda : " Natum Domi-" num hic caeli cives testantur : ut et " mortales sufficienter imbuant, et suo " auctori servitium impendant. "

" Et claritas, etc. "

Ecce tangit lucem, quae lucem perspicuae veritatis praetendit. Est autem claritas proprie luminis et radiorum multa divaricatio.

" Dei " autem dicitur claritas : eo quod in nocte nullam causam habere potuit naturalem, sed divinam : hoc enim competit ei qui est splendor gloriae Dei, et figura substantiae ejus . Et de quo dicitur, Sapient. VII, 26, quod candor est lucis aeternae, et speculum sine macula Dei majestatis.

Haec ergo claritas Dei " circumfulsit illos, " undique ambiens eos, sicut quoddam lucis tentorium. Et hoc in tota Veteris Testamenti serie (ubi tam crebro apparuisse leguntur Angeli) nusquam legitur quod cum tanta luce apparuerunt. Hic autem, et in Act. xii, 1, leguntur cum luce venisse, et in resurrectione, Matth. XXVIII, 3, quia illum nuntiabant, qui est lux vera quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum . Unde etiam dicit, Joan. viii, 12 : Ego sum lux mundi. Qui sequitur me, non ambulat in tenebris : propter quod et ipsi Angeli lucem Dei circumferebant, significantes hoc quod dicit Apostolus, ad Romanr xiii, 12 : Nox praecessit, dies autem appropinquavit.

" Et timuerunt timore magno. "

Majestas enim Angeli incussit timo- rem : claritas autem inconsueta adauxit terrorem : circumfusa undique lux, et quasi concludens eos, superaddidit timoris magnitudinem. Simile, Matth, xvii, 6.: Audientes discipuli ceciderunt in faciem suam, et timuerunt valde. Matth. XXVIII, 4 : Prae timore autem ejus exterriti sunt custodes, et facti sunt velut mortui. Hic tamen timor, ut saepe diximus, non erat alicujus mali, sed potius humana infirmitas (in quam incidimus ex peccato) etiam suae beatitudinis quam exspectat, ut dicit Gregorius, non sustinet claritatem.

" Et dixit illis Angelus,"

Assumpta specie corporis per modum quem superius explanavimus. " Dixit, a hoc est, conceptus suos illis Angelus communicavit.

" Nolite timere. "

Ecce confortatio quae bono competit Angelo, maxime ex quo pax facta est inter hominem, et Deum : et inter hominem, et Angelum. Daniel, x, 11 et 12 : Cum dixisset mihi sermonem istum, steti tremens. Et ait ad me : Noli metuere.

Attendendum autem est hic quod dicit Gregorius : " Sic vigilantibus pastori-"bus apparet Angelus, et eos claritas " circumfulget: quia illi prae caeteris vi" dere merentur sublimia, qui fidelibus " sollicite praesunt : super quos divina "gratia largius coruscat. "I ad Timoth, v, 17 : Qui bene praesunt presbyteri, duplici honore digni habeantur. Daniel. XII, 3 : Qui docti fuerint, fulgebunt quasi splendor firmamenti : et qui ad justitiam erudiunt multos, quasi stellae in perpetuas aeternitates. Item, Gregorius : " Tunc claritas aliquem circum-"fulget, cum retro per justitiam punit " mala praeterita, ante per prudentiam " cavet futura, a dextris per temperanham non dissolvitur per prospera, a

" sinistris per fortitudinem non frangitur " per adversa. " Sequitur:

" Ecce enim evangelizo vobis gaudium magnum, quod erit omni populo :

Quia natus est vobis hodie Salvator, qui est Christus Dominus, in civitate David. "

Hic tangitur sublimitas annuntiationis, sive manifestationis.

Et tangit duo : qualitatem videlicet rei annuntiatae, et ipsam rem annuntiatam.

Et praemittit qualitatem, quia illa excitat ad devote et libenter audiendum. Qualitas autem est in quinque, videlicet, in rei evidentia indubitata, in rei cum corde humano concordia consolatoria, in rei utilitate acquisita, in rei bonitate maxima, in bonitatis universalitate latissima .

Primum horum notatur in demonstrationis adverbio cum dicit : " Ecce. " Jam enim digito demonstrabilis. Isa. xl, 5 : Videbit omnis caro pariter quod os Domini loculum est.

Secundum notatur per hoc quod dicit: " Evangelizo. " Quasi dicat : Anhuntio, hoc est, ad cor perditi hominis accedens in consolatione nuntio. Isa. xl, 2 : Loquimini ad cor Jerusalem, et advocate eam. Unde, ibidem, v. 2 : Consolamini, consolamini, popule meus, dicit Deus vester. Osee, ii, 14 : Ducam eam in solitudinem, et loquar ad cor ejus.

Tertium notatur per dictionem " vobis, " dativum, qui acquisitive construitur. Isa. ix, 6 : Parvulus natus est nobis, et filius datus est nobis. Joan, iii, 16 : Sic Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret. Ad Roman. VIII, 32 : Proprio Filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum.

Quartum notatur per hoc quod dicit: " Gaudium magnum. " Quia gaudium non est nisi de bono apparente : quia dicit Augustinus : " Gaudium est diffu-" sio in conceptione boni. " Magnum autem gaudium de magno bono, hoc est, optimo. Quia dicit Augustinus in libro de Quantitate animae, quod " in rebus " quae non mole sed virtute magnae sunt, " idem est esse majus quod melius esse. " Istud autem bonum, omnis boni bonum est et optimum. Dicit enim Dionysius in libro de Divinis nominibus, quod ". boni " bona est adducere, et optimi optima " est adducere : " nihil autem melius adduci potuit. Istud ergo optimum fuit, est, et erit. Thren. iii, 25 : Bonus est Dominus sperantibus in eum, animae quaerenti illum. Psal. CXVIII, 68 : Bonus es tu, et in bonitate tua doce me justificationes tuas. Ad Philip. IV, 4 : Gaudete in Domino semper : iterum dico, gaudete. Matth, ii, 10 : Gavisi sunt gaudio magno valde.

Causa autem hujus gaudii magni est, quia in regno fidelium haeres natus est, Mich. I, 15 : Adhuc haeredem adducam tibi quae habitas in Maresa, hoc est, in amaritudine. Talem autem haeredem, cujus gloriam vidimus, quasi Unigenitum a Patre, plenum gratiae et veritatis . Secunda causa est tantae laetitiae, quia natus est propugnator, qui auferat opprobrium populi Dei de insultationibus inimicorum, Isa. XIX, 20 : Mittet eis salvatorem et propugnatorem qui liberet eos. Isa. lxiii, 1 : Ego qui loquor justitiam, et propugnator sum ad salvandum. Isa. xxv, 8 : Opprobrium populi sui aufert de universa terra. I Reg. XVII, 36 : Nunc vadam, et auferam opprobrium populi.

Tertia ratio est, quia est Salvator et salus, Zachar. IX, 9 : Exsulta satis, filia Sion, jubilo, filia Jerusalem : Ecce Rex tuus veniet tibi justus, et salvator.

Quarta ratio est, quia inimicorum exsultationem in luctum, et luctum nostrum in gaudium convertit. Baruch, IX 33 et 34 : Sicut gavisa est in tua ruina, et laetata in casu tuo, sic contristabitur in sua desolatione. Et amputabitur exsultatio multitudinis ejus, et gaudimonium ejus erit in luctum. I Reg. IV, 6 et seq.: Cognoverunt quod arca Domini venisset in castra, timueruntque Philisthiim, dicentes : Venit Deus in castra. Et ingemuerunt, dicentes : Vae nobis ! non enim fuit tanta exsultatio, scilicet in castris Hebraeorum, heri et nudiustertius. Vae nobis !

His de causis audita est vox exsullalionis et salutis in tabernaculis justorum .

Universalitatem autem gaudii notat per hoc quod dicit:

" Quod erit omni populo."

Non enim tantum multi in nativitate ejus gaudebunt, sicut in nativitate praecursoris : sed omni populo erit gaudium sufficienter ex ipso causatum, quamvis efficienter quidam non gaudeant propter suum demeritum. Baruch, v, 5 : Vide collectos filios tuos ab oriente sole usque ad occidentem, in verbo Sancti, gaudentes Dei memoria. Isa. lx, 4 : Leva in circuitu oculos tuos, et vide : omnes isti congregati sunt, venerunt tibi. Ibidem, lx, 5 : Videbis, et afflues, mirabitur et dilatabitur cor tuum, quando conversa fuerit ad te multitudo maris, fortitudo gentium venerit tibi.