Sequitur :

" Puer autem crescebat, et confortabatur plenus sapientia : et gratia Dei erat in illo. "

Peractis his quae ad infantiam pertinebant sacramentis, et miraculis, et testimoniis, agit Lucas de incremento pueri, et de his quae ad incrementum pertinebant ex profectu sapientiae et obedientiae.

Et ideo continet haec pars tres particulas : in quarum prima dicit profectum : in secunda, ostendit per quoddam speciale factum : in tertia, concludit sic esse ut dictum est.

Dicit autem in primo quatuor : corpo- ris incrementum, spiritus confortationem, intellectus perfectionem, et gratiae Dei plenitudinem.

De primo dicit : " Puer autem. " Vocans jam puerum ab innocentiae puritate : quia primaevam aetatem in omnis puritatis demonstratione peregit. Unde, Proverb, iii, 14 : Primi et purissimi fructus ejus. Unde dicit in Psalmo xvii, 21 : Secundum puritatem manuum mearum retribuet mihi. Significatur ideo per candelabrum quod erat ex auro purissimo : quia ipse est candelabrum luminis, totum Ecclesiae templum illuminans.

Hic ergo puer " crescebat, " per incrementa corporis, in se per momenta singula capiens augmenta, et in suis per crementa ad virum perfectum accedens. Ad Ephes, IV, 13 et seq. : Donec occurramus omnes... in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi. In suis autem crescit incremento virtutis : in se autem incremento corporis, et pervenit ad quantitatem, in qua nihil natura errante addendum erat vel diminuendum. Ad hanc enim suam perfectionem reformabitur status resurgentium, sicut dicunt Sancti. I ad Corinth. XIII, 11 : Quando factus sum vir, evacuavi quae erant parvuli. Sic ergo crevit corpore, demonstrans unicuique naturalem perfectionem. Isa. lxv, 20 : Non erit ibi amplius infans dierum, et senex qui non impleat dies suos. Implere autem dies est secundum dies perduci ad incrementa.

" Et confortabatur. "

Secundum est de spiritus confortatione, et hoc dicit Glossa.

Attende autem, quod in Christo duplex fuit et est spiritus : increatus, et creatus. Increatus quidem numquam confortabatur, quia ab instanti conceptionis plenus in eo fuit. Ad Coloss, II, 9 : In ipso inhabitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter. Joan, I, 14 : Plenum gratiaeet veritatis. Corporalis autem spiritus creatus est, sive fuerit naturalis, sive vitalis, sive animalis : et ille confortabatur, et maxime secundum partem sui quae dicitur animalis. Confortabatur autem ad formas intellectuum apprehendendas, et apprehensas tenendas, et tentas dijudicandas, et dijudicatas memoriae commendandas, et memoratas explanandas. Et sic intelligitur quod spiritu confortabatur. Et sic intelligitur, Isa. VIII, 4 : Antequam sciat puer vocare patrem suum et matrem suam, supple, non spiritu divino, sed suo : auferetur fortitudo Damasci. Quidam tamen dicunt quod confortabatur spiritu, quia ad modum confortati se habuit. Luc. XXII, 43 : Apparuit illi Angelus de caelo confortans eum. Sed sicut in corpore naturalia homini ostendit, ita etiam in spiritu humano ostendit naturalia. Et ille sic confortatur, ut dictum est.

" Plenus sapientia. "

Ecce dicit de intellectus perfectione, secundum quem ab instanti conceptionis omni sapientia plenus fuit. Quia sicut dicit Damascenus, non assumpsit ignorantiam. Quia licet sit paena, tamen detractibilis, et vituperabilis poena est ignorantia, et nostrae redemptioni et saluti officiens. Et ideo omnes thesauri sapientiae et scientiae Dei sunt in ipso absconditi tias plenitudinis intellectui, in agnitionem mysterii Dei Patris et Christi Jesu. Tamen secundum experimentalem cognitionem, quae ex sensibus oritur, Christus profecit : sed per hanc nihil accepit quod prius multo nobiliori modo non habuerit.

" Et gratia Dei erat in illo. "

Ab instanti conceptionis, et non per momenta singula crescens. Joan. i. 14 :

Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Unigeniti a Patre, plenum gratiae et veritatis. Tamen istam ostendebat per momenta plus et plus, et tunc proficere coram hominibus putabatur. Defectus enim gratiae non est assumptus a Christo : quia etiam illa paena vituperabilis est, et nostrae non expediens redemptioni. Unde quod diabolus per superbiam amisit, Filio Dei secundum veritatem conveniens fuit. Ezechiel. XXVIII, 12 et 13 : Plenus sapientia, et perfectus decore, in deliciis paradisi Dei fuisti : omnis lapis pretiosus operimentum tuum. In sapientia tamen et gratia proficere dicitur quando suos proficere facit. I ad Corinth, iii, 7 : Neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat, Deus.

" Et ibant parentes ejus per omnes annos in Jerusalem, in die solemni Paschae. "

Hic est secundum historiae hujus, in quo continetur probatio praemissae partis.

Tanguntur autem hic duo : factum scilicet, unde occasionatur demonstratio profectus et plenitudinis sapientiae, et ipsa demonstratio.

Factum autem tangitur cum dicitur : " Ibant parentes ejus. " Praeceptum enim erat , quod tribus vicibus apparerent non manu vacua in loco quem elegisset Dominus : in Pascha videlicet, in Pentecoste, et Scenopegia : sed propter aliquam occasionem, in duobus festis aliqui excusari poterant, scilicet, in Pentecoste, et Scenopegia : sed in Pascha nullo modo nisi per infirmitatem, vel urgentem viae timorem, vel causam valde legitimam. Parentes autem Domini cum devoti essent, excusationem praecipue non praetendebant in Pascha.

Et hoc est quod dicit :

" Et ibant, " latenter, ut dicit Augustinus, propter Archelai timorem post ab aegypto reversionem " parentes ejus, " pater putativus, et mater vera, " per omnes annos, " hoc est, singulos annos, religionis amatores, " in Jerusalem, " ubi erat locus quem elegit Dominus, ut cultus suus esset ibi. Psal. CXXI, 4 : Illuc enim ascenderunt tribus, tribus Domini : testimonium Israel ad confitendum nomini Domini.

" In die solemni, " quia illud festum erat solemnius aliis, " Paschae, " id est, transitus : quando percussore transeunte per aegyptum, filii Israel sunt liberati ab exterminatore . Et haec est expositio litteralis.

Tamen generaliter verum est, quod parentes Christi de genere ipsius frequentant dies festos. Mater quidem in qua formatur in corde, et frater qui ex eodem Patre Deo per adoptionem natus est. Matth. XII, 49 : Ecce mater mea, et fratres mei. Pater autem suus nullus est vere : quia nullus format eum et generat de sua substantia nisi Pater caelestis : et nullus format in cordibus fidelium nisi Pater caelestis, qui est Deus Trinitas. Matth. VI, 9 : Pater noster, qui es in caelis. Unde, Matth, xxiii, 9 et 10, praecipit, quod patrem non vocemus nobis super terram, sicut nec magistrum : quia unus est Pater noster et unus Magister, qui in caelis est.

Dicuntur tamen aliquando patres, qui ad hoc per ministerium operantur ut formetur in cordibus fidelium. 1 ad Corinth. IV, 15 : Nam si decem millia paedagogorum habeatis in Christo, sed non multos patres. Nam in Christo Jesu per Evangelium ego vos genui. Et sic consuevit dici quod septem sunt, quae faciunt hominem dici patrem : ordo videlicet Sacerdotum. Sic sacerdos dicitur pater, Isa. XXII, 21 : Erit quasi pater habitantibus Jerusalem. Beneficium ab aliquo collatum eo quod reservat eum in esse, cui collatum est, Jerem. XXXI, 20 : Si filius honorabilis mihi Ephraim, si puer delicatus. Et hoc est simile patri adoptivo : sicut David fuit pater Nathan. Senior etiam, et maxime imbuens secundum disciplinam : sicut Religiosi patrem vocant eum qui praeest secundum Regulam : secundum quem modum dicitur, Proverb. 1, 8: Audi, fili mi, disciplinam patris tui. I ad Timoth, v, 1 et 2 : Seniorem ne increpaveris, sed obsecra ut patrem: juvenes, ut fratres: anus, ut matres: juvenculas, ut sorores. Dicitur etiam pater doctrina imbuens, Ad Hebr, XII, 9 : Patres quidem carnis nostrae eruditores habuimus, et reverebamur eos. Dicitur etiam pater secundum affectum, qui diligit ut pater, II Machab. XIV, 37 : Razias... pro affectu pater Judaeorum appellabatur. Dicitur etiam pater principalis in genere, ad quem totius generis est respectus et denominatio, Isa. li, 2 : Attendite ad Abraham, patrem vestrum. Joan. VIII, 56 : Abraham, pater vester, etc. Dicitur ultimo pater imitatione, Joan, viii, 44 : Vos ex patre diabolo estis : et desideria patris vestri vultis facere. Et, ibidem, v 42 : Si Deus pater vester esset, diligeretis utique me. Ego enim ex Deo processi, et veni.

Praeter istos modos quibus metaphorice dicilur pater, dicitur pater proprie per creationem Deus, Malach. II, 10 : Numquid non pater unus omnium vestrum ? Numquid non Deus unus creavit nos ? Dicitur secundo pater, formans in similitudinem divinam, Joan, xx, 17 : Ascendo ad Patrem meum, et Patrem vestrum. Dicitur pater, generans secundum naturam, Exod, xx, 12 : Honora patrem tuum et matrem tuam.

Joseph ergo pater dicitur cura, et beneficio quod impendit, et opinione vulgi, fit sic intelligitur quod a ibant parentes ejus, etc. "

Quidam dixerunt quod parentes ejus hic dicuntur non a pario, ris : sed a pareo, es : quia paruerunt obsequiis Domini. Sed hoc nihil est, et non est de intellectu litterae.

Dicitur autem quod ibant " per omnes annos, " non quaerentes excusationem quam multi quaerebant. Et in hoc notatur parentum ad cultum Dei, et ad locum devotio. Tob. I, 5 et 6 : Cum irent omnes ad vitulos aureos quos Jeroboam fecerat, rex Israel, hic solus fugiebat consortia omnium, sed pergebat in Jerusalem ad templum Domini, et ibi adorabat Dominum, Deum Israel. Vituli aurei sunt divitiae pomparum mundi ad lasciviam pertinentes, quos facit princeps hujus mundi, qui in Christo et in suis non habet quidquam .

Ipse enim et sui vadunt Jerusalem. Per omnes autem annos ibant in festis determinatis, ut superius dictum est, " in Jerusalem, " propter gloriam et solemnitatem loci. Isa. lx, 13 : Locum sanctificationis meae, et locum pedum meorum glorificabo.

" In die solemni Paschae, " hoc est transitus: quando transivit per aegyptum, praeclaras nationes in domibus aegyptiorum interficiens, et domus Hebraeorum liberans . Hoc enim factum est in figura agni Christi, qui tollit peccata mundi, qui suo sanguine liberare promiserat fideles in eodem die. I ad Corinth. v, 7: Pascha nostrum immolatus est Christus. Et in fide illa ascenderunt parentes Domini.

Sic ergo dictum est, unde sumpta est occasio veniendi ad solemnem locum ex parte parentum.

" Et cum factus esset annorum duodecim, ascendentibus illis Jerosolymam secundum consuetudinem diei festi,

Consummatisque diebus, cum red- irent, remansit puer Jesus in Jerusalem, et non cognoverunt parentes ejus.

Existimantes autem illum esse in comitatu, venerunt iter diei, et requirebant eum inter cognatos et notos.

Et non invenientes, regressi sunt in Jerusalem, requirentes eum.

Et factum est, post triduum invenerunt illum in templo, sedentem in medio Doctorum, audientem illos et interrogantem eos.

Stupebant autem omnes qui eum audiebant super prudentia, et responsis ejus.

Et videntes admirati sunt. Et dixit mater ejus ad illum: Fili, quid fecisti nobis sic ? ecce pater tuus et ego dolentes quaerebamus te.

Et ait ad illos: Quid est quod me quaerebatis? nesciebatis quia in his quae Patris mei sunt, oportet me esse?

Et ipsi non intellexerunt verbum quod locutus est ad eos.

Et descendit cum eis, et venit Nazareth : et erat subditus illis. Et mater ejus conservabat omnia verba haec in corde suo.

Et Jesus proficiebat sapientia, et aetate, et gratia apud Deum et homines.

Tangit in isto secundo paragrapho qualiter Jesus venit ad locum.

Et tangit qualiter venit, et qualiter per sapientiam remansit, et qualiter non inventus, et quaesitus, et inventus fuit, et qualiter sapientiam demonstravit, et qualiter ab altitudine sapientiae descendens iterum se humiliavit, et qualiter omnia haec Mater Virgo sapienter illa in posterius tempus memoriae commendavit et

contulit. Et isti sunt istius historiae paragraphi.

Primo ergo dicit qualiter venit ad locum, et qualiter mansit in loco, donec sacramentum de ostensione sapientiae perageret.

Circa hoc tangit quatuor : aetatem, et comitatum, ascendendi rationem, et mansionem.

De aetate dicit:

" Cum factus esset Jesus annorum duodecim, " quae est aetas, secundi septennii complementum, in quo incipit pubertas et juvenilis discretio, sedatis jam motibus instabilis humidi quod in pueritia dominatur, quod non permittit fortes esse apprehensiones : in quo tempore, ut dicit Chrysostomus, nihil memoriale de se ostendit, volens per omnia, nostra in se demonstrare. Et ideo etiam liber de infantia Salvatoris ab Ecclesia non est receptus: quia narrat infantilia Dominum in infantia praeostendisse, in quibus nostrae infantiae similis non esset. I Reg. I, 24: Puer erat adhuc infantulus. Conveniebat enim hoc, et propter nostrae infantiae similitudinem, et propter Herodis et Archelai et aliorum insidias. Apocal. XII, 4: Draco stetit ante mulierem quae erat paritura, ut cum peperisset, filium ejus devoraret. Exspectavit ergo tempus pubertatis, quando aetati congruum est ostendere quid futurum jam floreat in operibus et profectibus juvenum : et tunc sapientiae fecit demonstrationem. Joel, ii, 28: Juvenes vestri visiones videbunt : et hae sunt visiones intellectuales. Baruch, iii, 20 : Juvenes viderunt lumen, et habitaverunt super terram. Secundum astra enim in duodecim annis completur primus circulus nativitatis : non quod Salvator talibus subjacuerit, sed nos subjacemus, et nobis se similem demonstravit. Baruch, III, 34 et 35: Stellae dederunt lumen in custodiis suis, et laetatae sunt :.... et luxerunt ei cum jucunditate qui fecit illas. Stellae enim in custodiis, sunt stellae in locis circuli nativitatis, quae lucent ad profe- ctum nati secundum praeceptum Dei. Et ide perfecto uno circulo nativitatis, stat ad circuli apprehensiones intellectus. Et tunc secundum naturam congruum fuit sapientiam demonstrare.

"Ascendentibus illis, "

Hoc est, parentibus. Et hic ponitur honestus suae ascensionis comitatus: cum parentibus enim procedere juvenem, commendabile est. Contumax enim est, qui consortia et monita declinat parentum. Proverb.IV, 3 : Ego filius fui patris mei, tenellus et unigenitus coram matre mea. Non sicut ille filius prodigus, qui accepta parte substantiae patris, profectus est in regionem longinquam : et ibi dissipavit substantiam suam, vivendo luxuriose . Psal.XVII, 26: Cum sancto sanctus eris, et cum viro innocente innocens eris." Jerosolymam, " locum religionis et studii. Illuc enim decet ire juvenem secundum ordinationem parentum : sicut nobis formam dat Salvator. Deuter. xxxiii, 3 : Qui appropinquant pedibus ejus, accipient de doctrina illius. Locus autem pedum est visio pacis et religionis, Jerusalem sancta. Psal. CXXXI, 7: Adorabimus in loco ubi steterunt pedes ejus. Eccli. LI, 31: Appropiate ad me, indocti, et congregate vos in domum disciplinae. Psal. xli, 5 : Transibo in locum tabernaculi admirabilis, usque ad domum Dei.

" Secundum consuetudinem, " ex lege habitam, " diei festi " Paschae. Ecce ratio motus. Non enim sine ratione moveretur de loco ad locum discurrens: sicut illi qui dicunt, Sapient. ii, 8 et 9 : Nullum pratum sit quod non pertranseat luxuria nostra. Nemo nostrum exsors sit luxuriae nostrae: ubique relinquamus signa laetitiae Hic autem movetur lege suadente, et die festo invitante.

" Consummatisque diebus. "

Dies festi consummantur tribus: sacrificiis, orationibus, et benedictione sacerdotum. Sacrificiis: unde,Exod.XXXIV, 20: Non apparebis in conspectu meo vacuus. Quinimo secum detulit quilibet quod offerret: et unde pauperibus et maxime Levitis assumptis epularetur. Orationem autem ibi faciebant, et petitiones suas Deo offerebant. Et benedictiones revertentes accipiebant. Psal. XXVI, 6: Circuivi et immolavi in tabernaculo ejus hostiam vociferationis : ecce primum. Cantabo, et psalmum dicam Domino : ecce secundum. I Reg. i, 9 et 17, de Anna dicuntur haec tria : immolavit enim, et comedit, et bibit coram Domino : oravit, et dedit ei Dominus petitionem suam: et Sacerdos benedixit ei dicens: Vade in pace. Et sic recessit. Et ista erat consummatio festi.

Dicit autem Glossa interlinearis, quod " consummatis diebus octonis. " Et hoc videtur contrarium ei quod dicitur, Exod. xii, 19: Septem diebus fermentum non invenietur in domibus vestris. Et ad hoc dicendum, quod septem dies erant solemnes, quae incipiebant luna vicesima prima et terminabantur luna quintadecima. Tamen, quia quartadecima luna ad vesperum immolabatur agnus, ideo numerata quartadecima die praecedenti festum, quod fuit Parasceve, hoc est, praeparatio: fiunt dies octoni. Et hoc attendit Glossa, quod die decimaquarta ad vesperum, non inveniebatur fermentum in domibus eorum qui festum celebrabant ". Quintadecima tamen dies erat principale festum, et alii sex dies erant adjuncti propter festi solemnitatem.

Hoc igitur est quod dicit: " Consummatisque diebus. "

Attende autem hic, quod ad festa celebranda hic invitamur per quatuor : Legis praecepto, praecepto paena vallato, Legislatoris praemio, et tanto majorum exem- pio. Praecepto quidem, Exod. xx, 8 : Memento ut diem sabbati sanctifices. Praecepto paena vallato, Numer. xv, 35, ubi praecipitur lapidari qui in die sabbati ligna collegit. Legislatoris praemio, Isa. lvi, 4 et 5 : Qui custodierint sabbata mea, et elegerint quae ego volui, et tenuerint foedus meum, dabo eis in domo mea et in muris meis locum, et nomen melius a filiis et filiabus. Exemplum autem majorum est hic, Isa. lviii, 13 : Si averteris a sabbato pedem tuum, facere voluntatem tuam in die sancto meo : et vocaveris sabbatum delicatum, et sanctum Domini gloriosum.

Sunt quidam qui hoc non faciunt, sed festum evacuant: quidam etiam deturpant : quidam vero ad perniciem festa determinant. Evacuant otiosi, lusibus et non laudibus divinis intendentes. Thren. I, 7: Viderunt eam hostes, et deriserunt sabbata ejus. Illi autem laudibus non intendunt, sed ludis. Thren. I, 4: Viae Sion lugent, eo quod non sint qui veniant ad solemnitatem. Alii per obscaena deturpant, potibus et escis et venereis intendentes. Nec veniunt ad festum nisi ut impudico oculo ibi juvenculas inspiciant, et videantur ab ipsis. Isa. 1, 13 et 14 : Neomeniam, et sabbatum, et festivitates alias, non feram: iniqui sunt caetus vestri. Calendas vestras, et solemnitates vestras odivit anima mea: facta sunt mihi molesta, laboravi sustinens. Malach.II, 3 : Dispergam super vultum vestrum stercus solemnitatum vestrarum. Hi autem ad perniciem determinant, qui homicidiis invigilant in festis: sicut, I Machab. ii, 38, in die sabbati perempti sunt mille viri. Matth.XIV, 10, Herodes in festo suo decollari fecit Joannem. Pharao in festo suo suspendi praecepit pistorem suum . Amos, v, 21: Odi et projeci festivitates vestras. Non igitur ab his, sed a Domino et parentibus ejus religionis et celebritatis exempla sumamus.

Consummatis autem rite omnibus,

"Cum redirent "

Ad propria de operosis domui propter necessitatem vitae pertinentibus, " remansit puer Jesus, " pulchritudine mysteriorum illectus. Psal. xxv, 8 : Domine, dilexi decorem domus tuae.

" In Jerusalem, " civitate sanctificationis et gloriae fidelium. Isa. lxiv, 11: Domus sanctificationis nostrae et gloriae nostrae, ubi laudaverunt te patres nostri. Ex omnibus enim his et hujusmodi laudibus illectus, remansit in Jerusalem.

" Et non cognoverunt parentes ejus. "

Non tamen de incuria circa juvenem Jesum et negligentia reprehenduntur. Zachar. xii, 12 : Familiae et familiae seorsum: familiae domus David seorsum, et mulieres eorum seorsum. Ex quo accipitur, quod cum redirent, seorsum viri, et seorsum mulieres ibant. Joseph ergo cum viris ambulans, credebat eum esse in comitatu Matris et dominarum. Domina autem cum feminis vadens seorsum, credebat eum esse cum Joseph putativo patre. Et sic neutrius negligentia remansit in Jerusalem, sed ex dispensatione sapientiae divinae, sine cujus dispensatione nihil fecit penitus.