Lectio 4

Supra actum est de institutione novi sacramenti quantum ad sacramentum corporis domini, hic agitur de institutione eiusdem quantum ad sacramentum sanguinis: et circa hoc duo facit.

Primo ponuntur facta christi; secundo dicta, ibi bibite ex hoc omnes.

Circa primum tria facta ponuntur.

Primo quod accepit calicem; secundo quod gratias egit; tertio quod discipulis dedit.

Unde dicit et accipiens calicem etc.; per quod signatum est, quod non fuit institutum quod agatur sub una specie, sed sub duabus.

Et quae est ratio huius? una ratio est, quia tria sunt in hoc sacramento: unum quod est sacramentum tantum, aliud quod est res tantum, aliud quod est sacramentum et res. Sacramentum tantum sunt species panis et vini, res tantum est effectus spiritualis, res et sacramentum est corpus contentum. Si ergo consideremus sacramentum tantum, sic bene competit ut corpus signetur sub specie panis, sanguis sub specie vini, quia signatur ut indicans refectionem spiritualem; sed refectio est proprie in cibo et potu, ideo etc..

Item si sumatur ut res et sacramentum, ad hoc competit quod illud sacramentum est rememorativum dominicae passionis. Et non potuit melius significare quam sic, ut significetur sanguis ut effusus et separatus a corpore.

Item quantum ad id quod sumitur ut res tantum, quia sanguis pertinet ad animam, non quia sanguis sit anima, sed in sanguine vita conservatur: unde signatur quod cum illud sacramentum sit ad salutem fidelium, quod panis offertur pro salute corporis, sed sanguis pro salute animae. Prov. IX, 5: venite, comedite panem meum, et bibite vinum quod miscui vobis, quia refectio ista est in pane et vino. Item alia ratio, quia totus christus continetur in corpore.

Quae est ergo necessitas quod sanguis per se? ideo est accipiendum quod dictum est supra, quod aliud est ibi ex VI sacramenti directe, aliud ex naturali concomitantia.

Sub panis specie continetur corpus christi de VI sacramenti, sed sanguis per concomitantiam.

In sanguine vero e converso, quia sanguis est de VI sacramenti, sed corpus per concomitantiam. Unde sanguine christi effuso in terram, si fuisset celebratum, non fuisset sanguis nisi seorsum. Ideo quia haec non intellexerunt quidam, dixerunt quod formae istae continuantur. Unde dicunt quod cum consecratur corpus, non est ibi sanguis donec vinum fuerit consecratum. Sed hoc non est ita, quia si moreretur sacerdos antequam consecraret vinum, esset in hostia et corpus et sanguis.

Item dicit accipiens calicem, et non dicit accipiens vinum, ideo quidam dixerunt quod debebat fieri in aqua. Et hoc excluditur, quia sequitur non bibam de genimine vitis etc.. Secundo patet quod fuit vinum et aqua mixtum. Et huius ratio est ex parte sacramenti, quia celebrandum est ut dominus instituit. Sed in terra calida consuetudo est quod non bibatur vinum sine aqua; ideo non est credendum quod in puro vino confecerit.

Competit et contento, quia illud sacramentum est rememorativum dominicae passionis; sed a latere christi exivit sanguis et aqua, ut habetur Io. XIX, 34. Item ad significandum effectus, et hoc dupliciter: quia istud significat memoriam passionis christi; ergo inducit in nos effectus passionis christi. Effectus autem est duplex, abluere et redimere.

Redemit nos per sanguinem suum; Apoc. V, V. 9: redemisti nos deo in sanguine tuo.

Item abluit sordes; Apoc. I, 5: dilexit nos, et lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo. Et haec erant necessaria ut ablueret et redimeret. Et ablutio signatur per aquam, redemptio per vinum. Item per aquam populus; Apoc. XVII, 1: aquae multae, populus multus.

Et per istud sacramentum populus unitur christo; ideo per istam admixtionem signatur populus uniri christo.

Sed quid fit de illa aqua? dicunt aliqui quod manet. Alii dicunt quod convertitur in vinum, quia cum ponatur parum, species mutatur, et ita totum est conversum; et ita pertinet ad mysterium, quia in hoc unitas ecclesiastica continetur.

Item in hoc quod dicit accipiens, signatur quod voluntarie sustinuit passionem; unde in Psal. Cxv, 13: calicem salutaris accipiam, et nomen domini invocabo.

Item gratias egit. Et de quo? de duobus, de signo et signato. De signo, quia de effectu; de signato, quia de passione. In quo signatur quod non solum de bonis gratias reddere debemus, sed etiam de malis et adversis; I ad Thess. V, 18: in omnibus gratias agentes; ad Rom. VIII, 28: diligentibus deum omnia cooperantur in bonum. Item gratias egit de institutione huius sacramenti, quia virtute divina hoc faciebat; unde in io.

C. V, 30: a meipso facio nihil. Ideo gratias agit deo patri; Io. XI, 41: gratias ago tibi, quoniam audisti me. In quo datur nobis exemplum quod si christus gratias egit, qui erat patri aequalis, quod nos gratias agere debemus.

Item gratias agit de effectu, quia effectus est salus totius mundi. Et hoc non poterat facere nisi ex divinitate; Io. VI, 64: spiritus est qui vivificat, caro autem non prodest quicquam.

Sequitur et dedit, ut sumerent in sacramento. Et per hoc significavit quod fructus suae passionis debebat per alios aliis ministrari.

Unde apostoli possunt comparari pullis aquilae, de quibus dicitur Deut. XXXII, V. 11: sicut aquila provocans pullos suos ad volandum, et super eos volitans.

Tunc iniungit usum. Et primo ponit usum; secundo verba consecrationis sanguinis; tertio resurrectionem praenuntiat.

Dicit ergo bibite ex hoc omnes; Cant. V, 1: bibite et inebriamini, carissimi.

Unde signatur quod christiani possunt communicare loco et tempore.

Hic est enim sanguis meus etc..

Haec sunt verba consecrationis. Et notate quod in his verbis est differentia cum his quibus utitur ecclesia. Ecclesia addit: hic est calix. Item ubi dicit, novi testamenti, ecclesia addit novi et aeterni testamenti. Item ubi dicit qui pro multis, ecclesia addit qui pro vobis etc.. Unde ergo ecclesia habet istam formam? dicendum quod, sicut dicit dionysius, non fuit intentio evangelistarum tradere formas sacramentorum, sed eas tamquam secretas servare; unde non intendebant nisi historiam narrare. Unde ergo habet ecclesia? a constitutione apostolorum. Unde dixit Paulus I Cor. XI, 34: caetera cum venero, disponam.

Sed est quaestio: cur dicit hoc est corpus meum, vel est sanguis? quare non dicit: hoc convertitur in corpus, aut in sanguinem? etc.. Sed duplex est ratio. Prima est, quia formae sacramentorum debent signare quod efficiunt. Illud quod efficiunt, est quod convertatur in corpus christi; sed ultimus effectus est quod fit corpus, ideo ultimus effectus signari debet; ideo debet signari quod hoc sit corpus, non autem quod convertatur in corpus.

In hac autem forma est aliquid simile cum veteri, aliquid dissimile.

Simile in hoc, sicut habetur Ex. XXIV, 8, quod cum legisset Moyses legem, immolavit vitulos, et obtulit sanguinem, et dixit: hic est sanguis foederis domini. Sic iste sanguis oblatus est pro salute populi. Ad Hebr. IX, 7 dicitur, quod semel in anno pontifex solus introibat non sine sanguine, quem offert pro sua et populi ignorantia.

Ostenditur autem differentia quantum ad quatuor. Primo in hoc quod sanguis ille est vitulorum, iste christi; ideo iste est efficax ad remittendum; ad Hebraeos IX, 13: si enim sanguis hircorum et taurorum, et cinis vitulae conspersus inquinatos sanctificat ad emundationem carnis, quanto magis sanguis christi emundabit conscientiam nostram ab operibus mortuis ad serviendum deo viventi? item ille dicebatur sanguis testamenti, sed iste dicitur testamentum. Item accipitur testamentum communiter et proprie. Communiter pro quocumque facto, quia ita solebat esse quod in omni facto adducebantur testes. Proprie dicitur testamentum quando aliquid legatur in morte, secundum quod dicit apostolus, quod testamentum in morte testatoris firmatur.

Utroque modo competit hic, quia pactio fuit ibi; et fiebat sanguine, quia in confoederatione pacis antiquitus ostendebant sanguinem, ideo dicebatur sanguis foederis. Item secundum quod ad mortuos dicitur, sic erat quoddam pactum inter deum et homines in veteri et in nova lege, sed differenter; quia primo de temporalibus, scilicet veteris legis, sicut patet quod promisit eis terram Amorrhaeorum, ideo fuit vetus, quia non innovabantur homines, sed magis inveterabantur; istud autem testamentum est de caelestibus et de supernis. Ideo supra IV, 17: agite poenitentiam, appropinquabit enim regnum caelorum.

Ideo dicit novi testamenti; ibi vero dicebatur: hic est sanguis foederis quod pepigit dominus vobiscum super cunctis sermonibus his etc.. Ier. XXXI, 31: feriam domui Israel et domui Iuda foedus novum.

Unde hic est enim sanguis meus novi testamenti, idest dedicatus ad novum testamentum, in quo debemus habere fiduciam; ad Hebr. X, 19: habemus fiduciam per sanguinem christi. Item pro morte competit; quia per mortem christi confirmata est repromissio.

Item alia differentia, quia ista addit novi et aeterni testamenti, quod potest referri vel ad haereditatem aeternam, vel ad christum, qui aeternus est. Alia differentia est, quia in illa habetur: quod pepigit vobiscum; unde ad illos solum restrictum est illud testamentum; sed istud etiam ad gentes, is.

C. LII, 15: ipse asperget, scilicet sanguine suo, gentes multas. Pro multis, et pro omnibus, quia si consideretur sufficientia, ipse est propitiatio pro peccatis nostris; non pro nostris autem tantum, sed et pro totius mundi. Sed si consideremus effectum, non habet effectum nisi in his qui salvantur, et hoc ex culpa hominum. Sed ecclesia addit, pro vobis, idest apostolis, quia ipsi ministri sunt huius sanguinis, et per istos derivatur ad gentes.

Item ponitur in remissionem peccatorum, quia ille non poterat remittere peccata.

Dico autem. Hic ponitur consolatio, secundum chrysostomum. Quia fecerat mentionem de effusione sanguinis, per quem signatur passio, ideo consolatur eos, et praenuntiat gloriam suam. Et potest quatuor modis exponi. Exponit sic chrysostomus, quod dominus praenuntiaverat passionem, ideo vult eos laetificare. Non bibam amodo de genimine vitis, idest de vino, usque in diem illum etc.. Hoc regnum appellat regnum resurrectionis.

Tunc accepit regnum novum, idest novo modo. Quod post biberit cum eis patet Act. X.

Sed quare dicitur novo modo? quia ante aliter comedit, et post; quia ante comedit ex necessitate, sed post resurrectionem non propter necessitatem, sed ut demonstraret resurrectionis veritatem.

Hieronymus dicit sic, quod per vineam signatur populus Iudaeorum; Is. V, 7: vinea domini exercituum domus Israel est; Ier. II, V. 21: ego plantavi te vineam electam, omne semen verum.

Dico autem vobis quod amodo non bibam, idest non gaudebit anima mea de populo isto, usque in illum diem, cum illud bibam vobiscum novum in regno patris mei. Regnum signat praesentem ecclesiam; novum, idest innovatum per fidem, quia tunc convertentur, et tunc gaudebo cum eis. Multi enim sunt conversi, et multi convertentur.

Remigius exponit sic, et dicit quod hoc referendum est ad caeremonias paschales, idest: non celebrabo de caetero huiusmodi caeremonias usque ad statum ecclesiae, cum gaudebo de innovatione ecclesiae.

Augustinus sic: in hoc quod dicit novum, opponitur veteri. Vetustas autem duplex est: poenae et culpae, et haec derivata est ab Adam, ut habetur ad Rom. V, 12 ss..

Christus autem vetustatem habuit poenae, non culpae. Unde suum simplum solvit nostrum duplum. Dicit ergo non bibam, de vetustate poenae, usque, etc., quia depositurus erat corpus istud, et assumpsit in resurrectione corpus glorificatum, et promittit apostolis quod ipsi etiam assument. Et signat quod non sunt diversae naturae, quia corpus quod assumet, erit eiusdem naturae, sed alterius gloriae.