Lectio 1

Supra dominus egit de perventione ad regnum per viam communis salutis, et per viam perfectionis; et quia quidam credunt indebite pervenire, ideo repelluntur. Et primo illi qui intendunt venire propter temporis antiquitatem; secundo qui propter carnis originem. Secunda ibi et ascendens iesus ierosolymam etc..

Primum ergo proponitur sub parabola patrisfamilias et conductorum.

Primo ponit parabolam; secundo concludit id ad quod prodest parabola, ibi sic erunt novissimi primi, et primi novissimi.

Parabola duas habet partes.

Primo agit de conductione; secundo de remuneratione. Secunda ibi cum sero autem factum esset etc..

Circa primum ponuntur quatuor conductiones, quae sunt invitationes operariorum ad operandum.

Secunda ibi et egressus circa horam tertiam etc..

Tertia ibi iterum autem exiit circa horam sextam etc..

Quarta ibi circa undecimam vero exiit.

Circa primum tria tangit.

Primo tangitur conducens; secundo ponuntur conducti; tertio modus conducendi.

Secunda ibi qui exiit primo mane conducere operarios. Tertia ibi conventione autem facta etc..

Iste paterfamilias deus est, cuius familia est totus orbis, sed specialiter creatura rationalis: et dicitur paterfamilias ex similitudine gubernationis; Sap. XIV, 3: tu autem, pater, gubernas omnia sapientia.

Qui exiit primo mane conducere operarios in vineam suam. Hic agit de conductis. Primo quaeritur quae sit vinea, qui operarii, quare conducti.

Quid sit vinea ista. Secundum chrysostomum iustitia est, et quot virtutes producit, tot palmites emittit; Cant. VIII, 12: vinea mea coram me est. Gregorius: per vinea significatur sancta ecclesia. Is. V, 7: vinea domini exercituum domus Israel est.

Et diversi palmites.

Operarii vero sunt qui ab Adam descenderunt, unde omnes homines; Gen. II, V. 15: posuit dominus Adam in Paradiso ut operaretur et custodiret illum. Debet enim unusquisque operari iustitiam, et excolere eam, et habere curam de proximo; eccli.

Cap. XVII, 12: deus mandavit unicuique de proximo suo. Similiter praelati sunt operarii; Is. Lxi, 3: et vocabuntur in ea fortes iustitiae, plantatio domini ad glorificandum.

Dicuntur autem conducti, qui pro merito operari debent, et quasi mercenarii; iob VII, 1: militia est vita hominis super terram, et sicut mercenarii dies eius. Sicut enim mercenarius non statim accipit mercedem, sed expectat, sic nos in vita ista. Sed ad hoc quod sit bonus mercenarius, oportet quod laboret ad commodum domini sui: sic si laboremus in vinea ecclesiae, totum referre ad deum debemus. Unde I Cor. X, 31: omnia ad gloriam domini facite. Item primo excolit, et post comedit: et sic oportet quod primo excolamus et praeparemus aliorum salutem, post temporalia quaeramus; sup.

Cap. VI, 33: primum quaerite regnum dei, et omnia haec adiicientur vobis; Lc. XVII, 8: praecinge te, et ministra mihi, donec manducem et bibam, et post haec tu manducabis et bibes.

Item tertio requiritur quod tota die occupetur in labore: sic cultor vineae domini modicum tempus expendat in his quae ad ipsum pertinent, sed necessarium est quod expendamus totum tempus in servitio dei; I ad Cor. XV, 58: abundantes in opere domini semper. Item verecundatur apparere coram domino nisi bene fecerit, sic etiam non debet hic apparere coram domino nisi cum opere bono; Exod. XXIII et XXXIV, 20: non apparebis coram me vacuus.

Sed videamus quid sit mane. Totum tempus huius saeculi est unus dies; ps.

Lxxxix, 4: mille anni tamquam dies hesterna quae praeteriit. Diversae horae sunt diversae aetates. Prima ab Adam usque ad Noe, et in illo tempore monuit dominus et per nuntios et per apparitiones, ire in vineam iustitiae.

Vel potest dici quod tota vita hominis est unus dies. Mane huius diei est pueritia.

Pueritia enim virens est sicut herba; unde aliqui vocantur a pueritia, sicut vocati sunt a pueritia ieremias, Daniel et ioannes baptista.

Ideo dicit qui exiit primo mane etc..

Consequenter determinatur de modo conductionis, unde dicit conventione autem facta cum operariis ex denario diurno.

Per denarium istum significatur vita aeterna, quia denarius ille valebat decem denarios usuales.

Item habebat impressam similitudinem regis.

Unde quod significatur per istum denarium, consistit in observatione Decalogi; supra cap. XIX, 17: si vis ad vitam ingredi, serva mandata. Item habet similitudinem dei; I io.

Cap. III, 2: cum apparuerit, similes ei erimus.

Consequenter agit de secunda conductione et egressus circa horam tertiam etc.. Si accipiamus diem unum totum saeculum, sicut prima hora significat tempus ab Adam usque ad Noe, sic secunda a Noe usque ad Abraham. Antequam promissiones factae sint de christo, tunc per Angelos monuit multos, et habuit multos etiam qui monebant alios.

Sed si vitam unius hominis, hora tertia est adolescentia, qui sicut hora tertia diei sol incipit calescere, sic in adolescentia incipit irradiare sol intelligentiae. Item incipit tunc calere; Iac. I, 11: exortus est cum ardore.

Et istos invenit in foro et otiosos.

Istud forum, est vita praesens. Forum autem dicitur locus in quo litigatur; forum dicitur, in quo venditur et emitur, et significat vitam praesentem, quae litigiis plena est, emptione et venditione; I io.

Cap. V, 19: mundus totus in maligno positus est. Et isti otiosi erant, quia iam partem vitae suae amiserant: dicuntur enim otiosi non solum qui male faciunt, sed etiam qui bonum non agunt. Et sicut otiosi non consequuntur finem, sic nec isti. Finis hominis est vita aeterna; qui ergo operatur eo modo quo debet, habebit eam, si otiosus non fuerit; eccli.

Cap. XXXIII, 29: multa mala docuit otiositas.

Et dicit eis: ite et vos in vineam meam. Quia deus secundum iustitiam retribuit; I Reg. XXVI, 23: deus retribuet secundum iustitiam. Cum istis non convenit de denario. Quare cum primis, et non cum istis? ratio est secundum quod refertur ad aetatem saeculi. Quia Adam peccaturus erat, ideo posset excusari si non scivisset suam remunerationem; sed scivit, quia gustavit. Item ei, qui meliores habet sensus suos, magis innotescit veritas. Cum ergo sensus meliores Adam habuerit, verius ei innotuit. Sed cum aliis non convenit, quia semper plus quam promittat solvit. Is. Lxiv, 4 et I Cor. II, 9: oculus non vidit absque te, quae praeparasti diligentibus te. Item primi conducti fuerunt ad totam diem. Ergo totam mercedem debent habere; ideo promittitur eis denarius diurnus, qui erit plena merces. Sed aliter non dat totam deo; ideo non convenit cum eo, quia poterat esse quod ferventius operabitur, et sic magis retribuetur; vel ita negligenter, quod non merebitur. Ideo dicit et quod iustum fuerit dabo vobis, quia si recuperent tempus amissum, habebunt mercedem plenam; I ad Cor. III, 13: uniuscuiusque opus manifestum erit, dies domini declarabit. Item primos invitavit ad eundum, sed isti spontanee iverunt; quia in pueris non est discretio, ideo si faciant aliquod bonum, plus videtur esse a spiritu sancto, quam a discretione; sed in adolescentia homo movetur proprio consilio. Item de primis dicitur quod misit eos; de istis quod spontanee iverunt.

Iterum autem exiit circa horam sextam et nonam. Secundum quod dies dicitur saeculum, sic hora sexta fuit ab Abraham usque ad David, et nona a David usque ad christum.

Sed quare coniungit duas horas? quia tunc fuit populus distinctus, scilicet Iudaicus et gentilis.

Unde potest dici quod hora sexta est iuventus, quia sicut in medio die est sol in sui perfectione, sic homo in iuventute. Nona autem hora est senectus: et coniungit istas duas, quia idem est modus vivendi in utraque.

Circa vero undecimam horam exiit. Ponitur quarta conductio: et tria facit.

Primo reprehendit; secundo excusat; tertio invitantur.

Secunda ibi dicunt ei: quia nemo nos conduxit. Tertia ibi ite et vos in vineam meam.

Dicit ergo circa undecimam vero horam exiit. Nona hora est tempus christi.

Unde I Io. II, 18 dicitur: filioli, novissima hora est. Et ad Hebr. I, 1: olim loquens deus patribus in prophetis, novissime diebus istis locutus est nobis in filio. Is. LII, V. 6: ecce ego qui loquebar, adsum. Vel potest dici senium, sive decrepita aetas, quia quidam in peccato perdurant usque ad aetatem decrepitam. Ps. Lxxxix, 6: vespere decidat, induret et arescat.

Et invenit alios stantes. Alios invenit in foro, istos non. Ratio est, secundum philosophum, quia differentia est inter adolescentes et senes, quia adolescentes toti sunt in spe, senes non in spe, sed in memoriis.

Unde illi in foro inveniuntur primi quasi volentes acquirere; isti autem inveniuntur stantes, quasi non volentes acquirere, sed acquisitum observare. Item vidit primos, et non increpavit; istos autem vidit, et increpavit, quia primo adhuc infirmi sunt, et dominantur passiones in eis, ideo excusandi sunt, quod non expendunt tempus in servitio dei: sed senes abundant sensibus, ideo ipsos increpat, quid hic statis tota die otiosi? Prov. XII, 11: qui sectatur otium, stultissimus est; et XXVIII, 19: qui sectatur otium, implebitur egestate.

Sequitur eorum excusatio dicunt ei: quia nemo nos conduxit. Si referamus ad statum saeculi, sic isti significant gentilem populum, qui non serviunt deo, sed idolis.

Sed excusantur, quia prophetas non habuerunt sicut Iudaei; unde Ps. Cxlvii, 20: non fecit taliter omni nationi, et iudicia sua non manifestavit eis. Vel secundum quod refertur ad aetatem hominis, significatur quod quibusdam non datur occasio revertendi ad deum usque ad senium. Et ratio est, quia omnia tempus habent. Vel potest contingere ex dispensatione divina, quia diligentibus deum omnia cooperantur in bonum, Rom. VIII, 28. Unde novit dominus quod si ante vocasset eos, non stetissent.

Tunc ergo conducuntur, quando consentiunt, et efficaciter magis resurgunt; unde dicit ite et vos in vineam meam. Unde licet sint decrepiti, vult tamen omnes salvos fieri, I ad Tim. II, 4. Item primis praemium promisit, istis non, quia illis debebatur, quia mane servierunt ei; istis autem debetur ex sola misericordia.

Sap. IV, 13: consummatus in brevi complevit tempora multa.

Cum sero factum esset etc.. Hic agit de remuneratione. Et ponitur primo remuneratio; secundo murmuratio; tertio responsio.

Circa primum duo facit.

Primo ponitur tempus; secundo persona committens; tertio persona cui committitur.

Tempus ponitur cum sero factum esset etc.. Et potest intelligi vel de fine aetatis, vel de fine saeculi. Ps. XXIX, 6: ad vesperum demorabitur fletus, quia deficit lux mundi. Et dicitur sero, quia in mundo isto fiet iudicium.

Dixit dominus vineae procuratori suo. Dominus est tota trinitas.

Dixit procuratori, idest christo.

Et datur ei potestas resuscitandi, potestas iudicandi, et tangitur ordo iudicii.

Tangitur potestas voca operarios, idest mortuos resuscita; Io. V, 28: omnes qui in monumentis sunt, audient vocem filii dei.

Potestas iudicandi redde illis mercedem, idest sis iudex; unde dat potestatem iudicandi; Io. V, 27: dedit ei iudicium facere, quia filius hominis est.

Consequenter tangitur ordo incipiens a novissimis usque ad primos. Et hoc potest retorqueri ad aetatem saeculi.

Incipiens a novissimis, scilicet ab his qui sacramentis imbuti sunt. Unde maior gratia eis data est, quam primis; Ephes. III, 5: aliis generationibus non est agnitum, sicut nunc revelatum est sanctis apostolis eius. Unde abundantius collata fuit eis, licet aliqua persona in veteri testamento habuerit quoad aliquid maiorem gratiam; Io. VII, 39: nondum erat spiritus datus, quia iesus nondum erat glorificatus, non quia non datus fuerit spiritus sanctus, sed quia tunc abundantius.

Vel potest retorqueri ad aetatem hominis, quia qui in decrepita sunt aetate, citius moriuntur, et citius remunerantur. Vel potest esse quod ex fervore recuperent rem prius amissam, ut legitur de latrone. Quantum ad utrumque dicit chrysostomus, quod illud homo facit liberalius quod facit ex misericordia, quam quod alio modo; ideo designatur quaedam gratificatio et gaudium; Lc. XV, 10: gaudium est in caelo super uno peccatore poenitentiam agente.

Deinde sequitur executio cum venissent qui circa undecimam horam venerunt, vel christiani, vel homines in decrepita aetate receperunt singulos denarios. Apostolus I cor.

Cap. III, 8: quilibet propriam mercedem accipiet secundum suum laborem.

Venientes autem et primi (non retorqueatis ad tempus saeculi, quia Iudaei) arbitrati sunt quod plus essent accepturi, eo quod plus habebant in alio saeculo. Acceperunt autem et illi singulos denarios, quia singulas stolas habuerunt.

Sed quid est? nonne omnes aequaliter habebunt gloriam? dico quod quantum ad aliquid erit par retributio, quantum ad aliquid non: quia beatitudo potest considerari quantum ad obiectum, et sic est una omnium beatitudo; vel quantum ad participationem obiecti, et sic non omnes aeque participabunt, quia non ita clare videbunt; Io. XIV, 2: in domo patris mei mansiones multae sunt. Et est simile sicut si multi vadant ad aquam, et unus ferat maius vas quam alter: fluvius totum se exponit, non tamen omnes deferunt aequaliter; sic qui animam habet caritate magis dilatatam, magis accipiet etc.. Eccli. XI, 24: benedictio dei in mercedem iusti festinat, et in honore veloci processus illius fructificat.

Et accipientes murmurabant adversus patremfamilias dicentes: hi novissimi una hora fecerunt etc.. Supra posita est remuneratio, hic ponitur quorumdam murmuratio.

Sed hic est quaestio duplex, quia dicit quod accipientes singulos denarios murmurabant.

Per denarium intelligitur vita aeterna.

Est ne credendum quod accepta remuneratione aliquis murmuret? non enim videtur, quia tunc esset ibi peccatum, ut habetur I ad Cor. X, 10: neque murmuraveritis.

Chrysostomus dicit quod non est vis facienda in eo quod dicitur, sed propter quod dicitur. Unde intelligendum est quod tanta erit remuneratio, quod si possibile esset, murmurarent.

Vel potest intelligi in mundo isto.

Gregorius dicit quod ista numeratio nihil aliud est quam remunerationem differri, quia sancti qui ultimo venerunt statim receperunt praemium, sed primi diu expectaverunt; unde II ad Cor. VI, 13: eandem habentes remunerationem tamquam filiis dico, dilatamini et vos etc.. Unde illi murmurant, quia statim non acceperunt; isti autem non, quia statim.

Hilarius et Hieronymus dicunt sic: aliquando Scriptura loquitur de toto numero populi, aliquando ex persona bonorum, aliquando malorum, ut dicitur Ier. XXVI, 8 quod omnis populus insurrexit in eum, et omnis populus liberavit. Hic accipitur omnis populus pro parte populi. Sic in primo tempore aliqui fuerunt boni, et non omnes; ideo attribuitur aliquid ratione bonorum, aliquid ratione malorum, non quod tunc, sed ante murmurabant, quia populus Iudaeorum murmuravit contra gentilem, quod aequaretur ei.

Est et alia quaestio. Quid est quod dicit qui portavimus pondus diei et aestus? quia non portaverunt, nisi quantum vixerunt, et moderni similiter. Quid ergo est quod dicitur? tripliciter respondetur. Prima responsio est, quod spes quae differtur, affligit animam. Aliqui in principio mundi fuerunt qui portaverunt pondus, quia sciverunt suam retributionem differri; ideo dicuntur portasse pondus diei. Vel potest referri ad Iudaeos, qui portaverunt pondera legis, de quo pondere dicit Petrus Act. XV, 10: hoc est onus quod nec nos, nec patres nostri portare potuimus. Gentiles autem tale pondus non portaverunt, quia legi subiecti non fuerunt. Vel, secundum Gregorium, quia primi homines longiori tempore vixerunt, unde vivebant nongentis annis, ideo gravius pondus tulerunt.

At ille respondens uni illorum dixit. Hic ponitur reprehensio. Et primo ostendit suam iustitiam, et suam misericordiam: secundo remunerationis aequitatem.

Circa primum tria. Primo negat iniustitiam; secundo inducit pactum; tertio inducit retributionem factam.

Dicit ergo at ille respondens uni illorum; et adde, et omnibus, quia omnes unam causam habebant, dixit, amice. Amicum vocat, quia ipsum ad se traxerat. Deut. IV, 37: elegit semen eorum post eos. Non facio tibi iniuriam, quia quod meum est, do isti, non quod tuum est, ideo non facio tibi iniuriam.

Iob VIII, 3: numquid omnipotens subvertit iudicium? deinde commemorat pactum nonne ex denario convenisti mecum? idest pro salute consequenda.

Gen. XV, 1: ego dominus merces tua magna nimis.

Tolle quod tuum est, idest quod ex promissione mea habes, et vade, in gloriam, II ad Tim. I, 12: scio cui credidi, et certus sum, quia potens est depositum meum servare in illum diem. Quidam exponunt sic: tolle quod tuum est, idest damnationem pro murmure, et vade, in ignem aeternum. Sed hoc non potest esse, quia dicit quod acceperunt singulos denarios.

Consequenter ponit misericordiam impensam dicens volo autem et huic novissimo dare sicut et tibi. Et circa hoc duo facit. Primo ponit misericordiam; secundo facultatem miserendi.

Volo autem huic novissimo, idest gentili dare sicut et tibi. Ad Rom. III, 9: quid ergo? praecedimus? nequaquam.

Sed possent isti dicere, tu non potes. Immo dicit aut non licet mihi quod volo facere? quia licet unicuique facere voluntatem suam de suo. Si enim esset debitor alterius, non liceret ei facere, similiter si esset sub altero; sed ipse est dominus, ideo potest plus dare. Balivus enim non potest dare aliquid, nisi secundum merita; rex autem potest sine meritis; sic deus, qui est omnium dominus, potest, Ps. Cxiii, 11: omnia quaecumque voluit fecit; ad Rom. IX, 19: voluntati eius quis resistit? hic notandum quod in eo quod ex misericordia datur, non est acceptio personarum, quia de eo quod pure meum est, possum dare cui volo absque acceptione personae.

Unde dicit an oculus tuus nequam est, quia ego bonus sum? constat quod murmur praecedens non fuit ex defectu domini, sed ex misericordia alii impensa, ideo ex misericordia et bonitate; sed nequam est proprie qui de bonitate dolet. Ideo dicit an oculus tuus nequam est, quia ego bonus sum? eo quod circa te iustitiam ostendi, circa alterum misericordiam? constat autem istud esse ex bonitate. Et supra VI, 22: si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit. De bonitate domini in Ps. Lxxii, V. 1: quam bonus Israel deus his qui recto sunt corde.

Sic erant novissimi primi, et primi novissimi. Hic concludit id pro quo tota parabola inducta est. Et primo ponit conclusionem; secundo removet falsam opinionem.

Dicit sic erunt novissimi primi.

Dupliciter potest legi secundum chrysostomum; idest novissimi primis aequabuntur, ita quod non erit differentia; et hoc respondet huic quod dictum est quod singuli receperunt singulos denarios, nec erit differentia secundum tempus. Vel aliter, idest illi qui sunt novissimi, erunt primi; Deut. XXVIII, 44: advena erit super te, et erit in caput, tu in caudam. Vel aliqui qui erant primi, propter negligentiam fient novissimi: et hoc praecedenti respondet, quia inceperunt a novissimis.

Sed posset aliquis dicere: nonne omnes primi salvabuntur? dicit: multi sunt vocati, pauci vero electi, quia qui fide credunt, omnes vocati sunt; sed illi electi, qui bona opera faciunt, et isti sunt pauci, ut supra VII, 14: arcta est via, quae ducit ad vitam, et pauci sunt qui inveniunt eam.