Lectio 2

Docet cautelas, a quibus cavendum sit. Describitur autem a professione, quia prophetae.

Sed potest quaeri, de quibus prophetis, quia lex et prophetae usque ad ioannem: unde in tempore illo non erant prophetae de christo, quia in ipso finiuntur.

Ideo dicendum quod prophetae sunt doctores in ecclesia et praelati.

Sed quid est quod dicit falsi? falsi dicuntur qui non mittuntur. De talibus dicitur Ier. XXIII, 21: non mittebam eos, et ipsi currebant. Item falsi dicuntur qui mendacium dicunt; unde Ier. II, 8: prophetae eius prophetaverunt in baal. Sic etiam multi fuerunt pseudoprophetae in populo: sicut et in nobis erunt magistri mendaces.

Attendite, idest diligenter cavete, quia occulti sunt, et a laqueis occultis cavendum est.

Unde malignitas eorum intrinsecus latet.

Dicit ergo qui veniunt ad vos in vestimentis ovium etc.. Oves sunt fideles: nos autem populus eius, et oves pascuae eius, ps.

Xcix, 3. Vestimenta autem eorum sunt ieiunium, eleemosynae, quibus se tegunt; II ad Tim. III, 5: habentes speciem pietatis, virtutem autem eius abnegantes.

Sed sciendum, quod si lupi se tegant pellibus ovium, non tamen propter hoc ovis perdit pellem suam: sic licet illi mali bonis operibus tegantur, tamen multum boni proficiunt.

Intrinsecus autem sunt lupi rapaces.

Hoc principaliter exponitur de haereticis, ex consequenti de malis praelatis. Unde habetur super illud Io. X, 11: ego sum pastor bonus: dicitur quod quidam est pastor, qui gubernat, et regit; quidam lupus, qui perniciem intendit; quidam mercenarius qui commodum proprium quaerit. Unde pastor est amandus, lupus fugiendus, mercenarius tolerandus.

Quod ergo dicitur, quod intrinsecus autem sunt lupi rapaces, intelligitur de his qui habent intentionem pervertendi plebem, et lupi sunt dicendi. Item mercenarii, scilicet mali christiani, qui dispergunt malo exemplo, qui vitam habent malam; quantum ad effectum, habent modum lupi; Act. XX, 29: quoniam intrabunt post discessionem meam lupi rapaces in vos, non parcentes gregi etc.. Et dicit intrinsecus, quia malam habent intentionem occidendi plebem.

A fructibus eorum cognoscetis eos etc.. A fructibus, idest operationibus.

Sed videtur contra, quia habent vestes ovium; et vestes sunt opera. Ergo ab eis cognoscentur.

Chrysostomus: fructus est confessio fidei. Unde si confitetur fidem, non est haereticus. Ad Eph. V, 9: fructus enim lucis est in omni bonitate, et iustitia, et veritate etc..

Si autem exponatur de simulatoribus, tunc sic exponitur, quod per vestes exteriora opera.

Unde ad Gal. V, 22: fructus autem spiritus est caritas, gaudium et pax etc..

Sed quaeres: qualiter possunt cognosci? dicendum quod potest vix aliquis hypocrita esse ita compositus, quin appareat aliquid malitiae vel verbo, vel facto: Prov. XXVII, 19: quomodo in aquis resplendent vultus prospicientium, sic corda hominum manifesta sunt prudentibus. Et Seneca: nemo potest diu fictam ferre personam.

In duobus autem maxime manifestantur.

In his quae subito agenda occurrunt, quia in his quae cum deliberatione quis facit, cavet sibi. Item in tribulationibus; Eccli. VI, 8: est amicus secundum tempus suum, et non permanebit in die tribulationis. Item manifestantur quando non possunt quod volunt, vel cum iam consecuti sunt. Unde principatus virum ostendit.

Numquid colligunt de spinis uvas? per uvas, ex quibus fit vinum, intelligitur spiritualis laetitia: quia vinum laetificat cor hominis, Ps. Ciii, 15. Per ficus dulcedo ecclesiasticae pacis, quae est caritas. Haec non possunt nasci de tribulis, idest peccatoribus, quia spinas et tribulos germinabit tibi, gen.

C. III, 18.

Et hoc probat per exemplum omnis arbor bona bonos fructus facit, mala autem arbor malos fructus facit. Ex hoc Manichaei assumpserunt duas naturas, scilicet bonam et malam. Sed hoc non est verum: quia videmus de mala creatione bonum fructum, et e converso.

Unde ad hoc debes intelligere quod arbor est principium fructus. Sed principium est duplex.

Principium naturae, et principium moris.

Principium naturae est anima: et quicquid inde procedit naturaliter, totum bonum est. Principium autem moris est voluntas; ideo si voluntas fuerit bona, et opus bonum, cum habeat voluntatem bonam cum intentione bona; quia si vellet furari pro eleemosyna danda, etsi voluntas bona est, non tamen intentio est recta.

Sed quid fiet de arbore mala? omnis arbor, quae fructum non facit, excidetur: quia si non facit, vel si omittit facere cum possit, excidetur; unde Io. XV, 6: si quis in me non manserit, mittetur foras sicut palmes, et arescet, et colligent eum, et in ignem mittent, et ardet. Unde Lc. XIII, 7 dicitur de ficulnea, quam scilicet praecepit dominus succidi et tolli: tollatur impius ne videat gloriam dei.

Concludit ergo a fructibus eorum cognoscetis eos.

Non omnes qui dicunt mihi, domine, domine etc.. Posita doctrina, ostendit quod oporteat eam observare, quia nihil aliud sufficit ad salutem.

Et circa mandata, sive doctrinam dei quatuor sunt necessaria, sive laudabilia: ut ore confiteamur, confirmetur miraculis, et audiatur verbum dei, et exequatur opere. De primo ad Rom. X, 10: corde creditur ad iustitiam; ore autem confessio fit ad salutem. De secundo, marci ult., 20: domino cooperante, et sermonem confirmante sequentibus signis. Item ut audiatur; Io. VIII, 47: qui ex deo est, verba dei audit. Item, quarto, requiritur quod faciat; Iac. I, 22: estote factores verbi, et non auditores tantum.

Unde vult ostendere quod tria sine quarto non proficiunt; unde dicit non omnis qui dicit mihi, domine, domine etc..

Sed videtur hoc esse contrarium apostolo dicenti nemo potest dicere dominus iesus, nisi in spiritu sancto.

Sed qui habet spiritum sanctum, intrat in regnum caelorum.

Solvit Augustinus, quod dicere dicitur multipliciter: communiter, et stricte, et proprie.

Et stricte non est aliud nisi manifestare affectum et voluntatem; et sic dicitur ab apostolo: nemo potest dicere dominus iesus, nisi in spiritu sancto etc.. Et hoc nihil aliud est quam credere dominum, et obedire.

Item communiter, idest ore qualitercumque nuntiare; de quo habetur Ier. XXVI, 13: populus hic labiis me honorat; cor autem eorum longe est a me.

Vel sic. Non omnis qui dicit mihi, domine, domine etc.. Ingeminat verbum hoc, domine, domine, ad significandum, quod duplex est confessio, scilicet vocis et laudis, quarum neutra sufficit. Ideo Is. XXVI, 13: populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me.

Quis ergo intrabit? non qui dicit domine, domine, sed qui fecerit voluntatem patris mei etc.. Io. III, 13: nemo ascendit in caelum, nisi qui descendit de caelo etc.. Unde nemo potest ascendere, nisi descendat ut christus, de quo dicitur Io. VI, 38: descendi de caelo, non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem eius qui misit me. Unde oportet facere voluntatem dei; I Thess. IV, 3: haec est enim voluntas dei sanctificatio vestra.

Unde dicebat David Ps. Cxlii, 10: doce me facere voluntatem tuam. Et etiam sicut dominus docuit orare, fiat voluntas tua.

Sed notandum, quod per hoc quod dicit regnum, tangitur remuneratio aeterna; unde dicit intrabit. Illud enim regnum in bonis spiritualibus est, non in bonis exterioribus; ideo dicit intrabit. Ideo Cant. I, 4: introduxit me rex in cellaria sua. Item dicit caelorum, quia licet aliquis hic divitias habeat, vel honores, hoc totum est propter illud. Unde in sublimibus erit remuneratio.

Sed posset aliquis dicere, quod facere miracula sufficit ad salutem. Istud excludit, quia multi dicent mihi in illa die: domine, domine, nonne in nomine tuo prophetavimus? etc..

Et dicit multi, significans eos qui ab unitate recedunt, quia sunt sub multitudine: quia stultorum infinitus est numerus, Eccle. I, V. 15. Item introducit hoc ad notitiam eius quod dixerat, quod omnis arbor quae fructum non facit, abscindetur. Et non dixerat a quo; ideo dixit mihi, tamquam iudici constituto; quia omne iudicium dedit pater filio, Io. V, V. 22.

Item dicit in illa die. Dies terminum nominat, sed non secundum temporis qualitatem, quia dies iudicii aliquando nox dicitur.

Aliquando autem dies dicitur, aliquando nox: quia incertum est quando veniet. Unde infra XXV, 6: media nocte clamor factus est, ecce sponsus venit, exite obviam ei. Diem dicit apostolus I ad Cor. IV, 3. Et in Ps. XXXVI, V. 6: et educet quasi lumen iustitiam meam, et iudicium meum tamquam meridiem. Domine, domine. Multiplicat ad significandum maiorem confusionem et timorem; Sap. V. 2: turbabuntur enim timore horribili.

Nonne in nomine tuo Daemonia eiecimus? haec est potestas supernaturalis; iob XLI, 24: non enim est potestas super terram quae huic (scilicet potestati diaboli) valeat comparari.

Sed tunc quaeritur, qualiter qui eiiciunt Daemonia, fiunt reprobi.

Respondet chrysostomus, quod isti mentiuntur.

Alia responsio est quod aliquando fuerunt boni, et fecerunt miracula; post facti sunt mali. Sed hoc non potest stare, quia dicit dominus, numquam novi vos.

Alio modo dicendum, quod dicunt in nomine tuo, non in nomine spiritus sancti. Quidam enim in virtute spiritus sancti, quidam non. Ut enim habetur Ier. II, 8, quidam prophetaverunt in nomine baal. Item quidam per artes magicas.

Sed quaeritur qualiter Daemones faciunt miracula.

Dico quod non possunt; sed faciunt aliqua quae videntur miracula, non tamen sunt miracula.

Illa dicuntur miracula, quando effectus patent, causae latent. Unde potest esse aliquod mirum apud quosdam minus scientes, quod non est apud sapientes, ut patet de eclipsi. Unde cum Daemones, veriori modo cognoscant naturalia, possunt facere quae nobis videntur miracula. Aliter secundum Hieronymum.

Quia secundum quod dicit, inter dona spiritus sancti quaedam sunt quae gratis data sunt: sola caritas est, quae distinguit inter filios dei et filios diaboli; I Cor. XII, 7: unicuique datur manifestatio ad utilitatem, vel ad profectum bonitatis eius, vel ecclesiae, ut fides quam praedicat manifestetur. Et sic etiam aliquando praelatus male vivens potest miracula facere.

Et tunc confitebor illis, quia non novi vos, idest non approbavi, nec etiam cum faciebatis miracula; II Tim. II, 19: novit dominus qui sunt eius. Dicit non novi vos, cum dicit discedite a me, quia numquam approbati estis.

Omnis ergo qui audit etc.. Ostendit quod sine operibus nihil sufficit, nec etiam auditus verbi dei; quia auditus ordinatur ad fidem. Rom. X, 17: fides autem ex auditu.

Auditus enim non sufficit. Et hoc dupliciter manifestat, quia proponit eventum eius qui audit et facit, et eius qui audit et non facit, sub similitudine. Et primo facit tria.

Primo ponit aedificationem; secundo impugnationem, ibi et descendit pluvia etc.; tertio immutabilitatem, ibi et non cecidit etc..

Dicit ergo quod non sufficit auditus; auditus enim est necessarius; Io. VIII, V. 47: quia qui ex deo est, verba dei audit.

Sed non sufficit; Rom. II, 13: non enim auditores verbi sed factores iustificabuntur. Item bene dicit verba mea haec: quia quicquid ad salutem pertinet, ibi continetur. Unde qui audit verba haec, et facit, assimilabitur viro sapienti. Et non dicit quod sit sapiens, sed assimilabitur.

Et potest haec similitudo intelligi de corporali aedificatore: et sic plana est littera. Vel potest intelligi spiritualiter: et sic iste vir est christus. Eccle. VII, 29: virum unum de mille repperi. Domus christi est ecclesia: scit enim qualiter oportet aedificare. Unde de ipso Prov. IX, 1: sapientia aedificavit sibi domum.

Et Prov. XIV, 1: mulier sapiens aedificat domum suam. Supra petram; I Cor. X, 1: petra autem erat christus. Unde christus super se aedificat: ipse enim est fundamentum; unde I ad Cor. III, 11: fundamentum aliud nemo ponere potest praeter id quod positum est, quod est christus iesus. Hoc enim est fundamentum veritatis aeternae. Hoc autem est omnino immobile; Ps. Cxxiv, 4: qui confidunt in domino sicut mons sion.

Sequitur impugnatio huius domus et descendit pluvia. Pluvia doctrina intelligitur: et est bona, et mala pluvia. Ergo quae irruit, est mala doctrina; Gen. XIX, 24: dominus pluit super sodomam sulphur et ignem.

Item flumina sunt bona, et non bona; Is. XVIII, V. 2: diripuerunt flumina terram eius; et per hoc significantur sapientes qui reputant se sapientes esse. Ista flumina ex pluviis generantur.

Per ventos Daemones. Unde in canonica Iudae, 12: nubes sine aqua, quae a ventis circumferuntur etc.. Et irruerunt in domum, idest in ecclesiam, et non cecidit. Non enim dirumpentur funiculi eius in aeternum, is.

C. XXXIII, 20. Et quare? fundata erat super petram, idest christum.

Consequenter ponit similitudinem, ponens eventum illius qui audit et non facit: et circa hoc primo ponit aedificationem; secundo impugnationem, ibi et descendit pluvia etc.; tertio ruinam, ibi et cecidit etc..

Dicit: et omnis qui audit verba mea haec, et non facit ea, similis erit viro stulto, qui cecidit a lumine sapientiae. Unde Eccle. IV, V. 13: melior est servus sapiens, quam senex infatuatus. Item stultus est diabolus. Domus quam aedificat, est congregatio infidelium; unde Ps. Lxxiii, 30: repletae sunt terrae domibus iniquitatum.

Et iste super arenam. Per arenam infideles qui infructuosi sunt. Item propter numerositatem: stultorum enim infinitus est numerus, Eccle. I, 15. Item arena non adhaeret, sic isti semper in iurgio sunt. Fundat ergo super arenam, idest finem, qui est quasi fundamentum, scilicet intentionem suam firmat super bonum temporale.

Descendit pluvia, idest bona doctrina, venerunt flumina, idest sacri doctores, flaverunt venti, idest Angeli; Ps. Ciii, 4: qui facit Angelos suos spiritus. Et irruerunt in domum illam, et cecidit. Apoc. XIV, 8: cecidit, cecidit Babylon, scilicet per praedicationem. Et fuit magna eius ruina.

Si velimus adaptare similitudinem, dicendum est sic, quod homo debet aedificare sicut christus. Et hoc docet apostolus I cor.

C. III, 10: unusquisque videat quomodo superaedificet.

Aliquis enim aedificat habitaculum dei; quidam e contrario, ut infra, et, ut habetur I Cor. III, 12, quidam super stipulam aedificant.

Fundamentum enim est illud super quod ponit aliquis intentionem suam. Quidam enim audiunt ut sciant, et hi aedificant super intellectum: et haec est aedificatio super arenam; unde Iac. I, 23: qui audit, et non facit, similis est viro consideranti vultum nativitatis suae in speculo. Unde super mutabile aedificant.

Quidam autem audit ut faciat et diligat; et hic aedificat super petram, quia super firmum et stabile; Prov. XXII, 6: adolescens iuxta viam suam, etiam cum senuerit, non recedet ab illa. Istud enim fundamentum est super caritatem.

Apostolus Rom. VIII, 35: quis nos separabit a caritate christi? sed hic potest quaeri quare fundamentum quod est in intellectu, instabile, et non firmum est, sed quod in affectu.

Ratio est quia intellectus est universalium: non enim potest scire multa nisi in universali; ideo vagando circa universale non est stabilitas; sed operationes et affectus sunt circa particularia, et circa consuetudinem bonam; ideo si tentatio veniat, adhaeret ei quod consuevit, scilicet operationi bonae: ideo resistit.

Sed tunc quaeritur quid intelligat per pluviam.

Ideo dicendum quod diabolus numquam tentat primo in maioribus, sed primo in minoribus, deinde procedit ad maiora. Unde per pluviam cogitatio prava. Tentat ergo in cogitatione prava; et si consentit, tentat postea in maiori, et sic postea augmentatur. Et ex istis fiunt flumina: et post totis viribus irruit, et necessario cadit; Eccli. XIX, 1: qui spernit modica, paulatim decidit.

Vel sic. Pluvia, tentatio carnis; flumina, tentatio mundi; venti, tentatio diaboli.

Vel secundum Augustinum pluvia superstitiosa doctrina, cui inhaerens gravissime cadit, et haec facta est ruina magna; sed non magna quando titubat, et non cadit, quia cum accidit tentatio, timet et dolet. Quidam vero totaliter; Ps. Cxxxvi, 7: exinanite, exinanite usque ad fundamentum in ea. Vel dicitur ruina magna, quia impoenitens est cor; iob XXI, 13: ducunt in bonis dies suos, et in puncto ad inferna descendunt.

Et factum est cum consummasset iesus verba haec, mirabantur turbae. Ponitur effectus.

Erat enim triplex modus hominum qui sequebantur dominum iesum. Quidam enim mirabantur et scandalizabantur, ut Pharisaei, de quibus inf. XV. Quidam mirabantur, sed non scandalizabantur, ut turbae. Quidam vero, ut perfecti, non mirabantur.

Sed quaerendum de hoc quod dicit turbae, quia non erant ibi turbae. Et potest dici quod factus est sermo et turbae, et discipulis; sed in monte sub cacumine montis erat quaedam planities. Discipuli ergo erant in cacumine cum christo; sed turbae in planitie. Vel potest dici quod primo discipulis, et post turbis.

Vel potest dici: secutae sunt eum turbae discipulorum.

Sed quae erat ratio admirationis? quia erat docens tamquam potestatem habens.

Unde in eo impletur quod dicitur eccle.

C. VIII, 4: sermo illius potestate plenus est.

Unde quasi potestatem habens, quia ut dominus loquebatur, vel sicut legislator. Vel sicut potestatem habens, cum virtute penetrandi Cor. Unde dicitur Ps. Lxvii, 34: dabit voci suae vocem virtutis. Vel cum potestate faciendi miracula: quia quod dicebat miraculis confirmabat.

Augustinus dicit, quod omnia quae dicuntur in hoc sermone debent reduci ad septem dona, et ad beatitudines, quia quod primo dicitur non occides, hoc pertinet ad donum timoris, et ad beatitudinem paupertatis. Istud autem quo sequitur.

Esto consentiens adversario, pertinet ad donum pietatis, per quod impletur mansuetudo.

Illud autem non moechaberis etc.

Pertinet ad donum scientiae, per quam impletur beatitudo luctus. Istud de sustinendo, ad donum fortitudinis, quo impletur, et ad beatitudinem beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam etc.. Illud autem quod dicitur diligite inimicos vestros, ad donum consilii, quo impletur beatitudo misericordiae.

Per illud vero quod sequitur in VI cap., de non habendo sollicitudinem, usque ad intrate per angustam portam, intendit mundare cor: unde pertinet ad donum intelligentiae, et ad beatitudinem quae est munditia cordis; unde beati mundo corde, quoniam ipsi deum videbunt. Quicquid autem sequitur, ad donum sapientiae.