Lectio 3

Per duas ostendit impedimentum evangelicae doctrinae. Sed quia posset aliquis dicere: si ita est, quod ita impeditur, quod quaedam secus viam, quaedam super petram etc., videtur quod non possit proficere; ideo subdit de profectu parabolice, quod scilicet profecerit propter duo. Primo propter parvitatem apparentem; secundo propter occultationem. Ideo duas parabolas ponit.

Secunda ibi aliam parabolam locutus est eis.

Tertio confirmat modum per auctoritatem prophetae, ibi haec omnia locutus est iesus in parabolis.

Circa primum primo agit de seminatione; secundo de parvitate seminis; tertio de magnitudine fructus.

Secundum ibi quod minimum quidem est omnibus seminibus; tertium ibi quod cum creverit maius est omnibus oleribus.

Dicit ergo simile est regnum caelorum grano synapis etc.. In regno est rex, princeps, subditi, et etiam incarcerati. Item divitiae etc.. Ideo ad haec omnia possumus assimilare regnum.

Quod ergo dicit quod simile est regnum caelorum grano synapis, potest exponi, sicut dicit Hieronymus, quod per granum synapis doctrina evangelica intelligitur. Et quare? quia granum istud fervidum est; item venena repellit.

Et hoc significatur, quia doctrina evangelica per fidem facit fervescere; infra XVII, V. 19: si habueritis fidem sicut granum synapis, dicetis monti huic, transi hinc, et transibit; et nihil impossibile erit vobis. Item excludit errores; unde utilis est ad arguendum, ut habetur II ad timoth. III, 16.

Quod accipiens homo seminavit. Homo iste est christus, qui seminavit istud semen; vel quilibet homo qui doctrinam evangelicam seminat. In agro suo, idest in corde suo, quando ei praebet assensum. Christus seminavit, quia fidem dedit in qua salvi sumus; Eph. II, 8: gratia enim salvati estis per fidem, et non ex vobis, dei enim donum est.

Item quilibet, qui obedit, seminat in agro, idest in corde; Prov. XXIV, 27: diligenter exerce agrum tuum.

In isto agro sunt diversa semina, quae sunt diversa dogmata. Dogmata Hieronymi et Augustini magna videntur, et confirmantur magnis argumentis: similiter doctrina legis.

Sed doctrina legis evangelicae modica apparuit, quia praedicabat deum passum, crucifixum et huiusmodi. Et quis posset hoc credere? I ad Cor. I, 18: verbum crucis pereuntibus quidem stultitia est, his autem qui salvi fiunt, idest nobis, virtus dei est. Et ideo dicit quod minimum quidem est omnibus seminibus; unde primo minima apparuit.

Sequitur magnitudo. Et primo ponitur magnitudo; secundo confirmatur, ibi cum autem creverit, idest pullulaverit, maius est omnibus oleribus, quia doctrina evangelica magis fructificavit quam doctrina legis, quia doctrina legis non fructificavit nisi inter Iudaeos; unde dicebatur Ps. Cxlvii, 20: non fecit taliter omni nationi, et iudicia sua non manifestavit eis. Non enim fuit aliquis philosophus qui aliquam patriam potuerit totam convertere ad suam doctrinam: si enim aliquis philosophus, sicut Plato, dixisset quod talis et talis veniet, non crederetur ei. Ps.

Cxviii, 85: narraverunt mihi iniqui fabulationes, sed non ut lex tua.

Maior est ergo in soliditate, in generalitate et in utilitate.

In soliditate et fit arbor, quia aliae doctrinae sunt olera mollia, nihil firmum habentia, quia rationi humanae subiecta, Sap. IX, 14: cogitationes enim mortalium timidae, et incertae providentiae nostrae, sed haec est arbor firma; Ps. Cxviii, 89: in aeternum, domine, permanet verbum tuum; Lc. XXI, 33: caelum et terra transibunt, verba autem mea non transibunt. Ideo sicut haec arbor se habet ad alias arbores, ita haec doctrina ad alias.

Ita ut volucres caeli veniant, et habitent in ramis eius.

Item praeest in generalitate doctrinae: quia haec scientia multos ramos habet, et exhibet homini quae sunt necessaria ad vitam.

Unde si sunt coniugati, habent per istam qualiter se regere debent; si clerici quomodo vivant, et sic de aliis: ideo diversa dogmata sunt diversi rami.

Item praeest utilitate, quia volucres habitant in ramis eius, idest omnes qui habent animum in caelis; ad Phil. III, 20: nostra conversatio est in caelis. Isti veniunt et meditantur, et quiescunt: qui enim habitant in terra, non sunt volucres; II ad Cor. IV, 18: non contemplantibus nobis quae videntur, sed quae non videntur: quae enim videntur, temporalia sunt; quae autem non videntur, aeterna sunt.

Chrysostomus exponit de apostolis, quos comparavit grano synapis quia erant spiritu ferventes; et istud seminavit homo, idest christus, in agro, idest in ecclesia, ex quo tota fructificatio accidit ecclesiae: et fuerunt modici et abiecti; nulla enim scientia divulgata est per tam deiectos homines; unde apostolus, I Cor. I, 27: non multi sapientes, sive potentes, non multi nobiles; sed quae stulta sunt mundi elegit deus ut confundat sapientes etc.. Sed cum creverit, maius est, effectum, omnibus, quia apostoli maiorem fecerunt fructum. Alexander convertit unam partem mundi ad se, Roma similiter, sed numquam tantum sicut isti, qui tantum fecerunt. Ut volucres caeli, idest boni, requiescant in ramis, idest in doctrinis eorum; Zach. VIII, 23: apprehendent fimbriam viri Iudaei dicentes: ibimus vobiscum; audivimus enim, quoniam deus vobiscum est.

Hilarius exponit de christo qui fuit granum synapis propter fervorem, quia plenus spiritu sancto, quod seminavit, postea in morte, in agro, idest in populo, quod minimum fuit propter contemptum infidelium; Is. LIII, 2: vidimus eum, et non erat ei aspectus, et desideravimus eum, despectum et novissimum virorum, virum dolorum, et scientem infirmitatem. Et maius est omnibus oleribus, idest omnibus perfectis.

Non adaequabitur ei aurum. Et comparantur perfecti oleribus, quia olus datur infirmis: qui infirmus est, olera manducet. Sed doctrina christi perfectis datur, et sic fit arbor. Et hoc significatur per arborem, de qua habetur Dan. IV, 7 ss..

Aliam parabolam locutus est eis. Hic ponitur parabola de profectu, et ostenditur mirabilis, quia de semine occulto; unde dicit simile est regnum caelorum fermento, quod acceptum mulier abscondit in farinae satis tribus, donec fermentatum est totum.

Notate quod non est inconveniens idem aliquando in bonum, aliquando in malum interpretari, sicut petra aliquando interpretatur christus, aliquando contrarium, ut duritia; Ez. XXXVI, 26: auferam a vobis cor lapideum de carne vestra. Ita fermentum aliquando interpretatur in malum, inquantum habet corruptionem; I ad Cor. V, 7: expurgate vetus fermentum etc.. Item ibid.: non in fermento veteri neque in fermento malitiae et nequitiae, sed in azymis sinceritatis et veritatis.

Sed secundum quod habet fervorem et virtutem dilatandi, sic sonat in bonum.

Quid ergo significatur per illud? significantur quatuor. Chrysostomus dicit, quod istud fermentum sunt apostoli. Mulier, divina sapientia, abscondit, eos, in farinae satis tribus, idest in tribulationibus oppressit.

Sed primo accepit; unde Io. XV, 19: ego vos elegi de mundo ut eatis. Quos misit inter fideles, posuit in farinae satis tribus. Satus est mensura, et valet modium et dimidium; idest in tribus mensuris farinae.

Et quare in tribus? ponitur finitum pro infinito, quia inter multas gentes. Vel propter tres partes mundi, quia ad omnes missi; vel propter gentes, quae a tribus filiis Noe ortae sunt. Donec fermentatum est totum, idest donec omnes converterentur ad deum; ps.

XVIII, 5: in omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum.

Vel aliter, secundum Augustinum, per fermentum fervor caritatis significatur, quia sicut fermentum dilatat, sic caritas; ps.

Cxviii, 32: viam mandatorum tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum. Mulier, ratio vel anima, abscondit in tribus, idest in toto corde, in tota anima, in totis viribus. Vel per tria sata tres status, scilicet praelatorum, contemplativorum et activorum, qui per Noe, iob et Daniel intelliguntur. Vel possunt referri ad fructum centesimum, sexagesimum et trigesimum.

Hieronymus exponit de doctrina evangelica, quam mulier, idest sapientia, abscondit in tribus satis, quae sunt spiritus et anima, vel irascibilis, et concupiscibilis, et rationalis.

Vel aliter, per mulierem intelligitur fides; per tria sata, tres personae in divinis.

Hilarius exponit de christo, qui est fermentum, quod per providentiam patris in mundo absconsum est in lege triplici, lege naturae, lege mosaica, et lege evangelica.

Haec omnia locutus est iesus in parabolis etc.. Positis diversis parabolis ad turbas, hic confirmat, vel approbat per auctoritatem prophetae.

Et dividitur in tres; quia primo ponitur consuetudo christi circa parabolicam lectionem; secundo adhibetur auctoritas; tertio ponitur praecedentium expositio.

Secunda ibi ut adimpleretur quod dictum est per prophetam; tertia ibi tunc dimissis turbis, venit in domum.

Dicit ergo haec omnia locutus est iesus in parabolis ad turbas. Quare ergo turbis loqueretur in parabolis, ratio est duplex: quia in turba permixti erant aliqui fideles, et aliqui infideles, item aliqui benigni, et aliqui maligni: propter malignos et infideles loquebatur sic, ut non intelligerent, ut supra dictum est, ut videntes non videant, propter fideles, ut melius capiant, melius retineant. Et hoc habetur marci IV, 33 s.. Paulus I ad cor.

C. III, 1: non potui vobis loqui quasi spiritualibus, sed quasi carnalibus.

Et sine parabolis non loquebatur eis. Hoc videtur falsum, quia in sermone domini in monte, et in multis aliis non loquebatur in parabolis.

Chrysostomus sic solvit, quod verum est de ista tota locutione, quia istam totam praedicationem ad turbas parabolice locutus est.

Augustinus sic, quod ideo non sine parabolis, quia aliquam locutionem non est locutus ad turbas, quin permiscuerit aliquam parabolam.

Unde in sermone domini in monte permiscuit, ubi dixit nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua. Et dicit, quod si aliquando inveniatur sine parabola, dicendum quod evangelistae non secundum ordinem narraverunt: unde etsi non sit scripta, parabola intelligi debet, propter hoc quod ibi dicit, quod sine parabolis non loquebatur eis, et nisi commisceret parabolas.

Ut adimpleretur quod dictum est per prophetam dicentem: aperiam in parabolis os meum.

Dupliciter locutus est dominus humano generi.

Primo in prophetis; secundo in seipso; Is. LII, 6: ecce ego qui loquebar, ecce adsum.

Utrobique parabolice locutus est, in prophetis multipliciter, et per seipsum similiter: quod enim factum est in prophetis, signum fuit eius quod faciendum erat per christum; unde dicit, ego dominus, qui aperui os prophetarum in parabolis, aperiam in meipso.

Eructabo abscondita a constitutione mundi. In aperitione oris est manifestatio secretorum, ut supra; eructatio ex intimis est. Tunc eructat quando de profundo sapientiae emittit; Ps. XLIV, 2: eructavit cor meum verbum bonum. Sapientia domini abscondita est; iob XXVIII, 21: abscondita est ab oculis omnium viventium; Io. I, 18: deum nemo vidit umquam; unigenitus filius, qui est in sinu patris, ipse enarravit etc.. Eructavit abscondita, et quae fuerunt occulta a mundi constitutione; ad Eph. III, 5: quod aliis generationibus non est agnitum filiis hominum, sicuti nunc revelatum est sanctis apostolis eius, et prophetis in spiritu.

Vel aliter. Eructabo ea, quae sunt a constitutione mundi, quae sunt abscondita. Et quare? quia ipse est a constitutione mundi et ipse nobis revelavit seipsum per ea quae fecit; Rom. I, 20: invisibilia dei per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur.

Tunc dimissis turbis, venit in domum. Hic exponitur una de praemissis parabolis. Et primo describitur locus; secundo discipulorum interrogatio; tertio expositio.

Dicit ergo tunc dimissis turbis, venit in domum. In quo datur nobis exemplum, quod si velimus secreta investigare, debemus in secretum intrare; Sap. VIII, 16: intrans in domum meam, conquiescam cum illa; Eccli. XXXII, 15: praecurre in domum tuam, et illic avocare, et illic lude, et age conceptiones tuas, et non in delictis et verbo superbo etc..

Et accesserunt ad eum discipuli eius dicentes: edissere nobis parabolam zizaniorum agri etc., quia de ista magis dubitabant.

Aliquando prae reverentia accedere non audebant, ut habetur Io. IV, 27, quod nemo dixit ei, quare cum muliere loqueretur etc.. Sed hic specialem audaciam acceperunt, quia audierant vobis datum est nosse mysteria regni caelestis. Sic si aliquid mysticum velimus acquirere, debemus ad eum accedere; Ps. XXXIII, 6: accedite ad eum, et illuminamini.

Qui respondens ait. Hic ponitur expositio parabolae zizaniae. Et primo quoad primam seminationem; secundo quoad superseminationem; tertio quoad utrumque.

Et primo exponit quid sit seminator, quid ager, quid semen. Qui seminat bonum semen est filius hominis. Nominat se filium hominis, tum propter humilitatem, tum ut repellat haereticos futuros: quidam enim deum esse negaverunt, quidam vero hominem.

Unde dicit se filium hominis, quod ad hominem pertinet; et seminare spirituale, ad deum pertinet. Ps. IV, 7: signatum est super nos lumen vultus tui, domine etc..

Ager est mundus, quem ipse creavit; unde supra dixit, in agro suo; Io. I, 11: in propria venit etc.. Item ibidem: mundus per ipsum factus est. Bonum vero semen hi sunt filii regni, ex quo alii propagati sunt, qui fuerunt boni filii; quod si filii, et haeredes, ad Rom. VIII, 17.

Deinde exponit quod ad superseminationem pertinet, et dicit quid sit semen.

Zizania autem filii sunt nequam; Is. I, 4: vae populo gravi iniquitate, semini nequam, filiis sceleratis.

Deinde quis seminator, dicens inimicus autem, qui seminavit ea, est diabolus, qui induxit peccatum; Sap. II, 24: invidia diaboli intravit mors in orbem terrarum.

Consequenter agitur de distinctione, et tria facit: primo ponitur tempus; secundo ministri; tertio distinctio.

Tempus ponit messis vero consummatio saeculi est. Sicut est dictum, collectio prima facta est per apostolos, de qua Io. IV, 35: levate oculos vestros et videte regiones, quia albae sunt iam ad messem. Alia vero, in qua erit fructus collectio, de qua ad Galat. Ult., 8: quae seminaverit homo, haec et metet. Messores vero Angeli sunt. Sicut enim in praesenti ecclesia ministri boni sunt homines, sic tunc erunt Angeli.

Consequenter ponit finem utriusque, ibi, sicut ergo colliguntur zizania, etc..

Et primo quoad malos; secundo quoad bonos; tertio excitat ad spiritualem sensum.

Dicit ergo sicut zizania colliguntur, et igni comburuntur, sic erit in consummatione saeculi. Mittet filius hominis Angelos suos (haec verba ostendunt eum esse hominem et deum) et colligent de regno eius omnia scandala.

Retorquet ad peccata, quae fiunt in proximum. Quod autem sequitur et eos qui faciunt iniquitatem, refert ad alia peccata.

Quod autem dicitur regnum, intelligitur praesens ecclesia, quia in triumphanti non sunt scandala, et homo sciet per tribulationem praecedentem finale iudicium. Augustinus dicit, quod non legimus quod mali sunt ad remunerandum bonos, sed boni inveniuntur aliquando punire malos. Quod ergo dicit omnia, intelligendum est in praesenti ecclesia, immittendo tribulationes, per quas etiam boni et mali puniuntur. Chrysostomus exponit per regnum caelestem patriam. Et quod dicitur omnia scandala, non intelligitur quod ibi sint, sed quod non sint.

Unde colligent, et separabunt malos a bonis, ne sint cum eis et mittent eos in caminum ignis. Poena damni est carentia divinae visionis. Sed tangitur poena sensus, cum dicitur et mittent eos in caminum ignis; Apoc. Penult., 27: non intrabit in eam aliquod coinquinatum. Et mittet eos, idest filius hominis potestate iudicatoria, in caminum ignis; unde dicetur: ite, maledicti, in ignem aeternum.

Ibi erit fletus et stridor dentium.

Hoc expositum est; tamen potest ex hoc haberi quod damnati et in anima et in corpore punientur; unde supra X, 28: eum timete qui potest animam et corpus mittere in Gehennam. Fletus enim pertinet ad oculos, stridor ad dentes; oculi autem et dentes sunt membra corporalia, in quo significatur veritas resurrectionis. Item per fletum, qui ex fumo cito generatur, significatur poena ignis; per stridorem dentium frigus. Iob XXIV, 19: ad nimium calorem transeat ab aquis nivium.

Vel aliter, quod fletus ex tristitia, stridor ex ira, unde Act. VII, 54 dicitur, quod stridebant dentibus in eum. Is. Penult., 14: servi mei gaudebunt prae exultatione cordis, et vos clamabitis prae dolore cordis, et prae contritione cordis ululabitis. Lc. VI, 25: vae vobis qui ridetis, quia plorabitis. Item in stridore signatur impatientia et rixa; Apoc. XVI, V. 10: qui manducaverunt linguas suas propter impatientiam sustinendi.

Tunc iusti fulgebunt sicut sol in regno patris eorum. Hic exponit quoad bonos; et in eis erit duplex fulgor, scilicet in anima, per quem deum videbunt; Ps. XXXV, V. 10: in lumine tuo videbimus lumen, scilicet increatum; Is. LVIII, 11: et implebit splendoribus animam tuam. Et derivabitur ad corpus; ad Phil. III, 21: reformabit corpus humilitatis nostrae configuratum corpori claritatis suae. Sap. III, 7: fulgebunt iusti, et tamquam scintillae in arundineto discurrent etc..

Quod dicit sicut sol, non est intelligendum absolute per omnimodam aequalitatem: maiorem enim habebunt splendorem; sed quia in istis sensibilibus quod magis splendet est sol.

Convenit autem cum sole, quia sicut sol non mutatur, sic nec iustus; Eccli. XXVII, 12: homo sanctus in sapientia manet sicut sol; stultus autem ut luna mutatur.

Deinde excitat ad spiritualem sensum: qui habet aures audiendi, scilicet interiores, audiat, intelligendo Is. L, 5: dominus aperuit mihi aurem.