Lectio 1

Supra egit evangelista de christi generatione, hic intendit manifestare eius nativitatem.

Et primo, testimonio magorum; secundo, testimonio innocentum, ibi qui cum recessissent.

Circa primum tria ponuntur: primo enim annuntiatur christi nativitas; secundo inquiritur locus; tertio inquiritur persona.

Secundum ibi audiens autem Herodes.

Tertium ibi tunc Herodes.

Circa primum tria facit: primo enim proponitur christi nativitas, cui testimonium perhibetur; secundo inducuntur testes; tertio ponitur testimonium.

Secundum ibi ecce magi. Tertium ibi ubi est qui natus est? circa primum quatuor tanguntur: nativitas, nomen nati, locus et tempus.

Primum ibi cum ergo natus esset. Et notandum, quod Lucas plenius exequitur nativitatem, sicut e converso matthaeus plenius exequitur de adoratione magorum, quam Lucas.

Nomen tangitur ibi iesus. Locus ibi in bethlehem Iudae, non Iudaeae, quia Iudaea vocatur tota regio populi Israelitici; sed Iudae; ista est terra illa, quae venerat in sortem Iudae. Dicitur bethlehem Iudae ad differentiam alterius bethlehem, quae est in tribu zabulon, de qua iosue IX, 10.

Et nota, quod ista tria verba cum natus esset iesus in bethlehem Iudae in diebus Herodis regis, congrue ponuntur. Bethlehem enim significat ecclesiam, in qua natus est iesus, qui est verus panis, de quo Io. VI, 51: ego sum panis vivus qui de caelo descendi. Nulli ergo provenit salus, nisi sit in domo domini. In his salvator natus est christus; Is. LX, 18: occupabit salus muros tuos, et portas tuas laudatio etc..

Et addidit regis, ad differentiam alterius Herodis: hic enim fuit, sub quo natus est christus, Ascalonita; alius autem, qui ioannem occidit, fuit filius huius Herodis, et non fuit rex.

Sed quaeritur quare Scriptura facit mentionem de isto tempore. Et dicendum propter tres rationes. Primo, ut completam ostendat esse prophetiam Iacobi, Gen. Penult., 10: non auferetur sceptrum de Iuda, et dux de femore eius, donec veniat, qui mittendus est, et ipse erit expectatio gentium. Herodes enim fuit primus alienigena, qui regnavit in Iudaea.

Secunda ratio est, quod maior morbus indiget maiori et meliori medico. Populus autem Israel tunc erat in maxima afflictione sub gentili dominio, et ideo indigebat maximo consolatore: in aliis enim afflictionibus suis mittebantur eis prophetae, sed nunc propter magnitudinem afflictionis mittebatur eis prophetarum dominus; Ps. Xciii, 19: secundum multitudinem dolorum meorum in corde meo consolationes tuae laetificaverunt animam meam.

Inde ponuntur testes, ibi ecce magi. Et describuntur tripliciter: a professione, a regione, et a loco, ubi testimonium dederunt.

De primo dicit ecce magi: qui secundum communem usum loquendi vocantur incantatores; sed lingua persica vocat magos philosophos et sapientes. Isti quidem venerunt ad iesum, quia gloriam sapientiae, quam possidebant, recognoverunt a christo. Et sunt quidem primitiae gentium, quia primo venerunt ad christum. Et impletur, secundum Augustinum, in istorum adventu illud Isaiae VIII, 4: antequam sciat puer vocare patrem suum, et matrem suam, auferetur fortitudo Damasci, et spolia Samariae coram rege Assyriorum etc.; ante enim quam christus loqueretur, eripuit fortitudinem Damasci, et divitias et spolia Samariae, idest idololatriam. Dimiserunt enim illi idololatriam, et munera obtulerunt.

Item considerandum quod ad christum venerunt aliqui ex Iudaeis, scilicet pastores; aliqui ex gentibus, scilicet magi: ipse enim christus est lapis angularis, qui fecit utraque unum.

Et quare magi et pastores? quia pastores magis simplices, et isti magis peccatores, ad significandum quod christus utrosque recipit.

Quot autem fuerint illi magi, evangelista non dicit. Videtur autem, secundum munera, quod fuerunt tres reges, quamvis plures alii in eis repraesentabantur; Is. LX, 3: ambulabunt gentes in lumine tuo.

De secundo, scilicet de regione, dicit ab oriente.

Et notandum quod quidam ab oriente exponunt a finibus orientis; sed tunc quomodo in tam paucis diebus venissent? et respondetur, ut quidam dicunt, quod miraculose venerunt; alii quod dromedarios habuerunt.

Chrysostomus tamen dicit, quod stella apparuit eis per duos annos ante nativitatem, et quod tunc se paraverunt, et venerunt ierosolymam in duobus annis et tredecim diebus.

Aliter autem potest exponi, ut dicatur ab oriente, idest a quadam regione quae erat prope ierusalem a parte Orientali; dicuntur enim isti fuisse de secta Balaam, qui dixit Num. XXIV, 17: orietur stella ex Iacob, qui Balaam habitabat iuxta terram promissionis in parte Orientali.

Sequitur de loco ierosolymam venerunt.

Sed quare venerunt ierusalem? duplex est ratio. Una quia erat civitas regia; unde regem Iudaeorum in regia civitate quaerebant; item hoc factum fuit ex divina dispensatione, ut primo testimonium ferretur de christo in ierusalem, ut adimpleretur prophetia Is. II, 3: de sion exibit lex, et verbum domini de ierusalem.

Consequenter ponitur testimonium, ibi ubi est qui natus est? in quo tria dicunt: primo denuntiant regis nativitatem; secundo afferunt nativitatis signum, ibi vidimus enim stellam eius; tertio profitentur pium propositum, ibi et venimus adorare.

Dicunt ergo ubi est? considerandum autem quod isti magi sunt primitiae gentium, et praefigurant in se statum nostrum.

Isti enim aliquid supponunt, scilicet christi nativitatem, et aliquid quaerunt, scilicet locum; et quidem nos fide tenemus christum, sed aliquid quaerimus, scilicet spe: videbimus enim eum facie ad faciem. II Cor. V, 7: per fidem ambulamus, et non per speciem.

Sed quaestio est. Cum ipsi audissent regem esse in ierusalem, quomodo ista dicebant? omnis enim qui alium regem profitetur in civitate regis, se exponit periculo.

Sed certe hoc zelo fidei faciebant. Unde in istis nuntiabatur fides illa intrepida. Infra c. X, 28: nolite timere eos qui occidunt corpus.

Consequenter proponunt signum huius nativitatis vidimus.

Et nota quod in istis verbis fuit occasio duorum errorum. Quidam, sicut Priscillianistae, dixerunt omnes actus hominum fato agi et regi. Et confirmant per hoc, vidimus enim stellam eius. Ergo natus est sub aliqua stella.

Alius error Manichaeorum, qui reprobant fatum, et per consequens istud evangelium; quia dicebant quod matthaeus introducit fatum.

Sed excluditur error utriusque.

Sed antequam procedamus ad expositionem litterae, oportet primo videre quid est fatum, et quomodo sunt haec credenda, et quomodo non.

Nota ergo quod videmus multa in rebus humanis per accidens et casualiter accidere.

Contingit autem aliquid casuale et fortuitum esse relatum ad causam inferiorem, quod relatum ad causam superiorem non est fortuitum: sicut si aliquis dominus mittat tres ad quaerendum aliquem, et unus nesciat de alio, si occurrant sibi invicem, est eis casuale; sed si referantur ad intentionem domini, non est casuale.

Sed secundum hoc fuit duplex opinio de fato. Quidam dixerunt quod ista casualia non reducuntur in aliam causam superiorem ordinantem: et isti sustulerunt fatum, et ultra hoc omnem providentiam divinam. Et fuit, secundum Augustinum, haec opinio tullii.

Sed dicimus quod ista casualia reducuntur in causam superiorem ordinantem. Sed cum fatum dicatur a for faris, quasi quoddam pronuntiatum et prolocutum, a qua causa sit ista ordinatio, est differentia. Quidam enim dixerunt quod est ex virtute corporum supercaelestium.

Unde dicunt fatum nihil aliud esse quam dispositio siderum.

Alii ista contingentia reducunt in providentiam divinam. Sed primo modo negandum est esse fatum. Actus enim humani non reguntur secundum dispositionem corporum caelestium: quod patet ad praesens, cum multae sint ad hoc rationes efficaces.

Primo, quia impossibile est, quod virtus corporalis agat supra virtutem incorpoream, quia nihil inferius in ordine naturae agit in superiorem naturam. In anima autem sunt quaedam potentiae elevatae supra corpus; quaedam potentiae sunt organis affixae, scilicet potentiae sensitivae et nutritivae: et corpora quidem caelestia, quamvis directe agant supra corpora inferiora, et mutent ea per se, per accidens tamen agunt in potentiis organis affixis. In potentiis autem organis non affixis nullo modo agunt necessitando, sed inclinando tantum. Dicimus enim istum hominem iracundum, idest pronum ad iracundiam, et hoc ex causis caelestibus, sed directe electio ut sic in voluntate est. Unde numquam potest fieri tanta dispositio in corpore humano, quin superabundet iudicium liberi arbitrii. Unde quicumque poneret liberum arbitrium sub corporibus caelestibus, de necessitate poneret sensum ab intellectu non differre.

Secundo, quia per hoc excluditur omnis cultus divinus, quia tunc omnia essent ex necessitate; et sic tunc etiam regimen reipublicae destrueretur, quia nec oporteret consiliari, neque aliquid providere, et huiusmodi.

Tertio, quia nos attribueremus deo malitias hominum; quod esset ipsum infamare, qui creator est stellarum.

Patet ergo quod hoc dicere est contra fidem omnino. Et ideo dicit Gregorius: absit a fidelium cordibus ut fatum aliquid esse dicatur. Si autem vis vocari fatum divinam providentiam, tunc aliquid est. Sed, sicut dicit Augustinus, quia nihil commune debemus habere cum infidelibus, non hoc nomen ei imponere debemus, unde dicit: linguam corrigas, sententiam teneas.

Non ergo potest dici vidimus stellam, idest a qua tota vita eius dependeat; quia, secundum Augustinum, tunc stella non sequeretur generatum, quia tunc christus magis diceretur fatum stellae, quam e converso.

Et notandum quod ista stella non fuit de primis causatis: quod patet ex quatuor.

Primo ex motu, quia nulla stella movetur de septentrione in meridiem. Regio autem Persarum, unde isti magi veniebant, est posita ad septentrionem. Item, aliae numquam quiescunt; ista autem non continue movebatur.

Tertio ex tempore, quia in die nulla lucet; ista autem de die praebebat lucem magis. Quarto ex situ, quia non in firmamento, quod patet, quia isti per eam determinate distinxerunt domum.

Ergo dicendum quod ista specialiter creata fuit ad servitium christi. Et ideo dicit vidimus stellam eius, idest ad obsequium eius factam.

Quidam autem dicunt, quod ista stella fuit spiritus sanctus, qui, sicut super baptizatum apparuit in specie columbae, ita et nunc in specie stellae. Alii dicunt quod fuit Angelus.

Sed dicendum est quod vera stella fuit.

Et voluit ostendi sub indicio stellae, primo, quia conveniebat ei. Est enim rex caelorum, et ideo per caeleste indicium voluit manifestari; Ps. XVIII, 1: caeli enarrant gloriam dei et opera manuum eius annuntiat firmamentum; Iudaeis quidem per Angelos, per quos legem acceperant; Gal. III, 19: lex data est per Angelos; gentilibus per stellam, quia per creaturas in cognitionem dei venerunt; rom.

I, 20: invisibilia dei per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur.

Secundo, quia congruebat his quibus demonstrabatur, scilicet gentilibus, quorum vocatio promissa fuit Abrahae in similitudinem stellarum; Gen. XV, 5: suspice caelum, et numera stellas si potes etc.. Unde tam in nativitate, quam in passione factum est signum in caelo, quod omnibus gentibus christum notum fecit.

Item, congruebat omnibus, quia ipse est salvator omnium.

Sed dicit in oriente, quod exponitur dupliciter. Secundum Rabanum, sic: stella existens in Iudaea apparuit illis gentibus in oriente. Vel: nos vidimus stellam in oriente. Istud melius dicitur. Unde ecce stella, quam viderant in oriente antecedebat eos.

Item patet ex hoc quod ista secundum situm erat propinqua terrae, quia aliter non distinxisset locum. Ergo non potuisset videri a tam remota regione.

Consequenter ponitur pium propositum et venimus adorare.

Hic est duplex quaestio. Dicit enim Augustinus: numquid isti erant curiosi, quod quandocumque fieret aliquod indicium per aliquam stellam quaererent regem natum? hoc enim stultum fuisset.

Sed dicendum quod non praestaverunt obsequium regi terreno, sed caelesti: in quo virtus divina ostenditur affuisse; quia aliter si terrenum regem quaesissent, totam devotionem amisissent, quando vilibus pannis invenerunt involutum.

Sed quaerit iterum Augustinus: quomodo ex stella potuerunt scire, quod homo deus natus esset? et respondet quod hoc fuit Angelo revelante; qui enim ostendit eis stellam, misit Angelum qui hoc revelaret. Leo Papa dicit, quod sicut exterius oculi replebantur lumine istius stellae: ita interius radius divinus revelabat. Tertia ratio: quia isti erant de stirpe Balaam, qui dixit: orietur stella ex Iacob. Unde habuerunt a prophetia eius. Et ideo videndo tantam claritatem stellae, suspicati sunt, quod rex caelestis natus esset, et ideo quaerebant. Et hoc est et venimus adorare. In hoc impletum est illud Ps. Lxxi, 11: et adorabunt eum omnes reges, omnes gentes servient ei.