Lectio 1

Supra audistis quomodo dominus satisfecit discipulis, et increpavit eos; hic ostendit quomodo Pharisaei reprimuntur.

Et duo facit: primo ostendit, quomodo redarguit Pharisaeos; secundo, quomodo commendantur discipuli.

Et primo duo facit: primo ostendit quomodo confutantur detrahentes discipulis; secundo, quomodo detrahentes christo, ibi et cum inde transisset etc..

Circa primum primo ponitur occasio reprehensionis; secundo reprehensio, ibi Pharisaei autem videntes etc.; tertio christi excusatio, ibi at ille dixit eis etc..

Ponitur autem duplex occasio; una ex parte christi, secunda ex parte discipulorum, ibi discipuli autem eius esurientes coeperunt vellere spicas.

Ex parte christi dicit in illo tempore abiit iesus per sata sabbato. Sciebat dominus quod discipuli hoc facturi essent, et tamen elegit dominus hoc fieri, ut iam inciperet solvere sabbatum, ut habetur supra c. XI, 13: lex et prophetae usque ad ioannem prophetaverunt.

Sed notandum est quod dicitur in illo tempore; quia quod hic ponitur designatio temporis, videtur pertinere ad ordinem historiae; sed Lucas VI, 1 et marcus II, 23 alio ordine recitant; unde post illud quod respondet dominus discipulis ioannis, ponitur istud: unde videntur omnia praecedentia ante mortem ioannis facta, hic vero post. Et hoc patet per omnia quae dicuntur usque ad XIV cap. Quae continuantur, et hic fit mentio mortis ioannis; ideo intelligendum est quod imminente passione misit ioannes discipulos, et tunc decollatus est, et tunc haec facta sunt post eius mortem.

Abiit iesus per sata sabbato. Per huiusmodi sata intelliguntur sacrae litterae. Sator christus est; infra XIII, 37: ipse est qui seminat. Item populus credentium.

Discipuli autem esurientes coeperunt vellere spicas. Hic duo consideranda sunt. Primo necessitas, quia esurientes. Et quare? quia pauperes erant; unde I ad cor.

C. IV, 11: usque ad hanc horam et esurimus, et sitimus etc.. Secunda ratio, quia quotidie impediti erant propter turbas; unde vix habebant locum comedendi, ut habetur mc.

C. VI, 31. Sed quomodo satisfecerunt? datur nobis exemplum abstinentiae; unde isti non magna fercula quaesierunt, sed spicas, iuxta illud I Tim. VI, 8: habentes alimenta, et quibus tegamur, his contenti simus.

Mystice in avulsione spicarum intelligitur multiplicitas intellectus Scripturarum, vel conversio peccatorum.

Deinde ponit reprehensionem Pharisaeorum Pharisaei autem videntes dixerunt ei: ecce discipuli tui faciunt quod non licet eis facere sabbatis. Discipuli duo mala faciebant: primo quia spicas alienas vellebant, secundo, quia sabbatum violabant.

Sed Pharisaei de primo non reprehendebant, quia illud erat permissum in lege, Deut. XXIII; ideo quia permissum erat, non calumniabantur, sed quia in sabbato, calumniabantur. Et per hoc destruitur haeresis Hebraeorum, qui dicebant legalia debere servari cum evangelio.

Et quia Paulus huic sententiae contrariatur, ideo reprobant Paulum. Contra istos arguit Hieronymus, quia etiam discipuli non servabant.

At ille dicit eis. Hic ponitur excusatio.

Et primo quibusdam exemplis; secundo auctoritate, ibi si autem sciretis.

Circa primum duo facit.

Primo ponit exemplum in quo aliqui sunt excusati propter necessitatem; secundo, in quo aliqui propter sanctitatem, ibi aut non legistis in lege etc..

Dicit ergo at ille dicit etc.. Lev.

Cap. XXIV, 5 legitur quod de pura farinula fiebant duodecim panes, et isti ponebantur in mensa propositionis in sabbato, et in alio sabbato amovebantur, et ponebantur alii, et illi primi comedebantur a filiis Aaron. Item habetur I Reg. XXI, 6 quod quando David fugit a Saul, Abimelech divisit illis panes illos: et hoc est quod dicit nonne legistis quid fecit David quanto esuriit? iste enim David erat homo bonus, de quo dicit dominus quod invenit hominem iuxta cor suum, I Reg. XIII, 8.

Sed diceret aliquis: ipse David erat propheta, ideo potuit accipere; ideo addit et qui cum eo erant. Panes propositionis dicebantur, qui in sabbato offerebantur, quibus non licebat uti secundum praeceptum, ut habetur Lev. XXIV, 5.

Sed quid ad propositum? quia quando hoc fecit, sabbatum erat. Et hoc patet, quia ibi dicitur: non habeo panes nisi quos abstuli de mensa domini, et hoc non faciebat nisi in sabbato. Item in die calendarum fiebat festum Neomeniae: ideo si in sabbato accideret, violabatur ex necessitate.

Sed adhuc videtur quod non violavit, quia comedere in sabbato non est peccatum: unde videtur quod non violavit.

Sed chrysostomus dicit quod violavit magis sabbato, quia illos panes accepit quos nemini licebat esse, propter necessitatem. Sabbatum autem invenitur violatum a Machabaeis propter necessitatem.

Item notandum, quod dicit chrysostomus, quod quaedam sunt praecepta, quae praecipiuntur propter se, et haec nulla necessitate frangi possunt; quaedam vero non propter se, sed propter figuram, ideo talia loco et tempore possunt; sicut ieiunium potest modo dimitti in necessitate. Ille autem panis alterius panis erat figura, scilicet panis altaris, qui non solum a sacerdote, sed etiam ab alio populo percipitur; ideo David figurat ibi populum. Unde Apoc. V, 10: fecisti nos deo nostro regnum et sacerdotes.

Item ponitur aliud exemplum, quod ponitur propter sanctitatem. Et hoc ibi nonne legistis in lege quia sabbatis sacerdotes in templo sabbatum violant? in levitico praeceptum erat, quod oblatio duplicaretur in sabbato, quae solebat fieri in aliis diebus, et tamen in templo fiebat, et in sabbato, quia fiebat ad obsequium templi et dei: unde excusabantur sacerdotes. Unde istud exemplum applicatur, quia apostoli totaliter erant dediti maiori quam templo, scilicet christo: unde dicit nonne legistis quia sacerdotes violabant sabbatum? nisi esset propter templum.

Dico autem vobis, quoniam templo maior est hic. Hic ponitur adverbium loci, cuius obsequio ipsi faciunt. Et quod insit aliquid maius templo, patet, quia corpus suum templum est. Item videndum, quod in primo exemplo non ponit, quod sit sine crimine.

In secundo ponit quod si aliquis frangit sabbatum propter necessitatem, non tamen propter hoc omnino caret crimine; sed si propter deum, penitus excusatur a crimine.

Deinde argumentatur ex exemplis.

Et primo, quia misericorditer agendum est cum discipulis meis: quia si sciretis quid est, misericordiam volo, et non sacrificium numquam condemnassetis innocentes, Os. VI, 6.

Et quomodo intelligendum est, dictum est superius.

Prov. XXI, 3: misericordiam facere et iudicium magis placet domino quam victimae, etc..

Est etiam argumentum aliud quod eos facit innocentes, scilicet obedientia: unde haec possunt, quia praecipio eis, quia filius hominis (ita se consuevit nominare) est dominus sabbati, et legislator non subiacet legi; Is. XXXIII, 22: ipse est legifer noster; ideo habet potestatem, quia habet auctoritatem.

Et cum transisset inde, venit ad synagogam eorum etc..

Supra positum est, quomodo dominus repulit Pharisaeos derogantes discipulis, hic quomodo repulit se impugnantes. Adversabantur enim primo insidiando; secundo detrahendo; tertio tentando.

Et secundum hoc repulit eos tripliciter.

Secundo, ibi tunc oblatus est ei homo Daemonium habens; tertio, ibi tunc responderunt ei quidam de Scribis et Pharisaeis.

Circa primum duo facit.

Primo ostendit quomodo insidiabantur doctrinae christi; secundo quomodo vitae christi, ibi exeuntes autem Pharisaei consilium faciebant adversus eum.

Circa primum duo facit.

Primo ponitur insidiosa interrogatio; secundo christi responsio, ibi ipse autem dixit etc..

Circa primum tria facit.

Primo locus describitur; secundo occasio; tertio interrogatio.

Dicit ergo et cum transisset inde, venit in synagogam. Secundum litteram ita discipuli vellebant spicas, quos excusavit iesus. Unde cum dicit et cum transisset, videtur eodem die inde transisse. Sed hoc excluditur Lc. VI, 1 quia in alio sabbato; propter hoc non est intelligendum, quod statim; unde dicit venit in synagogam, ut praedicaret salutem, ut in Io. XVIII, 20: ego semper docui in templo, et in synagoga, quo omnes Iudaei conveniunt, et in occulto locutus sum nihil. Et in Ps. XXXIX, 10: annuntiavi iustitiam tuam in ecclesia magna.

Et ecce homo manum habens aridam. Sequitur occasio interrogationis: quia interrogabant eum etc.. Dicitur quod iste fuit caementarius, et habebat manum aridam.

Per istum significatur genus humanum, cuius manus aruit per originale peccatum: vel quilibet peccator, cuius manus et virtus operativa aruit; et quandoque dextera, quia impotentes ad agendum bonum, quamvis potentes ad malum.

Tunc ponitur interrogatio; secundo responsio.

Dicit ergo et interrogabant, si licet sabbato curare. Videbant hominem potentem, ideo petierunt si licebat sabbato curare. Et hoc petebant tentantes, ut habetur Eccli. XIII, V. 14: ex multa loquela tentabit te. Non enim animo discendi, sed potius accusandi petebant, ut habetur in Ps. XXVII, 3: loquebantur pacem cum proximo suo, mala autem in cordibus eorum.

Sed hic est quaestio, quia Mc. III, 4 habetur quod dominus interrogavit; hic autem dicitur quod illi interrogaverunt.

Respondet Augustinus, quod utrumque factum est, quia quando ille stetit in medio, et petiit sanari, ipsi interrogaverunt, et dominus fecit eum surgere, et tunc interrogavit.

Vel aliter, quia illi observabant eum; unde parabant se ad petitionem, et tunc petiit, quia ipse sciebat, quod petebant ut accusarent eum.

Ipse autem dixit eis. Hic ponitur responsio. Et primo respondet verbo; secundo facto, ibi tunc ait homini: extende manum tuam.

In primo tria facit.

Primo allegat consuetudinem; secundo comparationem, ibi quanto magis melior est homo ove? tertio inducit conclusionem, ibi itaque licet sabbatis benefacere.

Dicit ergo primo quis erit ex vobis homo qui habeat ovem unam; et si ceciderit haec sabbatis in foveam, nonne tenebit, et levabit eam? consuetudo erat apud eos, quod si ovis caderet in foveam, quod eam die sabbati sublevabant: intantum enim erant avaritiae dediti, quod praeponebant damnum temporale damno spirituali. Unde conveniebat eis quod dicitur Eccli. X, 9: avaro nihil est scelestius. Et sequitur post parum: animam enim suam venalem habet, quia scilicet se exponit periculo et damno aeterno pro modico lucro temporali.

Secundo ponitur comparatio, quanto magis melior est homo ove? incomparabiliter, quia omnia sunt propter hominem: homini enim est commissum dominium omnium, ut habetur Gen. I, 26: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, et sequitur, ut praesit piscibus maris, et volatilibus caeli, et bestiis terrae. Et sic quod est ad imaginem, praeest, sicut homo ovi.

Ex his concludit itaque licet benefacere, scilicet hominibus prodesse; Is. I, V. 16: quiescite agere perverse, discite benefacere, quia scriptum est Ex. XX, 10: opus servile non facietis in eo. Opus servile est peccatum, ideo licet benefacere.

Sed tunc est quaestio. Licetne omnia bona opera facere in sabbato? tunc enim liceret arare.

Ideo dicendum, quod opus servile potest intelligi ad litteram, et mystice opus servile est peccatum; Io. VIII, 34: qui facit peccatum, servus est peccati. Item servile opus est, in quo magis exercetur corpus quam anima.

Anima enim habet dominari corpori. Ideo consiliari non est opus servile. Unde possumus videre quae excusant a sabbato. Dominus enim excusat discipulos ratione necessitatis, unde necessitas excusat. Item illa, quae ad cultum dei ordinantur immediate, ut thurificare etc.. Item illa, quae pertinent ad salutem corporis, ut facere medicinam, emplastra etc.. Unde isti vituperantur, quia arctant praeceptum legis.

Tunc ait homini: extende manum tuam. In parte ista respondet facto, et hoc fuit eum curare; non enim curaret nisi licitum esset. Sequitur curatio et restituta est sanitati sicut altera.

Mystice homo qui habet manum aridam, idest impotentem ad bene agendum, non potest melius curari quam extendendo manum suam in sublevationem pauperum. Unde Dan.

Cap. IV, 24: peccata tua eleemosynis redime.

Et Eccli. III, 33: ignem ardentem extinguit aqua, eleemosyna resistit peccatis. Et ibid.

IV, 36: non sit manus tua porrecta ad accipiendum, et collecta ad dandum.

Et nota quod primo habebat sinistram sanam, et restituta est sicut altera, dextra scilicet.

Et hoc est, quia primo sunt homines potentes ad malum, ut habetur Is. V, 22: vae qui potentes estis ad faciendum malum, sed post sanantur per gratiam, et tunc sunt proni ad bene agendum; Rom. VI, 19: sicut exhibuistis membra vestra servire immunditiae et iniquitati ad iniquitatem, ita nunc exhibete servire iustitiae in sanctificatione etc..

Exeuntes autem Pharisaei etc.. Hic ostendit quomodo insidiabantur ei. Et primo ponuntur insidiae; secundo eius declinatio, ibi iesus autem sciens recessit inde; tertio auctoritas, ibi ut impleretur quod dictum est per Isaiam prophetam.

Dicit ergo exeuntes, scilicet a synagoga, ut impleretur quod habetur in ps.

Cap. LIII, 3: synagoga potentium quaesierunt animam meam. Exierunt ergo, ut male agerent, sicut iob I, 12: egressus est Satan a facie domini. Consilium fecerunt, idest congregationem, quomodo illum perderent et occiderent, quia verbis eum vincere non poterant; Ps. I, 1: beatus vir qui non abiit in consilio impiorum.

Iesus autem sciens, recessit inde.

Hic ponitur quomodo insidias declinavit. Et primo tangitur declinatio; secundo fructus.

Unde recessit, et quare? quia nondum erat tempus patiendi. Item recessit, ut suis occasionem daret fugiendi, ut dictum est supra X.

Item, ut se hominem monstraret. Item reliquit eos, ut non incitaret eos. Illud enim boni praedicatoris est, cum videt homines motos et incitatos, quod dimittat eos, ut videtur Eccli. VIII, 13: non incendas carbones peccatorum arguens eos, et ne incendaris flamma ignis peccatorum illorum.

Et secuti sunt eum multi, unde accessit ad eos qui eum diligebant, qui eum libenter audiebant.

Unde Io. X, 3: oves meae vocem meam audiunt. Et curavit eos. Ponitur curatio; Sap. XVI, 12: non ergo herba, neque malagma sanavit eos, sed sermo tuus qui sanat omnia. Et in Ps. Cvi, 20: misit verbum suum, et sanavit eos. Et quomodo? praecepit eis ne manifestum eum facerent. Et quare? ut daret nobis exemplum vitandi humanam gloriam, sicut habetur Sup. VI, 1. Item ut parceret Pharisaeis, qui de factis suis calumniabantur.

Ut adimpleretur quod dictum est per Isaiam prophetam. Hic introducit auctoritatem, quae habetur Is. XLII, 1.

Et sciendum quod alii apostoli dicunt auctoritates secundum Hebraicam veritatem, alii secundum expositionem septuaginta, alii sensum solum verbis exprimebant.

Et tria facit.

Primo describit naturam humanam, cum dicit ecce puer meus, quia puer fuit; Lc. II, V. 43: puer autem iesus remansit in templo.

Vocatur autem puer, vel a puritate: quia peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore eius etc. I Petr. II, 22, vel secundum quod puer dicitur servus; unde ecce puer, servus per servilem formam; Phil. II, 7: exinanivit semetipsum, formam servi accipiens.

Electus quem elegi. Nota, quod in unoquoque homine sancto sunt tria: divina electio, dilectio et effectus, qui est gratia: et hoc aliter in homine, aliter in deo.

In homine praecedit gratia; secundo diligit; tertio eligit. In deo vero est e converso. Et hoc est, quia voluntas in homine non est causativa huius effectus, quae est gratia, sed amor et voluntas dei est causa gratiae; ideo primo eligit quem vult esse bonum; secundo diligit; deinde gratiam adiungit. Unde, secundum hoc, tria ponit.

Primo electionem etc.. In originali non est ly electus.

Dicit ergo ecce puer meus, quem elegi etc., et hoc quantum ad duplicem electionem; quae omnino christo conveniunt secundum humanam naturam. Ad duo enim est electus.

Scilicet ad hoc quod sit filius dei, ut habetur Rom. I, 4: qui praedestinatus est filius dei etc., et Ps. Lxiv, 5: beatus quem elegisti et assumpsisti. Item est electus ad opus redemptionis humanae, ut Io. III, 16: sic deus dilexit mundum, ut filium suum unigenitum daret etc..

Item elegit ut diligat; unde dicitur dilectus meus: si enim aliquos diligit, multo magis unigenitum suum. Unde Io. III, V. 34: non ad mensuram datus est ei spiritus.

Et si diligat aliquos, istum tamen speciali dilectione; unde dicit in quo complacuit animae meae, idest voluntati meae: et haec est specialis dilectio, quia voluntas non quiescit nisi ubi invenit placitum. Nihil autem placet, nisi per gratiam, et nihil gratum defuit christo; unde supra III, 17: hic est filius meus dilectus, in quo mihi complacui.

Deinde ponit gratiae collationem: ponam spiritum meum super eum, ut habetur ioel II, 28: effundam de spiritu meo super omnem carnem. Sed in christo non solum de spiritu, sed totum spiritum effudit, ut habetur Io. III, 34: non ad mensuram datus est ei spiritus; et Is. XI, 2: requiescet super eum spiritus domini. Et hoc inquantum habet formam servi.

Sed quid faciet? quod officium habebit? iudicium gentibus nuntiabit, idest docebit gentes iudicia dei. Antiquitus gloriabantur Iudaei se esse populum dei peculiarem; unde dicebant: non fecit taliter omni nationi, et iudicia sua non manifestavit eis. Sed illud dictum est gentibus.

Unde nuntiabit gentibus, materialiter, quia potestatem iudicandi accepit super gentes; Act. X, 42: ipse est qui constitutus est a deo iudex vivorum et mortuorum. Et io.

C. V, 22: pater omne iudicium dedit filio.

Item estne idoneus? quia in iudicio duo sunt necessaria, clementia et iustitia.

Et utrumque ostendit. Et primo quod clementiam habeat. Et quia clementia potest esse in verbis, secundo in factis, quia aliqui etsi non possint aliquid, conqueruntur verbo; ideo haec amovet ab eo.

Unde dicit non contendet; I Petr. II, 23: cum malediceretur, non maledicebat. Et bene congruit ei quod dicitur Prov. XX, 3: honor est homini qui separat se a contentionibus.

Item aliqui non contendunt, sed murmurant. Sed hoc non faciet iste, quia non clamabit. Unde Is. LIII, 7: sicut ovis ad occisionem ducetur, et quasi agnus coram tondente se obmutescet, et non aperiet os suum. Clamor ex affectione procedit. Et apostolus praecipit ad Ephes. IV, 31: omnis indignatio et clamor auferatur a vobis. Aliqui non clamant, sed conqueruntur: et hoc amovetur nec aliquis in plateis audiet vocem eius. In plateis vocem emittunt, qui ambulant in viis peccatorum; Thren. IV, 1: dispersi sunt lapides sanctuarii; Prov. I, 20: sapientia dat vocem in plateis. Tamen iste inter eos non audietur.

Vel aliter: per plateas intelligimus gentiles, quoniam sunt extra sanctuarium. Et licet christus sustineat praedicari gentibus, tamen in propria persona non praedicavit eis. Unde in plateis non audietur, idest inter gentiles.

Ita ergo erat patiens in verbo.

Item in facto, arundinem quassatam non confringet. Et hoc dupliciter; potest enim legi primo specialiter quantum ad Iudaeos; secundo generaliter quantum ad omnes.

Quantum ad Iudaeos duo erant in eis, scilicet regia potestas, et sacerdotalis dignitas.

Regia potestas significatur per arundinem, quae iam quassata erat, quia Romanis erant subditi; ideo facile erat ei ita quassare arundinem.

Et bene signatur per arundinem, quia arundo mobilis est, ut habetur supra XI, 7: quid existis in desertum videre? arundinem vento agitatam? et linum fumigans non extinguit. Per linum fumigans sacerdotium significatur: unde sacerdotes lineis vestibus induebantur. Item fumigans: fumus enim extinguitur per ignem.

Item fumus fit per debilem ignem, qui plus resolvit quam consummat, et hinc generatur foetor. Hi ergo erant sicut linum fumigans, quia non totaliter fidem amiserant: nec tamen tantum habebant quod cohiberent se a malis. Unde quamvis posset iuste extinguere, tamen linum fumigans non extinguet.

Item alio modo exponitur quoad omnes, ita quod per arundinem quassatam intelligantur peccatores. Per linum fumigans, quod aliquantulum habet calorem, intelliguntur qui non in peccato sunt, sed tepidi sunt ad opus bonum, et habent aliquid gratiae.

Unde vult dicere: neque peccatoribus praecludit viam salutis. Unde ipse dicit, ezech.

Cap. XVIII, 23: numquid voluntatis meae est mors impii? item si aliquis habet gratiam, non extinguet eam. Unde in hoc datur nobis exemplum quod non debemus gratiam alicuius, quam dominus dedit ei, extinguere, sed potius fovere.

Item non faciet iudicium donec eiiciat ad victoriam iudicium. Et hoc potest legi specialiter de Iudaeis, scilicet quando omnes vicerit, quia imponebant quod in beelzebub Daemonia eiiciebat; et confutavit eos, tunc imposuit iudicium super eos. Et hoc impletum est per titum et vespasianum. Et non solum istud fiet; sed ipsis destructis, in nomine eius gentes sperabunt. Unde gen.

Cap. XLIX, 10: ipse erit expectatio gentium.

Vel aliter. Ita sustinet voluntatem, et neminem iudicat; sed cum inimica mors destruetur, tunc omnes gentes adhaerebunt ei, et hoc erit in die iudicii.