Lectio 3

Supra satisfecit discipulis ioannis, nunc exprobrat non credentibus: et duo facit.

Primo describitur factum domini; secundo verba ipsius, ibi vae tibi, corozaim etc..

Dicit ergo primo tunc coepit exprobrare civitatibus etc.. Exprobratio est respectu beneficiorum, et respectu datorum.

Magnum enim beneficium fecerat dominus, quia sui praesentia eos illustraverat; unde ingrati erant, et ideo merito exprobrabiles; unde Mich. VI, 3: popule meus, quid feci tibi, aut quid molestus fui tibi? quasi dicat, nihil. Et non exprobravit eos quod peccata egissent, sed quod poenitentiam non fecissent: unde eis conveniebat quod dicitur iob XXIV, 23: dedit ei locum poenitentiae, et ipse abutitur eo in superbiam. Et rom.

Cap. II, 4: an ignoras quod benignitas dei te ad poenitentiam adducit? sed hic est quaestio litteralis, quia Lucas istud alio ordine ponit.

Ponit enim in missione discipulorum; iste hic.

Respondet Augustinus. Videtur quod Lucas magis ordinem servet historiae: hic autem seriem memoriae.

Sed tunc obiicitur quod hic dicitur tunc; ergo videtur quod hic magis series texatur historiae.

Respondet Augustinus, quod tunc tempus indefinitum dicit. Vel aliter potest dici quod bis dixit haec verba, et ideo potuit esse et tunc secundum istum, et tunc secundum Lucam.

Vae tibi, corozaim etc.. Hic ponuntur verba domini. Et primo fit sermo de civitatibus suffraganeis, secundo de metropoli, ibi et tu, capharnaum etc.. Et primo comparat culpam ad culpam; secundo poenam ad poenam, ibi verumtamen dico vobis etc..

Dicit ergo vae tibi, corozaim etc.. Istae autem sunt civitates sive villae in Galilaea, ubi multa signa dominus fecerat, et tamen non erant conversae. Ideo dicit vae tibi etc..

Sed quid est quod facit dominus? immo scriptum est Rom. XII, 14: nolite maledicere etc..

Dicendum quod est maledicere formaliter, et materialiter: formaliter nullus debet maledicere, sed materialiter potest.

Unde notandum quod quaedam coniuncta sunt secundum sensum, quae tamen possunt separari secundum intellectum, ut in pomo est odor et sapor, quae non possunt separari secundum sensum, licet secundum intellectum.

Similiter velle istum non puniri, et velle ordinem iustitiae, non possunt simul esse, nisi secundum intellectum. Unde si maledico isti, quia delector in eius malo, malum est. Si autem non pro malo eius, sed pro ordine iustitiae, sic est bonum. Unde verbum domini non erat verbum delectantis, sed opus iustitiae nuntiantis.

Vae tibi, corozaim. Corozaim interpretatur ministerium in eum, bethsaida domus fructuum. Cui plus committitur, ab eo plus exigitur.

Et quare plus ei exhibuit? quia ibi suum ministerium implevit: ideo revelata est ira dei de caelo super omnem impietatem, et iniustitiam hominum eorum qui veritatem dei in iustitia retinent, Rom. I, 18.

Bethsaida domus fructuum. Si igitur multum fructum fecit ibi dominus, et non faciunt poenitentiam, quid erit eis? Is. V, 4: expectavi ut faceret uvas, et fecit labruscas.

Vae tibi... Quia si in tyro et sidone factae essent virtutes, quae factae sunt in vobis, olim in cilicio et cinere poenitentiam egissent.

Olim, idest a longinquis temporibus.

Et notate modum poenitentiae, quia in cinere et cilicio, quia duo inducunt ad poenitentiam. Unum recordatio delictorum; et hoc significatur in cilicio, quod fit de pilis caprarum: istud enim animal immolabatur pro peccato. Aliud est consideratio mortis et conditio humanae fragilitatis; unde dicitur Gen. III, 19: pulvis es, et in pulverem reverteris. Et iob ult., 6: ideo reprehendo me, et ago poenitentiam in favilla et cinere.

Verumtamen dico vobis: tyro et sidoni remissius erit in die iudicii quam vobis.

Hic comparat culpam ad culpam: quia si inventi sunt graviores in culpa, deterius erit eis: quia quod audierunt, non fecerunt: ideo gravius erit, secundum quod dicitur io.

Cap. XV, 22: si non venissem, et non eis locutus fuissem, peccatum non haberent.

Notandum quod ex istis verbis tres errores excludit. Quidam dicebant omnia peccata paria, et similiter supplicia; hoc excludit cum dicit, quia istis erit deterius quam tyro et sidoni.

Item quidam dixerunt quod non salvabuntur nisi quos praescivit: quia si praedicaretur eis, converterentur; hoc excludit cum dicit quod tyro et sidoni male erit, sed tamen deterius istis, quibus nuntiatum est regnum dei. Unde Augustinus in libro perseverantiae: non remunerat dominus pro his quae fecisset, sed pro his quae facit.

Item removet tertium errorem, quia dicebant quidam quod dominus misit prophetas et praedicatores Iudaeis, et non aliis: quia sciebat quod alii non reciperent. Sed hoc excludit, quia si praedicaretur eis, poenitentiam agerent.

Sed tunc restat quaestio: quia si Iudaei non credebant, videretur quod dominus non bene fecisset, cum non misit ad eos, si illi credidissent.

Dicit Gregorius, quod scire secreta dei non est hominis; tamen secundum quod videtur, quia promissum erat patribus, ideo ad confirmandas promissiones patrum primo praedicavit Iudaeis. Item ut ostenderetur iustior eorum condemnatio, ideo eis praedicavit, et post aliis discipulos misit.

Remigius solvit sic: quia licet ex tyro et sidone plures credidissent in maiori multitudine; tamen apud eos erant aliqui perversi, qui nondum erant parati ad credendum; ideo non misit primo ad eos.

Tertiam expositionem ponit Augustinus, quod praescivit dominus, quia si credidissent, non perseverassent in tempore passionis; et ideo ad eos non misit.

Alia est expositio Augustini, quia praedestinatio est praescientia beneficiorum dei. Unde quaecumque pertinent ad salutem, sunt effectus praedestinationis in praedestinatis: unde diversimode distribuit dominus dona sua, quia quibusdam dat cor docile, et pronitatem ad bene agendum; sed hoc non sufficit nisi sit instructor. Item aliquando est instructor, sed cor est durum: et sicut illis non sufficit facilitas ad credendum, sic istis nocet cor durum. Unde quaerere quare istum elegit, non illum, fatuum est quaerere; unde Augustinus: quare trahat hunc, et non illum, noli iudicare, si non vis errare.

Unde melius est ut totum torqueatur ad ordinationem dei, quam ad humana merita.

Et tu, capharnaum, numquid usque in caelum exaltaberis? in parte ista exprobrat civitati solemniori. Et primo exprobrat superbiam, et hoc quia magni magis superbiunt; secundo exprobrat eorum impoenitentiam, ibi quia si in sodomis factae fuissent virtutes etc..

Circa primum primo exprobrat superbiam; secundo minatur poenam.

Dicit ergo et tu, capharnaum etc.. Et est ibi duplex littera. Una interrogative numquid usque in caelum exaltaberis? alia littera: tu es quae exaltata es usque in caelum: quia a domino exaltata est, et praesentia domini, et multis meritis; Lc. IV, 23: quanta audivimus facta in capharnaum, fac et hic in patria tua. Item a teipsa exaltata es: unde tu numquid exaltaberis per superbiam, vel doctrinam meam? quantumcumque exaltata fueris, tamen ad inferos descendes: iob XX, 28: detrahetur in die furoris domini; haec est pars hominis impii a deo. Unde tu quae videris tangere caelum, detraheris ad infernum. Unde propria poena superbi est deiectio; Is. XIV, V. 14 contra illum qui dicebat: ascendam ad astra caeli, sequitur, ad infernum detraheris.

Consequenter arguit de impoenitentia.

Et primo comparat quantum ad culpam; secundo quantum ad poenam.

Dicit ergo quia si in sodomis etc.. Et quare hoc dicit? ad significandum libertatem arbitrii: quia ante hominem vita et mors. Nullus illos monuit: quamvis enim Lot inter illos esset, tamen non fecit miracula.

Sed isti viderunt dominum docentem, et miracula facientem, ideo etc.. Capharnaum interpretatur villa dulcissima, et per hanc interpretatur ierusalem.

Verumtamen dico vobis: in die iudicii gravior erit poena tua quam illius terrae, quae subversa est. Vel potest intelligi de habitantibus; Lc. XII, 47: servus sciens voluntatem domini sui, et non faciens, vapulabit multis.

In illo tempore respondens iesus dixit: confiteor tibi, pater etc.. Supra dominus redarguerat infidelitatem turbarum; nunc gratias agit de fide discipulorum et aliorum credentium. Et primo reddit gratias patri tamquam auctori; secundo ostendit eamdem potestatem se habere, ibi omnia mihi tradita sunt a patre meo.

Dicit ergo in illo tempore, scilicet quo accidit etc. Respondit: sed cui respondit? convenit ei quod dicitur iob XV, V. 2: numquid sapiens respondet quasi in ventum loquens? non. Unde respondet tacitae obiectioni.

Posset enim dicere aliquis: isti non credunt quibus praedicasti; alii autem credidissent, si praedicatum fuisset illis. Ideo respondet, et responsione redarguit quosdam qui causas electionis inquisierunt, quare videlicet illi elevati sunt in caelum, et isti demersi sunt in profundum; ut Origenes, qui ponebat quod electio ex meritis est. Sed hic reprobat hoc, ostendens quod hoc attribuendum est divinae voluntati.

Dicit ergo confiteor tibi, pater etc..

Notandum, quod triplex est confessio. Scilicet fidei; unde Rom. X, 10 dicitur: corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Item confessio peccatorum; Iac. V, 16: confitemini alterutrum peccata vestra.

Item confessio gratiarum actionis, de qua Ps. Cv, 1: confitemini domino, quoniam bonus etc.. De hoc intelligitur confiteor tibi, pater caeli et terrae.

Duae haereses excluduntur, haeresis scilicet Sabellii, qui non distinguit filium a patre; unde dicit confiteor tibi, pater etc.. Sic confitetur auctoritatem patris etc..

Item quia eiusdem naturae. Ideo dicit patrem suum, contra Arium. Et vere dominus, quia pater caeli et terrae. Et in Ps. Xcix, V. 3: scitote quoniam dominus ipse est deus: ipse fecit nos, et non ipsi nos. Et dicitur pater, non quia eum creavit, sed quia eum genuit; Ps. Lxxxviii, 27: ipse invocavit me: pater meus es tu.

Et quare gratias agit? agit gratias super quamdam distinctionem, et ponit sic: quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis. Unde hic considerare oportet qui sint parvuli, et qui sapientes, et qui prudentes.

Tripliciter autem dicuntur aliqui parvuli.

Ad litteram parvuli dicuntur abiecti; unde in Abdia V. 2: ecce parvulum dedi te, contemptibilis tu es valde. Item dicitur parvulus humilitate, quia parva de se sentit. Unde dominus infra XVIII, 3: nisi conversi fueritis, et efficiamini ut parvuli, non intrabitis in regnum caelorum. Item simplicitate: unde apostolus I Cor. XIV, 20: malitia parvuli estote.

Unde potest illud intelligi: quia revelasti ea parvulis et abiectis piscatoribus. Et quare? apostolus reddit rationem dicens, quod despecta mundi elegit deus, ut fortia quaeque confundat. Augustinus exponit: parvulis, idest humilibus, non de se praesumentibus: ubi enim humilitas, ibi sapientia.

Hilarius exponit de simplicibus. In simplicitate quaerite illum, Sap. I, 1.

E contrario sapientes et prudentes, quia in carnali sapientia student; Ier. IX, V. 23: non glorietur sapiens in sapientia sua. Istis non revelavit, sed rusticis non confidentibus de sapientia sua; Eccle. VII, 24: dixi: sapiens efficiar, et ipsa longius recessit a me, multo magis quam erat. Quare apostolus ad Rom. X, 3: ignorantes autem dei iustitiam, et suam quaerentes statuere, iustitiae dei non sunt subiecti. Item per sapientes intelligit superbos iactantes se; et talibus non revelavit. Ad Rom. I, 22: dicentes se esse sapientes, stulti facti sunt. Item dicit sapientes secundum carnem viventes, quae carnis sunt quaerentes, non quae dei, Phil. II, V. 21. Item sapientes sunt, ut faciant mala, et bene facere nescierunt, Ier. IV, 22. Et revelasti. Ad Eph. IV, 17: ut non ambuletis sicut et gentes ambulant in vanitate sensus sui.

Unde abscondisti a sapientibus, revelando parvulis. Sapientiam abscondit a sapientibus, non apponendo gratiam. Unde dicitur ad Rom. I, 28: tradidit eos in reprobum sensum.

Sed quid est quod gratias reddit, quod abscondit? dico quod hoc non facit, ut gaudeat de caecitate eorum, sed de iudicio dei, qui ita sapienter ordinat. Et quare? hic non est quaerenda causa: in talibus enim dei voluntas pro causa est.

Ita, pater, quia sic placitum est ante te. Artifex bene potest assignare causam quare lapides quosdam in fundamento, quosdam superius posuit; sed quod hunc posuerit hic, alium ibi, non est alia causa nisi voluntas sua. Sic quod dominus aliquos salvet, hoc est ad suam misericordiam, quod hos damnet, ad iustitiam. Sed quare circa illum sic misericorditer agit, potius quam circa alium, hoc solum pertinet ad suam voluntatem.

Unde ad Rom. IX, 18: cuius vult miseretur, et quem vult indurat. Unde sic facit propter beneplacitum. In Ps. Cxviii, V. 108: beneplacitum fac, domine etc..

Omnia mihi tradita sunt a patre meo. Egerat gratias patri, quia secreta parvulis revelat: posset aliquis credere, quod non posset ipse revelare, unde hoc removens primo tangit magnitudinem suae potestatis; secundo invitat ad se quasi dicat: ecce sum potens; venite ergo ad me etc..

Et primo duo facit.

Primo ponit aequalitatem filii ad patrem; secundo spiritualiter applicat ad id de quo agebatur, ibi et nemo novit filium nisi pater.

Dicit ergo: posset dicere aliquis: numquid omnia potest? respondet omnia tradita sunt mihi. Et attende aequalitatem, sed tamen a patre originem, quod est contra Sabellium.

Sed quid est quod dicit omnia? tripliciter potest exponi. Omnia, hoc est: supra omnem creaturam. Infra ult. 18: data est mihi omnis potestas in caelo et in terra. Vel omnia, idest electi et praedestinati, qui specialiter sunt dati; Io. XVII, 6: tui erant et eos tradidisti mihi. Item omnia, scilicet intrinseca, idest omnem perfectionem divinitatis; Io. V, V. 26: sicut pater habet vitam in semetipso, sic filio dedit vitam habere in semetipso.

Et non debemus intelligere carnaliter, quia si dedit, sibi etiam retinuit.

Et haec expositio et Augustini et Hilarii.

Sed posset aliquis dicere: quomodo dedit? ideo addit modum, cum dicit a patre meo.

Unde per generationem hoc recepit.

Et nemo novit filium nisi pater.

Modo specialiter ad propositum adaptat, et non solum quantum ad aequalitatem ad patrem, sed etiam quantum ad consubstantialitatem.

Substantia enim patris superat omnem intelligentiam, cum ipsa essentia patris dicatur incognoscibilis, sicut substantia filii. Unde hic notatur aequalitas, et confunditur Arius, qui dicit patrem invisibilem, filium autem visibilem.

Et nemo novit filium nisi pater. Sed quid est? nonne sancti noverunt? dicendum, quod attingendo, vel fide, sed comprehendendo non cognoscunt.

Sed quid est? nonne spiritus sanctus cognoscit? immo. Sed notandum, quod dictiones exclusivae aliquando adduntur nominibus divinis essentialibus, aliquando personalibus. Et cum adiunguntur personalibus, non excludunt illud quod idem est in natura: unde addita patri non excludit filium. Unde ubi dicitur, regi immortali, invisibili, soli deo honor et gloria, I Tim. I, 17, non excluditur alius in natura. Similiter cum dicit hic nisi filius, non excluditur spiritus sanctus, qui idem est in natura. Sed cum dicit nemo novit etc. Intelligitur nullus homo nisi filius.

Et ita habetur quod novit filius patrem.

Sed hoc est contra Origenem.

Cognoscit enim per comprehensionem.

Quia ergo perfecte cognoscit, et est cognoscibilis, ideo habet potestatem revelandi sicut pater; ideo dicit et cui voluerit filius revelare. Manifestatio enim fit per verbum; Io. XVII, 6: pater, manifestavi nomen tuum hominibus etc.. Ibid. I, 18: deum nemo vidit unquam. Sed ipse novit: ergo manifestare potuit. Illud ergo quod dixerat de patre, sibi attribuit. Dixerat enim abscondisti haec a sapientibus, et revelasti ea parvulis; sic etiam et filius potest, ex quo habet eamdem potestatem.

Venite ad me omnes etc.. Venite ad mea beneficia. Et primo ponitur invitatio; secundo necessitas invitationis; tertio utilitas.

Dicit ergo venite ad me; quod verbum etiam sapientiae est, Eccli. XXIV, 26: transite ad me omnes qui concupiscitis me et a generationibus meis adimplemini. Unde appropinquate ad me indocti, quia vult se communicare.

Sed quae est necessitas? quia absque me homines laborant nimis; qui laboratis. Specialiter hoc potest convenire Iudaeis, quia laborabant in oneribus legum et mandatorum, ut habetur Act. XV, 10: hoc est onus quod nec nos, nec patres nostri portare potuimus.

Item generaliter quantum ad omnes qui laborant propter humanitatis fragilitatem; ps.

Lxxxvii, 16: pauper sum ego, et in laboribus a iuventute mea. Et onerati estis, onere scilicet peccatorum. Ps. XXXVII, 5: iniquitates meae sicut onus grave gravatae sunt super me.

Et quid habebimus si veniamus ad te? ego reficiam vos. Io. VII, 37: si quis sitit, veniat ad me, et bibat.

Consequenter exponit invitationem.

Et primo exponit; secundo rationem assignat, ibi iugum enim meum suave est.

Circa primum sic. Posuerat invitationem, et ad quid; nunc vult ostendere quae sit illa invitatio, dicens tollite iugum meum super vos. Sed quid est? tu dicis, quod vis nos reficere, et a nobis auferre laborem, et statim praecipis ferre iugum? credebamus esse sine iugo. Dico quod verum est, sine iugo peccati; Is. IX, 4: iugum enim oneris eius, et virgam humeri eius, et sceptrum exactoris eius superasti. Non quod sitis sine lege dei, sed sine iugo peccati; Ps. II, 3: proiiciamus a nobis iugum ipsorum. Osee ult., 2: convertere, Israel, ad dominum deum tuum, quoniam corruisti in iniquitate tua etc.. Ad Rom. VI, 18: liberati a peccato, servi facti estis iustitiae. Tollite ergo iugum meum, scilicet documenta evangelica.

Et dicit iugum; sicut enim iugum colla boum ad arandum iungit et ligat, sic doctrina evangelica utrumque populum ligat ad iugum suum.

Et quid est illud discite a me quia mitis sum et humilis corde? tota enim lex nova consistit in duobus: in mansuetudine et humilitate. Per mansuetudinem homo ordinatur ad proximum. Unde Ps. Cxxxi, V. 1: memento, domine, David, et omnis mansuetudinis eius. Per humilitatem ordinatur ad se, et ad deum. Is. Lxvi, 2: super quem requiescet spiritus meus nisi super quietum et humilem? unde humilitas facit hominem capacem dei.

Item dixerat et ego reficiam vos.

Quae est ista refectio? invenietis requiem animabus vestris. Corpus enim non reficitur, quamdiu afficitur, et quando ulterius non afficitur, tunc dicitur refectum. Et sicut fames in corpore, sic desiderium in mente: unde impletio desideriorum est refectio; Ps. Cii, 5: qui replet in bonis desiderium tuum. Et haec requies est requies animae; Eccli. LI, 35: modicum laboravi, et inveni multam requiem.

Sic in mundo mansueti non quietantur: unde invenietis requiem sempiternam, scilicet impletionem desideriorum.

Sed non miremini si invito vos ad iugum, quia iugum meum non est onus.

Quare? iugum enim meum suave est, et delectabile; Ps. Cxviii, 103: quam dulcia faucibus meis eloquia tua. Et onus meum leve.

Et haec possunt retorqueri ad duo. Iugo tenentur boves, sed onus portatur: unde iugum retorquetur ad praecepta negativa, onus ad affirmativa.

Sed videtur hoc esse falsum, quia onus legis novae videtur gravissimum, sicut supra V, 21 dictum est: audistis quia dictum est antiquis, non occides...p ego autem dico vobis, quia omnis qui irascitur fratri suo, reus erit iudicio: et sic videtur quod gravius onus sit. Item dictum est supra VII, V. 14: arcta est via, quae ducit ad vitam.

Item apostolus II Cor. XI, 23: in laboribus plurimis. Unde videtur iugum gravissimum.

Ideo duo sunt consideranda: effectus doctrinae et actus circumstantia; et in omnibus est levis, in effectu doctrina christi, quia immutat cor, quia facit nos non amare temporalia, sed magis spiritualia: qui enim amat temporalia, modicum amittere est ei magis grave, quam ei qui amat spiritualia, amittere multum. Lex vetus non prohibebat illa temporalia, ideo grave erat eis amittere; sed modo, etsi in principio aliquantulum grave, post tamen parum; Prov. IV, 11: ducam te per semitas aequitatis, quas cum ingressus fueris, non coarctabuntur gressus tui. Item quantum ad actum lex onerabat actibus exterioribus.

Lex autem nostra est in voluntate solum; unde ad Rom. XIV, 11: regnum dei non est esca et potus. Item lex christi iucundat; unde apostolus ad Rom. XIV, 17: iustitia, et pax, et gaudium in spiritu sancto.

Item quantum ad circumstantiam, quia multae sunt adversitates; unde qui pie in christo iesu volunt vivere, persecutionem patientur etc.. II ad Tim. III, 12. Sed istae non sunt graves, quia condiuntur condimento amoris, quia quando aliquis amat aliquem, non gravat eum quicquid patitur pro illo: unde omnia gravia et impossibilia levia facit amor.

Unde si quis bene amat christum, nihil est ei grave, et ideo lex nova non onerat.