Lectio 5

Pariet autem filium. Hic praenuntiat obsequium, quod exhibebit ioseph puero iam nato, et facit tria: primo enim praenuntiat virginis partum; secundo praemonstrat obsequium ab ipso ioseph puero exhibendum, cum dicit et vocabis nomen; tertio aperit nomen impositum ipsi puero, cum dicit iesum.

Dicit ergo pariet. Ita concepit de spiritu sancto quidem primo, sed pariet filium. Non dicit tibi, quia ipse puerum non genuit. Luc. I, 13 dictum est zachariae: uxor tua pariet tibi filium, quia ipsum zacharias genuit. Vel ideo non dicit, tibi, ut ostendatur, quod pro omnibus natus est: non solum tibi, vel ipsi pariet filium, sed toti mundo; Luc. II, 10: ecce annuntio vobis gaudium magnum, quia natus est vobis hodie salvator, qui est christus dominus in civitate David etc..

Sed quia ioseph posset dicere: ita concepit ipsa de spiritu sancto, et pariet filium, quid ergo ad me? in nullo sum ei necessarius. Ideo subdit ipsius ioseph obsequium vocabis nomen eius.

Consuetudo erat apud Hebraeos, et est hodie, quod die octavo circumcidebant puerum, et tunc imponebant ei nomen; et hoc factum est per ioseph: unde in hoc opere minister fuit. Unde dicitur ei vocabis; non dicitur impones, quia iam est sibi impositum; Is. Lxii, 2: vocabitur tibi nomen novum, quod os domini nominavit.

Iesum, hoc est nomen a deo impositum.

Et reddit causam ipse enim salvum faciet populum suum, quem sibi acquisivit sanguine suo, hoc est populum eius. Dan. IX, V. 26 dicitur: non erit populus eius, qui est eum negaturus; unde est populus domini per fidem; I Petr. II, 9: vos estis genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis.

A peccatis eorum. In libro iudic. Frequenter dicitur quod talis, vel talis salvavit Israel: sed a quibus? ab inimicis carnalibus; hic autem a peccatis, remittendo peccata, quod soli deo competit. Luc. V, 24: ut autem sciatis, quia filius hominis habet potestatem in terra dimittendi peccata.

Nota, quod hic confunditur Nestorius, qui dicebat, quod illa, quae dei sunt, ut esse ab aeterno, esse omnipotens, vel huiusmodi, non conveniunt illi homini. Ecce quod ille idem homo, qui natus est de virgine, qui vocatur iesus, ipse salvum faciet populum suum a peccatis eorum. Unde cum peccata dimittere non possit nisi solus deus, oportet dicere quod iste homo sit deus, et quod ea, quae dei sunt, ei verissime conveniunt.

Praemiserat evangelista, quod mater dei inventa est in utero habens de spiritu sancto, et hoc supra probavit per angelicam revelationem, hic probat per prophetiae praenuntiationem; unde dicit hoc totum factum est ut adimpleretur quod dictum est a domino per prophetam.

Et sciendum quod ista particula dupliciter potest introduci hic. Chrysostomus enim vult quod totum hoc dixerit Angelus et prophetiam introduxerit. Et ratio est, quia ipse, ne quod praenuntiabat videretur novum, subito voluit ostendere quod ab antiquo praenuntiatum erat; Is. XLVIII, 3: qui fecit iam quod futurum est, secundum aliam translationem.

Alii dicunt, et credo melius, quod istud, scilicet hoc totum factum est etc., sunt verba evangelistae. Nam ibi terminantur verba Angeli: et ipse salvum faciet etc.. Et inducit ea evangelista propter tria. Primo, ut ostendat quod vetus testamentum est de christo; act.

C. X, 43: huic omnes prophetae testimonium perhibent, remissionem peccatorum accipere per nomen eius omnes qui credunt in eum.

Secundo ut facilius christo credant: Io. V, 46: si crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi: de me enim ille scripsit. Tertio ad ostendendum conformitatem veteris et novi testamenti; Col. II, 17: quae sunt umbra futurorum, corpus autem christi.

Sed ad hoc quod sciatur quid in ista prophetia contineatur, sciendum quod tria annuntiat Angelus. Primo enim dixit quod in ea natum est etc.; secundo pariet filium; tertio vocabitur nomen eius iesum. Ista per ordinem in prophetia continentur. Et primum probat quod dicit ecce virgo; secundo pariet autem; tertio et vocabitur. Ergo de spiritu sancto erat, quod per virginitatem concepit.

Et hoc est, quod dicitur in prophetia, ecce virgo concipiet; Is. XXXV, 2: germinans germinabit, et exultabit laetabunda, et laudans etc.. Item virgo pariet filium, quia in pariendo in nullo laesa est virginitas; Is. XI, 1: egredietur virga de radice iesse, et flos de radice eius ascendet etc.. Christus quidem flos est. Ergo in nullo laesa est virginitas.

Sequitur et vocabitur nomen eius emmanuel.

Sed quaeritur, quare non consonat hoc cum verbis Angeli, dicendo et vocabitur iesus? dicendum, quod ista repromissio facta fuit Iudaeis, qui ex adventu christi salutem haberent.

Et iesus salvator interpretatur, quod idem est quod emmanuel, nobiscum deus.

Est enim deus nobiscum quatuor modis: per naturae assumptionem, Io. I, 14: verbum caro factum est, per naturae conformitatem, quia in omnibus similis, Phil. II, 7: in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo, per conversationem corporalem, Bar. III, 38: post hoc in terris visus est, et cum hominibus conversatus est, per spiritualem conversationem, infra ult., 20: ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi.

Sed quaerendum, circa litteram, cur evangelista non utitur eisdem verbis cum propheta, sed utitur nomine iesu.

Sed dicendum, quod eodem spiritu loquebatur.

Tamen Hieronymus dicit quod ideo evangelista dixit habebit, quia iam de facto loquebatur.

Item quaerendum, cur in Isaia dicitur et vocabitur, hic autem dicitur et vocabunt.

Sed Hieronymus dicit, quod hic dicitur vocabunt, quia quod primo Angeli vocaverunt annuntiando, Luc. II, 21, postea apostoli vocaverunt praedicando et magnificando. Ut in nomine iesu omne genu flectatur etc., phil.

C. II, 10.

Quod est interpretatum nobiscum deus. Sed quaeritur, quis apposuit hanc interpretationem prophetiae nobiscum deus, propheta, an evangelista? et videtur quod non evangelista, quia hac non indiguit, quia scripsit in Hebraeo.

Sed dicendum, uno modo, quia emmanuel est nomen compositum, ideo evangelista illud etiam in Hebraeo interpretatus est. Vel dicendum, quod ille, qui primo transtulit de Hebraeo, interpretatus est.

Et notandum, quod in Glossa dicitur quod triplex est species prophetiae, scilicet praedestinationis, praescientiae et comminationis; et differunt.

Prophetia enim dicitur praenuntiatio eorum, quae sunt procul, idest futurorum; sed futurorum quaedam sunt quae solus deus facit; quaedam vero, etsi deus facit, tamen fiunt per nos et per alias etiam creaturas; quaedam autem sunt quae nullo modo deus facit, ut mala. Praenuntiatio illorum, quae solus deus facit vocatur prophetia praedestinationis, sicut conceptus virginis; unde illud Is. VII, 14: ecce virgo concipiet, est prophetia praedestinationis.

Sed ea quae fiunt a causis secundis, possunt dupliciter considerari. Primo, secundum quod sunt in praescientia dei, verbi gratia de Lazaro; si enim aliquis consideret causas naturales, diceret quod numquam surgeret, et verum diceret: cum tamen deberet resuscitari secundum ordinem divinae praescientiae. Ergo quando prophetia est praenuntiatio secundum quod est in praescientia divina, semper impletur; quando autem secundum ordinem causarum inferiorum, non semper, sicut patet Is. XXXVIII, V. 1, quando Isaias ad ezechiam dixit: dispone domui tuae, quoniam morieris tu, et non vives etc..

Sed numquid prophetia imponit necessitatem praescientiae? et dicendum quod non; quia prophetia est quoddam signum divinae praescientiae, quae non imponit necessitatem rebus praescitis, quia considerat futura in sua praesentialitate. Quicquid enim agitur, est deo praesens, quia eius intuitus se extendit ad omne tempus; si enim video aliquid praesens, non imponit necessitatem meus intuitus, sicut quando aliquem sedere video. Et hoc modo istas prophetias, quae in isto libro inducuntur, intelleximus.

Considerandum est enim tres errores fuisse.

Unus Manichaeorum dicentium, quod in toto veteri testamento non invenitur prophetia de christo: et quicquid inductum est in novo testamento de veteri, totum est ex corruptione.

Contra quod Rom. I, 1: Paulus servus christi, vocatus apostolus, segregatus in evangelium dei, quod ante promiserat per prophetas suos etc.. Et quod loquatur de Iudaeorum prophetiis, patet infra c. IX, 5: quorum patres, ex quibus est christus secundum carnem etc..

Alius fuit theodori dicentis, quod nihil eorum quae inducuntur de veteri testamento, sunt ad litteram de christo, sed sunt adaptata, sicut quando inducunt illud virgilii talia pendebat memorans, fixusque manebat hoc enim adaptatum est de christo; et tunc illud ut adimpleretur, debet sic exponi, quasi diceret evangelista: et hoc potest adaptari.

Contra quod Lc. Ult., 44: oportet impleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi, et prophetis, et Psalmis de me. Et sciendum quod in veteri testamento aliqua sunt quae referuntur ad christum, et de eo solo dicuntur, sicut illud ecce virgo in utero concipiet, et pariet filium, Is. VII, 14; et illud Ps. XXI, 2: deus, deus meus, respice in me, quare me dereliquisti? etc.. Et si quis alium sensum litteralem poneret, esset haereticus, et haeresis damnata est. Sed quia non solum verba veteris testamenti, sed etiam facta significant de christo, aliquando dicuntur aliqua ad litteram de aliquibus aliis, sed referuntur ad christum, inquantum illa gerunt figuram christi, sicut de Salomone dicitur: et dominabitur a mari usque ad mare etc.; hoc enim non fuit impletum in eo.

Tertius error fuit Iudaeorum.

Sciendum autem, quod Iudaei specialiter obiiciunt contra istam auctoritatem, quia in Hebraeo non habetur virgo, sed alma, quod idem est quod adolescentula. Unde ad litteram non sunt dicta de christo sed de emmanuel, vel de quodam filio Isaiae, secundum alios.

Sed contra hos obiicit Hieronymus: et quod de filio Isaiae non potuerit dici, probatur, quia iam erat natus, quando hoc dictum fuit. Item non invenitur aliquis famosus fuisse tempore illo, qui vocaretur emmanuel. Item non est signum quod iuvencula pariat. Unde dicit Hieronymus, quod alma est aequivocum, et significat quandoque aetatem, quandoque absconditam, et tunc significat virginem studiose conservatam; et sic significat hic.

Item obiiciunt Iudaei, quod illud datum fuit ut signum. Is. VII, 3: venient duo reges contra Achaz etc., et promisit quod liberarentur ab his dando hoc signum ad Achaz.

Sed dicendum, quod dedit hoc signum non solum ad Achaz, sed etiam ad domum David, quia dicit audite ergo, domus David; quasi dicat propheta: dominus adiuvabit te contra istum regem, quia ipse multo maiora faciet, quia non solum ipsius liberatio erit, sed totius mundi.

Sed revertamur ad litteram. Hoc totum factum est.

Sed contra. Angelus multa praemiserat, scilicet quod in ea natum est etc., pariet etc., et iterum, vocabitur etc.. Hoc vero non totum factum erat.

Sed dicendum uno modo, secundum Rabanum, ut hoc totum factum etc. Referatur ad praeterita facta, quod Angelus apparuit virgini, et dixit illa verba, hoc totum factum fuit, ad conservationem virginis, ut ly ut teneatur causaliter. Vel refertur ad ea quae praenuntiaverat; et potest dici totum factum propter praedestinationem.

Vel dicendum, quod evangelista scribebat quando totum factum erat; et ideo refertur ad id. Unde ly ut tenetur consecutive, quia non voluit deus incarnari propter hoc ut impleretur prophetia, quasi vetus testamentum dignius sit novo; sed consecutum est ad prophetiam hoc quod christus incarnaretur.