Lectio 2

Prima autem die tunc agit de constitutione sacramenti, et quia nova succedunt veteribus, ut dicitur lev.

C. XXVI, 10: novis supervenientibus vetera proiicietis; primo agit de veteri; secundo de novo.

Circa primum duo.

Primo ponitur praeparatio Paschae; secundo ponitur praenuntiatio proditoris, ibi edentibus illis dixit etc..

Et circa primum primo tempus designatur; secundo praeparatio convivii; tertio institutio sacramenti.

Dicit ergo prima die azymorum.

Et hic potest esse obiectio, quia hic dies erat prima dies Paschae. Et videtur contra hoc quod dicitur in Io. XIII, 1: ante diem festum Paschae etc.. Dicunt Graeci, matthaeum, Lucam et marcum errasse, et quod ioannes correxit eos, quia fuit facta ante diem Paschae. Unde dicunt quod dominus passus est decima quarta luna, et coenam fecit decima tertia. Unde dicunt quod dominus confecit non in azymo, sed in fermentato. Et hoc nituntur confirmare plurimis argumentis.

Primo quia dicitur Io. XVIII, 28 quod non introierunt, ut non contaminarentur, sed manducarent Pascha: et ita die passionis debebant comedere Pascha. Item alia ratio eorum, quia mulieres praeparaverunt aromata, ideo etc..

Sed hoc non potest stare, quia dominus non fregit caeremonias: non enim invenitur quod praeveniretur Pascha, invenitur tamen quod prolongaretur. Et dato quod praeveniretur, hoc non est pro Graecis, quia scriptum est quod Pascha debebat comedi cum azymis et lactucis agrestibus. Si ergo aliter fecisset, contra legem fecisset. Ideo secundum quod tres evangelistae dicunt, hoc fuit factum decima quarta luna, et tunc erat necesse comedere Pascha.

Quid ergo respondendum ad id quod dicit ioannes: ante diem festum Paschae? dicendum quod consuetudo fuit quod incipiunt diem a vesperis, et sic dies paschalis a vesperis, incipiebat. Et hoc habetur in Ex. XII, V. 18: decima quarta luna ad vesperum celebrabitis Pascha: et ex tunc non inveniebatur fermentatum in domibus Iudaeorum usque ad vigesimum primum diem. Unde si computamus a vespere quartae decimae lunae, praeparatio fuit facta ante diem Paschae, tamen erat decima quarta luna. Vocat ergo ioannes diem illum azymorum, et diem Paschae decimam quintam lunam.

Quod tu dicis secundo, quod non introierunt praetorium etc., chrysostomus sic solvit, et dicit quod dominus non praetermisit aliquid de legalibus observantiis: unde Pascha comedit decima quarta luna.

Sed isti principes inhiarunt ad interfectionem christi propter quod distulerunt, et tunc non celebraverunt, et hoc contra legem suam. Vel per Pascha intelliguntur panes azymi.

Quod dicunt de mulieribus, dicit Augustinus quod habebant multas solemnitates; sed sabbatum solemnior erat solemnitas. Unde non licebat sabbato praeparare cibaria, quod tamen licebat in aliis festis, sed in die sabbati non. Ideo tunc ita accidit quod festivitas Paschae accidit in die veneris, et sequebatur sabbatum; ideo tunc praeparaverunt, et in die sabbati quieverunt. Ideo possumus dicere quod decima quarta luna celebravit Pascha.

Sequitur sollicitudo discipulorum accesserunt discipuli ad iesum dicentes: ubi vis paremus tibi comedere Pascha? et primo ponitur inquisitio; secundo mandatum; tertio impletio.

Dicit accesserunt discipuli eius.

Sed qui discipuli? dicit Remigius quod ex obsequio Iudas, ut celaret proditionem suam.

Tamen leo Papa dicit quod etiam alii. Ubi vis paremus tibi comedere Pascha? per hoc designatur quod christus non habebat ibi domum, nec aliquis de societate; ideo signatur paupertas eius; unde supra VIII, 20: filius autem hominis non habet ubi reclinet caput suum.

At ille dixit. Hic ponitur mandatum.

Et primo denuntiat hospitem; secundo passionem; tertio exposcit locum ad convivandum.

Dicit ergo ite in civitatem ad quemdam. Et notare debetis quod non erat hospitatus in civitate, sed in bethania.

Sed quid est quod dicit quemdam? dicit Augustinus quod dominus aliquem certum nominavit; sed quia non erat necessarium nominare, matthaeus praetermisit nominare.

Chrysostomus dicit quod dicit ite ad quemdam, idest ad quemcumque, quia voluit ostendere suam virtutem, ut non turbarentur de passione. Ita enim erat divulgata fama eius quod iam sententiatum erat quod qui reciperet eum, fieret extra synagogam. Unde voluit dare intelligi quod non reciperet eum aliquis nisi immutaret cor eius; Prov. XXI, 1: cor regis in manu domini, et quocumque voluerit inclinabit illud.

Et dicite ei etc.. Praenuntiat passionem ut non turbentur; unde dicit tempus, non quodcumque dicitur, sed determinatum a patre. Secundum istum modum dicitur Io. VII, 6: tempus meum nondum advenit, tempus autem vestrum semper est paratum.

Apud te facio Pascha, idest celebrabo paschale convivium apud te. Et addit cum discipulis meis, ad denotandum quod non occulte, sed publice. Secundum chrysostomum istud dixit, quia volebat quod praepararentur cibaria sufficientia et sibi, et discipulis.

Sed quid est quod ipse celebravit, et nos non debemus celebrare? quia Io. XIII, 15 dicitur: exemplum dedi vobis, ut quemadmodum ego feci, ita et vos faciatis. Ad hoc respondet Augustinus, quod sicut christus passus est, ut a morte nos redimeret, sic legem voluit observare, ut nos a lege absolveret.

Tunc sequitur executio et fecerunt discipuli sicut praeceperat eis iesus etc..

Similiter habetur Ex. XXIV, 3: omnia verba quae praecepit dominus faciemus.

Consequenter agitur de convivio vespere autem facto discumbebat cum duodecim discipulis eius. Et dicitur vespere, quia, sicut praecipitur Ex. XII, 18, decima quarta luna ad vesperam celebrabitis Pascha.

Vel vespere, quia tendit ad occasum; zach.

C. XIV, 7: et in tempore vesperi erit lux. Vel signatur verus transitus christi, scilicet finis: ad vesperum enim est finis diei.

Et edentibus illis dixit etc.. Hic ponitur de praenuntiatione proditoris. Et primo designat ex societate; secundo ex auctoritate; tertio ex propria voce.

Secunda ibi at ille respondens etc., tertia ibi tu dixisti.

Et circa primum primo ponitur praenuntiatio; secundo effectus et contristati sunt.

Unde dicit et edentibus illis dixit: amen dico vobis quod unus vestrum me traditurus est. Amen dico, affirmat, quia magnum dicebat, quod unus vestrum, quos elegi esse columnas ecclesiae; Eccli. VI, 10: est amicus socius mensae, et non permanet in die necessitatis. Et in Ier. IX, 4: in omni fratre tuo non habeas fiduciam.

Tunc sequitur effectus, et est duplex effectus, tristitia et dubitatio. Quantum ad tristitiam dicit et contristati. Et quare? contristabantur de morte christi, quia amarum erat eis carere tali duce, tali patrono.

Item tristabantur de tali scelere quod erat futurum; Ier. IX, 1: quis dabit oculis meis fontem lacrimarum? tunc ponitur dubitatio coeperunt singuli dicere.

Sed quare dubitabant? nonne unusquisque erat certus de se? responsio: instructi erant discipuli, quia homines sunt cito proni ad peccatum; unde apostolus, I Cor. X, 12: qui stat, videat ne cadat. Item dubitabant, quia magis ei credebant, quam propriae conscientiae.

Simile est illud quod dicitur I Cor. IV, 4: nihil mihi conscius sum, sed non tamen in hoc iustificatus sum.

At ille respondens ait: qui intingit manum in paropside hic me tradet.

Hic ponitur praenuntiatio ex verbo prophetico.

Et primo ponit praenuntiationem propheticam; secundo necessitatem passionis; tertio poenam proditoris.

Dicit ergo at ipse respondens ait. De hoc potest intelligi illud Ps. XL, 10: qui edebat panes meos magnificavit super me supplantationem.

Qui intingit manum in paropside. Marcus dicit in catino. Paropsis dicitur vas quadrangulare, et dicitur quasi latera paria habens. Catinus dicitur vas fictile ad recipiendum liquores: unde in catino reponebantur liquores, in paropside sicca; unde poterat ibi esse utrumque. Vel dicebatur paropsis, sed ex officio catinus.

Et quid est quod dicit. Qui intingit manum in paropside? dicendum quod consuetudo apud antiquos erat quod multi comedebant ex una scutella, et forte vas accipiebant.

Unde omnes admirantes retraxerunt manum, praeter Iudam, ut magis excusaret se: et ideo erat verbum dubium, quia simul intingebat cum omnibus: ideo noluit eum detegere ne fieret magis peccator. Vel potest dici quod duo et duo sedebant, et istum secum posuerat, ut ipsum retraheret. Sed multi per amicitiam non retrahuntur.

Filius quidem hominis vadit sicut scriptum est de illo. Quid est quod dicis, quod tu traderis? dicit filius hominis vadit, scilicet propria voluntate. Oblatus est, quia ipse voluit, sicut scriptum est Is. LIII, 7. Unde praedicta fuit passio a prophetis, ut habetur Lc. Ult., 27: et incipiens a Moyse, et omnibus prophetis interpretabatur illis in omnibus Scripturis, quae de ipso erant. Et ita filio hominis nihil nocet, quia fit quod ipse disposuit.

Sed dicet aliquis: si vadit ex propria voluntate, ergo non est imputandum Iudae. Dicendum quod immo, quia hoc mala voluntate faciebat, quod filius spontaneus agebat.

Ideo sequitur poena vae autem homini illi, per quem filius hominis tradetur.

Sicut supra XVII, 7: necesse est ut veniant scandala; vae autem homini illi per quem scandalum venit. Et tangitur magnitudo poenae bonum erat illi si natus non fuisset.

Ex hoc sequitur occasio erroris. Dicunt enim quidam quod non existenti non infertur poena, ideo dicunt quod melius est simpliciter non fuisse, quod est contra apostolum ad Rom. IX. Unde, secundum Hieronymus, dicendum quod loquitur secundum communem modum loquendi, idest minus nocumentum, idest maius tormentum sentit, quam si natus non fuisset. Et ad hoc videtur facere quod dicitur Eccle. IV, 2: laudavi magis mortuos quam viventes.

Et hoc est contra Augustinum in libro de libero arbitrio. Quod nihil est, non potest eligi.

Item quod eligimus, est propinquius felicitati.

Sed quod non est, non est propinquum felicitati.

Quid est ergo dicendum? potest ne aliquis magis eligere non esse quam poenale esse? ideo dicendum quod non esse dupliciter potest accipi: vel secundum se, vel per comparationem ad aliud. Secundum se dico quod non est eligibile, ut dicit Augustinus, sed per comparationem ad aliud est eligibile, ut dicit Hieronymus.

Quia hoc non est aliquid in natura, sed secundum apprehensionem animae accipitur ut aliquid, ut non sedere. Sed electio accipitur ab eo quod est apprehensum: ideo carere malo accipitur ut bonum. Quando ergo eligit non propter se, sed inquantum exclusivum mali, sic eligit, ut dicit philosophus.

Per hoc patet responsio ad secundum. Dicit ergo quod illud quod magis removet a malo, accipitur ut magis propinquum felicitati; unde homini febrienti carere febre videtur esse felicitatem, quia sub miseriis videtur non esse; unde melius est non esse quam sub miseriis esse.

Respondens autem Iudas qui tradidit eum, dixit: numquid ego sum, Rabbi? notandum quod simulatorie hoc dixit, unde quia tardavit quaerere, significavit quod erat tristis, sed simulavit. Item alii vocant ipsum dominum, sed iste magistrum. Utrumque tamen erat; Io. XIII, 13: vos vocatis me magister et domine, et bene dicitis, sum etenim.

Ait illi: tu dixisti. Notate mansuetudinem domini. Supra XI, 29: discite a me, quia mitis sum et humilis corde; et hoc ut nobis exemplum mansuetudinis daret; unde dicit tu dixisti, idest confessus es. Vel tu dicis ista, non assero ego, sed tu dicis. Unde non est verbum asserentis. Nolebat enim eum revelare; quasi dicat: non assero, sed tu dicis.