Lectio 4

Supra dominus parabolice ostendit doctrinae evangelicae et impedimentum, et profectum; nunc autem ostendit eius dignitatem per quasdam parabolas, quas discipulis exposuit.

Dignitas ostenditur quantum ad tria: quantum ad copiositatem, quantum ad pulchritudinem, quantum ad eius communitatem.

Secunda ibi iterum simile est regnum caelorum homini negotiatori etc.; tertia ibi iterum simile est regnum caelorum sagenae Missae in mare etc..

Dico ergo, quod copia doctrinae evangelicae est in similitudine thesauri, quia sicut thesaurus est copia divitiarum, sic doctrina evangelica; Is. XXXIII, 6: divitiae salutis sapientia et scientia; timor domini ipse est thesaurus eius.

Circa istud sic procedit.

Primo ponitur thesaurus absconditus; secundo inventio; tertio acquisitio etc..

Secunda ibi quem qui invenit etc.; tertia ibi et prae gaudio illius vadit etc..

Iste thesaurus multipliciter potest exponi. Secundum chrysostomum est evangelica doctrina, de qua II ad Cor. IV, V. 7: habemus hunc thesaurum in vasis fictilibus, qui absconditus est in agro huius mundi, scilicet ab oculis immundorum; sup.

C. XI, 25: abscondisti haec a sapientibus et prudentibus.

Secundum Gregorium dicitur caeleste desiderium; Is. XXXIII, 6: timor domini ipse est thesaurus eius. Iste est absconditus in agro disciplinae spiritualis; quia exterius videtur contemptibilis, interius vero dulcedinem habet; Prov. XXIV, 27: diligenter exerce agrum tuum.

Secundum Hieronymum est verbum dei, de quo ad Col. II, 3: in quo sunt omnes thesauri sapientiae, et scientiae absconditi, quem abscondit in agro sui corporis, quia latebat in carne. Is. II, 7: et non est finis thesaurorum eius. Ideo aliter intelligitur sacra doctrina, quae absconditur in agro ecclesiae; Sap. VII, 14: infinitus enim thesaurus est hominibus.

Quem qui invenit homo abscondit.

Invenitur in omnibus per fidem. Non enim potest in aliquibus esse, nisi per fidem; Sap. I, 2: invenitur ab his qui non tentant illum; apparet autem eis, qui fidem habent in illum. Sed oportet quod abscondatur, secundum quod dicitur Ps. Cxviii, 11: in corde meo abscondi eloquia tua. Quod autem absconditur, non debet esse ex invidia, sed ex cautela.

Quare autem abscondi debeat, multiplex est ratio. Una quia magis fructificat et proficit, quia magis exardescit; sicut enim ignis conclusus magis calefacit, sic verbum quando est absconditum; Ier. XX, 9: factum est verbum domini quasi ignis aestuans, claususque in ossibus meis, et defeci, ferre non sustinens.

Et in Ps. XXXVIII, 4: concaluit cor meum, et in meditatione mea exardescet ignis intra me. Item est quod absconditur ob inanem gloriam: si enim fumigat exterius, subiacet periculo. Ideo dominus supra VI, 6: ora patrem tuum in abscondito. Item quia sic tutius custoditur; quando enim est in publico, tunc invenit qui rapit. Is. XXXIX, 4: qui ostendit thesauros nuntiis regis Babylonis, et subditur: ecce venient dies, et auferentur omnia quae in domo tua sunt.

Sed quid est quod dictum est supra c. V, 15: luceant opera vestra bona? solvitur ob distinctionem temporum: quia quando primo invenitur, bonum est quod abscondatur; sed quando homo confirmatus est, tunc bonum est quod manifestetur; Eccli. XLI, V. 17: thesaurus invisus, et sapientia abscondita, quae utilitas in utrisque? Gregorius dicit, quod debet esse apertus in effectu, absconditus in corde. Unde dicit sic: opus sit in publico, quamquam intentio maneat in occulto.

Prae gaudio illius vadit, et vendit universa quae habet. Hoc est tertium de acquisitione, quia gaudet. Iob c. III, 21: quasi effodientes thesaurum, gaudentque vehementer cum invenerint sepulcrum.

Quando per fidem invenerit prae gaudio vadit, et incipit proficere et vendit omnia, idest contemnit, ut spiritualia habeat, et emit agrum illum; hoc est vel bonam societatem sibi exquirit, vel emit sibi otium quod non habet, scilicet pacem spiritualem.

Ad Phil. III, 8: omnia arbitratus sum ut stercora, ut christum lucrifacerem; Cant. VIII, 7: si dederit homo omnem substantiam domus suae pro dilectione, quasi nihil despiciet eam etc..

Iterum simile est regnum caelorum homini negotiatori etc.. Hic ostenditur pulchritudo, vel caritas. Simile est regnum.

Ista parabola exponitur multipliciter. Chrysostomus et Hieronymus exponunt de evangelica doctrina. Multae sunt doctrinae falsae.

Istae non sunt margaritae. Homo ergo qui quaerit diversas doctrinas, invenit unam, scilicet evangelicam doctrinam, quae una est propter veritatem. Virtutes enim multae sunt, sed veritas una. Unde dionysius dicit quod virtus dividit, sed veritas unitatem dat. Unde ad designandam veritatem vocat unam.

Item dicitur una propter diversam doctrinam prophetarum. Abiit, et vendidit, idest omnes doctrinas et prophetarum, et philosophorum pro ista dimisit. Prov. XXV, 12: inauris aurea, et margarita fulgens, qui arguit sapientem, et aurem obedientem etc..

Gregorius istam dicit esse caelestem gloriam, quia bonum est naturaliter desiderabile, et homo semper vult commutare minus bonum pro maiori bono. Summum bonum hominis est gloria caelestis; hanc cum invenerit, debet omnia dimittere pro ista; Ps. XXVI, 4: unam petii a domino, hanc requiram, ut inhabitem in domo domini omnibus diebus vitae meae.

Augustinus tripliciter exponit.

Simile est regnum caelorum etc., idest quaerenti bonos homines a quibus informetur, quia unus pollet in una virtute, alius in alia.

Et cum invenerit eam, scilicet christum, in quo omnes virtutes sunt in summo, abiit etc..

Item aliter per bonas margaritas signantur diversa praecepta, et omnia ad vitam necessaria.

Et dum invenerit unam, idest unum mandatum, scilicet caritatis, abiit etc.. Io. XIII, V. 34: mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos, ut et vos diligatis invicem etc.. Et apostolus Rom. XIII, V. 10: plenitudo legis est dilectio.

Item aliter per margaritas intelliguntur diversae scientiae, quas quaerendo invenimus principium omnium scientiarum, scilicet verbum dei, de quo Eccli. I, 5: fons sapientiae verbum dei. Unde debes omnia vendere pro isto, et terrena, et animam, et corpus, quia cum vendis ista, teipsum habes, et es dominus tui. Ad Phil. III, 8: omnia arbitratus sum ut stercora, ut christum lucrifaciam.

Unde omnia debes dare pro isto lucro, sicut dabat Paulus, II Cor. V, 14: unus pro omnibus mortuus est, ut et qui vivunt, iam non sibi vivant, sed ei, qui pro ipsis mortuus est, et resurrexit.

Iterum simile est regnum caelorum sagenae Missae in mare etc.. Hic ponitur alia parabola. Secundo ponitur expositio non quantum ad totum, sed quoad partem, ibi sic erit in consummatione saeculi.

Et in ista duo fiunt.

Primo ponitur communitas huius doctrinae; secundo distinctio, ibi cum impleta esset etc..

Dicit ergo simile est regnum caelorum sagenae. Ista sagena est quoddam instrumentum, quod circumdat magnam partem maris; unde potest per eam significari vel doctrina, vel ecclesia: quia primi doctores fuerunt piscatores; supra IV, 18: erant enim piscatores. Haec ponitur in mari, idest in mundo; Ps. Ciii, 25: hoc mare magnum et spatiosum etc.. Et ex omni genere piscium congreganti. Ecce communitas. Lex enim non erat data nisi uni genti; Ps. Cxlvii, 20: non fecit taliter omni nationi, et iudicia sua non manifestavit eis. Lex evangelica congregat omnes; ad Rom. I, 14: Graecis et barbaris, sapientibus et insipientibus debitor sum. Et Mc. Ult., 15: ite, praedicate evangelium omni creaturae.

Sed numquid idem erit finis omnium? modo omnes simul sunt in sagena, sed in fine omnes separabuntur; unde dicit quam, cum impleta esset, idest quando tot electi intraverint ut sit completus numerus electorum educentes, et secus littus sedentes etc..

Per littus finis mundi significatur, quia non erit apud sanctos turbulentia, sed erunt in quiete bona. Et dicit sedentes, quod pertinet ad iudiciariam potestatem. Infra XIX, V. 28: vos qui secuti estis me, in regeneratione, cum sederit filius hominis in sede maiestatis suae, sedebitis et vos super sedes duodecim, iudicantes duodecim tribus Israel.

Elegerunt bonos in vasa, idest in caelestia habitacula; Io. XIV, 2: in domo patris mei mansiones multae sunt. Et dicit vasa pluraliter propter diversitatem retributionum; lc.

C. XVI, 9: recipiant vos in aeterna tabernacula.

Malos autem foras miserunt, quia omnes immundi eiicientur.

Sic erit in consummatione saeculi.

Hic exponit parabolam. Et notandum quod exponit solum quoad malos.

Sed tunc est quaestio, quare magis exponit de malis, quam de bonis.

Dicendum, quod fecerat mentionem de sagena, qua, quando pisces capiuntur, mali eiiciuntur, et vivunt; boni autem occiduntur, et comeduntur. Ideo posset aliquis dicere, quod ita esset ex parte ista; ideo ut excludat illud, exponit dicens exibunt Angeli, non quod discedant ab intimis contemplationis, quia ubicumque sunt, contemplantur deum; sed quia progrediuntur ad exterius ministerium. Daniel c. IX, 22 dicitur de quodam Angelo: egressus sum, ut docerem te.

Et separabunt malos de medio iustorum.

Modo mali sunt inter bonos, zizania in medio tritici, lilium inter spinas, sed separabuntur ex communione bonorum; et ex hoc est mala excommunicatio; ista tamen signum illius, sed tamen alia, quia ecclesia saepe decipitur, sed tunc non erit deceptio. Haec est de qua dicit apostolus I Cor. XVI, 22: si quis non amat dominum nostrum iesum christum, sit anathema. Unde dicitur: tollatur impius ne videat gloriam dei.

Sequitur de poena sensus et mittent eos in caminum ignis. Hoc exponitur ut supra.

Sed est quaestio, quare iteravit hoc dominus, quia videtur idem esse quod parabola de zizania.

Dicendum, quod idem est quantum ad aliquid, quia hic per sagenam intelliguntur et boni et mali; unde significat eos qui non sunt praecisi ab ecclesia. Sed per zizaniam significantur illi qui sunt praecisi per diversitatem dogmatum, et hi non sunt de ecclesia.

Intellexistis haec omnia? dicunt ei, etiam. Postquam dominus complevit parabolicam doctrinam, et quoad discipulos, hic determinat de effectu; et primo in discipulis; secundo in turbis, ibi et factum est etc..

Effectus in discipulis fuit intellectus: unde tria ponuntur.

Primo examinatio; secundo professio; tertio designatio eorum ad futurum officium.

Notandum autem, quod cum multa locutus esset ad turbas et discipulos, quia futuri erant magistri, ideo oportebat quod intelligerent.

Et nota quod de tribus examinabantur. Primo de intellectu intellexistis haec omnia? item de amore, Io. Ult., 15: simon, amas me plus his? item de possibilitate ad passionem; infra XX, 22: potestis bibere calicem, quem ego bibiturus sum? Ps. Xci, 15: bene patientes erunt ut annuntient.

Licet autem humilitatis sit quod homo non se extollat; ingratus tamen est si beneficium non recognoscat. Is. Lxiii, 7: miserationum domini recordabor. Ideo respondent et dicunt ei etiam. Ibi ponitur professio eorum attribuentium sermoni christi.

Ps. Cxviii, 130: declaratio sermonum tuorum illuminat, et intellectum dat parvulis.

Ideo omnis Scriba doctus etc..

Hic ostendit officium quod imminebat eis, quasi iam examinatis. Et haec conclusio dupliciter potest sequi ex praemissis. Primo retorquendo hoc quod dictum est de thesauro.

Potest ergo esse sensus, ut dominus velit istud exponere: vos dicitis, quod intelligitis.

Si intelligitis, potestis scire quod thesaurus est sacra doctrina. De isto thesauro poteritis proferre nova et vetera.

Et notandum quod isti dicuntur Scribae, quia possunt conferre in regno caelorum, et in doctrina sacra, ubi nova et vetera continentur.

Et dicuntur Scribae per idoneitatem, quia Scribae, idest docti; Dan. XII, 10: porro docti intelligent; infra XXIII, 34: ecce ego mitto ad vos sapientes et Scribas. Item dicuntur Scribae ex officio, quia sunt notarii christi, quia scripserunt mandata christi in tabulis cordis sui; Prov. VI, 21: liga ea in corde tuo iugiter. Item in cordibus aliorum.

Unde apostolus II ad Cor. III, 2: epistola vestra scripta est in cordibus nostris.

Similis est patrifamilias, scilicet christo.

Ipse enim est dominus, ut habetur supra XIII, V. 52. Qui profert de thesauro nova et vetera, officia novae legis. Nova enim lex novos sensus addit super veterem, et christus hos exposuit; et ideo debet nobis sufficere ut sit similis christo, sicut supra X, 25 habetur: sufficit discipulo si sit sicut magister eius.

Vel potest dici: simile est cuicumque alii patri, qui profert de scientia divinitus sibi data nova et vetera. Non sic Manichaei, quia non proferebant vetera.

Cant. VII, 13: omnia nova et vetera servavi tibi. Ergo potest referri de expositione parabolae.

Secundum Augustinum sic exponitur ideo omnis Scriba doctus etc.. Vos intellexistis qualiter locutus sum turbis parabolice, et exercitati estis, ut quod parabolice dictum est, secundum sensum spiritualem intelligatis.

Unde debetis intelligere, ut ea, quae in veteri lege leguntur, sciatis exponere per novam. Unde quae in veteri dicuntur, sunt figurae novi testamenti. Unde apostolus I ad Cor. X, 11: omnia in figura contingebant eis. Et haec revelata sunt in passione.

Unde infra XXVII dicitur quod, patiente domino, velum templi scissum est. Unde christus ante passionem in parabolis locutus est, ut auditis his intelligant ea, quae in veteri testamento dicuntur, esse dicta in figura aliarum rerum, licet essent res gestae. Omnis ergo Scriba doctus in regno caelorum similis est homini patrifamilias, qui profert de thesauro suo nova et vetera.

Vel, secundum Gregorium, quod vetera referantur ad omnia ea quae ad peccatum referuntur, nova quae ad gratiam christi: unde nova dicuntur praemia vitae aeternae, vetera poena inferni. Ille ergo profert nova et vetera, qui non solum praemia, sed poenam etiam inferni considerat.

Et factum est, cum consummasset iesus parabolas istas etc.. Hic ponitur effectus in turbis: duplex, scilicet et admirationis, et scandalizationis. Et primo locus describitur; secundo admiratio; tertio improbatio.

Dicit ergo factum est cum consummasset iesus parabolas istas, transiit inde.

Notandum, quod non videtur, quod statim transierit. Unde non servat ordinem historiae; sed transivit, quia ad intelligendum non erant idonei; ideo ad alia se transtulit, secundum illud Eccli. XXXII, 6: ubi auditus non est, non effundas sermonem. Et cap. XXII, V. 9: cum dormiente loquitur, qui narrat stulto sapientiam. Et veniens in patriam suam.

Patria sua aliquando dicitur Nazareth, ubi nutritus est, et ibi fecit pauca miracula: aliquando bethlehem, in qua natus est; aliquando capharnaum, quia miracula fecit ibi.

Et docebat in synagogis eorum etc.. Sequitur admiratio. Et primo ponitur admiratio; secundo causatur effectus.

Dicit ita ut mirarentur. Non erat mirum si mirabantur; Ps. Cxviii, 129: mirabilia testimonia tua. Admirabantur unde illae virtutes essent: admiratio enim ex hoc causatur, quod videtur effectus, et nescitur causa. Isti effectum manifestum videbant, sed causam nesciebant; unde dicebant: unde huic sapientia et virtutes? sed haec stulta admiratio, quia I ad Cor. I, 24 habetur, quod ipse est dei virtus et sapientia. Sed non cognoscebant, ideo admirabantur.

Et ponunt admirationem suam, et cognitionem suam: unde dicebant nonne hic est fabri filius? ipse enim putabatur filius ioseph, qui non erat faber ferrarius, sed lignarius: quamvis etiam posset dici filius fabri, qui fabricatus est auroram et solem.

Ps. Lxxiii, 16. Nonne mater eius dicitur maria? omnia noscebant quae erant humanitatis.

De maria habetur supra I, 18: cum esset desponsata mater iesu maria ioseph etc.. Et fratres eius Iacobus et ioseph, simon et Iudas. Elvidius intellexit istos esse filios mariae. Sed hoc falsum est, sed fuerunt consobrini eius. Vel dicuntur fratres, quia de cognatione ioseph, qui putabatur esse pater iesu. Gen. XIII, 8: non sit contentio inter me et te: fratres enim sumus, dixit Abraham ad Lot: cum tamen Lot esset filius fratris.

Et eodem modo intelligendum est quod sequitur: et sorores eius nonne omnes apud nos sunt? ideo ex his quae secundum carnem erant, in admirationem prodibant dicentes: unde ergo huic omnia ista? sed notandum quod admiratio quandoque habet debitum effectum, scilicet dei glorificationem, ut supra III, 5, aliquando vero scandalizationem: unde dicit et sic scandalizabantur in eo.

Sed quae est ratio, quod admiratio aliquando pariat gloriam, aliquando scandalum? ratio est, quia quidam ea quae audiunt, interpretantur in peius, ideo tales necessario scandalizantur. In canonica Iudae, 10: quaecumque quidem ignorant, blasphemant.

Sed aliqui qui sunt bene dispositi, semper in melius interpretantur. De primis erant isti; ideo eos reprehendit; et primo verbo; secundo facto, cum dicit iesus autem dixit eis: non est propheta sine honore nisi in patria sua. Dominus seipsum prophetam nominat: nec mirum, quia Moyses etiam ipsum prophetam nominaverat, Deut. XVIII, V. 15: prophetam suscitabit tibi de gente tua, et de fratribus tuis etc.. Et potest dici, quod propheta dicitur esse, qui aliquid dicit quod est supra humanum intellectum per revelationem; et sic iesus dicitur propheta, quia mens eius illuminata est ab Angelis et deo. Vel potest dici aliquis propheta a procul, et phanos, quod est illuminatio: et sic iesus non potest dici propheta: si quis fuerit inter vos propheta domini, in visione apparebo ei etc..

Sic habet textus. Sed si fuerit aliquis propheta, loquatur in aenigmatibus: sic non fuit christus propheta, quia dixit quae vere scivit; Eccli. XXXIV, 9: qui multa didicit, narrabit intellectum. In prophetis veteris testamenti non invenimus aliquem honoratum a suis, sed magis ab alienis, ut legitur in ieremia, qui fuit captus a suis, sed civitate capta, ab extraneis liberatus: sic etiam fuit de christo, qui ab extraneis honorabatur, a suis despiciebatur.

Et quae est ratio, quare nullus in patria sua honoratur? una ratio est, quia quando est in patria sua, multi qui cognoscunt infirma sua, semper reducunt in memoriam infirma: hoc enim est a malitia hominum, ut magis infirma cogitent quam perfecta.

Alia potest assignari, quia dicit philosophus quod populus multum paralogizatur, quia credunt quod in aliquo pares, in omnibus pares sint. Unde quando aliquis est in patria sua, cum vident eum parem sibi in aliquo vel in genere, vel aliis, credunt quod non possit esse maior; ideo bene dicit non est propheta sine honore nisi in patria sua et domo sua.

Unde sequitur et non fecit ibi multas virtutes; non quia non potuerit, quia omnipotens erat, sed non fecit, quia ad hoc faciebat ut sibi crederetur. Sed ipsi eum despectui habebant, quia in malum interpretabantur, ideo non erant dispositi ad fidem: aliquas tamen fecit, ut inexcusabiles redderentur; et ideo dicit non multas, quia aliquas. Et hoc propter incredulitatem eorum.