CAPUT XVII. De somno ei vigilia.

Antequam dicamus de caeteris virtutibus interioribus sensitivis, dicendum est de somno aliquid, et de visione quae fit in somno. Sciendum ergo, quod secundum Avicennam, vigilia est dispositio in qua anima imperat sensibus et virtutibus exterioribus, et movet voluntarie ad operandum. Somnus vero est privatio hujus dispositionis, in qua anima convertitur ab exterioribus ad interiora. Unde etiam sic diffinitur: Somnus est quies animalium virtutum cum intensione naturalium. Conversio autem ab exterioribus ad interiora accidit multiplici de causa, aut propter lassitudinem, aut propter sollicitudinem, aut propter inobedientiam instrumentorum. Propter lassitudinem, cum spiritus animalis dissolutus et debibilitatus ex nimia exercitatione corporis refugit ad interiora, et sequuntur eum, virtutes animales. Propter sollicitudinem vero accidit somnus, cum ipsae sollicitudinum curae calefaciunt cerebrum, facientes humorosam resolutionem in eo, ex quo accidit somnus, dummodo non sit nimia calefactio quae desiccet cerebrum. Accidit etiam ex sollicitudine alia ratione : quia cibaria et humores conjunguntur intus, et indigent ut veniat eis

spiritus cum toto calore naturali, ad hoc ut calor possit efficere digestionem perfectam. Propter inobedientiam vero instrumentorum accidit somnus, cum. instrumenta imbibimtur et relinquuntur exteriora, et oppilantur ex. vaporibus et cibis qui diffunduntur in eis, et spiritus animalis refugit movere organa propter multam humiditatem.

De visione autem quae accidit in somnis notandae sunt differentiae secundum Augustinum dicentem sic in libro de Spiritu et anima . Omnium quae sibi videre videntur dormientes, quinque sunt genera, scilicet oraculum, visio, somnium, insomnium, phantasma. Oraculum est, cum in somnis apparens aliqua sancta gravisque persona, seu sacerdos, vel etiam Deus, eventurum quid aperte vel non eventurum, faciendum vel evitandum enuntiat. Visio est, cum id quod vidit quis, eodem modo quo id apparuerat, evenit. Somnium est figuris tectum, et sine interpretatione intelligi non potest. Insomnium est, quando id quod fatigaverat vigilantem, ingerit se dormienti, sicut est cibi cura, vel potus, vel aliqua studia, vel artes, vel infirmitates. Secundum namque studia quae quisque exercuit, somniat, et soritarum artium simulacra in praesentia mentis impressa apparent in somnis. Juxta etiam infirmitatum diversitates diversa accidunt somnia, et secundum motum et humorum diversitates variantur etiam somnia. Alia namque vident sanguinei, alia cholerici, alia phlegmatici, alia melancholici. Illi vident varia et rubea, et isti alba et nigra. Phantasma est, quando quis dormire vix coepit et adhuc vigilare se aestimat, aspicere videtur irruentes in se, vel passim vagantes formas discrepantes, et varias, laetas vel turbulentas. In hoc genere est Ephialtes, ''quem publica persuasio quiescentes opi- natur invadere, et pondere suo pressos ac sentientes gravare. Quod non est aliud quam quaedam fumositas a stomacho vel. a corde ad cerebrum ascendens, et ibi vim animalem opprimens.

Nota ergo numerum istarum differentiarum somnii, qui secundum modum videndi accipitur. Aut enim videtur verum, aut falsum. Si verum, aut videtur tectum figuris et occultum, aut videtur manifestum. Si occultum, est somnium. Si videtur manifestum, aut videtur simpliciter, et sic est visio : aut videtur cum admiratione, quae accidit ex magna imaginatione alicujus personae sacrae, et sic est oraculum. Si vero videtur falsum, aut falsitas est quoad rem Ausam, et sic est insomnium : aut quoad actum videndi, et sic est phantasma, cum dormiens putat se videre vigilando.

Alias differentias somni ponit Glossa super Danielem, capite secundo, dicens : Sex sunt materies sive genera somniorum. Duo sunt quae omnes experimento cognoscimus. Unum ex nimia ventris inanitione, secundum ex nimia ventris plenitudine : et haec duo per causam naturalem sunt in somniante. Tertium ex illusione quam diabolus scilicet facit in. phantasmatibus. Quartum ex cogitatione simul et illusione, quae partim causatur ab homine, partim a daemone. Quintum a Spiritus sancti revelatione, quod fit multis modis. Sextum quod simul fit ex. cogitatione et revelatione.

Et nota, quod ad hoc quod imaginativa operetur actu conponendo et resolvendo, sive in somno, sive in vigilia, necesse est ut anima ab exteriori actione quiescat, et ut idola sive species in imaginatione retentae, vel a vi memorativa revocatae appareant. Hinc est quod discurrentes et animam suam in exterioribus actionibus immergentes, liberales scientias tardius addiscunt. Unde dicit Aristoteles in septimo Physicorum, quod in quiescendo et

sedendo anima sciens fit et prudens. Hinc est etiam, quod in bene pransis et bene potatis propter evaporationes spissas et multas ascendentes ad cerebrum, statim imaginativa lucide et limpide operari non potest, sed debiliter et confuse. Hinc est etiam, quod vinolenti propter eamdem causam praecipue in principio somni non somniant: postmodum autem subtiliatis fumis et permittentibus species apparere, poterunt somniare. Ex eadem est causa quod pueri non somniant : quia multum et frequenter comedunt, et a lacte multae et spissae evaporationes ad cerebrum ascendunt.

De operatione imaginativa dicit Averroes, quod quandoque accidit quod in somno videtur homini quod sentiat per quinque sensus absque eo quod ibi sit aliquid sensibile extrinsecum. Hoc autem accidit per contrarium motum ei qui est in vigilia. In vigilia enim sensibilia extrinseca movent sensus, et sensus communis movet virtutem imaginativam : in somno autem quando virtus imaginativa fert intentionem quam accepit ab extrinseco, aut ex virtute rememorativa revertitur, movet sensum communem, et sensus communis movet virtutem particularem : et sic accidit, quod homo comprehendit sensibilia, licet non sint extrinseca : quia intentiones eorum sunt in instrumentis sensuum, et indifferenter, sive istae intentiones veniant ab extrinseco, sive ab intrinseco. Et simile huic accidit in habente timorem et infirmo propter intensionem imaginationis in istis dispositionibus. Motus enim virtutis imaginativae intenditur in somno : quia soluta est a ligamento virtutis cogitativae, et propter debilitatem istius virtutis, scilicet cogitativae in infirmo et habente timorem, accidit eis tale accidens. Et nota, quod sensus communis propter assuefactionem recipiendi a sensibus particularibus, etiam in somno de facili species recipit a memorativa redeuntes. Et de hoc ponitur exemplum ab Auctoribus in candela saepe accensa et saepe extincta, quae si sit prope aliam accensam, accenditur : ita et in proposito : descendit enim species ad sensum communem, et propter hoc creditur res esse praesens.

Si autem quaeratur quare non fit similiter versus superiorem partem, scilicet rationem, dicendum etiam aliquando sic esse. Contingit enim aliquando bonos versus fieri in somnis et bonos syllogb mos, tamen raro : et ita non sunt per compositionem imaginabilis cum imaginabili : imo est etiam ibi quaedam ratiocinatio. Unde opinio est quod tunc homines non dormiant omnino, sed natura fessa quiescit nec utitur sensibus : utuntur tamen ratione circa illa in quibus solliciti sunt.