CAPUT XVII.

De tonitruo.

Deinceps dicendum est de causis impressionum compositi vaporis sicci et humidi, vel sicci cum sicco, vel humidi cum lumine solis et stellarum, vel sicci cum lumine stellarum : quia tunc habebimus omnia quae in altitudine generantur ex vapore. Prima autem compositio est vaporis humidi cum sicco, non commixtis vaporibus, sed distinctis, quae compositio causat tonitrua et coruscationes. Secundo dabimus causam de terraemotu, qui causatur ex vapore sicco non commixto cum sicco, sed concluso in elemento sicco et solido, quod est terra. Tertio dabimus causam de vento turbinis, qui causatur a vento sicco obvianti opposito vento. Ultimo dabimus causam de iride et circulo solis et lunae, et de cometis, et coloribus nubium et nebularum et de galaxia, quae causantur ex. vapore qui conjungitur cum lumine solis et lunae et stellarum. De generatis autem in ventre terrae ex commixtione vaporum et in unitatem naturae tendentium, cujusmodi sunt mineralia, ad praesens nihil tangemus : quoniam prolixior exigeretur tractatus, quam brevitas compendii patiatur.

Dicendum est igitur quod materia tonitrui alia est, et alius locus vel vas generationis ejus. Materia autem ejus est vapor siccus valde et calidus : ille enim de facili incenditur : cujus signum (licet turpe) tamen conveniens est in ventositatibus ventris : quae quia sic siccae sunt et terrestres, ideo emissae si modicum tangantur ab igne, statim inflammantur et crepitant : et si per pannum subtilem emittantur, et adhibeatur candela, totae inflammantur flamma lata et dispersa. Locus autem vel vas est nubes aquosa et

concava.

Elevantur enim forti calore solis ambo simul vapores. Cum autem vapor terrestris non sit adeo dilatabilis ut aqueus, constringitur in medio sui quasi in ventre, et alius expanditur circa ipsum sicut tentorium : et quia exterior est humidus, interior autem siccus, interior fugit contrarium in profundum nubis exterioris., exterior autem loci frigiditate contrahitur et amplius interiorem exagitat: et interior agitatus confricat partem ad partem et ad latera exterioris : et ex ipso motu et confricatione contingit ipsum igniri. Ignis autem expellitur a suo contrario, et etiam vis ignis scindit nubem aquosam, et in scissura illa accidit coruscatio et sonus : quae quasi simul sunt in tempore, sed non simul deprehenduntur, eo quod visus celerior sit quam auditus. Exemplum de muliere lavante pannos. Et haec est sententia Aristotelis.

Observandum tamen est, quod tribus modis fit sonitus in tonitruo, et tribus modis egressio vaporis unius ab alio. Et ista sex hic notanda sunt. Fit enim quandoque egressio violenta per expulsionem unius ab alio, quemadmodum dicit Aristoteles. Quandoque autem non sic tantum, sed vapor paulatim scindens nubem suam in qua est evolans, invenit nubem aliam siccam constrictam et spissam, et involvit se in illam, et ex collisione facit sonum, quandoque cum coruscatione, quando scilicet ex hoc inflammatur : quandoque sine coruscatione, quando scilicet solum colliditur. Tertio autem modo egreditur vapor parvus et rarus inflammatus ex nube tenui non multum aquosa : et tunc videtur ille ignis sicut alba flamma per multum fumum : et tunc non facit sonum in propria nube, sed obviat ei alia nubes valde aquosa spissa : et ideo quia debilis est flamma, extinguitur in illa aquosa nube susurrando et fumando potius quam sonando, sicut susurrat et fumat ferrum candens in aqua.

Vapor tripliciter egreditur ex propria nube, scilicet ante inflammationem, et in ipsa inflammatione, et post. Ante quidem, quando incipit comprimi in profundum nubis acumine sui : eo quod siccus est et penetrat nubem, et egreditur ad aerem, et commovet ipsum fortiter vel debiliter secundum diversitatem suae virtutis. Et haec est causa quare ante tonitrua sunt veriti calidi et fortes. In ipsa autem inflammatione quandoque uterque est rarus et debilis : et tunc quia non invenit resistens, egreditur etiam sine sono vel vento qui perveniat ad auditum nostrum, sicut in aestate accidit in serotinis parvis coruscationibus. Postquam autem iuliam.matus est, quandoque est parvus, et tunc pulsando latera nubis facit sonum parvum, sed antequam pertranseat, extinguitur : et tune auditur sonus, scilicet sibilativus, sicut quando ventus vehemens flat per foramina sibilando, sine coruscatione. Et istae diversitates a paucis consideratae sunt : sed omnes inveniuntur per experimentum, si quis observaverit noctibus in aestate auras.