CAPUT XII.

De tempore.

Seqiotur de tempore, de quo primo dicen- dum est quid sit.Secundo quid sit esse in tempore. Tertio de differentiis temporis . Quarto de distinctione temporis.Tempus sic diffinitur ab Arostptele in quarto Phy-steormu . Tempus est numerus molas secundum prius et posterius. Item tempus est mensura motus secundum prius et posterius. Quae diffinitiones manifestius intelliguntur ex comparatione temporis ad motum localem, cujus primo et per se est passio. Motus igitur talem sequitur m agnitudinem quae habet partem et partem, partem ante et partem post : et illae duae partes dicuntur respectu alicujus mediae partis. Mobile autem quod movetur super ipsam, est quid divisibile, et est in. potentia ad loci renovationem, ubi et situs : et haec potentia divisibilis est secundum partes magnitudinis et ubi et loci et situs. Et cum ipsa sit divisibilis, et omnis divisibilis sit mensura aliqua, illius potentiae in exitu ad actum erit mensura aliqua : ipsum autem quod movetur et fertur in. motu suo est unum et idem ens, habens tamen comparationem ad partos magnitudinis respectu termini a quo, et respectu termini ad. quem est motus continue, et respectu medii. Cum igitur motus sit medium inter magnitudinem et mensuram ipsius motus, mensura potentiae exeuntis in. actum continue in motu, habebit tria causata ab ipsa potentia continue in actum procedente, scilicet prius et posterius, causata a priori et posteriori in motu : et medium continuans illa, quod correspondet ei quod movetur, et fertur a termino a quo in terminum ad quem. Et ita patet quod motus est continuus a continuitate magnitudinis sive spatii supra quod est motus : et in motu est prius et posterius et medium : sed illud medium non est manens idem, sicut in magnitudine, vel in ubi, vel in situ non est medium idem semper inter quamcumque partem acceptam ante, et acceptam post in tota magnitudine. Sicut autem idem est quod movetur vel fertur continue in. tota magnitudine secundum substantiam , sed non habet idem esse secundum quod hic est et ibi, id est, ante et post: ita idem est nunc secundum substantiam quod adjacet ei quod movetur vel fertur, et tamen

non habet idem esse, secundum quod fluit a priori in posterius : quem fluxum habet ex continuo processu mobilis ex parte priori in partem ulteriorem magnitudinis, cum tamen maneat idem in substantia motum continue. Et sic patet quod nunc est substantia temporis, quia tempus nihil aliud est quam nunc fluxu suo suscipiens esse continue vel continuum. Nihil enim est accipere de tempore, nisi nunc : quod enim praeterit, non est : similiter quod futurum est, nondum est.

His habitis, dicendum est quod duplex est numerus, scilicet numerus numerans, et numerus numeratus. Numerus numerans est permanens, quo multa possunt numerari, ut denarius, octonarius, et hujusmodi. : quo numerantur decem asini, octo canes. Numerus autem numer alus idem est quod res numeratae, ut canes, et asini. Numerus autem numeratus iterum dividitur dupliciter, scilicet secundum potentiam, et secundum actum. Secundum potentiam proprie dicitur numerabile numerus numeratus , secundum actum est res numerata In actu. Item numerus numeratus duobus modis numeratur, scilicet a causa numeri, hoc est, a causa quae facit esse numerum, et sic tempus numeratur a motu : quia prius

X et posterius in tempore causantur vel numerantur a priori et posteriori in motu. Aliter numeratur numerus numeratus a suis partibus et a substantia sua si habet eam. Et secundum hoc numeratur dupliciter tempus, scilicet a priori et a posteriori in tempore, ut a partibus : et a nunc Iterato secundum esse, eodem tamen manente secundum substantiam , numeratur ut a substantia sua. Item alio modo consideratur numerus qui est tempus , scilicet ut est mensura reddens quantitatem motus, et sic tempus est numerus numerans motum : certificatur enim primo quantitas temporis ex numero suarum partium et suae substantiae : et haec certificata certificat quantitatem

motus: et hoc est quod dicit Aristoteles , quod tempus est minimus numerus. Minimus autem numerus est duo. Minimus numerus dico numeri numerati : minimus autem numerus numeri numerantis binarius est. Unde tempus numerat motum vel mensurat eo modo quo duo accepta multoties explicant partes alicujus quantitatis diversas per parem numerum. Unde tempus non multiplicat numerum ultra duo, scilicet prius et posterius : sed illa multoties accipiuntur secundum partes ipsius motus in tota quantitate motus: et sic patet quomodo tempus est numerus motus, seu mensuratur secundum prius et posterius. Et ex hoc patet etiam quod motus non potest esse numerus temporis, licet sit causa temporis : quia non est causa intrinseca, sed est causa efficiens. Praeterea in motu non est idem iteratum manens in substantia, nec manens in esse eodem : quia id quod est accipere de motu, non est permanens idem in substantia. Sed nunc quod est accipere de tempore, est permanens idem in substantia, et est loco unitatis iteratae in numero. Sic patet quid est tempus, quia propria passio motus, et quomodo mensurat motum.

Sed notandum quod nunc duobus modis accipitur, ut dicit Avicenna, scilicet pro nunc quod est substantia temporis, de quo dictum est, et pro nunc signato sive significato : et illa acceptio perpenditur ad similitudinem puncti. Ponamus enim per impossibile, quod sit punctum fluens per lineam, punctum illud fluxu suo continuo faciet lineam successivam, quae permanentiam non habet in partibus, quae in quantum linea substantiam non habet aliam nisi substantiam puncti : sed esse habet alterum, secundum quod punctum hoc est et ibi in longitudine ante et post. Et cum illo puncto similitudinem habet nunc quod est substantia temporis. Et hoc nunc non accipitur ut terminus. Sed iterum in mathematica magnitudine est punctum terminans : et cum illo habet similitudinem nunc secundum quod est terminus temporis, sed non

est terminus actu, sed in comparatione ad intellectum vel ad aliquem motum. Et si quis vellet distinguere secundum Avicennam, diceret quod nunc quod est temporis substantia, dicit proprie instans quasi non stans : nunc autem quod est terminus temporis, retinet proprie nomen ipsius nunc.

Et notandum quod punctum ad lineam, et nunc ad tempus in quibusdam similiter se habent, et in quibusdam dissimiliter. In terminando enim et continuando similiter se habent quodammodo, sed in cssentiando, ut ita dicam, sive in substantiilcando non habent se similiter :. quia punctum non facit lineam , nec fluens, nec non fluens, sed nunc fluxu suo facit tempus, ut dictum est : et ideo punctum non est substantia lineae. Dixi autem quod nunc et punctum terminando et continuando quodammodo similiter se habent : quia in linea est accipere duo terminantia actu. Sed Avicenna probat, quod nunc non. est terminans actu in. tempore : eo quod non. est interruptio temporis secundum naturam suam, sed secundum intellectum tantum, vel secundum comparationem ad motum aliquem terminatum . Similiter punctum continuans est principium et finis: et ideo qui utitur puncto continuante, bis utitur eodem : et ideo quiescere accidit, hoc est si motus sit supra lineam, ita quod mobile utatur puncto continuante, utetur ipso in ratione finis ad praecedentem magnitudinem, et ita utetur ipso in motu esse : quia moveri sive motus non est in fine alicujus magnitudinis, ut probatur in sexto Physicorum. Si autem utitur ipso in ratione principii, tunc ipso utetur ut post quod est motus in sequenti magnitudine : sed quomodocumque sive quandocumque utitur puncto, utitur eo in nunc : sed bis utitur puncto : ergo utitur in duobus nunc : et inter quaelibet duo nunc est tempus medium : ergo inter nunc in quo utitur puncto in fine, et inter nunc in quo utitur puncto eodem ut principio, erit tempus medium : et in illo est quies. Et hoc est quod dicit Philosophus in quarto Physicorum , quod quando mobile uno puncto ut duobus utitur, quiescere accidit. Est ergo dissimilitudo, quod punctum continuans quod est in. linea, bene accipitur ut principium et ut finis, ita quod nil erit medium : sed nunc nunquam potest accipi ut finis et ut principium, nisi cadat tempus medium. Et notandum quod substantia dicitur uno modo quod erat aliquid esse, et sic nunc non est substantis temporis : quia indivisibile non est substantia divisibilis. Alio modo dicitur substantia id quod est res, sive id quod est de re : et sic bene potest aliquid indivisibile esse substantia divisibilis : sed tamen divisibile erit ab alio : et sic nunc erit substantia temporis, cujus tamen esse erit a fluxu ipsius nunc ''de praeterito in futurum.