CAPUT I.

Quid sit anima.

Hic secundum ordinem tractatus, dicto de elementatis inanimatis, dicendum est de elementatis animatis. Sed quia elementatorum animatorum principium est anima, cognitis autem principiis facilius cognoscuntur principiata, et ideo tractare de anima proponimus, primo ponentes aliquas definitiones animae : secundo divisionem potentiarum ipsius animae subnectentes. Nota igitur quod anima diffinitur quandoque prout est spiritus, quandoque ut est motor et rector corporis, quandoque vero ut est actus et perfectio corporis.

Anima prout est spiritus, sic diffinitur a quodam sapiente in libro de motu cordis : Anima est substantia incorporea, intellectualis, illuminationum quae sunt

a primo, ultima relatione perceptiva. In bac diffinitione substantia ponitur pro genere. Incorporea ponitur ad differentiam corporum. Intellectualis ponitur ad differentiam animae vegetabilis et animae sensibilis. Illuminationum quae sunt a primo, ponitur ad differentiam illuminationum quae sunt a creaturis. Ultima relatione perceptiva, ponitur ad differentiam Angelorum, qui prima relatione recipiunt illuminationem a primo, id est, a Deo. Ad quod intelligendum, nota quod sicut in isto sole materiali, Augustino testante in libro Soliloquiorum , advertimus tria, scilicet quod est, quod lucet, quod illuminat : sic in Deo advertimus tria, scilicet quod est, quod intelligit, quod caetera intelligere sua illuminatione facit, quam illuminationem Angelus prima relatione percipit, anima secunda, sicut patere potest per simile. Ignis et aer a quinta essentia lumen percipiunt, sed dissimiliter. Ignis enim lumen percipit ut connaturale sibi et coaequaevum et quoad esse suum. Aer vero recipit lumen non ut connaturale, nec ut coaequaevum sibi, nec quoad esse suum, sed quoad bene esse suum. Eo modo Angelus illuminationem a Deo

statim in creatione recipit : et hoc non intelligitur de illuminatione gratiae vel gloriae, sed. de illuminatione connaturali. Anima vero etsi in sui creatione illuminationem suscipit, non tamen percipit, quia non comprehendit videndo : sicut caecus positus in lumine, lumen quoque suscipit, non tamen percipit, quia non comprehendit videndo. Similiter catulus ante novem dies lumen aliquod suscipit in pupilla, secundum quod aptus est natus videre tempore determinato, non tamen lumen percipit ante nonum diem, eo quod non comprehendit videndo. Sic ergo potest intelligi, quod anima illuminationum quae sunt a primo, ultima relatione sit perceptiva, Angelus vero prima.

Item anima prout est movens et regens corpus ut motor mobile et nauta navem, sic a Remigio diffinitur : Anima est substantia incorporea regens corpus. Circa quam diffinitionem notandum primo, quod incorporeum dicitur duobus modis. Uno modo dicitur incorporeum, quod non est extensione sive dimensione protensum , nec loco circumscriptum, quamvis sit circumscriptum virtute, et sit in loco diffinitive. Et hoc modo anima est incorporea. Alio modo est incorporeum quod non est trina dimensione protensum, nec loco, nec virtute circumscriptum : et sic, sicut dicit Augustinus, solus Deus incorporeus est, quia omnino incircumscriptus. Item nota, quod licet Angelus cum assumit corpus, uniatur ei ut motor, non tamen sicut rector : habet enim se ad. corpus quod assumit Angelus ut motor voluntarius : unde etiam cum vult deponit illud. Spiritus vero humanus habet se ad corpus cui junctus est, ut motor naturalis, et quadam necessitate naturalis inclinationis alligatus. Et propter hoc se habet ad corpus ut rex et rector, quadam necessitate amoris et gubernationis ipsius regimini alligatus : et ob hoc praedicta diffinitio soli animae convenit, et non Angelo.

Item anima prout est actus et perfectio corporis, sic diffinitur ab Aristotele in libro de Anima : Anima est actus primus corporis physici organici, vitam potentia habentis . Ei est haec diffinitio communis animae vegetabili, sensibili, et rationali, in quantum anima est corpori unibilis. Ad explanationem igitur istius diffinitionis sciendum est, quod actus ibi dicitur perfectio : sed duplex est perfectio, scilicet secundum habitum, sicut dicimus puerum perfectum rationalitate : et perfectio secundum usum, sicut dicimus virum perfectum rationalitate, quia potest ratione uti : et perfectio secundum habitum est actus primus, perfectio vero secundum usum est actus secundus. Cum ergo anima sit perfectio et forma et actus corporis, est actus primus, et non secundus. De hoc autem duplici actu dicit Aristoteles in secundo libro de Anima: Hoc quoque sicut scientia, illud autem sicut considerare. Corporis physici, id est, naturalis, ponitur ad differentiam corporis artificialis, ut statua, domus, et hujusmodi, quorum perfectio non est anima. Organici ponitur ad differentiam seminis vel partus nondum formati, qui etsi sit corpus physicum potentia vitam habens, non tamen est corpus organicum : quare ob hoc ejus perfectio non est anima. Est autem corpus organicum, quod in. partibus dissimilibus dissimiles habet operationes, ut sunt corpora animalium et plantarum. Unde Aristoteles in libro de Anima : ''Organa autem plantarum partes sunt, ut folium corticis est cooperimentum, cortex autem fructus, id est, illius quod comestibile est. Radices vero ori similes sunt : utraque enim trahunt alimenta. Et nota differentiam inter organum et instrumentum : organum enim est quod habet motorem sibi unitum in-

tra, ut oculus, manus, et pes, et hujusmodi : oculus enim habet motorem intra virtutem visivam, manus vero virtutem operativam, pes autem virtutem progressivam, et sic de aliis. Instrumentum vero est illud quod habet motorem conjunctum extra, ut gladius, baculus, securis, et hujusmodi, Potentia vitam habentis, potentia scilicet naturali. Vitam habentis : quod dicitur ad differentiam cadaveris, quod quamvis sit corpus physicum et organicum, non tamen habet potentiam, scilicet naturalem vel propinquam ad vitam. Propinquam dico, quia materia cadaveris per multas resolutiones est potentia vitam habens, sed non propinquam, nec jam erit illud corpus. Vel potentia vitam habentis ponitur, ut ostendatur quomodo corpus se habet ad vitam, quia scilicet in potentia, vel ut principium passivum sive receptivum. : anima autem ut principium activum vitae.