CAPUT III.

De solutione paralogismorum secundum compositionem et divisionem.

Ex his autem quae dicta sunt, manifestum est quomodo solvendum est etiam eos paralogismos , qui sunt secundum compositionem et divisionem : quia si divisa (hoc est, divisim prolata oratio) et composita (hoc est, composito prolata) aliud et aliud significat : eo quod licet materialiter una sit, tamen formaliter diversa est, ut in priori hujus scientiae lihro determinatum est. Si ergo conclusa est composita et falsa, dicendum est contrarium, quod scilicet divisa est vera : et si divisa conclusa est falsa, iterum dicendum est contrarium, quod scilicet composita est vera. Et hoc in exemplis manifestetur, oportet scire quod omnes hujusmodi orationes quae sunt secundum compositionem vel divisionem sunt talesputasne quo vidisti tu hunc percussum, hoc percussus est hic ? Et dehet sic formari paralogismus : quocumque vidisit hunc per aliquem Vel ab aliquo percussum, hoc percussus est hic : sed oculo vidisti hunc ab aliquo percussum : ergo oculo percussus est hic. Major enim multiplex in hoc paralogismo secundum compositionem et divisionem, ex eo quod haec determinatio, quo, potest componi sive continue proferri cum hoc verbo, vidisti, cum quo naturaliter componitur : et sic est composita et falsa, sub hoc sensu, quo vidisti aliquem percussum ab aliquo, ille sive illo percussus est : hoc enim falsum est. Vel potest dividi abhoc verbo, vidisti, et continue proferri cum hoc participio percussus : et sic est divisa et vera, sub hoc sensu, quo percussum vidisti aliquem, illo sicut instrumento percussionis percussus est. Alia autem oratio quae penes istam formationem est, haec est et quo percussus est hoc tu vidisti : et formatur sic : quo percussus est aliquis, hoc vidisti ipsum percussum :

sed gladio vel baculo percussus est aliquis : ergo baculo vidisti ipsum percussum. Et est hic multiplicitas in praemissa et in conclusione. In praemissa quidem, eo quod haec dictio, quo, potest componi cum hoc verbo, vidisti, et est composita et falsa : vel dividi ab illo, et componi cum participio, percussum, et est vera sicut prius. Et similiter dicendum est de conclusione, sicut patet cuilibet intuenti. Oportet enim addi ad hanc orationem (quo percussus est, hoc tu vidistD addi ipsum percussum : vel non incidit multiplicitas compositionis et divisionis : unde cum dicitur, quo percussus est, hoc tu vidisti, subintelligitur ipsum percussum esse.

Quamvis autem sic per distinctionem cujusdam multiplicis solvantur hujusmodi orationes quae sunt secundum compositionem et divisionem, tamen non vere sunt multiplices, ita quod habeant actualem multiplicitatem in una voce, quae naturaliter et formaliter una est significativa : sed habent aliquid dubiarum interrogationum sive propositionum quae est secundum potentialem multiplicitatem : et hoc est dupliciter secundum compositionem : non enim est vere duplex compositum : quia non nisi potentia divisum est, quod est compositum. Si enim dividatur , divisa non est eadem formaliter omnino cum composita. E hujus probatio est, quia sicut est in dictione multiplici secundum diversos intellectus , sic est in oratione divisa et composita : dictio autem diversificata secundum accentus, non est eadem dictio formaliter forma prolationis. Siquidem hoc est : quia certe etiam malum cujus prima longa est, pomum significat : et malum cujus prima brevis est, privationem boni significat, secundum diversum accentum vel tempus et breve prolata formaliter aliud et aliud sunt et significant : sed in scriptis quidem, in quibus non est prolatio, idem nomen est, cum eisdem scribatur elementis, et etiam in scriptis jam grammatici signa diversa faciunt, acutum vel gravem accentum denotantia, et per consequens diversa prolatione nomen esse pronuntiandum : prolata autem in diverso accentu dictio, constat quod formaliter non est una : quod autem vere multiplex est sub una materialiter et formaliter voce prolata, habet significata : propter quod cum dictio composita et divisa formaliter non sit oratio una, patet quod non est duplex quod est secundum compositionem et divisionem multiplex. Et ex hoc manifestum etiam est, quod non omnes elenchi sophistici peccant secundum duplex quod est vere duplex sic ut actualem habeat multiplicitatem, sicut quidam errantes dicunt.

Patet igitur qualiter recta solutione dividendum ei qui respondet secundum prolationem et prolationis distinctionem. Non enim idem est oculis videre percussum, et dicere videre oculis percussum. Haec autem solutio omnibus talibus paralogismis aptatibilis est, sicut etiam pa. tet in ea quae est cujusdam Euthydemi sophistae oratio, quae est haec : quaeratur enim, putasne vidisti t u une cOExistentes in Piraeo naves, in Sicilia ens ? Est autem Piraeus portus navium in Graecia, qui contemplatur ab existente in littore maris ex opposito in Sicilia. Et formatur sic paralogismus : quicumque videt naves nunc cOExistentes in Piraeo ens in Sicilia, est extra Siciliam : sed tu ens in Sicilia, vides naves nunc cOExistentes in Piraeo : ergo tu existens in Sicilia, ens extra Siciliam. Quae conclusio falsa est : et est istius paralogismi minor multiplex ex compositione et divisione : eo quod est in ea unum determinabile, et duae determinationes : et potest illud determinabile per determinationem antecedentem vel subsequentem determinari : et hoc determinabile est ens, si determinetur per hanc determinationem, in Sicilia, sic est composita et vera, sub hoc sensu, tu ens in Sicilia, vides naves nunc cOExistentes in Piraeo. Vel potest dici determinabile ens dividi ab eadem deter-

minatione cum hac determinatione, in Piraeo: et sic est divisa et falsa : quia sic haec determinatio, in Sicilia, retorquetur ad hoc quod dico naves cOExistentes, sub hoc sensu, tu vides in Piraeo, in Sicilia : sive tu ens in Piraeo, vides naves cOExistentes in Sicilia : quod est contra hoc quod positum est : quia positum est, quod tu ens in Sicilia, videas naves cOExistentes in Piraeo. Dico autem hanc orationem magis esse compositam quam divisam, quando posterior determinatio refertur ad participium ens : quia posterior determinatio magis habet naturam determinationis quam prior, licet posterior ponatur, quamvis utraque istarum determinationum in oratione Euthydemi praecedat determinabile secundum vocem, tamen secundum intellectum posterior determinatio sequitur ipsum ut naturaliter sibi adjuncta.

Similiter distinguendum est hoc si dicatur in formatione syllogismi : quicumque videt naves nunc cOExistentes in Piraeo ens in Sicilia, est extra Siciliam : sed opposito modo est vera et falsa. Si enim participium ens componatur cum hac determinatione, in Sicilia, sic est falsa et composita sub hoc sensu, quicumque ens in Sicilia , videt naves cOExistentes in Piraeo, est : et divisa est vera : quia sic haec determinatio, in Sicilia, retorquetur ad hoc determinabile quod dico, naves cOExistentes, et est sensus : quicumque ens in Piraeo, videt naves nunc cOExistentes in Sicilia, est extra Siciliam : hoc enim verum est. Alii autem dixerunt quod illae orationes duplices sunt : ex eo quod adverbium, nunc, potest componi cum hoc participio, cOExistentes, vel cum hoc verbo, videt. Sed in talibus non est facienda magna vis, quia non ponitur nisi ad exemplum adaptationis rectae solutionis ad paralogismum compositionis et divisionis.

Idem est in oratione ista, si quaeratur sic: putasne bonum sutorem malum esse? et dicente aliquo, quod sic, inferat : sed quicumque malus est, non est bonus :

bonus sutor malus est : ergo non est bonus : ergo bonus non est bonus. Patet autem quod major hujus paralogismi multiplex est, ex eo quod determinabile sutor potest componi cum determinatione sequentis adjectivi quae est malus, et sic est composita et falsa, sub hoc sensu : quicumque malus sutor est, ipse non est bonus : et sic falsa est : quia bonus est aliquando malus sutor, et non simpliciter est bonus. Vel idem determinabile potest dividi ab eo adjectivo et componi cum adjectivo, bonus, et sic est vera : quia quicumque bonus sutor malus, ipse non est bonus.

Alia ratio similiter solvenda similis illi est: putasne quorum scientiae bonae sunt, bonas esse disciplinas . hoc est, bonum esse ut discantur : et formari debet sic : quorum scientiae bonae sunt, bonae sunt disciplinae, et e converso. Sed mali scientia bona. Quia dicit BOEtius, quod scientia mali bono deesse non potest : quia non vitatur malum nisi cognitum. Ergo mali est disciplina bona, hoc est, quod addiscatur malum : et hoc falsum est : quia dicit Aristoteles in XI primae philosophiae, quia melius est quaedam mala non discere vel scire per disciplinam. Unde cum quaeritur. putasne quorum scientiae bonae, bonas esse disciplinas ? et dante respondente, quod sic, inferat opponens : mali autem disciplina est scientia bona, et concludat : ergo disciplina mali est bonum. Et procedat ulterius opponens in contrarium sic : at vero et malum est disciplina mali: quare (hoc est, propter quod) quia mali disciplina est malum, et mali disciplina non est bonum. Et contra hoc iterum procedendo dicat opponens : sed malorum sunt disciplinae bonae : quia scientiae malorum sunt bonae. Et haec potest etiam esse solutio ut dicatur, quod malorum disciplinae bonae, et non mala disciplina bona. Quod, ut melius intelligatur, dicatur quod major paralogismi positi dicatur multiplex ex hoc quod dico, disciplinae, potest construi, id est,componi cum hoc adjectivo, bonae, quod sequitur ipsum : et tunc hoc totum, disciplinae bonae, cadit in praedicatum : et sic est composita et falsa sub hoc sensu : illa quorum sunt scientiae bonae, sunt disciplinae bonae : hoc enim falsum est: quia mala quorum scientiae bonae, non sunt disciplinae bonae. Vel potest hoc ipsum, disciplinae, dividi ab adjectivo sequente : et tunc hoc ipsum quod dico, disciplinae, cadit in parte subjecti : et hoc quod dico, bonae, cadit in parte praedicati : et haec propositio est divisa et vera sub hoc sensu : quorum scientiae sunt bonae, illorum disciplinae sunt bonae : et in hoc sensu non potest concludi, quod mali disciplina bona : sed malorum est disciplina bona, disciplina scilicet contemplativa : quia disciplina aequivoca est ad disciplinam contemplativam quae est per demonstrationem quae Graece vocatur AdminBookmark , et ad disciplinam practicam quae est eruditio operativa in moribus, quae Graece vocatur AdminBookmark : et haec generat difficultatem in ista oratione.

Similiter est in hac oratione, putasne verum dicere nunc, quoniam tu factus es : et dicente et respondente, quod sic, inferat, ergo tu factus es nunc : et potest formari sic paralogismus : de quocumque verum est dicere, quod nunc factus est. factus est ipse nunc : sed nunc verum est dicere, quoniam tu factus es : ergo tu es factus nunc. Aut aliud significat divisum et compositum : et haec est solutio : quia minor propositio paralogismi significat aliud prolata divisim, et aliud significat prolata composite : quia verum est dicere nunc, quoniam tu es factus : sed non est verum dicere, quoniam tu nunc factus es : potest enim haec determinatio, nunc, componi cum verbo praesenti quod est dicere, et sic propositio est composita et vera : et cum sequenti, quod nunc factus es: et hoc modo est divisa et falsa, sicut planum est videre cuilibet : verum enim est dicere nunc, quoniam tu factus es : sed non est verum dicere, quoniam tu factus es nunc.

Similis modus est in hac oratione, pu-

tasne ut potes et quae potes, sic et ipsa facies ? et dicente respondente, quod sic, in contrarium procedat opponens : non citharizans autem habes citharizandi potestatem : citharizabis ergo non citharizans. Formari potest sic paralogismus : quaecumque potes et ut ipsa potes, sic et ipsa facies: sed non citharizans potes citharizare : ergo non citharizans citharizabis. Aut interrogatio nota solutionis : et non hujusmodi habes potestatem, ut non citharizans (hoc est, dum non citharizas) citharizes : sed potius habes potestatem, ut facias postea quod non fecisti ante hoc : minor enim paralogismi multiplex : ex eo quod hoc quod dico, non citharizans , potest continue proferri cum hoc quod dico, habes potestatem citharizandi : et sic est composita et falsa, sub hoc sensu : tu potes citharizare non citharizans, hoc est, dum non citharizas : et hoc falsam est dum implicas te opposita facere posse simul. Vel idem cum eodem discontinue potest proferri : et sic est divisa et vera, sub hoc sensu : tu qui non es modo citharizans, potes citharizare.

Solvunt autem hunc ultimum paralogismum quidam errantes etiam aliter dicentes, quod prima propositio paralogismi non est data universaliter , haec scilicet, quae potes et ut potes, facies : non enim sic data est, quod facies omni modo quo potes, sed infinite ut potes facies : ergo non faciens facies, licet non faciens possit facere. Unde illi non dicunt accidere per consequentiam, si dedit ut potes facere, non citharizantem citharizare posse : non enim omnino sive universaliter potest facere datum est, quando datum est ut posse : et dicunt non idem esse, ut potes facere indefinite, et omnino ut potes facere universaliter.

Sed manifestum est, quod non est haec recta solutio : nam omnium orationum sophisticarum quae propter idem falsum (hoc est, propter eumdem defectum) est una et eadem solutio. Si ergo est haec solutio, omnibus apparentibus paralo- gismis secundum compositionem et divisionem conveniet. Sed haec solutio aliis paralogismis non potest adaptari qui habent eamdem causam falsitatis, et sunt secundum eamdem fallaciam : ergo manifestum est quod non est recta solutio : quia non convenit in omnes hujus fallaciae similes paralogismos, nec omnino sive universaliter convenit ad orationes interrogatas secundum compositionem et divisionem : et ideo haec solutio est ad hominem interrogantem sive opponentem ad impediendum, et non est ad orationes solvendum.