CAPUT XI.

De fallacia figurae dictionis et de modis ejusdem.

Circa fallaciam figurae dictionis primo notandum, quod figura dictionis est in similitudine terminationis : propter quod principaliter est in dictione, et per dictionem posterius et per accidens in oratione : et quia per se est in dictione, ideo dicitur figura dictionis et non figura orationis. Ideo etiam licet aliae multiplicitates diversas, fallacias causent in dictione et oratione, haec tamen multiplicitas et in dictione et in oratione non operatur nisi fallaciam unicam. Causa autem apparentiae in hac fallacia est similitudo figurae dictionis: et causa non existentiae est, quod non idem est in significatione, ut idem interpretamur in dictione propter terminatio- nis similitudinem. Et ideo duas habet differentias ad alias fallacias in dictione. Una quarum est, quia in aliis idem secundum vocem ut idem secundum rem interpretamur : hic autem non idem sed simile secundum vocem ut idem interpretamur. Alia vero, quia in aliis fallaciis in dictione, in voce significatur aliquid quod non creditur significari : in ista autem et simili figura vocis non significatur quod creditur significari.

Dicamus igitur quod orationes quae fiunt secundum figuram dictionis, accidunt quando aliquid non idem in significando similiter (hoc est, propter similem vocis significationem) similiter significare cum alio interpretatur, et hoc fit duobus modis. Uno quidem modo in generibus consignificatis, formam naturae et essentiae significantibus, ut si interpretatur masculinum esse fOEmininum, vel e converso fOEmininum masculinum, propter terminationis similitudinem, ut musa et Catilina : vel genus quod est inter haec (quod est neutrum) interpretatur ut alterum illorum, ut scamnum et dominium, vel scamna et fOEmina vel vir. Sive et secundo modo in generibus significativis praedicamentorum propter similitudinem terminationis interpretatur quantum in quale, vel e converso, aut interpretatur dispositum ad passiones ut faciens, et similiter de generibus aliis, ut prius in Praedicamentis est determinatum. Contingit enim id quod non est facere (hoc est, quod non est in genere actionis sive factionis) significare dictione (hoc est, figura vel similitudine terminationis in dictione) velut (hoc est, similiter) quia sit eorum (hoc est, de numero eorum) quae sunt facere, hoc est, in genere factionis. Cujus exemplum est, ut vigere secundum figuram dictionis in terminatione, similiter dicitur ei quod est secare : et propter id videtur alicui, quod sit ejusdem generis praedicamenti sicut et aedificare et operari : quamvis non ita sit : quia hoc quidem quod est vigere, quale quid dicit et affectum secundum actum vitae et

passionem dicit . illud vero quod est secare, dicit simpliciter facere, et non quale vel affectum passionis secundum actum aliquem. Eodem autem modo est in aliis quando permutatur genus in genus, vel species in species praedicamenti.

Attendendum tamen est, quod quamvis similitudo in figura vocis sit pro certo causa apparentiae in fallacia figurae dictionis, et quamvis forte in tali oratione nomen sit idem : ut quidquid vidisti heri, vides hodie : heri vidisti album : ergo hodie vides album : tamen est figura dictionis : quando enim dicitur similitudo figurae vocis esse causa apparentiae, non accipitur vera semper, sed per similitudinem quae creditur et apparet in verbo vel nomine phantastice : quia fallacia multiplicitatem phantasticam operatur : apparet autem, quod quid significet ut quale, et sic fieri fallacia figurae dictionis.

Adhuc notandum, quod licet similis figura dictionis maxime sit penes similitudinem in fine dictionis, tamen etiam potest esse in medio et principio et in tota dictione, ut haec : cujuslibet hominis asinus currit: ergo asinus cujuslibet hominis currit, quod potest esse falsum : et haec, omnium oppositorum eadem est disciplina: ergo eadem disciplina est omnium oppositorum. Et variatur haec, quod similitudo vocis est principium fallendi in fine, vel in principio, vel in medio, vel etiam in tota dictione. Paralogismi autem juxta primum modum figurae dictionis ex commutatione generis consignificati provenientes, sic habent formam. Uno quidem modo quando duo genera similes habent terminationes : quia secundum grammaticam genera per terminabiles litteras et syllabas distinguuntur, ut si dicam, musa est foeminini generis , ergo et pOEta. Vel sic : secari est passivi generis : ergo et operari et loqui est passivi generis : quod falsum est. Alio modo formari possunt ut in eumdem modum sic, quod ponatur genus commune accidentale in oratione in principio, et sub isto accipiatur aliud ge- nus tanquam utrumque significet, et alterum ex duobus inferatur : ut quemcumque diligis, ille est amicus tuus : puellam diligis : ergo puella est amicus tuus.

Juxta secundum autem modum sic possunt formari. Uno quidem modo, ut dictum est, quando duae dictiones ejusdem terminationis ponuntur in oratione, et propter illam similem terminationem arguitur illa esse ejusdem generis praedicamenti : ut amari est pati: ergo et operari. Secundo autem modo potest formari quando nomen unius generis praedicamenti ponitur universaliter, et sub illo sumitur res alterius praedicamenti ac si sit ejusdem generis : ut quidquid vidisti heri, hodie vides : heri vidisti album : ergo hodie vides album. Tertio modo potest formari ita quod primo ponatur nomen significans rem alicujus generis sine universalitate, et inferatur nomen rei alterius generis : ut iste dat unum solum denarium : et non habet unum solum : ergo dat quod non habet. Solum enim significat relationem : quod autem significat solum quod quidam dicunt praetermittere universalem in qua sit causa apparentiae sic : quaecumque sunt ejusdem determinationis, sunt ejusdem generis : secare et vigere sunt ejusdem determinationis : ergo sunt ejusdem generis. Iste enim modus in aliis fallaciis in dictione non observatur.

Ex omnibus autem his patet, quod causa apparentiae in figura dictionis est similis figuratio vel ejusdem dictionis ad seipsam, vel unius dictionis ad alteram. Ejusdem ad seipsam ut haec, omnium oppositorum est eadem disciplina : ergo eadem disciplina est omnium oppositorum. In qua haec dictio, eadem, stans confuse est similis ad seipsam stantem determinate pro una disciplina. Ad aliam autem, ut Catilina et musa sunt ejusdem terminationis : ergo ejusdem generis.

Scias autem, quod ista similis figuratio dupliciter fit. Uno quidem modo,

quod dictiones similis figurae in terminatione exprimuntur in oratione, ut secare et vigere, et musa et scamma et pOEta et nauta et hujusmodi. Alio autem modo quando non exprimuntur, sed continentur similiter figurata in aliquo genere posito, ex alio sicut partes inferuntur : et hoc dupliciter, scilicet quod figurata intelliguntur secundum genus consignatum vel secundum genus praedicamenti prioris. Exemplum est, ut quemcumque vides, est amicus tuus : puellam vides : ergo puella est amicus tuus. Sub hoc enim signo, quemcumque, multa continentur in a desinentia quae sunt masculini generis, ut nauta, pOEta, pincerna, et hujusmodi, per quae aliquis credit, quod propter similem terminationem etiam puella sub eodem contineatur. Aliquando autem est secundum commutationem praedicamenti praedicabilis : ut quidquid vidisti heri, vides hodie : heri vidisti album : ergo hodie vides album. Multa enim neutrorum habentia eamdem terminationem, continentur sub hoc signo, quidquid, ut scamnum, pomum, vinum, acetum, et hujusmodi, propter quorum configurationem potest credi etiam album contineri sub ipso, et inferri ab ipso.

Talis etiam fallacia figurae dictionis ex commutata specie quantitatis in aliam fit : ut quandocumque sedisti, fuisti homo. Probatio : heri cum sedisti, fuisti homo, et ante heri, et pridie, et perendie, et sic de aliis, et quandocumque. Contra : quandocumque sedisti, fuisti homo : ergo multoties fuisti homo : quandocumque enim dicit tempus sub continuitate : et sic partes ejus sunt heri et pridie et perendie, et haec commutantur in quotiescumque quod dicit numerum : et similis figura in quotiescumque et quandocumque, causa est deceptionis.

Sic etiam fit mutatio singularis in plurale secundum unam speciem discretae quantitatis mutatam in aliam sic : quod- cumque novit aliquis, novit inveniendo : et plura novit aliquis vel nulla novit aliquis : ergo novit inveniendo : et pe-

nes hujusmodi figuram dictionis accipiuntur modi tres figurae dictionis qui superius dicti sunt.