CAPUT III.

De cautelis sumptis ex parte opponentis.

Ex opponente autem sive ex parte opponentis sumuntur cautelae sic, quod sophistice quantum ad cautelas observandas opponenti observandum est, quod posito ab opponente aliquo inopinato vel falso, debet opponens probare (hoc est, approbare) et commendare hoc quod dicitur respondens respondere : et dicere quod optimi dicit vel respondet, proposito jam illo quod opponenti videtur a principio, hoc est, eo quod intendit, et debet facere interrogationem talium quae conveniunt ei quod proposuit ex principio, hoc est, quae sunt falsa et inopinabilia: et dicere post commendationem responsionis, utrumne tibi videtur hoc esse concedendum vel non? tunc enim propter commendationem et confidentiam opponentis de responsione, minus cavet sibi respondens ab opponente. Et tunc necesse est unum trium accidere (si sit interrogatio facta ab opponente et concessum a respondente de aliquo eorum ex quibus fit syllogismus) aut elenchus verus, ut inopinabile sive falsum fieri, aut elenchi simile. Cum enim respondens dat id cujus oppositum concludit opponens : tunc necesse est elenchum fieri, quia per syllogismum contradictionis concluditur oppositum dati a respondente. Cum autem non dat quod proponit opponens : tunc cum syllogizat opponens falsum in quod consensit respondens, necesse est sibi dare falsum vel inopinabile quod sequitur ex falso vel ex inopinabili dato a respondente. Cum autem non dat oppositum, videtur tamen dedisse falsum propositum propter commendationem opponentis : tunc fit sive sequitur aliquid simile elencho : quia videbitur duci ad oppositum dati, quamvis non ducatur : eo quod oppositum non dedit, sed dedisse videbitur.

Amplius autem in secundo elemento sive documento considerandum est opponenti quemadmodum fit in rhetoricis et accusationibus, quod similiter faciant contra respondentem in apparentibus elenchis. In rhetoricis enim consideratur si accusatus nunquam fecerit contrarium boni et honesti: et si hoc aliquando fecit, praesumitur quod etiam fecerit illud de quo accusatus est. Ita etiam hic considerandum si respondens concesserit contrarium ei quod nunc affirmat: et sic conferendo quoddam concessum ad hoc concessum facilius videbitur redargui : si autem ipse non concesserit aliquando contrarium, considerandum utrum aliquibus eorum Philosophorum (de quorum secta se esse confitetur) contradicat talem sustinendo positionem. Et si hoc inve-

niri non potest, nec in ipso, nec in secta eorum, de quibus esse se profitetur, conferendum est hoc quod dicit ad eos qui videntur esse hujus opinionis qualis est ipse respondens : utrumne illi aliquid contrarium dixerint. Et si hoc iterum non invenitur, conferendum est dictum respondentis ad similes sibi in opposito, utrum erit ad omnes aut ad plures eorum : et ex contrario dicto illorum facilius convincitur respondens.

Amplius autem tertio elemento vel documento observandum est opponenti id quod saepe faciunt respondentes : saepe enim cum redarguuntur (hoc est, redargui videntur) faciunt (hoc est, fingunt) dupliciter, si viderint quod debeat eis accidere redargui, hoc est, quod redarguantur : et dicunt se in uno sensu hoc dixisse, in alio autem non. Et hac cautela est interrogantibus etiam utendum : et hoc quandoque faciendum est contra respondentes instantes, hoc est, resistentes eis quando scilicet praesenserint quod respondens videt multipliciter aliquo interrogatus ab ipsis : tunc enim debet praevenire respondentem et distinguendo multipliciter dicere, quod si sic (hoc est, in hoc sensu) accipiatur multipliciter, accidit vel sequitur conclusio : sic autem non, hoc est, in alio sensu acceptum, non accidit vel sequitur conclusio. Ethocconfirmatur : quoniam sic sumpsit multiplex et distinxit, et sic facit Cleophon mandrobulo suo, qui a discipulo (cui scripsit) nominavit eumdem : sic enim respondens minus cavebit sibi ab opponente, et facilius decipietur.

Oportet autem quarto documento ipso opponentes aliquando ab oratione proposita absistentes sive recedentes ad aliam materiam se transferendo, reliqua argumenta in illa materia non proposita incidere, hoc est, incidendo per diversa distinguere : et si praesenserit opponens, quod respondens in eis videt multiplicitatem, oportet sive opportunum est, quod opponens prius respondenti (hoc est, antequam respondens instat) instare alicui eorum argumentorum in alia materia : et sic procedere respondentem instando et distinguento : quia tunc iterum respondens confidens de opponente, minus cavebat sibi in proposito.

Conandum etiam quinto documento quandoque et ad alia se transferre sive ad aliam materiam ab eo quod dictum est propositum, in qua opponens plus abundet argumentis respondentibus ipsis quid ad quod se transfert opponens extra positum sumentibus (hoc est, concedentibus fierD vel ratiocinantibus fieri, hoc est, sive velit sive nolit respondens: et hoc faciendum in tali casu si aliquis opponentium non habeat argumentari sufficienter sive sufficiens et argumenta et efficacia argumentata. Et hoc documentum confirma-. tur per auctoritatem Lycophron, qui sapiens inmusicis hoc fecit : proposito enim sibi existente extollere sive laudare lyram, et non habente eo efficacia argumenta ad hoc, laudavit et extulit tibiam et tibicines, et intulit quod melior sit musica fidium sive chordarum quam fistularum, sicut in Ovidio magno dicitur, quod multo magis excolenda sit lyra. Sed in tali translatione ad eos respondentes quandoque exigunt ab opponentibus quid hoc faciat ad propositum, et quid per hoc intendant, ad quod conantur in illa materia argumentari : oportet assignare causam aliquam non recte intentam. Dictis enim ab opponente in quodam directe intentis causis, observabit se respondens audita illa causa, dicere contradictionem, hoc

est, dicere aliquid ex quo possit argui contradictio, quae contradictio quantum ad principalem intentionem universaliter accidit in elenchis agonistice : sed assignabit pro causa aliquid commune vel universale, ut hic, scilicet quod causa est translationis : quia intendit hoc quod dixit respondens negare in aliquo quod non est de proposito, aut quod intendit id aut aliud a proposito quod negavit respondens affirmare, vel aliud aliquid tale commune, quod non est determinata causa translationis : sicut si intentum sit, quoniam contrariorum eadem disciplina, non dicat hoc expresse esse causam translationis.

Sexto autem documento considerandum opponenti, quia non oportet conclusionem praeintentam praeinterrogare ut propositionem, sed sumere, et quasdam conclusiones oportet non interrogare simpliciter, sed uti eis audacter, ut aperte veris et concessis sive confessis ab omnibus : quia si interrogarentur, magis eis resistit opponens. Hae igitur sunt cautelae sumptae ex parte opponentis : et non est in eis quidquam dignum dubitatione nec numerus certus in talibus : quia multae similes possunt assignari. Dicamus igitur epilogando, quod ex quibus locis sophisticis trahuntur interrogationes, et quomodo (quantum ad cautelas) est interrogandum in agonisticis sive sophisticis exercitationibus sive disputationibus ad finem exercitii ordinatis, satis quantum ad propositam intentionem dictum est. Ex his enim facile est multa invenire.