CAPUT I.

De paralogismis aequivocationis.

Quia multiplicitas actualis est ante multiplicitatem potentialem et phantasticam,aequivocatio autem et amphibologia dicunt multiplicitatem actualem, caeterae autem fallaciae in dictione dicunt multiplicitatem vel potentialem vel phantasticam, ideo prius agendum de aequivocationis et amphibologiae paralogismis. Et quia aequivocatio in dictione, amphibologia autem in oratione, ideo prius de modis paralogismorum aequivocationis, quam amphibologiae est agendum.

Incipientes igitur de modis aequivocationis, dicimus quod secundum aequivocationem decipientes orationes sunt hujusmodi, quales nunc dicemus. Cum enim aequivocatio ab aequa vocatione dicatur, erit modus primus et principalis, quando vox sic aequaliter ad plura significata refertur, quod ad unumquodque refertur aequaliter, et non significat unum principaliter et aliud secundario, sicut modum aliquem principalis significati : talis enim dictio aequaliter plura significat secundum diffinitionem aequivocationis in Praedicamentis datam, quod aequivoca sunt, quorum solum nomen commune est, ratio autem substantiae significatae diversa : et secundum hos modos paralogismorum concluditur sophistice, quoniam discunt scientes, sic formando paralogismum : Grammatici discunt :

Grammatici sunt scientes : ergo scientes discunt. Ut autem ostendatur multiplicitas esse aequivocationis, patet quod discere est aequivocum, et in majori et in conclusione : discere enim aequivoce dicitur ad uti disciplina et ad accipere disciplinam. Dicimus enim eum discere qui secundum intellectum considerando actualiter utitur disciplina, et movetur ab habitu ad actum : et hoc discere est ad habitus radicationem : et sic verum est, quod Grammatici et scientes discunt. Cum autem dicitur disciplinam alicujus ignorati accipere, tunc falsum est quod Grammatici discunt : quia Grammatici scientiam non accipiunt hoc modo : etiam falsum est quod scientes discant. Patet ergo quod iste est primus modus aequivocationis, quia discere aequaliter se habet ad duo ista significata, uti disciplina, et accipere disciplinam.

Rursus secundus modus aequivocationis est, quando non aequaliter una vox plura significat, sed unum princip alit er, et aliud secundario, per quem modum sophistice concluditur, quoniam mala sunt bona, sic formando paralogismum : quaecumque expediunt, bona sunt : mala expediunt : ergo mala bona sunt. Probatio minoris : quia incisio membri putrescentis mala est, quia paenalis : et tamen expedit ut corpus non putrescat ex membro putrido. Probatur autem in paralogismo esse talis multiplicitas : quia expediens duplex est (hoc est, duo significat), scilicet id quod necessarium est si debeat haberi corporis sanitas, sicut membri incisio : et sic id quod est malum, expediens est frequenter : plerumque enim in malis accidit aliquid expediens esse. Et secundo modo principaliter in his quae in se bona sunt, dicemus esse expediens, sicut expedit virtuti studere et ditari et philosophari, et hujusmodi : tamen expediens dicitur principaliter in bonis, et secundario in malis quibusdam, eo quod conferunt aliquando mala secundum aliquid.

Amplius tertius modus est, ex eo quod dictio aliqua secundum se sumpta, significat unum solum et modo uno significandi, sed conjuncta cum alia dictione in oratione eadem, modos significandi accipit plures, et secundum hoc sophistice concludetur eumdem sedere et stare, et eumdem laborare infirmitate et sanum esse, sic formando paralogismum primum : quicumque surgebat stat : sedens surgebat: ergo sedens stat. Secundus autem sic formatur : quicumque sanabatur, sanus est : laborans sanabatur : ergo laborans sanus est. Quod autem in orationibus multiplicitas aequivocationis sit, sic ostenditur. Fiat enim vis in hoc quod dicitur, surgebat et sanabatur : haec enim quia sunt praeteriti imperfecti temporis, includunt in se praesens tempus, et sic in se duo habent tempora, praeteritum in parte, et praesens : unde si ponatur praeteritum quod in se non includat praesens, et dicatur, quicumque surrexit, stat, falsa est locutio. Similiter si dicitur sic : quicumque sanatus fuit, sanus est, falsa est propositio. Quando autem praeteritum imperfectum ponitur, tunc sunt verae in uno sensu : quia praeteritum imperfectum dicit actum incompletum includentem in se praesens ad quod continuatur actus. Quod autem in talibus sit multiplicitas aequivocationis, patet ex hoc quod laborantem, quod formatur a praeterito imperfecto, quodlibet facere aut pati, hoc est, adjunctum verbo activae vel passivae significationis, de praeterito non significat unum, sed plura : sed ratione duorum temporum quae in se claudit, ali-

quando significat praesens quod nunc instat, ut dicat eum qui nunc laborat, et sic falsa est, qui laborat sanus est : quia sequeretur quod nunc laborat, et nunc sanus est. Quandoque autem significat praeteritum, ut cum dicitur, qui laborabat prius sanus est nunc, et haec vera est. Et sic est etiam de ista, qui sedebat, stat. Et sic patet quod est hic multiplicitas aequivocationis in dictione quidem una, sed ex conjunctione dictionis ad aliam, quae si per se poneretur, non esset aequivoca : unde sanabatur laborans et non laborans secundum diversos sensus, et sanus est non laborans in hoc sensu, quod sanus est laborans, non nunc in praesenti in quo sanus est, sed laborans prius in praeterito in quo non sanus fuit.

Hi ergo tres modi sunt secundum aequivocationem ad quos omnes modi aequivocationis reducuntur. Et sufficientia eorum patet ex ipsa divisione : omne enim quod plura significat, aut significat omnia principaliter, aut unum prius et alia ex consequenti, aut significat ea secundum se, aut ex conjunctione cum aliquo.

Videntur insufficienter positi modi aequivocationis : quia ex diversa significatione casus vel numeri videtur provenire aequivocatio, sicut si dicam : quicumque sunt Episcopi, sunt sacerdotes : isti asini sunt Episcopi : ergo isti asini sunt sacerdotes. Hic enim modus ex diversitate consignificationis casus et numeri proveniens, sub nullo inductorum modorum videtur contineri. Et dicendum, quod hic modus sub primo modo prius inducto continetur : quia diversa significatio communiter sumitur ad significationem et consignificationem : quamvis enim dictio principaliter significet hoc quod dicit in recto, tamen significat etiam hoc quod dicit in obliquo, quamvis non primo, sed ex consequenti.

Unde patet quod aliter sumitur in sophisticis Elenchis aequivocatio, et in Praedicamentis. In praedicamentis enim sumitur prout impedit aliquod poni in genere uno praedicamenti, et hoc non facit nisi ex diversa principali significatione in re significata : hic autem sumitur prout est principium decipiendi, et hoc facit ex diverso modo consignificandi, et ex diversa significatione principali aequaliter : et ideo magis large sumitur hic aequivocatio quam ibi.