CAPUT I.

Qualiter hoc fit in locis sophisticis in distinctione.

Determinatis autem his de generatione paralogismorum secundum singulas fallacias, et reductione eorumdem in ignorantiam elenchi : quia non redarguitur per locum sophisticum in quo fallacia sive deceptio per fallaciam non generetur : redargui autem videtur in quo generatur deceptio : ideo in hoc tractatu ostendemus qualiter ex principio motivo (quod est fallacia) patitur quis deceptionem, et generatur in ipso in hoc quod decipitur fallacia quae sui apparentia principium est deceptionis.

Dicimus ergo quod fallacia sive deceptio talis fit in his quidem locis sophisticis qui secundum dictionem sunt. Et primo secundum aequivocationem et orationem amphihologicam, cum ab aliquo decipitur per multiplex aequivocationis vel amphibologiae, et non potest dividi sive distingui quod multipliciter dicitur : eo quod vocis incomplexae unitas, scilicet nominis vel verbi, vel unitas orationis in amphibologia, credere facit unitatem significationis et rei significatae sub dictione vel oratione, et non valens distinguere decipitur. Quaedam autem aequivocorum non est idoneum (hoc est, non est facile) dividere, et praecipue quae sunt aequivoca secundum analogiam, et in his maxime prima quae aliorum sunt principia, ut unum, et ens, et idem : quia in his et nomen unum et significatum unum et in uno, sed modis quibusdam illius quidem significatum importat multa, et unum, et ens, quod significat substantiam, et non significat accidens, nisi quia est modus unius et. entis quod est substantia : et hunc modum est difficile videre. Et idem est etiam de illis qui idem est effectus unius. In aequivocis autem quae sunt casu et fortuna aequivoca, eo quod nomen diversis institutionibus significat multa, eo quod talium nomen unum est, et ratio substantiae aperte diversa, facile est videre distinctionem.

In his autem locis sophisticis quae sunt secundum compositionem et divisionem, fallacia sive deceptio generatur in eo, sive ex ista apparentia, quod oratio secundum materiam notissima, nihil putatur differe, quando est composita secundum formam in distinctione probationis, et quando est divisa per distinctionem inferendo, sicut patet in plurimis distinctionibus in quibus est compositio fallens vel divisio fallens. Similiter est causa deceptionis in dictione una secundum materiam, non una autem secundum formam prolationis : in his unitas materiae causa est motiva : deceptio autem generatur ex hoc quod quis nescit distinguere, quod aliquid significatur acute vel remisse prolata, sicutin his deceptionibus quae sunt in paralogismis secundum accentum. In his

enim propter unitatem materialem vocis non alind videtur significare remissa gravi scilicet accentu, et intensa sive acuto accentu prolata : in nullo enim vel non in pluribus oratio (in qua talis distinctio ponitur) aliud significare videtur : diversas enim istae fallaciae deceptiones generant propter diversitatem motivorum sive apparentiarum quae sunt in ipsis.

Horum autem paralogismorum qui sunt secundum figuram dictionis, vel in terminatione, vel in significatione, vel in suppositione, difficile est alicui imperito dividere, hoc est per distinctionem comprehendere, quae similiter vel in figura terminationis vel in modo suppositionis similiter dicuntur, et quae sunt ista quae diversae ab illis vel consignificant, licet diverse terminentur : vel quae diverse ab illis significantur, ut sic unum significetur quid, et aliud quale vel quale quid : vel quae non eodem supponuntur, ut speciem unius praedicamenti vel generis mutat in alia. Qui enim potest hoc facere, quod sic distinguat quae unam habent appellationis sive dictionis significationem, ita quod pene dividat, hoc est, quae pene in figura dictionis similia sunt, illi proprie est videre verum. Sicut gratia exempli dicimus, quod omne quod in communi praedicatur vel subjicitur, hoc opinamur hoc aliquid significare, et intelligimus ipsum gratia suppositi poni, et unum aliquid, sicut in Praedicamentis dictum est : quia substantiae nomen secundum appellationis figuram videtur hoc aliquid significare : talia enim significant formam sive materiam quae communicabilis est suppositis, et per modum concreti dicuntur secundum figuram vocis, ut homo, corpus, substantia, animal : et ideo in ipso nomine inclinatio nem ad substantiam suppositam significant, propter quod hoc aliquid videntur significare : aliquando tamen significant ipsam essentiam : et ideo difficile est distinguere. Qui distinguere scit ea quae pene similia sunt, cum tamen diversa sunt, maxime sciet annuere sive dare in talibus quod dandum est, et negare quod negandum est : hoc autem maxime est in transcendentibus et in generalissimis , sicut patet quod unum et substantia quae est genus, maxime videtur sequi hoc aliquid : et etiam ipsum ens maxime videtur sequi hoc aliquid : quia hoc aliquid maxime est unum, et maxime substantia, et maxime ens : unde si aliquis in talibus distinguat significatum a supposito, et maxime annuit per distinctionem quid pro nomine accipiatur, maxime potest videre verum.

Propter quod etiam patet, quod hic qui secundum figuram dictionis ponitur, ponendus est in his locis sophisticis qui sunt secundum dictionem : quamvis in aliquibus conveniat cum locis sophisticis qui sunt extra dictionem. Et hoc probatur tribus rationibus. Primo quidem probatur hoc ex hoc, quoniam haec fallacia quae secundum figuram dictionis est, magis fit per deceptionem his quae cum aliis considerant, quam his quae per se apud seipsos considerant. Apud se autem considerat aliquis, quum non utitur sermone considerato apud seipsum : apud alium autem inquirens et considerans, oportet quod sermone utatur : quia consideratio quae est cum aliis, fit per orationes, in quibus propter figuram dictionis incidit deceptio : consideratio autem quae est per se,quando aliquis apud seipsum considerat . non minus est per ipsam rem, quam per sermonem : quinimo multo magis per rem ipsam consideratam, quam per seipsum consideratam.

Deinde secunda ratione accidit aliquando falli etiam per seipsum consideranti : sed hoc fit quando rem considerat in ipso sermone significatam, et non considerat eam absolutam a sermone : et ideo propter figuram sermonis etiam apud seipsum consideranti accidit figura sive deceptio : et sic iterum a sermone causatur apparens et non existens deceptio et fallacia generata in decepto.

Amplius adhuc tertia ad idem ratio est: quia haec fallacia habet apparentiam et motivum ad deceptionem quam generat ex similitudine non quidem significati vel consignificati vel suppositi, quia in illis est dissimilitudo : sed ex similitudine quae est in figura dictionis. Haec autem similitudo attenditur in dictione et figura dictionis, secundum quod figura dictionis in ante habitis (ubi locuti sumus de fallacia figurae dictionis) est exposita.

Haec autem probatio, ut diximus, facta est, ne credatur haec fallacia ponenda esse inter fallacias extra dictionem, cum quibus habet convenientiam in duobus : quorum unum est : quia sicut in locis sophisticis extra dictionem praemissae frequenter sunt verae, et non est aliquis defectus in eis, ut patet in figura accidentis : animal est genus : homo est animal: ergo homo est genus : hic autem ambae praemissae sunt verae, et defectus est in comparando praemissas ad conclusiones : ita est in fallacia figurae dictionis : non enim est defectus in praemissis, sed in comparando praemissas ad conclusionem, ut patet hic : musa et pOEta sunt ejusdem terminationis : ergo sunt ejusdem generis. Vel sic : iste non dat nisi quod habet, et non quod non habet : non autem habet unum solum : ergo non dat unum solum . Alia convenientia est in hoc, quod in aliis paralogismis figurae dictionis frequenter coincidunt loci sophistici extra dictionem, ut accidens et consequens.

Et ideo Zeno hanc fallaciam inter locos sophisticos extra dictionem posuit, sed erravit, sicut paulo ante probatum est: quia ipsa fallacia fit et apud se consideranti, et cum alio. Quamvis in omni sermone quo disputamus cum alio, fiat omnis fallacia secundum quod sermo instrumentum est quo utimur disputando : tamen sermo non semper est causa fallaciae. In fallaciis enim extra dictionem causa et motivum ad decipiendum, non est sermo, sed res, quamvis sermone ut

instrumento utamur ad exprimendum rem illam.