CAPUT VIII.

De exclusione dubiorum quae sunt circa fallacias compositionis et divisionis.

Attendendum est autem quoad solutionem dubiorum quae sunt circa has duas fallacias, quod multiplicitas potentialis in oratione, non facit nisi unam fallaciam, quae est accentus : et quamvis eadem videatur causa apparentiae in compositione et divisione, quae est identitas orationis secundum materiam in composita oratione et divisa, tamen compositio et divisio sunt fallaciae distinctae : et hoc est propter duas causas, scilicet quia non eadem causa apparentiae, sed diversa. Alia autem est, quia non est aliquid commune in uno cum quo illae duae fallaciae nominari possint. Unde quantum ad constitutionem unius loci sophistici non est simile de multiplicitate potentiali et actuali in oratione : oratio enim in qua multiplicitas est actualis, non habet nisi unam causam apparentiae : oratio autem in qua est multiplicitas potentialis, duas habet causas apparentiae : et hoc patebit in sequentibus.

Adhuc notandum, quod non est simile de multiplicitate potentiali in dictione et oratione : quia in dictione per accentum non est nisi una causa apparentiae : in oratione autem multiplici duae sunt causae apparentiae, et ideo duae fallaciae.

Adhuc autem notandum , quod licet semper simul sint compositio et divisio in oratione quantum ad hoc quod si compositio fallit, divisio solvit, et e converso : tamen non ita sunt simul, quod generaliter sit quod hoc quod componitur cum uno, dividatur ab alio in eadem oratione posito, sicut patet in modis tribus compositionis, et in tribus modis divisionis in ante habitis paulo ante positis : nec etiam omnis compositio falsa facit fallaciam compositionis, sicut patebit in sequentibus.

Si autem quis quaerat, quae sit propria causa apparentiae compositionis, et quae propria causa divisionis, et quae propria causa non existentiae compositionis, et quae divisionis ? Dicendum quod propria causa apparentiae compositionis est identitas orationis materialis divisae ad compositam, et e converso identitas materialis compositae ad divisam est causa apparentiae specialis in divisione. Causa autem non existentiae est diversitas in formali oratione et divisa et composita, sicut patet per antedicta.

Si autem quaeritur penes quid accipiantur modi compositionis et divisionis ? Satis patet per praedicta : quia divisum ab aliquo in oratione posito : aut non componitur cum aliquo in eadem posito, et sic est primus modus : aut componitur cum aliquo : et si componitur, aut componitur cum aliquo in oratione posito, aut non posito, sed subintelleeto. Et primo modo est secundus modus, altero autem modo tertius tam in compositione quam in divisione.

Sunt tamen qui dicunt, quod nihil componitur cum aliquo vel dividitur ab illo, nisi adjectivum verbi vel nominis : et hoc divisum a suo substantivo sua dependentia exigit ut cum altero componatur : quia per se stare non potest. Sed ad hoc dicendum, quod licet non possit esse per se, nisi componatur cum alio secundum constructionem : potest tamen esse per se et dividi secundum prolationem. Disjunctio autem in prolatione facit divisionem, sicut et continua prolatio facit compositionem secundum quod hic intenditur de compositione et divisione.

Adhuc specialiter circa primum modum compositionis notandum est : illius enim modi exemplum est posse non sc ri bentem scribere : et haec vera esse videtur et in sensu compositionis et in sensu divisionis. In sensu enim divisionis, secundum quod dividitur accusativus ab infmitivo, significatur quod ille qui nunc non scribit, potest scribere : et hoc est verum. In sensu vero compositionis, se- cundum quod accusativus componitur cum infmitivo eodem, nihil aliud significatur, nisi quod praedicatum dicti possit inesse subjecto : et hoc est non scribentem scribere posse : et hoc iterum verum est. Adhuc eadem extrema manent, hoc est, idem praedicatum et idem subjectum in sensu compositionis et in sensu divisionis : et manentibus eisdem extremis semper manet eadem falsitas et eadem veritas.

Sed ad hoc dicendum, quod diversus est sensus in compositione et divisione orationis primi modi compositionis : et non est verum quod in sensu compositionis non significet aliud quam quod praedicatum dicti possit inesse subjecto : significatur enim quod praedicatum dicti actualiter insit subjecto, quod est non scribentem : et hoc est possibile. Est enim sensus compositionis, non scribentem scribere est possibile, hoc est, dictum istius propositionis, non scribens scribit, est possibile, quod esse non potest, cum propositio sit impossibilis : et ideo dictum oportet esse impossibile. Nec etiam sunt eadem extrema, quae sunt praedicatum et subjectum. In sensu enim compositionis subjicitur tantum accusativus, non scribentem, et praedicatur hoc totum, scribere est possibile : et sic diversa sunt extrema compositae orationis et divisae.

Adhuc ulterius quaeritur in secundo modo in quo divisum ab uno componitur cum alio. In hoc enim videtur esse duplex compositio, et duplex divisio ex duarum causarum altera oportet quod proveniat, aut scilicet quod sint in oratione una determinatio et duo determinabilia, aut e converso duae determinationes et unum determinabile. Prioris modi exemplum est, ut quidquid vivit, semper est : hic est una determinatio quae est hoc adverbium, semper, et duo determinabilia, scilicet quod dico vivit, et hoc verbum, est: et in hoc exemplo quod supra tactum est, quadraginta virorum, centum reliquit divus Achilles. Si autem una fit determinatio, duo vero determi-

nabilia, considerandum est si illa determinabilia sic se habent ad invicem, quod unum sit pars alterius, aut non. Et si unum est pars alterius, tunc non contingit ibi duplex compositio et duplex divisio. Si autem non se habent ad invicem ut totum, sive quod unum sit pars alterius, sed sunt diversa vel disparata, tunc accidit multiplicitas ex praepositione vel postpositione determinationis. Ex praepositione sic, non unum hominem sedere sequitur ad istum hominem sedere : hic enim est mutiplicitas ex hoc, quod negatio potest referri ad totum vel ad partem. Ex postpositione autem determinationis accidit multiplicitas, ut hic, omne aliud quam animal quod et Socrates sunt duo, differt a Socrate : quia haec determinatio, quod, potest determinare hoc totum, aliud quam animal, vel partem ejus, scilicet animal.

Generaliter ergo loquendo quando una est determinatio et duo determinabilia, quorum unum se habet ut totum, reliquum ut pars : tunc dicendum, quod oratio dicitur composita ex compositione determinationis cum illo determinabili quod se habet ut totum, et ex divisione ejusdem ab illo dicitur omnino divisa : et secundum quod dividitur ab illo, non componitur cum aliquo alio, ut hic, non unum hominem esse, sequitur ad omnem hominem esse, ita quod punctum suspensivum statim ponatur post negationem sic, non, unum hominem esse, sequitur ad omnem hominem esse : hoc enim modo est oratio divisa, secundum quod est prolatio discontinua inter illud totum et negationem praecedentem. Si autem continue pronuntietur, sic est composita. Similiter autem quod subsequitur determinatio, ut hic, omne aliud quam animal (quod et Socrates sunt duo) differt a Socrate : secundum enim quod haec determinatio, quod, hic est pars totius relati, continue profertur cum toto hoc, aliud quam animal, sic est composita sub hoc sensu : omne aliud quam animal, quod et Socrates sunt duo, differt a Socrate : se- cundum autem quod pars ejus ad quod refertur, contine profertur cum relatione et non ut totum, sic est oratio divisa, secundum quod fit quaedam pausatio parva inter hoc quod dico, aliud, et hoc quod dico, quam, sic, omne aliud, quam animal quod et Socrates sunt duo, differt a Socrate.

Si vero sint duo determinabilia et sic se habeant, quod neutrum sit ut totum respectu alterius, sicut si sint duo substantiva, vel duo verba ad quae determinatio referri possit : tunc semper accidit multiplicitas ex interpositione determinationis, ut hic, quidquid vivit semper est : tunc enim non esset oratio multiplex, si praeponeretur vel postponeretur determinatio sic, semper quidquid vivit, est: vel sic, quidquid vivit, est semper.

Quando ergo sic est, quod determinatio ponitur inter determinabilia : tunc considerandum est utrum illa determinabilia se habent in oratione secundum aeque, ita quod neutrum sit principalius in oratione, aut unum est principalius alio. Si autem unum est principalius alio, tunc determinatione composita cum principaliori dicitur oratio composita, et ad divisionem ejusdem determinationis ab illo debet dici divisa. Et hujus causa est, quia determinatio de natura sua antecedens et dependens est ad alterum, et principalius magis natum est suscipere suam dependentiam, quam quod minus est principale. Si vero ita se habeant, quod neutrum sit magis principale, ut hic, posui te servum entem liberum: tunc considerandum est quod illorum magis hadebet naturam determinabilis, et hoc semper erit praecedens determinationem: natura enim determinabilis est semper praecedere determinationem suam ut subjectum praecedit formam: et tunc ex compositione determinationis cum magis determinabili dicitur oratio composita, et a divisione ejusdem ab eodem dicitur divisa.

Si vero accidat duplex compositio, vel duplex divisio, eo quod unum est determi-

nabile et duae determinationes : tunc accidit multiplicitas solum ex interpositione determinabilis inter duas determinationes, ut hic : quinquaginta virorum, centum reliquit divus Achilles : si enim determinabile praeponatur, non est oratio multiplex sic, virorum quinquaginta, centum reliquit divus Achilles : vel etiam postponatur, ut hic, quinquaginta, centum virorum reliquit divus Achilles : adjectivum enim et substantivum semper volunt simul coordinari immediate. Quando ergo determinabile ponitur inter duas determinationes, considerandum est quae illarum magis habeat determinationis, et ex compositione illius cum determinabili debet dici oratio composita, et ex divisione illius ab eodem debet dici oratio divisa: et haec determinatio quae magis habet naturam determinationis, semper erit sequens determinabile : eo quod de natura determinationis est, semper sequi suum determinabile, cum naturaliter sit posterior ipso. Et ex hoc patet, quod non omnis propositio falsa facit fallaciam compositionis, nec omnis divisio falsa facit fallaciam divisionis.

Et ex his tribus modis facile videtur de compositione et divisione si aliquid determinabilium duorum alterum se habeat ut totum, et alterum ut pars, vel non, et an sint duo determinabilia et duae determinationes, vel duo determinabilia et una determinatio, vel unum determinabile et duae determinationes. Et haec dicta sint de fallaciis compositionis et divisionis.