CAPUT V.

De quinque metis.

Quia finis est ad quem omnia quae in disputatione sunt referuntur, primo sumendum est quot sunt numero quae conjectant tanquam metas et fines, hi qui proponendo et respondendo in disputationibus ad se invicem determinant, et velut a praeculinis dentium decertant in se invicem se exacuentes. Haec autem sunt ad quae se invicem deducere et protrahere volunt, quinque numero. Primum quidem quod maxime intendunt, est redargutio, ut si sibiipsi contradicere cogatur : hoc enim maximam reputant gloriam, si alter alterum hoc facere cogat. Secundum autem est aperte falsum, ut si alter alterum ad se cogere possit ut aperte falsum dicat vel concedat. Tertium autem est inopinabile, si scilicet violentia argumentationis ad hoc deducatur, quod dicat inopinabile contra suam propriam, vel omnium vel sapientium opinionem existens. Quartum autem, quod minus praehabitis intendunt, est solOEcismus, ut scilicet saltem incongrue et contra grammaticae regulas aliquid dicat. Quintum (quod prae omnibus minus intenditur a sophista opponente) facere vel cogere sophistam nugari : nugari autem facere, est cogere, respondentem facili repetitione idem dicere frequenter. Singulum autem eorum quae metas esse dicimus, non attendit sophistatantum secundum veritatem cogere, quod si sit aliquod quod dixit, et cogatur praeconcessum dicere quod non sit, vel cogatur falsum dicere, vel inopinabile, vel solaecismum, vel nugari, et sic negare quod concessit : sed si non potest aliud, cogatur ad hoc, quod horum aliquid pati videatur.

Attendendum autem hic, quod per quodlibet quorum potest, primum intendit sophista redire et inferre redargutionem : ut si ad falsum ducat, inferat quod non sequitur falsum nisi ex falso, et sic hoc quod concessit respondens sit falsum, et ideo cogatur negare praeconcessum, et sic redarguatur. Similiter si ad inopinabile ducat, et inferat quod inopinabile non nisi ex inopinabili sequitur, et sic quod inopinabile sit praeconcessum,

et sic idem negare cogatur quod praeconcessit. Similiter si ad solOEcismum ducit, intendit quod nihil signaverit in praeconcesso, et sic quod praeconcessit negare cogatur. Et idem est in nugari, quia per hoc improbare vult quod praeconcessit : quia inutile fuit, et sic praeconcessum sit negandum. Ex quo patet, quod in omnibus aliis intendit primum : ipsum autem primum intendit principaliter : et ideo loci sophistici qui sunt fallaciae, non ponuntur nisi ad redargutionem. Ad alias autem metas aliae viae ponuntur, et non fallaciae.

Si autem aliquis objiciat et dicat quod quicumque concedit contradictoria, eo ipso dicit oppositum essefalsum, et e converso : et sic omnis redargutio ducitur ad falsum : et sic falsum et redargutio non sunt metae diversae. Dicendum q uod licet talis dicat falsum, non tamen dicit falsum prout est meta secundum se. Dicit enim falsum secundum quod falsum est in comparatione ad praeconcessum, quia impossibile est contradictoria esse simul vera. Quando autem falsum secundum se est meta, est falsum non relatum ad praeconcessum, sed simpliciter et aperte falsum : et boc non est verum in contradictoriis, quia saepe utrumque contradictoriorum est possibile : et tamen ambo simul esse vera non possunt.

Similiter si aliquis objiciat quod omne inopinabile est falsum, et ideo falsum et inopinabile sunt meta una. Dicendum quod falsum est : quia saepe falsum et etiam impossibile est opinabile : sicut solem esse majorem terra, necessarium est et demonstrativum : et contradictorium ejus est impossibile, et tamen est opinabile pluribus: et boc sufficit ad boc, quod sit opinabile : omne enim quod pluribus opinabile est, opinabile est et non convertitur.

Si vero quis objiciat de solOEcismo, quod non est de intentione logici, Dicendum quod est secundum quod impedimentum verae significationis in oratione perfecta : sic enim est meta, quia logi- cus sophista intendit hoc modo qui dictus est, convenientiam in oratione: secundum autem quod vitium est in consignificatis orationis, sic est de intentione grammatici. Cum autem barbarismus sit vitium in dictione, et sic vitia annexa barbarismo sicut et solOEcismo, non tamen potest accipi meta juxta ea : quia non sunt in oratione perfecta quae est conclusio syllogismi, sed in dictione, cujus conversio non est per syllogismum aut metam, intendit ducere sophista per syllogismum, sicut jam dictum est.

Similiter si objiciatur de eo quod est facere nugari : quia si penes inutilem repetitionem accepta estmeta, videtur quod etiam penes omissionem alicujus necessariorum vel utilium debeat esse meta : et sic sex metae esse videntur. Dicendum ad hoc, quod meta est in oratione perfecta, ut dictum est : si autem aliquid utilium in oratione dimittatur, jam non erit oratio perfecta ad significandum id quodponit respondens, et sic non potest esse meta.

Sufficientia autem numeri metarum hoc modo accipitur. Cum enim meta sit inconveniens conclusio : conclusio autem oratio perfecta: aut ergo erit inconveniens in re, aut in oratione. Si in oratione : aut erit penes substantiam vocis, aut penes accidentia, quibus vox ad vocem adjicitur. Et penes accidentia inconveniens est solOEcismus. Penes substantiam autem : aut penes vitium in abundantia, et sic est nugatio : aut penes diminutionem, et non erit vitium in oratione perfecta quae est conclusio : quia subtracto aliquo necessariorum non remanet oratio perfecta. Si autem est inconveniens conclusio in re : aut erit in re absolute, et sic est falsum: aut in comparatione ad respondentem : et hoc dupliciter: aut enim refertur inconveniens ad respondentis positionem, et sic est inopinabile : aut refertur ad praeconcessum vel praenegatum, et sic est redargutio. Et sic patet quod dubium esse poterat de metis vel de finibus litigiosarum disputationum,

quae quamvis sint secundum quod sunt termini actus disputantis, tamen fines esse non possunt bene intendentis nisi per accidens, ut scilicet apparente eo quod est inconveniens, redeant ad veritatem.

Tamen scias, quod ut vitia sunt fines sophistae, qui in victoriam videtur consequi et gloriam. Non enim inconveniens est, quod vitium sit finis corruptae intentionis. Intentio autem sophistae corrupta est, cum meta proprie loquendo non sit finis, sed terminus ad quem ducere conatur opponens respondentem, ut victus videatur : et talis meta bonum per se esse non potest : et si est bonum, est bonum per accidens, ut dictum est per singula in communi.

Ex dictis patet quod sophistae maximo : volunt videri redarguentes, quia in redargutione videtur esse gloria. Secundo autem appetunt aperte falsum aliquid monstrare dicere respondentem, quia ex hoc videtur opponens gloriosus coram audientibus. Tertium autem quod intendit, est deducere respondentem, quod dicat aliquid praeter opinionem et maxime suam vel omnium. Quartum autem est solOEcismo uti facere respondentem : hoc autem est facere secundum locutionem sive orationem perfectam in accentibus orationis facere barbarizare sive incongrue loqui. Ultimum autem quod intendit, est frequenter idem cogere dicere nugando.