CAPUT IV.

De generibus disputationum.

Incipientes a disputatione in qua sophista opus appetit sapientis apparenter, dicemus quod disputationum sunt quatuor genera, scilicet doctrinales, dialecticae, tentativae, litigiosae : quae genera penes suos fines distinguuntur: eo quod disputatio motus est, cujus motor est opponens, mobile autem quod movetur, est respondens : finis autem motus qui est terminus motus, habitus est, quem aut facere aut experiri intendit opponens in respondente. Et quia omnis motus fine suo sive termino et distinguitur et specificatur et determinatur et nominatur, ideo etiam disputatio sic est distinguenda. Haec autem dicuntur genera et non species : quia unaquaeque earum disputationum plures habet sub se species. Et quia ad aliud tendit conatus opponentis, et ad aliud conatus respondentis in pluribus earum, ideo etiam genera et non genus dicuntur proprie.

Doctrinales quidem dicuntur quae ex propriis principiis sunt uniuscujusque disciplinae : quia si etiam sunt ex communibus, illa in qualibet scientia necesse est appropriare, et ex eis procedere sicut ex propriis, et non sunt ex his quae respondenti videntur, hoc est, quia respondenti videntur : quia cum ipsa sint nota, doctrinalis non interrogat nec expectat consensum respondentis : et ideo procedit, sive respondenti videantur, sive non : quae si etiam negaret respondens, probari non possent: cum sint prima et immediata. Unde in talibus oportet respondentem discentem sive disciplinaliter accipientem credere et probationem per syllogismum ab opponente non requirere.

Dialecticae autem disputationes sunt, quae sunt ex probabilibus collectivae contradictionum (hoc est, ad utramque partem contradictionis opponentes) non quidem ad redarguendum ut sophista facit ad metam ducens redargutionis, sed ut ad utramque partem contradictionis disputans eligat, quod verius est de utraque parte contradictionis.

Tentativae autem disputationes ex his communibus vel propriis quae videntur

respondenti, et quae necessarium est scire eum qui simulat vel dicit se habere scientiam (hoc est, quibus nescitis pro certo accipitur experimentum ignorantiae) et quibus scitis non propter hoc habetur experimentum scientiae : et haec sunt communia : quia illis nescitis ignoratur ars sive scientia, et illis scitis non sequitur quod propter hoc sciatur ars vel scientia. Quomodo autem tentativa sit circa, talia, determinatum est in aliis quae de Topicis jam habita sunt : si tamen circa propria tentat aliquando demonstrator et singula propria, tunc acciperet experimentum scientiae, quae si nescirentur, nesciretur ars, et quibus scitis etiam ipsa consequenter scitur ars.

Litigiosae autem disputationes, quae sunt ex his quae videntur probabilia per locum sophisticum, non sunt autem vere et secundum esse probabilia : syllogizant enim ad minus syllogismum verum factum secundum formam et materiam, quam svllogismus quaerit in oratione : procedunt enim ex duabus propositionibus secundum vocem communicantibus in termino uno, quod est medium duorum terminorum, in quibus a se invicem differunt propositiones : et haec est vera quantum ad vocem forma et materia syllogismi, quando in qualitate et quantitate debitis ad modum alicujus figurae combinantur : et ideo syllogizant vere hac veritate syllogismi sophistici, quamvis non veritate probantis syllogizent.

Istarum autem disputationum sufficientia penes terminos et fines accipitur : quia disputans movendo respondentem, aut intendit facere habitum, aut experiri si vere inest sibi habitus quem dicit esse factum. Si autem intendit facere habitum, tunc ille habitus aut est necessarius et immobilis, et sic est doctrinalis : aut est vincens cum ex probabilibus per necessariam consequentiam, et tunc est dialectica deficiens a necessitate consequentis quae est in doctrinali, et retinens necessitatem consequentiae : aut intendit facere habitum qui videtur et non est, qui qui- dem generatur ex his quae sequuntur in voce, et ideo in re sequi videntur et non sequuntur : et tunc est disputatio litigiosa. Si autem intendat experiri habitum qui factus dicitur esse, erit disputatio tentativa.

Et notandum, quod penes idem videtur esse divisio syllogismi et divisio disputationis quantum ad materiam : et tamen syllogismus dividitur in Topicis, et disputatio dividitur hic : quia cum syllogismus et maxime syllogismus probans, per prius et posterius dicatur de demonstrativo et dialectico et litigioso, syllogismus dialecticus medius est ut mutans quantum materia permittit demonstrativum : cum autem mutatur litigiosus : et sic ut medium refertur ad utrumque, et sic in consideratione ipsius omnes differentiae syllogismi considerantur. Propter quod in scientia de syllogismo dialectico conveniens fuit syllogismum in suas dividere differentias : quia aliter nesciretur cum quibus ut extremis syllogismus dialecticus communicat. Disputatio etiam dicitur per prius et posterius de generibus disputationum, sed per prius dicitur de disputatione litigiosa. In his autem quae per prius et posterius dicuntur, commune quidem est in uno, et in aliis est secundum proportionem ad illud : nec sciri possunt modi secundorum, nisi cum principali : et ideo hic conveniens fuit distinguere modos disputationum.

Si autem quis contra hoc objiciens dicat, quod haec divisio syllogismi debuit poni in libro Posteriorum, et non in libro Topicorum, Dicimus quod hoc esset verum, si syllogismus non divideretur, nisi vere probans : quia tunc syllogismus non esset vere syllogismus : nunc autem quia dividitur ut inferens, qualis supponitur ex scientia libri Priorum, ideo competentius dividitur in libro Topicorum, in quo de syllogismo agitur, qui communicat cum aliis duobus syllogismis.

Et si quaeratur, quare non determinatur genus disputationis ad quod sicut subjectum pertineat paralogismus disci-

plinae ? Dicendum quod haec quaestio falsum supponit : pertinet enim paralogismus disciplinae adtentativam disputationem, secundum quod tentat in propriis sumens opposita principiorum, quae si concedat respondens, accipitur experimentum ignorantiae ipsius.

Adhuc autem si quaeratur, quare non determinatur proprius syllogismus tentativae disputationis ? Dicendum quod non est aliquis nec potest esse proprius syllogismus tentativae disputationis : si enim tentat circa communia, tentat per syllogismum dialecticum : si vero tentat circa propria ex communibus, adhuc tentat per syllogismum dialecticum propriis adaptatum ut si circa hoc tentet, quod est triangulum habere tres angulos aequales duobus rectis, sic procedat : omne proprium inest universaliter ei cujus est proprium: habere tres duobus rectis aequales, est proprium triangulo : ergo inest ei universaliter. Adhuc si tentat ad experimentum ignorantiae circa communia, sumit syllogismum sophisticum potestate in materia : proponet enim propositiones falsas, quas si concedit respondens, satis habetur experimentum ignorantiae ipsius. Et sic patet quod nullus est syllogismus de his qui dicti sunt, quo non aliquando utatur tentator : et ideo non est aliquis syllogismus specialiter tentativus.

Sic autem determinatis et distinctis generibus disputationum, ut accipiamus illam quam intendimus, de demonstrativis quidem disputationibus in Analyticis Posterioribus dictum est : de dialecticis autem et tentativis in aliis (hoc est, in libro Topicorum) satis dictum est, et in universali, et in particulari secundum singula problemata : de agnosticis autem et litigiosis disputationibus nunc in scientia hujus libri dicemus.