CAPUT II.

Qualiter generatur deceptio per fallacias extra dictionem.

Ad sciendum autem qualiter generatur fallacia quae est deceptio in respondente, praenotandum est, quod licet in omni fallacia tam in dictione quam extra dictionem, generetur deceptio ex hoc quod discerni non possunt idem et diversum : in fallaciis quidem in dictione, ex hoc quod non potest discerni idem in sermone et diversum in re : in fallaciis autem extra dictionem, eo quod non potest discerni idem et diversum partim secundum rem et partim secundum sermonem : tamen in fallacia accidentis specialiter facit deceptionem, eo quod non potest discerni specialis quaedam identitas et specialis quaedam diversitas, hoc est, quod discerni non potest identitas medii ad extrema vel inter accidens et subjectum, et inter antecedens et consequens : et hoc modo per idem et diversum non decipiunt nisi duae fallaciae, scilicet fallacia accidentis, et fallacia consequentis.

Hoc modo praenotato dicimus, quod in his quae sunt secundum accidens deceptio fit in respondente sive fallacia : eo quod ipse respondens non potest dijudicare idem et diversum, et non potest dijudicare multa et unum : neque potest dividere quaelibet secundum quae insunt praedicationibus (hoc est, praedicatis) et rei subjectae accidere : haec enim tria in diversis paralogismis accidentis necesse est discernere eum qui non decipitur. Haec enim tria ponit Aristoteles, et possunt hic referri ad idem et ad diversum. Si ad idem intentum illa referantur, tunc sequens est determinatio quaedam praecedentis, ita quod idem diversum determinetur per multa et unum, et multa et unum determinentur per ea quae insunt praedicatis : et putantur per hoc etiam subjectis inesse: potest enim intelligi per idem et diversum identitas accidentis ad subjectum sive medii ad extrema: medium enim convenit utrique extremo : et in hac convenientia est idem : secundum tamen quod in fallacia accidentis convenit uni extremo, secundum hoc convenit ei oppositum alterius extremi, ut in praehabitis de fallacia accidentis dictum est : et in hoc consistit diversitas : qui enim habet identitatem, et hanc diversitatem considerare et discernere non valet, decipitur. Potest etiam per unum et multa intendere accidens et subjectum : subjectum enim et accidens secundum quod comparantur ad accidens quod eis similiter inest, sicut ad accidens quod sequitur subjectum et accidens, sic sunt unum : et non solum unum est idem alteri, sed in tertio sunt unum : secundum autem quod idem subjectum et accidens comparantur ad aliquid ( quod eis dissimiliter inest) sunt multa, et non solum est unum diversum ab altero : et hoc specificatur per verbum sequens : eo enim ipso quod aliquis impotens est discernere quae similiter attribuuntur rei subjectae et accidenti inesse simpliciter, eo ipso impotens est discernere inter unum et multa : et sic per haec tria verba intenditur unum magis specificatum.

Possunt etiam per haec tria verba intendi diversa genera paralogismorum accidentis : per hoc enim quod dicit unum et multa, dicunt quidam intendi paralogismos accentus, qui procedit a divisis ad conjunctum : ut canis est tuus, et est pater : ergo est tuus pater. Per hoc autem quod dicitur idem et diversum, dicunt intendi paralogismos in quibus infertur aliquid modo syllogistice, ut hoc : musicum est nigrum : album est musicum : ergo album nigrum. Cum autem dicitur, neque quaelibet praedicationibus omnia haec et rei subjectae accidere, dicunt intendi paralogismos accidentis, qui communem faciunt deceptionem secundum utrumque modum. Prius tamen di-

ctum, quod scilicet unum per alterum specificetur, est probabilius.

Similiter autem generatur fallacia sive deceptio in paralogismis secundum consequens : pars enim quaedam accidentis est consequens, ut in antehabitis de consequente dictum. Tamen sciendum, quod fallacia consequentis non peccat penes omnes praedictas conditiones quae sunt idem et diversum, et unum et multa, quaecumque insunt praedicatis et rei similiter inesse : sed peccat tantum penes duas ex illis : penes enim hanc, quod impotens est quis judicare, quod quaecumque praedicatis insunt, omnia haec similiter et rei subjectae inesse, non decipitur aliquis secundum consequens , sed penes hoc quod impotens est dijudicare inter idem et diversum, et unum et multa : eo enim decipitur quis secundum consequens, quod nescit dijudicare identitatem antecedentis ad consequens, quae consistit in hoc quod ubicumque est antecedens, ibi necesse est esse consequens: et inter divisionem antecedentis ad consequens, quae consistit in hoc, quod non est necesse esse antecedens, ubicumque fuerit consequens : et iterum quis in hoc decipitur : quia nescit discernere inter antecedentis necessitatem et consequentis. Amplius autem, sicut in ante habitis dictum est, consequens semper in pluribus esse videtur : et probatur sic, hoc est, probari videtur secundum apparentiam : si enim hoc consequens ab illo antecedente non separatur, putatur quod nec ab illo quod est consequens, separetur alterum quod est antecedens : et sic generatur deceptio : quia licet antecedens non separetur a consequente, tamen consequens semper separetur ab antecedente : eo quod in pluribus est.

In his autem paralogismis qui fiunt secundum diminutionem et omnes elenchi : similiter autem in his paralogismis qui sunt secundum quid et simpliciter, generatur deceptio et fallacia, ut dicit Aristoteles, in eo quod pene, hoc est, in eo quod quis nescit distinguere inter identitatem simpliciter et veram identitatem partialem quae est secundum quid. Similiter autem in ignorantia elenchi deceptio fit : eo quod quis nescit determinare inter opposita sumpta simpliciter, et sumpta cum determinationibus propriis quae inferunt suum simpliciter. In fallacia enim secundum quid et simpliciter concedimus universaliter sive simpliciter conclusionem, quod nihil consignificet quid (hoc est,secundum quid) aut quomodo, aut quo loco, aut ut nunc : et ideo decipimur.

Similiter fit deceptio in his paralogismis qui sumunt id quod est in principio in eo quod pene : quia enim videmus quod illatio illius syllogismi est necessaria, putamus quod sit probans syllogismus simpliciter, cum tamen non sit : et ideo deceptio fit in eo quod pone partialem identitatem per ipsum putamus in toto esse idem, cum sit diversum.Similiter autem in non causis et causis decipimur in eo quod pene: quia videmus, quod ex quibusdam praemissis conclusio sequitur necessario, sicut in syllogismo vero ; ideo putamus nullam esse fallaciam, vel etiam propter partialem convenientiam non causae cum propositione quae est causa, putamus non causam esse causam simpliciter : et fit iterum deceptio in eo qui quod pene idem est, nescit distinguere ab eo quod simpliciter est idem. Eodem modo generatur deceptio in omnibus paralogismis quicumque fuerint secundum plures interrogationes ut unam : in his enim fit deceptio in quod pene, quando quis nescit distinguere inter propositionem quae est una, et inter propositionem quae est plures : propter partialem convenientiam quae est inter illas.

In his omnibus locis sophisticis quinque fit fallacia deceptionis in eo quod pene : eo quod in istis non substantialiter discernimus neque propositionis neque syllogismi veri diffinitionem propter praedictam causam quae est convenientia partialis unitatis ad unitatem simpliciter.

Quamvis autem haec causa communis sit in omnibus locis sophisticis quinque qui dicti sunt, aliam tamen et aliam hoc quod dictum est pene, notat in diversis identitatem: partialis enim identitas in his dupliciter est: quaedam enim est identitas partialis alicujus dicti cum determinatione ad dictum simpliciter sine determinatione : et haec est duplex : quia est determinatio impropria, et est determinatio propria penes identitatem dicti, non tamen propria determinatione : et dictum simpliciter decipit in fallacia secundum quid et simpliciter. Est autem identitas dicti cum determinatione propria ad idem dictum simpliciter : et sic decipit ignorantia elenchi si fuerit partialis identitas. Alio modo fit partialis identitas propositionis plures quae est una : et penes hoc decipit fallacia secundum plures interrogationes ut unam. Si autem adhuc tertio modo sumatur partialis identitas, quando scilicet aliquid videtur syllogismus, et non est : hoc contingit dupliciter, scilicet aut penes syllogismum notificantem, et sic peccat petitio ejus quod est in principio: aut penes syllogismum in eo quod non probat, et sic decipit non causa ut causa : quia contra talem peccat identitatem partialem.