COMMENTARIUS.

(d) Respondet ergo ad quaestionem, eic. Statuit hic primam conclusionem, quod natura humana ex puris naturalibus sit susceptiva beatitudinis, etc. Circa hanc conclusionem tot sunt modi dicendi, ut omnia pene vertant in dubium, et maximam pariant confusionem; invenerunt enim tot munera et functiones luminis gloriae, ut difficile sit recensere, ne dicam in re tam obscura impugnare. Quantum ad praesens institutum, aliqui tenent lumen gloriae esse susceptivum visionis: alii dicunt esse dispositionem ad recipiendam visionem, sicut calor est dispositio ad recipiendam formam ignis ; alii dicunt esse dispositionem primo et per se ; alii docent esse dispositionem secundario. Inter primario et secundario disponere, hoc interest, ut lumen gloriae primo ordinetur tanquam dispositio ad recipiendam ipsam visionem: disponere secundario est lumen gloriae ordinari ad recipiendam essentiam divinam per modum actus primi uniti potentiae, secundario vero ad recipiendam ipsam visionem. Varios hos modos magis in specie adducit Suarez in 1. part. lib. 2. de attributis negativis Dei, cap. 15. et Aegidius lib. 9. de beatitudine quaest. 5. art. 9. sig. 1. qui tenet sig. 3. lumen gloriae esse dispositionem ad visionem ; et assertione 2. non esse dispositionem per modum receptivi ; conclusione vero 3. esse dispositionem primo ordinatam ad recipiendam visionem, et non solum secundario.

Conclusio Doctoris est negativa, quam docet alias saepe,praesertim in 3. dist. 14. et quodlibelo 14. et hic in littera, quem in hoc sequitur Capreolus in hac dist. quaest. 4. art. 3. ad 1 . Scoti, Hispalensis quaest. 4. Soncinas ibidem, Sotus quaest. 2. art. 4. Molina 1. part. q. 12. art. 5. dispul. 1. Ferrariensis 3. contra Gentes, cap. 54. Vasquez 1. part. dispul. 43. cap. 1. Durand. in hac dist. quaest. 2. eamque magis probat Suarez loco citato n. 27. Pezantius 1. part. quaest. 12. a. 5. disput.1. Salas 1. 2. tractatu secundo, disputat. 5. sect. 3. et potest dici communis, licet pauci moderni transierint in oppositum, ut Cabrera, Ledesma, Nacarrete Loria.

Probat Doctor conclusionem nihilo superaddito : Natura humana est capax beatitudinis, et idem de Angelica: ergo non recipit beatitudinem mediante lumine tanquam receptivo. Antecedens patet, sive enim creatura spiritualis habeat inclinationem passivam naturalem ( ut supra q. praeced. probatum est habere, et q. 9. ) sive obedientialem ad beatitudinem: tam una quam altera reducitur ad actum immediate per formam, ad quam est: tam una quam altera etiam convenit ab intrinseco, qua est substantia spiritualis creata, et non per aliquam rem superadditam, quia illae potentiae passivae sunt proprietates naturales convenientes praecise per principia intrinseca subjecti, ideoque ipsa creatura est, et dicitur beatificabilis et unibilis beatitudini objectivae. Deinde, beatitudo consistit in operatione; ergo debet recipi in potentia immediate, cujus est operari: alias eadem ratione, qua diceretur recipi in habitu, ut subjecto immediato, posset etiam dici beatitudinem consistere in aliquo, quod recipitur in essentia, et mediante essentia communicari potentiae, vel certe consistere in aliquo habitu ipsius potentiae. Consequentia probatur, quia negatur hoc communiter, quia nihil potest tendere, aut uniri objecto beatifico immediate, nisi potentia mediante operatione, et qua operatur: si autem habitus esset immediatum susceptivum operationis, hoc esset falsum: ergo, etc.

Deinde, quia in via non recipitur per habitum actus tanquam per principium receptivum, quia si loquamur de habitu acquisito, sequitur actum, ex quo fit: si de supernaturali, actus tam fidei quam spei et charitatis supponitur in peccatore in sui conversione ante habitus: eadem autem forma respicit idem subjectum uniformiter, et secundum eamdem rationem susceptivi.

Deinde, susceptivum quod ordinatur ad plures formas ordinatas, maxime ordinatur ad perfectissimam ; sed voluntas ordinatur immediate, et seipsa ad multas volitiones, et intellectus ad multas intellectiones, quas immediate recipit se ipso, et non mediante alio subjecto, ut patet ex ratione jam praemissa, ut contingit in via, antequam insint habitus ; ergo maxime ordinantur ad recipiendam immediate beatitudinem, quae est perfectissimus actus potentiarum. Probatur consequentia, quia appetitus naturalis potentiae, et passivus uniformiter se habet ad ea, quae sunt ad finem, et non est alius ad ipsum finem, quia idem appetitus, secundum quem tendit in finem, est idem ipse qui quietatur in fine. Vel aliter sic, eodem appetitu inclinatur in primum suum objectum, appetitu, inquam, passivo, quo inclinatur in alia contenta sub primo objecto; ergo sub eadem ratione receptivi unitur tam bono in communi quam bono in particulari, et consequenter seipsa potentia recipit perfectionem, quae consistit in sua operatione ab objecto in communi et particulari. Et si dicas mediante potentia obedientiali recipere perfectionem a primo ente,

non refert quantum ad praesens, quia intenditur tantum quod seipsa recipiat, et non mediante alio receptivo; ergo sicut in via perficitur immediate a primo ente, tanquam immediatum susceptivum operationis supernaturalis, et non mediante habitu, ita etiam dicendum erit quoad operationem in patria. Unde sententia opposita nescio quo fundamento Theologico aut Philosophico possit sustineri, nam si habitus est immediatum susceptivum operationis, ut recte Doctor, tunc habitus fruitur Deo, videt Deam, non potentia,

nisi secundum quid, et denominative, sicut homo intelligit mediante anima, anima vero et Angelus mediante intellectu ; illud neque Scriptura constat, neque Philosophus admitteret. Sequenda autem est ratio naturalis, quae ostendit potentias esse immediatum receptivum suarum operationum, cum neque ex revelatione corrigatur, neque ex ratione operationis in specie apparet aliquod vestigium, unde requirat aliud receptivum immediatum et diversum, sed potius ex ipsa operatione, quae consistit in actu vitali sequitur contrarium. Si enim a solo habitu producitur, ita ut habitus sit totalis ratio et virtus producendi, sicut calor in aqua ratio calefaciendi, ut contendit praedicta sententia, et insuper habitus sit totale et immediatum susceptivum beatitudinis, tunc sequitur evidenter beatitudinem non esse operationem aut actum vitalem; imo quod magis est, potentiam non videre Deum, aut tendere in ipsum tendentia, quae sit propria ipsius potentiae, et distincta a tendentia habitus magis quam anima secundum substantiam, ut distinguitur ab intellectu, tenderet in Deum ut objectum, quod est contra suppositionem communem Doctorum in hac materia. Nam si anima posset unione propria et peculiari uniri Deo per modum objecti beatifici, proculdubio in illa principalius statuenda esset beatitudo formalis, et in unione, quae est praecise secundum tendentiam potentiae. In proposito idem sequitur inconveniens, quia sicut habitus est genere diversus a potentia, si esset immediatum susceptivum operationis, tunc habitus immediate tendentia propria tenderet in Deum ut objectum est, et beatitudo objectiva: quae tendentia est genere toto diversa a tendentia potentiae, et consequenter non reduceret in actum diversum tendentiae, potentiam, ipse actus, ut recipitur in habitu, quia quod convenit per medium, tanquam extremum alteri, nequit aliter alteri convenire in genere causae, aut effectus formalis consequentis, quam ut convenit medio, et per ipsum medium.

Ex his patet impugnatio.alterius modi explicandi hanc sententiam, quatenus di-L ceretur beatitudo convenire potentiae et habitui tanquam totali suceptivo, perinde absurdum est, imo magis inconveniens adducit. Primo, operatio competit suo receptivo per modum formae accidentalis, sed potentia et habitus non faciunt aliquod unum ens per se, sed totum per accidens ; ergo non potest totum hoc facere aliquod unum per se per modum unius subjecti, respectu ejusdem formae simplicis, qualis est beatitudo ; ergo nequit sic inesse toti primo per modum subjecti simplicis ; ergo tantum per modum diversorum inest, ita ut inhaereat immediate utrique seorsim, et inhaerentia diversa. Hoc repugnat accidenti, naturaliter saltem ; ergo, etc. in altero habet rationem adaequati et sufficientis subjecti, et sic illi soli inhaeret, aut inhaerere exigit naturaliter. Deinde, ideo inesset utrique immediate, quia utrumque in ratione receptibilis seu potentiae passivae, in ordine ad illam formam, non diversificantur, sicut neque hoc et illud corpus, ut recipit superficiem, neque hic et ille intellectus, ut recipit operationem naturalem. Sed hoc nequit dici, quia neque inclinatio passiva aut activa potentiae propria, communicat cum inclinatione habitus, quantum ad similitudinem ; habitus enim ordinis supernaturalis, neque natus est tendere in objectum vitaliter, sicut potentiae competit, neque dicit ordinem beatificabilis ad objectum ut finem, sicut potentia est beatificabilis: ergo non eumdem effectum formalem tribuit forma potentiae secundum exigentiam potentiae, quem tribuit habitui, qui non est beatificabilis, neque vitalis, aut principium vitae, aut vita in seipso. Unde sequitur quod actus inquantum praecise inest potentiae, sit beatitudo, et non ut inest habitui: ergo superfluit inesse ejus quod est habitus ut subjecti, quia neque inesse entis requiritur, cum possit manere per inhaerentiam ad potentiam, ad quam non facit habitus, neque etiam facit inhaerentia, aut effectus quicumque ejus ad habitum, ad rationem beatificandi potentiam. Accedit ulterius quod nulla qualitas inest alteri ut subjecto, quidquid sit de ratione accidentis diversi generis, quia totum genus qualitatis absolutae saltem, dependet ex ratione sua ad aliquod subjectum prius naturaliter ad ipsum totum genus.

Liberius ergo inveniuntur hi modi dicendi, quam fundantur in certis aliquibus principiis; unde merito communiter rejiciuntur quamvis paucis placent, ex eo quod in quaestione obscura liberum sit conjectari; spectanda tamen sunt principia communia, quae non debent praeteriri, nisi certiora in specie occurrant.

Secundus modus principalis dicendi, quo dicitur habitus esse dispositio materialis, majorem inde apparentiam sortitur, quatenus excludit plura inconvenientia, quae sequuntur ad modum praemissum, et facilius evadit difficultates objectas ; sed neque inde etiam sufficienter adstruitur, quia facilius est evadere difficultates, quam eas solvere per certa aliqua principia. Illam rationem adductam supra de habitibus dicit Suarez esse solubilem in quinta explicatione, sed magis solutio ejus reducitur pro priore opinione jam impugnata quatenus habitus dicitur esse receptivus. Dicit ergo rationem illam non urgere de habitibus infusis, quidquid sit de acquisitis, quia habitus infusi non fiunt per actus, sicut. acquisiti. Deinde, infusi habent rationem potentiae, quatenus per se requirantur ad substantiam actuum;

sed haec solutio non valet, quia quod habitus sint infusi, et dicantur habere rationem potentiae ad differentiam habitus acquisiti, non ideo dicuntur cum ullo apparenti fundamento esse potentias receptivas, ut ex praemissis patet ; sed ideo dicuntur potentia, quia non tribuunt facilitatem tantum operandi, sed etiam virtutem necessariam, quatenus potentia ex se et puris naturalibus non est sufficiens, sicut est sufficiens ad actus naturalis ordinis sine habitu. Probatum est autem alias necessitatem elevationis et gratiae respicere potentiam, quam activa est, et non qua passiva. Hic etiam probatum est ab habitu rejiciendum esse rationem potentiae passivae.

Deinde, respondet ad rationem, quam facit Doctor in 3. dist. 14. quae talis est: Intellectus ordinatur magis ad visionem quam ad lumen gloriae per modum habitus ; ergo sicut immediatum est receptivum luminis, ita etiam et visionis.

Respondet approbans solutionem Capreo) D, quia lumen est actus primus ab extrinseco veniens ; visio ergo est actus secundus supponens potentiam tam activam intrinsecam quam etiam receptivam, et potest esse inclinatio principalis ad unam formam, quae mediante alia inest, et sic intellectus potest principalius ordinari ad visionem, licet mediante lumine recipiatur.

Sed haec responsio non est ad intentum argumenti, quia argumentum aliter urget ; et vis ejus in hoc consistit, quod subjectum, quod ordinatur ex naturalibus ad recipiendam formam supernaturalem non mediante alia, tanquam receptiva ejus potest recipere etiam illam, ad quam principaliter ordinatur ex natura sua. In proposito lumen gloriae est simpliciter, et sub omni ratione supernaturalis forma in primo gradu supernaturalitatis, ita ut ad illud non detur virtus inchoata in natura, et effectiva, non ita operatio, quae procedit a potentia ut actus vitalis est, licet in substantia sit supernaturalis, ut procedit ex altera causa concurrente, et sic erit in secundo gradu supernaturalitatis, quia etiam procedit a potentia. Unde sequitur quod potentia magis ordinatur ab inclinatione passiva ad recipiendam visionem quam ad lumen, qua potentia non solum concurrit ad visionem, sed etiam qua operativa est mediante visione ; ergo si recipit immediate seipsa lumen, quae est forma supernaturalis in primo gradu, ut dixi, a fortiori nata est esse susceptivum immediatum operationis ex suis naturalibus ; tum quia eam elicit ; tum etiam quia mediante eadem, ut recepta, est nata potentia operari, seu tendere in suum objectum, quod ipsi non competit mediante lumine, nisi ut consideratur praecise in actu primo.

Respondet Lusitanus supponendo primum, dispositionem ad formam sumi variis modis, quos ipse numerat sig. 2. In proposito autem sumi strictissime pro forma praeparante subjectum ad recipiendum aliquam ulteriorem formam et perfectionem ; quo sensu sumitur a Philosophis dispositio in materia in ordine ad formam substantialem recipiendam. Haec duplex est, nam quaedam receptiva, ut quantitas se habet ad qualitates, potentia ad suas operationes, ut recipiuntur in anima. Alia est disponens subjectum ut recipiat formam, quae tamen non est receptiva formae in se: sic calor disponit materiam, ut recipiat formam ignis, quae non in calore recipitur, sed in ipsa materia. Hujus generis est lumen habituale gloriae respectu beatitudinis, quod disponit potentiam ad eam recipiendam, licet ipsum lumen non sit ratio recipiendi.

Respondet ad illam rationem Doctoris praemissam negando consequentiam, quia ex hoc quod lumen sit habitus intellectus, non recte colligitur quin sit dispositio ad ad actum recipiendum in potentia. Ad probationem autem consequentiae, qua dicitur habitum acquisitum non esse dispositionem ad actum, respondet antecedens a multis negari, loquendo de actibus elicitis post habitum, nempe ab iis qui negant habitum esse activum respectu actus quam sententiam, inquit, probabilem tenet ipse Scotus in 1. dist. 17. quaest. 2. quod sufficit ad solutionem argumenti ex mente ipsius Scoti ; quae solutio tenet, sive habitus active etiam se habeat, sive solum passive, quia perinde est dispositio, sive agat, sive non agat, quia disponere et agere non repugnant in eadem forma ; et licet actus priores habitu non supponant dispositionem, quia sunt imperfecti, tamen actus sequentes supponunt dispositionem, quia delectabiliter agit potentia per habitum perfecta.

Haec solutio non placet, quia neque ex Philosophia illa, quam adducit, sequitur: neque ex aliquo, quod specialiter convenit lumini gloriae, aut aliis formis supernaturalibus. Impugnatur ergo primum illa suppositio, deinde probabitur antecedens ; ad formas accidentales non datur dispositio ulla receptiva, quae non est ratio recipiendi ; ergo doctrina deispositione ad formam substantialem non recte accommodatur proposito. Antecedens probatur, nulla forma accidentalis in genere qualitatis magis exigeret dispositionem subjecti quam forma, quae est contra inclinationem subjecti, nam dispositio parans ad receptionem formae ideo praerequiritur in subjecto, ut de incapaci per eam fiat capax. Nullum autem subjectum quod alias subjicitur agenti in ordine ad formam recipiendam ab eo, est magis impeditum, et incapax ad formam recipiendam, quam illud quod ex natura inclinatur ad formam oppositam, tanquam connaturalem, et per consequens quantum est ex se, repugnat formae violentae ; sed hic non datur dispositio praevia et praeparans subjectum ad recipiendam formam violentam ; ergo neque in aliis, ubi nullum est impedimentum formae suscipiendae ab agente immediate.

Quod si fingatur ibi aliqua dispositio ex parte subjecti, etc.

Dicatur quaenam sit, et impugnatio est in promptu, quia non est privatio formae contrariae, quia agitur de dispositione positiva, nulla alia forma positiva potest imaginari ex parte subjecti habens connexionem ullam necessariam cum forma violenta; neque dici potest ipsa forma violenter inducta in gradu remisso, ut supponitur sibiipsi, quoad gradum intensum, quia dispositio debet esse diversi generis, et quia talis remissio formae oritur ex resistentia passi, et limitata atque imperfecta virtute agentis. Accedit quod forma non reddatur unquam connaturalis illi subjecto, neque subjectum inclinatum ad formam, alias non esset ei violenta, neque subjectum remoto agente reduceret se ad pristinum statum, sicut aqua de calore reducit se ad frigus.

Quare ergo requiritur dispositio in potentia in ordine ad operationem recipiendam, ad quam ex natura sua est summe inclinata, et nullum patitur impedimentum positis activis aecessariis, et inquantum ipsa potentia praecise est receptiva, nullum habet impedimentum positivum.

Confirmatur, quia potentia, ut est receptiva actus, nullum habet impedimentum repugnans actui ; ergo non exegit dispositionem in hac parte, qua tolleretur impedimentum; potentia etiam, ut admittit hic auctor, est seipsa receptiva actus, ita ut non exigat aliquid aliud sibi superaddi, quod sit ratio proxima recipiendi; actus in ratione formae natus est dare effectum suum formalem potentiae, ut potentia ex suis naturalibus comparatur passive ad actum, alias non esset tota et sola ratio recipiendi ; actus qui potest etiam a Deo immediate influi potentiae, si non repugnat actum vitalem produci a solo Deo, quod nos cum multis aliis dicimus non repugnare, saltem si repugnat, tota repugnantia statuitur ex parte affectionis et effectus, inquantum producibilis est, non vero ex parte potentiae, qua non est impedita, et seipsa immediata, et sola ratio recipiendi. Ex quibus sequitur intentum, quia potentia passiva, inquantum passiva, nequit disponi aut praeparari, nisi ut advenit ratio recipiendi superaddita, vel ut tollitur ab ea impedimentum, neque ulla alia praeparatio spectans ad receptionem, imaginari potest praeter haec, quia vel non est in ea potentia receptiva ex se,et sic semper manet,donec mutetur ab eo statu, per aliquod novum, quod sit ei ratio recipiendi ; vel si est in ea potentia receptiva inchoata et remota, id intelligitur, vel quia impedita est per formam repugnantem actui, quae desinit adveniente ipso actu formaliter ; vel certe dicitur potentia remota, eo modo quo causa effectiva remota dicitur, ex defectu alicujus virtutis completae, quae per additionem alterius virtutis fit proxima, et sic illud quod adveniret passivae remotae et incompletae, deberet advenire, vel ut ratio partialis recipiendi, vel ut ratio totalis ; neque est imaginabile medium aliquod perceptibile, quo praeparari posset potentia passiva, qua passiva est, ad formam.

Hoc ipsum probatur in potentia receptiva formae substantialis, quia calor praeproductus formae non aliter disponit materiam, quam tollendo impedimentum, quia passiva potentia substantialis, per quam recipitur forma substantialis, ut actus per se, nequit communicari a calore materiae, neque etiam intendi, ampliari, aut determinari. Quidquid enim tribuit calor materiae aut subjecto, tribuit in genere causae formalis, cujus effectus formalis nequit magis determinare materiam, quam ex se sit determinata ad formam in ratione potentiae per se ejus ; quam differentiam per se nequit acquirere per actum accidentalem. prarterea, sicut communius antiqui docent, calor praeproductus subjectatur in toto, et perit adveniente forma, ignis corrupto toto; ergo nequit intelligi ut dispositio permanens, nam haec sequitur ad ipsam formam et cum ea manet ; ergo non disponit aliter quam tollendo qualitatem contrariam, quae est in subjecto, et remote impediens impediens inductionem formae corrumpentis totum. Sed hoc exemplum non facit ad propositum, quia nullum est impedimentum recipiendi beatitudinem, aut visionem in intellectu, positis causis ejus activis, neque ex Philosophia patet aliquod fundamentum admittendi aliquod tale dispositivum ad operationem, minus vero ex revelatis, ut infra apparebit ; ergo libere statuitur lumen ut dispositio passiva in intellectu, qua natus est recipere formam.

Dices requiri ut intellectus fiat ordinis supernaturalis, ut sit capax visionis.

Contra, intellectus non secundum esse aliquod supernaturale recipit visionem ; sed secundum suum esse naturale est ratio recipiendi juxta hunc modum dicendi, alias lumen ut constituit formaliter intellectum in esse supernaturali, esset ratio recipiendi visionem, quod negatur ; esse autem supernaturale, quod recipit intellectus per lumen, est ipse effectus formalis luminis, seu ipsum lumen, ut est in subjecto per modum formae. Quando autem subjectum sub extranea ratione formae, quam habet, est totalis ratio subjectandi, et ex se, tunc tam effectus formae, quam ipsa forma extrinseca, et concomitanter tantum se habent ad subjectum, qua recipit effectum alterius formae ; ergo non requiritur lumen, ut tribuat esse supernaturale intellectui, qua receptivus est visionis, cum non recipiat visionem, prout habet esse supernaturale, vel mediante esse supernaturali, ut receptivo. Deinde, ipsa visio tribuit subjecto, est seipsa esse supernaturale ; ergo non requirit aliud esse supernaturale prius, quia quando effectum suum participat ab ipsa forma, cujus est immediatum susceptivum, non repugnat ei illum immediate recipere seipso, et non mediante alio; hoc enim esse supernaturale visionis est gradus supernaturalitatis, et magis communicans extremo contrario naturalitatis, ratione actus vitalis, quam esse luminis. In quocumque autem genere illud, quod est primum, non ordinatur ut dispositio, ad illud quod posterius est in eodem genere, et participative, quia sicut ordo, qui est secundum dispositionem ad formam sequitur modum procedendi naturae via generationis ab imperfecto ad perfectum ; ita illud quod est primi generis supernaturalitatis, nequit esse dispositio ad illud, quod est inferioris gradus, quia dispositio se habet ut medium inter extrema, magis communicans extremis, quam ipsa per se extrema inter se communicant, et subjectum ut reducitur de potentia ad actum, et ut subest praecise dispositioni, non est in completo actu, sed partim in potentia, partim in actu, ut subest autem termino, ad quem tunc est in actu completo ; ergo potentia ut passive se habet tam ad lumen quam ad visionem, qua sunt formae supernaturales communicantes ei esse supernaturale, et inquantum est ejus capax, ut subjectum, si recipit ipsum lumen, quod est supernaturale secundum omnem sui considerationem, sic recipit esse supernaturale per lumen sine dispositione praevia quod est primi gradus supernaturalitatis et supremi. Sequitur etiam quod recipere possit immediate effectum visionis, quae est inferioris gradus supernaturalitatis, quia nullum gradum supernaturalitatis in perfectione magis communicat visio intellectui, quam ipsum lumen; ergo solutio data non subsistit, neque probat lumen requiri in intellectu, ut dispositio est materialis respectu visionis.

Dices inter formas diversas dari ordinem, ita ut una prius nata sit in esse quam alia, sic se habet lumen respectu intellectus, ut prius insit quam visio.

Contra, ordo inter formas est extraneus subjecto, ut comparatur secundum rationem propriam receptivi ad tales formas, si utramque se solo et immediate recipit seipso,et mediante sua inclinatione propria qualiscumque sit ; nam sicut quaelibet forma immediate recipitur in subjecto, illud perficiens secundum diversas etiam inclinationes subjecti, sicut diversae sunt formae, ita etiam posset quamlibet seorsim recipere ex natura sua, si seorsim esset producibilis ; ordo autem inter formas est ex natura formarum, non subjecti, vel ex modo agendi subordinato causae efficientis, quatenus inclinatur ex principio agendi ad producendum unam prius altera. Priori modo est ordo inter intellectionem et volitionem, inter intentionem et electionem ; secundo modo est ordo inter diversos actus intellectus, v. g. discurrentis a principiis ad conclusionem. Caeterum respective ad subjecta non manet talis ordo, quin volitio, si esset producibilis sine in tellectione, possit immediate recipi in voluntate, et sic de actu scientiae potest immediate recipi in intellectu, si producatur non recurrendo ad principia, ut producitur in habituato. In proposito autem licet sit ordo de facto inter lumen et visionem, quatenus lumen supponitur ut principium activum visionis, in quam solus intellectus ex propriis non potest, tamen ille ordo est alterius rationis ab ordine quo constituitur lumen ut dispositio materialis ad visionem, et committitur non causa ut causa, in hoc discursu ; lumen praerequiriiur in intellectu ad visionem, ergo ut dispositio materialis. Consequentia fallit secundum non causam ut causam, ut patet ex dictis ; ideoque a pluribus negatur etiam illa major, nempe ad formam supernaturalem recipiendam requiri elevationem potentiae per aliquam priorem, ut negat hic non solum Doctor, et reliqui, quos citavimus, sed in genere etiam negat Durandus, Vasquez et plerique alii, illud fundamentum quod primarium est in sententia opposita.

Ad salvandum autem illud, Lusitanus respondet, art. 3. sig. 4. quod illud intelligitur quoad ultimam formam et principalem: talis autem est visio, ideo ad eam requiritur dispositio praevia, sicut requiritur ad formam substantialem, quae est ultima et principalis intenta in generatione rei. Pro qua solutione citat Capreolum, Cajetanum, Ferrariensem et Hispalensem. Contra, exemplum allatum de forma substantiali impugnatum est superius, ubi ostensum est calorem non praesupponi formae ignis, nisi ad expellendum impedimentum formae contrariae, neque ex communiori sententia antiquorum manere calorem praeproductum in ligno adveniente forma ignis. In proposito probatum est nullum esse impedimentum ex parte subjecti ; ergo usus illius instantiae non est ad propositum. Unde probatio ex illa assumpta non subsistit, et probatur : Si intelligit ultimam et principalem formam perfectissimam in genere supernaturali, multi Theologi concedunt lumen gloriae esse perfectius in ratione entis quam sit visio, et idem de charitate, ut comparatur ad fruitionem, sed citra controversiam est gratiam sanctificantem, si est participatio Dei in ratione entis, excedere omnes alias formas supernaturales. In his, ut admitit, non datur dispositio, in quibus tamen ex ratione praemissa maxime dari deberet, si dispositio illa requiritur ut potentia elevetur ad formam supernaturalem recipiendam, quae sit perfectissima in esse entis et supernaturalitatis: ergo ratio illa assignata non convincit intentum, imo magis probat oppositum.

Quod si dicatur visio ultima forma non perfectione, sed ordine, non sequitur intentum, quia licet sit ultima, ut comparatur ad actum primum actus secundus, ideo id competit ipsi, quia actus secundus est, et quia est actus vitalis supponens potentiam in actu primo sufficientem, sed praesupponere aliquam dispositionem, qua actus secundus etiam supernaturalis ipsi non competit ( dispositionem, inquam supernaturalem), quia ut fides docet in conversione peccatoris per merum auxilium Dei, dantur plures actus supernaturales ut fidei, spei, charitatis et paenitentiae, ante omnem habitum elevantem potentias, aut disponentem ad actus praefatos, ut patet ex Trident. sess. 6. cap. 5 . 6. et. justificatio autem et renovatio per habitus sequitur praedictos actus, ut dispositionem praeviam ex c. 8. ergo visio inquantum actus secundus et supernaturalis non exigit dispositionem materialem. Quod si dicas auxilium gratiae praesupv poni ad praedictos actus, tanquam dispositionem materialem, id libere omnino et sine fundamento asseritur, quia necessitatem gratiae praecise declarat Concilium in ordine ad liberum arbitrium, ut activum est, et ex se non sufficiens ad justificandum, ut patet, can. 1.2. 3. In quarto autem declarat consistere in potentia activa, et non passiva, et sic cooperari gratiae Dei. Unde neque Concilium Tridentinum, aut alia anteriora declarant necessitatem gratiae in ordine ad potentiam passivam ; quod maxime probatur ex eo quod declarant gratiam Christi supplere infirmitatem incursam ex peccato, in ordine ad recte operandum, et observantiam mandatorum, et resistentiam contra tentationes ; quae omnia conveniunt libero arbitrio, ut activum est ; potentia enim receptiva et passiva non imminuitur per peccatum, sive naturalis sit, sive obedientialis, de quo jam non curo.

Deinde, si dicatur visionem, qua est visio Dei, exigere dispositionem, quia est perfectissima, et beatitudo nostra in genere actus secundi.

Contra, non ex ratione secundi actus etiam supernaturalis exigit talem dispositionem, ut probatum est, non ex ratione actus secundi, ut est de Deo, ut objecto immediato et formali, non ratione ipsius actus, qua est visio, quia secundum eamdem potentiam passivam et receptivam, qua recipit actum objecti absentis et non praesentis, potest recipere actum circa idem, ut est praesens, quia sic maxime appetit objectum, et actum perfectissimum circa ipsum. Accedit ulterius contra eamdem doctrinam, quod etiamsi in genere daretur dispositio receptiva, non inde sequi necessario dari in genere intentionali, in quo constituitur visio.

Ex dictis facilis est impugnatio responsionis praemissae, quae procedit ex fundamento non probato, quia enim respectu formae substantialis praemittitur dispositio in subjecto impedito, non sequitur inde praemitti similem dispositionem in subjecto formae accidentalis; ratio ergo Doctoris, qua probat ad actus habitus acquisiti non disponere ipsum habitum est recte probans. Responsio autem nec est sufficiens, neque enervat vim argumenti, quod sic probo ad hominem : taliter disponitur subjectum ad formam substantialem, quod ad omnem etiam imperfectam, et diversae specie praerequiratur dispositio ; ergo si ad actum potentiae disponeret materialiter, vel exigeretur habitus acquisitus hoc modo, nullum actum in specie posset recipere potentia sine habitu, cujus oppositum probat Doctor, et omnes admittunt. Consequentia probatur applicando exemplum, ad quod confugiunt adversarii; probatur ratione, quia ad actum in specie similis est ordo potentiae recipientis, et maxime inclinatur ad actum, quo perfectior est, eumque appetit; ergo si aliquem actum in specie recipit seipsa sine dispositione, potest omnem actum in specie recipere, nam ad actum in individuo nulla per se ordinatur potentia receptiva, diversa ab ea quae est in specie ad actum circa idem objectum in specie; ergo si non requiritur dispositio materialis in ordine ad actum in specie, neque etiam ad actum in individuo naturalem.

Deinde, quod respondet quasi ad hominem ex distinct. 17. 1. q 2. vel potius 1. tenendo quod habitus acquisitus non sit activus, ut permittit Doctor secundum sententiam quorumdam antiquorum, non solvit argumentum, quia Doctor ibidem non intendit requiri ad receptionem actus, sed requiri ad inclinationem potentiae tanquam forma prior ob convenientiam ejus cum actu secundo, et sic inclinat potentiam per modum formae prioris, qua potentia est elicitiva actus secundi, non qua receptiva est ejus; et hoc modo nullus negat in causa activa aliquando dari dispositionem inclinantem.ad actionem, sive transeuntem, sive immanentem, quae tamen non facit ad receptionem formae connaturalis ipsi, ut est subjectum ejus. Unde si habituato infunderetur aliqua cognitio a Deo, nullam inde sentiret delectationem, quae esset ex habitu. Ratio proinde, quam adducit probando habitum.acquisitum esse dispositionem materialem, probat oppositum, quia facilitas et delectabilitas operandi conveniens potentiae ratione habitus convenit ei praecise, ut activa est, et elicitiva actus, quatenus tollitur ab ea difficultas operandi et agendi undecumque proveniat, ut communis sensus habet Philosophorum, ideoque statuitur habitus, ut tollat illam difficultatem, et cognoscitur inesse potentiae a posteriori, quatenus potentia experitur inseipsa facilitatem in ipsa productione actus, quam facilitatem nemo sentit in ejus receptione.

Accedit quod finis ponendi habitus est ut tollatur difficultas operandi ; unde neque in sensibus datur, ubi nulla est talis difficultas movente objecto in seipso praesente, et plene determinante potentias sensitivas, neque in phantasia, quae nullam patitur indifferentiam in agendo, et secundum aliquos non sunt necessarii in Angelis ob expeditum eorum intellectum et perfectionem specierum, a quibus perfecte determinantur ad cognoscendum sine difficultate. Unde ergo probari potest habitus acquisitos esse dispositiones materiales ad actus sequentes, nisi quia tantum praesupponuntur in potentia, quin etiam eadem libertate, et majori fundamento dicerentur species intelligibiles esse dispositiones materiales ad actus sequentes, quae ex genere suo supponuntur ad actus: imo dici sic posset actus esse dispositio materialis ad habitum, sicut calor transiens ad formam ignis sequentem.

Per hoc etiam patet ex ratione praemissa veritas consequentis, quia actus supernaturales antecedentes habitum infusum in via non supponunt dispositionem ullam materialem ; ergo neque eliciti ab ipso, qui actus aliquando non pertingunt perfectionem intensivam actuum, qui supponuntur ad habitus: ergo sicut n via habitus charitatis non praeexigitur ut dispositio materialis ad actus praecedentes: sede contra, hi actus a Tridentino vocantur dispositio, licet moralis ad habitus ipsos,idem sequitur in patria habitum non praexigi charitatis ut dispositio physica materialis ad fruitionem, perinde enim se habet voluntas ad utrumque actum, positis requisitis, inquantum est passiva: ergo idem dicendum de intellectu respectu actus fidei divinae et visionis. Ad alias rationes Doctoris tam hic quam in 3. dist. 14. conatur respondere praefatus auctor, sicut et ad rationes aliorum auctorum pro parte negativa, cujus responsiones ex dictis facile impugnari possunt: ideoque quia angustia temporis non permittit prosequi hanc difficultatem quoad omnia sua particularia, et modos explicandi, remitto pleniorem ejus discussionem in illum locum, satis nunc sit impugnare fundamentum cui adhaeret.

Alia responsio Capreoli, Cajetani et Ferrariensis, quae videtur satis frequens discipulorum D. Thomae, est, lumen requiri in intellectu ut dispositionem passivam materialem, qua Deus in esse objecti unitur intellectui in esse intelligibili, quia ad visionem illam, quae est supernaturalis, requiritur ut intellectus improportionatus secundum naturalia disponatur connaturali modo ad ipsam, quae dispositio fit per lumen habituale.

Contra, nullus habitus ex genere suo

: habet repraesentare objectum ; unio autem objecti intelligibilis ad intellectum in actu rimo fit per repraesentationem, si unio contingat per aliquid diversum ab ipso objecto praesente et applicato seipso ad objectum: ergo lumen gloriae nequit poni ut dispositio uniens intentionaliter, et repraesentans objectum. Antecedens probatur, quia habitus ex suo genere requiritur ex parte potentiae, qua concurrens ut influxus potentiae est diversus ab influxu objecti in actum ; repraesentans autem objectum se tenet ex parte objecti, ut influit in actum. Deinde, in via nullus habitus supernaturalis sufficit ad actum sine spe-

cie objecti. Patet in infantibus baptizatis, in quibus sunt habitus supernaturales sine omni usu quando perveniunt ad usum rationis, donec per doctrinam hauriant species requisitas, et notitiam objecti formalis, ut revelationis ; sed non minus intellectus ex puris naturalibus in via est improportionatus ad eliciendum actum fidei, quam in patria ad eliciendum actum visionis, imo in via est magis improportionatus, quanto minorem habet evidentiam ex objecto, et minorem determinationem ; in patria autem objectum in se praesens movet et terminat actum ; ergo sicut in via non unitur potentia per habitum objecto in actu primo, sic etiam neque in patria.

Confirmatur, quando aliquid requiritur ut supplementum virtutis, vel ut tota virtus ex parte alicujus causae, in eo genere advenit et requiritur, in quo ipsa causa deficit per privationem perfectionis requisitae, et in eodem genere per illud cui advenit, requiritur; alias non adveniret perfectio in ea parte, qua est ejus exigentia, et supponitur privatio. Sed habitus luminis, sicut et charitatis requiruntur ex imperfectione potentiae ut elicitivae actus efficienter, et non ex necessitate objecti, quod actualissimum est in esse entis intelligibilis, ut dicitur: ergo munus luminis est, ut sit praecise ratio agendi ex parte potentiae, et non ex parte objecti ; quod non esset verum, si esset ratio uniendi intentionaliter objectum potentiae in actu primo, quia sic non esset virtus acti -va potentiae, sed ipsius objecti, nam unio intentionalis in actu primo considerata est conjunctio extremorum in ordine ad eliciendam operationem: ergo quod unit objectum in actu primo potentiae, exercet munus objecti, et non ipsius potentiae, ut patet in specie intelligibili. Aliter enim nequit percipi illa unio per proportionem ad cognitionem et memoriam, prout discernitur de facto in nobis influxus diversus tam potentiae quam objecti.

Ex quo sequitur inconveniens quod fugitur, nempe potentiam ex puris naturalibus sufficere in suo genere, modo objectum ipsi uniatur, si hoc sit munus luminis tantum, et si improportio intellectus praecise in eo consistat, quod objectum non habeat sibi unitum in actu primo, aut praesens intentionaliter, quae improportio ex genere suo reperitur in quolibet intellectu, quia nullus sine objecto concurrente in se, vel in aliquo uniente ipsum intentionaliter in actu primo potentiae, potest habere actum secundum. Unio illa praeterea est objecti, ut motivi potentiae, non vero ut terminativi, quia haec unio ad terminativum fit formaliter per ipsum actum expressum, et non per aliud. Quid ergo intelligi potest per unionem objecti in actu primo, nisi ipsa motio objecti, aut virtus motiva, ut conjungitur intellectui ? Si ergo hoc fit per lumen, et hic sit effectus ejus primarius, ob quem exigitur, sequitur non supplere improportionem potentiae,sed ipsius objecti, quod aliter nequit movere potentiam nisi per lumen, et ut fit praesens per lumen, ut est virtus objecti, et ipsum repraesentans.

Deinde, habitus charitatis, per quem elevatur voluntas in patria, non exercet munus praesentandi, aut uniendi objectum voluntati, quia haec praesentatio est per intellectum; sed ex eadem necessitate, qua ponitur charitas ut elevans voluntatatem, ponitur etiam elevatio in intellectu, quia nempe natura ex seipsa non sufficit ad actus hos supernaturales ; ergo sicut in voluntate, ita etiam in intellectu exigitur lumen habituale, vel aliquod, quod supplet defactum virtutis naturalis ejus respectu actus, nam hanc rationem solam adducunt Patres et Scriptura, qua probatur necessitas gratiae.

Quod si dicas utrumque munus exhiberi per lumen.

Contra, ergo lumen ex parte potentiae eatenus praecise requiritur, quatenus est principium activum, vel totale, vel etiam partiale, non vero ut unit objectum, quia sic magis refunditur in objectum, quam in ipsam potentiam; ergo sub hac ratione non est dispositio materialis se tenens ex parte potentiae.

Dices potentiam non esse capacem illius unionis, nisi ut elevatur formaliter per lumen.

Contra, hoc nihil est, quia etiam sic se habet respectu speciei, quia nisi habeat speciem, non unitur objecto per speciem, quae tamen non est dispositio materialis potentiae, sed magis formalis et effectiva, quatenus conjungitur ipsi per modum concausae, quia si posset species unire objectum intellectui, absque eo quod ipse intellectus informaretur per speciem, tunc poneretur omnis unio requisita ad actum secundum producendum; ergo idem in proposito contingit, quia lumen inesse intellectui per modum formae est ratio extrinseca ipsi lumini, ut unit intellectui objectum; frustra ergo attribuitur hoc munus lumini, quod ex genere habitus ipsi non competit, neque ex ea radice, qua oritur ejus necessitas ex parte potentiae. Accedit quod qui negant possibilem esse speciem impressam Dei, consequenter negare debent lumen unire in actu primo essentiam divinam intellectui, quia hoc est munus speciei, et nihil aliud unit, nisi quod repraesentat ut similitudo ipsum objectum, cum unio intentionalis non contingat aliter, nisi per objectum, aut ejus similitudinem ; neque obscuranda sunt mysteria, neque causalitates superflue ingerendae, quae ad veritatem mysterii, non faciunt, sed magis obscurant. Quod additur in eadem responsione, nempe secundario lumen disponere intellectum ad recipiendam ipsam visionem, satis impugnatum est ex dictis, nam si admittunt intellectum seipso recipere visionem ex naturalibus, tunc nequit aliter disponi per lumen, nisi ut actus primus in genere efficientis requiritur ad actum secundum in subjecto: haec autem dispositio non est vocanda dispositio proprie, minus autem materialis, cum sit potius ordo requisitus causarum.

Argumenta, quae adducuntur pro sententia praemissa, faciliter ex praemissa ejus impugnatione solvuntur ; nam in potentiis spiritualibus dispositiones materiales in ordine ad suos actus recipiendos, neque ex parte potentiae, neque ex parte actus requiritur, sublato impedimento actus contrarii aut alterius distractionis potentiae per suum motivum. Quamvis autem in cognitiva sensitiva requiratur media qualitas et temperamentum organi, id magis exigitur ad productionem actus, tanquam conditiones requisitae, quam ad receptionem ejus. Quod etiam ad receptionem requireretur, id provenit in quantum illa qualitas est conservativa subjecti, 1 et non inquantum dispositio ejus ad receptionem, quia actus illi vitales proveniunt et recipiuntur in organo, ut est substantia viva, et non secundum qualitates: in potentiis autem spiritualibus, in quibus nulla est qualitas conservativa sui esse, ita etiam neque dispositiva materialis ad recipiendam propriam operationem requiritur, neque lumen aliud distinctum a sua virtute agendi, et principiis concurrentibus effective ad actum juxta naturam actus. Neque capio quasnam dispositiones materiales hic auctor velit esse in intellectu et voluntate praeter habitus et species, vel passiones, quorum nullum est dispositio materialis stricta, ut ipse magis astruit, quam non probat, licet rationi adhaereat tanquam evidenti, quam nos ne quidem veram judicamus, minus autem necessariam.

Quod adducit ex Aristotele 2. de anima text. 24. ei 26. quatenus dicit nullum actum fieri posse, aut recipi nisi in propria potentia, nihil conducit ad propositum: nemo enim id negat, sed negatur intellectum ex se non esse dispositum in ratione potentiae passivae respectu suae intellectionis, et esse ejus propriam potentiam receptivam, et inclinari etiam lumen ad actum visionis beatae tanquam connaturalem appetitui passivo ejus, ut alias quaest. 9. et 10. probat Doctor. Videantur quae ibi dicta sunt de potentia receptiva intellectus respective ad formas supernaturales ex Patribus, et quae hic praemissa sunt contra fundamentum praefatum auctoris et aliorum.