COMMENTARIUS.

(b) Secunda conclusio est haec, etc.

Haec est secunda conclusio hujus quaestionis, nempe remissionem culpae, et infusionem gratiae non esse duas mutationes reales. Probat primo, quia remissio culpae non est realis mutatio, infusio autem gratiae est realis, quia inter formam et privationem, nempe inter gratiam et suam privationem. Hic dubitari posset, quomodo in anima est privatio gratiae, cum non sit inclinatio naturalis in subjecto ad gratiam, quae est mere supernaturalis forma, non debita subjecto. Sed hanc controversiam de inclinatione naturali animae ad gratiam remittimus in alium locum. Respondetur interim hic agere Doctorem de justificatione impii, et omnes admittere privationem gratiae in anima, quia ei debetur, si non ex inclinatione naturali, ut quidam volunt (quamvis aliud secundum principia nostrae Scholae est tenendum), ex ordinatione nihilominus divina, qua hominem creavit in gratia, et ea mediante ordinavit ad haereditatem, ipsi debetur gratia moraliter, qua se privat per peccatum demeritorie, et Deus ob peccatum subtrahit ipsam, quae ex dono Dei debetur proinde homini, et sic negatio ejus, ut fundatur in titulo donationis divinae, qua facta est propria justo, supponit debitum. Aliunde etiam hoc debitum fundatur ex obligatione legis, qua homo obligatur ad opera bona, et fugiendum vetita, quibus ipsa gratia et conservatio ejus statuta est in potestate liberi arbitrii, per obligationem ad opera. Eodem modo justitia originalis debetur infanti ex prima institutione hominis, cujus privatio per peccatum Adami est peccatum originale infantis. Tertio denique debetur gratia ex meritis Christi nobis applicatis.

(c) Ubi est intelligendum, quod si poneretur peccatum actuale, etc. Ut probet remissionem peccati non esse mutationem realem, supponit, si peccatum actuale esset corruptio, vel privatio formaliter alicujus gradus naturae, vel rectitudinis naturalis, aut alicujus positivi (supple realis, quia de hoc agit), tunc remissio culpae esset mutatio realis inter privationem et positivum illud per remissionem restitutum. Sed hanc sententiam impugnavit in 2. dist. 35. quamvis in modo loquendi sit plurium auctorum, D. Thomae 1. 2. quaest. 85. art. 1. D. Bonavent. in 2. dist. 35. art. 1. quaest. 1. Richard. ibidem art. 2. quaest. 1. Ariminensis in 2. dist. 33. et 35. quaest. 1. art, 1. Alensis 2. part. quaest. 95. memb. 3. art. 1. in corpore, et ad secundum. Hos tamen auctores reducant moderni ad sensum, quem intendit Doctor ibidem impugnans hanc sententiam. Caeterum dari aliquam rectitudinem naturalem, quam corrumpat peccatum, videtur satis vulgaris doctrina, Augustini variis in locis, ut in l. 12. de Civitate Dei, cap. 6. prout Doctor eum citat in praedicta distinctione: Malum illud bonum corrumpit, cui nocet ;lib. 22. contra Faustum cap. 27. agit de hac rectitudine naturali, qua creatura adhaeret summo enti, et recedit a nihilo; lib. 19. explicat eumdem ordinem in eo esse, ut anima subdatur Deo, et animae caro, et utraque Deo; et variis aliis in locis docet esse ex voluntate peccatum, qua est ex nihilo. Huc referri possunt, quae de mutatione et vulnere naturae ex peccato dicunt Patres, nempe quia talis ordo corrumpitur, et perturbatur debita subjectio. Verum difficulter explicari posset talis ordo, ut reducatur ad captum, verum est Augustinum, ubicumque tractat de statu primi hominis in sua innocentia, dicere fuisse creatum rectum quoad voluntatem et intellectum. Quam rectitudinem alibi videtur explicare per bonam voluntatem: et hanc rectitudinem explicant communiter Theologi per donum justitiae originalis, et Augustinus saepe vulnus naturae explicat per infirmitatem ad bonum operandum, et ignorantiam, ex qua est error ad cognoscendum quid faciendum sit. Quod vulnus per gratiam Christi curatur, quae per eumdem consistit in amore boni, et delectatione vincente cupiditatem, quae a bono avertit. Deinde ipsum peccatum saepe explicat per oppositionem ad legem Dei.

Nescio quid ulterius intelligendum sit, quod restitui posset in justificatione impii,

per quod excluderetur privatio ordinis praeter gratiam infusam et inhaerentem (per quam recte homo Deo subjicitur) simul cum remissione peccati, nam secluso quocumque alio, ipsa justitia inhaerens recte subdit hominem, neque ad hanc justitiam spectare aliud docet Tridentinum sess. 6. cap. 1. de justificatione peccatoris, quam habitus supernaturales charitatis, fidei et spei. Demus etiam ulterius dari aliam formam supernaturalem, ex principiis D. Thomae, vel simul etiam morales infusas, saltem nihil aliud admittit Concilium, diversum ab his, nempe remissione peccati, et justitia supernaturali infusa, per quam justi nominamur et sumus, ut patet etiam in descriptione justificationis impii. Si autem ordo naturalis hominis ad Deum esset forma naturalis diversa ab his, qua privaret peccatum, deberet etiam restitui in justificatione, quia sine illa non posset deleri peccatum, aut privatio ejus rectitudinis, aut fieri justus, cum illa seclusa non esset homo subditus Deo, quod requiritur ad veram justitiam ; imo ille ordo esset magis justitia hominis ad Deum, quam gratia supernaturalis. Deinde, ille ordo nequit subdere carnem animae, aut animam Deo, nisi sit principium operandi justitiam diversum a potentiis, quia sicut lex aeterna, ut est regula operandi ad extra, respicit praecise potentias, ut operativae sunt, ita ut sic tantum habeat rationem regulae praeceptivae, et subjectio animae ad Deum, et carnis ad animam, non intelligitur quoad actum primum, sed in exercitio et opere. Similiter nulla forma potest dare talem ordinem, nisi sit principium operandi, neque opponi peccato, quod est in opere tantum formaliter, ut est habitus corruptus et debitus naturae, nisi ipsum respiciat opus inquantum in eo servari debet rectitudo naturalis, quidquid ab aliquibus dicatur.

Si ergo sit principium operandi, debet comprehendere in se perfectionem charitatis et aliarum virtutum, perfectiori modo, quam in ipsis continetur, quod nequit dici, quia secundum Augustinum, inter dona Dei charitas est perfectissima, ut supra diximus concl. 2. praeced, quaest. Quod autem sic contineret, patet, quia respicit universaliter adimpletionem legis, quae est materia omnium virtutum, quarum singulae determinatam solum materiam respiciunt. Quomodo ergo praeterea charitas erit plenitudo legis, et tota lex ad duo illa praecepta charitatis reducatur, si illa rectitudo naturalis sit magis finis legis quam charitas, quin etiam ipsa charitas ad eam reducitur tanquam finem, cum immediatius opponitur peccato quam charitas, quia haec tantum demeritorie opponitur, rectitudo autem illa naturalis privative et immediate.

Accedit ulterius illam rectitudinem perfectius creaturam rationalem unire Deo, quam charitatem in actu primo aut secundo. Praeterea, nequit dici rectitudo naturalis, intelligendo naturalem formam, ut communiter concipitur, quae privative opponitur peccato in materia supernaturali, ut virtutum infusarum ; de quibus dantur praecepta obligantia ad rectitudinem supernaturalem in opere, seu ad actus supernaturales. Praeterea, vel corrumpitur simul per primum peccatum, et sic secundum peccatum non est ejus privatio, quae nequit multiplicari in eodem subjecto respective ad formam simplicem ; vel non corrumpitur ; sed hoc nequit dici, quia alias peccator manente aliqua parte rectitudinis esset subjectus Deo, et ipsi unitus. Quidquid sit, non capio illam rectitudinem diversam ab enumeratis, donec per magis exercitatum explicetur.

eum intelligere illam subjectionem et rectitudinem naturalem per illam quam Ecclesia, et ipse in donis, adjutoriis, et similibus, cum remissione et fuga peccati constituit, et haec ad rectitudinem servandam sufficiunt ; disserens autem contra figmentum Manichaeorum, qui mysteria gratiae non capiebant, et peccatum in aliqua natura constituebant, recte utitur illo modo loquendi, qui verus est et accommodatus captui eorum qui vitium naturae tribuebant conditori. Unde in libris de libero arbitrio contra eosdem, peccatum statuit in aversione a summo bono, et causam ejus dicit esse voluntatem, ut adversatur legi Dei ; quae aversio proculdubio est perturbatio ordinis naturalis, quo creatura rationalis conformari et subjici debet legi aeternae et suo creatori, neque haec rectitudo videtur in alio statui, quam in conformitate consensus et operis ad legem. Haec dixerim, proponendo magis difficultatem quam adversando viris gravissimis, et in doctrina Augustini versatissimis quibus cedendum est, modo veritas permittat, et quorum illa sententia esse videtur, quae mihi est satis obscura quoad substratum verborum. Impugnationes Doctoris loco praefato procedunt contra asserentes corrumpi naturam ipsam per peccatum substantialiter, magis autem disserit dist. 29. 2. quaest, unica, in principio, contra rectitudinem naturalem, quam statuit Henricus in justitia originali. Hic etiam repetit duas rationes factas in dist. 35. et explicat Augustinum, ut patet ex littera.

(d) Si etiam poneretur quod aliqua macula, etc. Intelligit hanc maculam esse positivam et realem, quia dicit remissionem eo casu fore realem ab illa culpa ad carentiam ejus ; supponit ergo sententiam, quam impugnavit dist. 14. quaest. 1. art. 1. quae peccatum habituale statuit in aliquo reali. Deinde repetendo breviter resolutionem illius articuli, in quo dixit post actum praeteritum peccati non manere proprie aliquam injustitiam actualem in anima praeter illam, quae est carentia gratiae quam vocat injustitiam habitualem, quia est carentia gratiae amissae per demeritum peccati, et manens proprie in anima cum qua dicit manere obligationem ad poenam ob peccatum praeteritum commissum; et hanc dicit esse relationem rationis. Sed contra, quia in dist. 1. quaest. 1. admittit duas mutationes in justificatione: aliam quae est de peccato ad carentiam ejus, quam vocat mutationem rationis ; aliam ad gratiam, quam vocat realem. Praeterea, illa ipsa obligatio ad poenam tollitur per remissionem peccati, quae aliqua mutatio rationis est, seu moralis. Respondetur eum hic agere de mutatione tantum reali, non vero de mutatione morali, .ut patet ex praecedentibus, quae hic intervenit, et per quam sit translatio hominis a statu peccati. Loquitur Doctor in hac quaestione de mutatione in rigore Philosophico et reali, sive intrinseca, sive extrinseca, ut infra etiam constabit, nempe quando vel forma, secundum quam mutatur subjectum intrinsece, est realis ; vel certe si est rationis, intervenit aliqua mutatio realis, saltem extrinseca aut concomitans in causa mutationis, ut patet quando per actus proprios mutatur creatura ad aliquid rationis de novo, ut objectum de esse sensibili et sensato, ad esse intelligibile et intellectum.

Probat denique Doctor non manere injustitiam actualem peccati proprie transacto actu peccati tam intrinseco quam extrinseco. Addit extrinseco, quia, ut tenet quodl. 18. actus exterior supperaddit malitiam distinctam et propriam actui interiori, et contingit actum exteriorem continuari, desinente actu interiore, a quo imperatur, ut quando quis distrahitur, licet maneat interior virtualiter in exteriori, sicut actus charitatis manet in opere meritorio, etiam in distracto, et dat ei bonitatem finis per relationem virtualem, ut ipse docet 1. dist. 17. et alias. Dicit praeterea Doctor non manere proprie injustitiam actualem transeunte utroque actu, nempe secundum rigorem physicum et requisitum ad mutationem intrinsecam proprie dictam, in qua tam terminus a quo, quam terminus ad quem necessario insunt intrinsece, ut proprie dicatur secundum eos mutari subjectum, seu aliter se habere. Non negat autem, quin maneat moraliter et improprie. Quod duobus modis intelligi potest juxta ea quae dicta sunt in hac quaest, supra dist. 14. quaest. 1. art. 1. ubi cum ipso disputavimus de natura peccati habitualis. Primus modus est manere ipsum peccatum in esse morali, ut est fundamentum obligationis ad poenam, quia titulus ex quo fundatur debitum secundum legem et aestimationem moralem, semper manet, quandiu ipsum debitum manet, licet ipse titulus non maneat physice, sed transeat; patet in contractibus et aliis quibuscumque.

Secundo modo intelligitur manere virtualiter in suo effectu, nempe in debito quod inducit, sicut etiam de titulo, ex quo fundatur jus aut debitum, dici potest manere virtualiter in ipso jure aut debito. Sicut actus etiam imperans dicitur manere in actu imperato, non solum quando hic elicitur et imperatur, et actus simul sunt, sed etiam quando imperans desinit physice, continuato actu imperato, quae continuatio habet eamdem in specie moralitatem in sui continuatione quam haberet, si actus imperans simul esset physice, quamvis hic et nunc voluntas non af-Sciatur explicite circa finem actus imperati transeunte imperante, tamen habet ut dixi, moralitatem ejus, et qualitatem finis sive bonus, sive malus sit, in actu imperato, ex eo praecise quod ex affectu efficaci finis eliciat actum imperatum, quem continuat in casu distractionis, sive imperante. Sic ergo similiter manet peccatum praeteritum actuale in debito, quod ipsum semper connotat, et virtute, ac moraliter continet, ex natura debiti in morali consideratione, secundum regulam prudentiae, cujus dictamen non mensuratur in hoc secundum persistentiam moralitatis, aut rei in actu formali, qui desinit: neque sumitur ab existentia rei, seu actus in rigore physico, sed in proprietate morali, et secundum affectum seu dispositionem voluntatis explicitam, aut implicitam, et virtualem, in qua continuatur moralitas secundum imputationem fundatam in prudentia, licet physice praetereat.

Secundo etiam continuatur eadem moralitas in voluntate, ut dicit ordinem ad legem, quae fixa est et semper manens, et ligans voluntatem, eique affixa est sine ulla sui variatione, et perinde se habet ad eamdem post transitum peccati actualis, donec remittatur, ac si actu peccaret ipsa voluntas, secundum imputationem peccati praeteriti, ratione cujus voluntas in se manet deordinata et difformis legi, non secus nunc quam quando peccavit. In his ergo omnibus, et in privatione justitiae habitualis demeritorie manet peccatum praeteritum semper moraliter, licet transeat physice. Hanc permanentiam vocat Doctor impropriam, ut comparatur ad permanentiam peccati quoad actum in se, . et affectum explicitum voluntatis, quia haec permanentia est Physica, et tantum spectans ad praesens institutum Doctoris, inquirentis de mutatione, quae fit in justificatione peccatoris juxta rigorem mutationis realis et Physicae, non autem moralis. Et secundum hunc modum communiter Moralistae declarant voluntatem interpretativam, quando scilicet non inest ipse actus in voluntate, ita tamen se habet voluntas secundum dispositionem praesentem in ordine ad actum debitum praecepti, ac si haberet actum nolendi opus praecepti. Et qui negant dari omissionem puram sine aliquo actu, maxime insistunt huic volitioni interpretativae, ut quando urgente praecepto, neque habet volitionem operis, neque nolitionem, sed aliquem actum, qui in se compatibilis est cum opere praecepti, aut nolitione operis.

Ratio autem Doctoris ad hanc sententiam sic intellectam reducitur. Dicit enim voluntatem non esse natam habere malitiam peccati actualis nisi mediante ipso actu, qui praeteriit, ex quo intendit non habere illam in se, et explicite seu proprie, ut est in actu, et secundum proprietatem Physicam quod est intentum ejus, quo probet non dari mutationem Physicam in remissione peccati, quia peccatum nequit eam terminare nisi ratione substrati actus, qui est forma Physica ; neque voluntas nata est terminare eamdem mutationem, aut secundum eam mutari, nisi mediante actu eodem cui proxime inest malitia secundum modum inexistendi physicum, et formalem in seipso. Potest tamen inesse, et inest peccatum moraliter, et ut est continuatum non in actu, sed habitu, modo dicto ; nulla ergo est impugnatio aliorum contra Doctorem in hac quaestione, ut fusius suo loco, et supra visum est. Haec etiam ratio Doctoris satis urget eos, qui constituunt ipsam malitiam actualem peccati non in privatione, quae immediate inest voluntati.

(e) Ex hoc potest probari minor rationis, etc. Probat conformiter ad dicta, remissionem peccati ut distinguitur ab infusione gratiae, quae est altera pars justificationis, non esse mutationem realem ratione termini intrinseci a quo vel ad quem, quia peccatum non est in anima realiter, seu per modum formae realis, a qua desumeretur realitas mutationis, sicut in omni motu corruptivo reali, sed est tantum relatio rationis. Per hanc intelligit debitum poenae, etc. per illam particulam exclusivam tantum non excludit quin peccatum sit in voluntate modo explicato, sed negat esse in voluntate peccatum sub ea ratione, qua est in actu, sub qua ratione actus posset terminare mutationem realem. Praeterea negat esse in voluntate per modum formae permanentis physice, sed tantum moraliter et virtualiter ; qui modus existendi non est natus terminare mutationem formalem Physicam et corruptivam, ex defectu existentiae formalis termini a quo, neque etiam mutationem formalem, quae ab este formali termini ad non esse ejus formale procedit, non autem ab esse virtuali in alio. Sequendo ergo modum hunc explicandi, nempe peccatum manere in virtute et in suo effectu, ut connotat ipsum peccatum, ex quo est, nempe in debito poenae, quod manet formaliter, sic etiam mutatio proprie dicta non est ad ipsum ex dictis, et maxime realis, tum quia non est in esse formali, sed virtuali, seu, ut alii dicunt, morali tantum, quae est distractio respectu esse ejus formalis et simpliciter. Videtur enim tota haec controversia de natura peccati habitualis esse de nomine, spectando modum quo moderni Doctores explicant peccatum habituale, nam malitiam, quae est in actu, transire cum actu a quo est inseparabilis, et ex Augustino constat, et ex natura ipsius actus, cujus nihil manet ; quomodo illa maneat habitualiter in voluntate, magis dependet ex modo dicendi et explicandi, quam ex controversia reali, dato quod habituale sit ipsum actuale, manens sub aliquo modo. Concludit Doctor intentum, nempe remissionem peccati non esse mutationem realem ex defectu realitatis verae in utroque termino, vel ut in se est, vel ut in alio ; quod autem dicit debitum poenae esse relationem voliti ad poenam, intellige de volito volitione divina, qua est lex generalis constituens poenam peccatoribus, estque antecedens ad peccatum commissum, et annexa eidem, quia propter peccatura incurritur lege hoc debitum ; non autem intelligitur volitio nova, et quasi posterius accedens peccato, nam eo ipso quo quis peccat, redditur obnoxius legi, statuenti talem poenam ante peccatum incursum, neque requiritur nova ordinatio, praeter solam exsecutionem, quando quis decedit in peccato, cui talis poena ex lege debetur.

(f) Contra hoc, non est transitus de contradictorio, etc. Urget contra dicta, quod a contradictorio ad contradictorium non fiat transitus sine mutatione, quia nulla esset ratio unde alterum contradictionis membrum esset nunc falsum, nisi interveniret talis mutatio, sed peccator ante remissionem peccati est obligatus ad poenam, post remissionem non est obligatus ad poenam ; ergo per aliquam mutationem. Si dicas esse mutationem rationis tantum, contra, haec mutatio rationis reducitur ad aliquam realem, quia ideo mutatur secundum rationem, quia aliquid aliter se habet in re ipsa. Et confirmat ex veritate divini intellectus qua cognoscit peccatorem esse puniendum, id est, secundum regulas divinae ordinationis et providentiae ex suppositione peccati, cui poena est ordinata ; nunc vero cognoscit, remisso peccato, non esse puniendum, ex misericordia divina remittente peccatum, ergo illud est verum determinate ; ergo ex mutatione facta,

non in divina voluntate ; ergo in peccatore, cui culpa inest et dimittitur.

(g) Respondeo, hic primo videndum est, etc. Ad solutionem praedictae objectionis cum sua confirmatione explicat modum operandi voluntatis humanae et divinae, quantum ad differentiam, quae est inter ipsas in modo operandi. De hac differentia agit in 1. dist. 39. sig. Quantum ad primum dico, quod voluntas divina, etc. ubi differentiam in hoc statuit, quod voluntas divina sit indifferens ad diversa objecta et effectus, quantumcumque differentes unico simplici actu ; voluntas creaturae non ita, sed ex sua imperfectione, et propter limitationem actos, et dependentiam ejus ab objecto, nequit per unum actum tendere in simpliciter diversa, et contraria aut contradictoria. Magna autem difficultas est, quomodo idem actus divinae voluntatis transeat de necessario in liberum, vel quid libertas ei supperaddit, et quomodo diverso modo secundum affirmationem et negationem tendat in idem objectum. Haec difficultas non est hujus loci per se, sed ut tantum requiritur ad praesentis difficultatis solutionem.

Dico ergo quod libertas formaliter est in voluntate tantum, ut subjecto, nullo modo in actu ejus, licet actus quantum est ex se, possit esse indifferens, et non necessario connexus cum objecto ; quod ergo actus divinae voluntatis non in essendo, sed in operando sit necessarius ad intra respectu objecti primi sui et aliorum connexorum per se quae spectant ad perfectiones, aut modos essendi Deitatis, aut personarum, provenit ex ipsa voluntate, quae necessario tendit in essentiam, et non libere libertate indifferentiae. Objecta vero secundaria creata sicut se habent ad primarium, ita etiam ad voluntatem divinam, et actum ejus, si contingenter, contingenter, si necessario, necessario (ut excludamus illam controversiam, an amor complacentiae simplicis creaturarum sit necessarius, aut vere indifferens): prout itaque se habent contingenter ad objectum primarium voluntatis, sic voluntas non necessario in ipsa tendit, sed indifferenter. Actus autem voluntatis sicut est infinitus ex se, et ex suo primo objecto, quod continet in se sine imperfectione omnem rationem volibilis, et ex ratione potentiae, quae potest tendere ex infinitate sua in omne illud, quod sine imperfectione ulla est volibile, a quacumque voluntate, ita actus includit perfecte in se ipso manens idem, omnem rationem tendendi in objectum volibile, et secundum omnem modum fugae aut prosecutionis ; quod vero tendat hoc aut illo modo determinato, provenit ex libertate voluntatis, non vero ipsius actus, nisi ut est in voluntate, aut ipsius voluntatis.

Hinc patet quomodo possit divina voluntas nolle idem, et velle secundum diversas rationes, et pro diversa mensura rei, sit tempus, sit aevum, sit instans, non secus ac voluntas creata per successionem actuum et diversitatem, potest velle contraria aut contradictoria eidem objecto pro diversa mensura, aut secundum diversas rationes objecti, et determinationes. Potest quidem voluntas creata ob mutabilitatem suam, quae imperfectionis est, velle et nolle per successionem actuum in ipsa, eidem objecto contraria aut contradictoria ; ut quando, verbi gratia, judex vult nunc absolvere reum, et statim per voluntatem contrariam desinente priori vult eum condemnare, hoc non cadit in divinam voluntatem.

Resolutorie ergo dicit Doctor, quod in aeternitate Deus voluit simul punire peccatorem, et simul non punire; quae volitiones, licet sint simul, respiciunt objectum extra, secundum diversas mensuras, in quibus habet diversum statum peccati, et poenitentiae seu justitiae praesentis, et secundum alterum statum, si fiat in termino ; et vocat has volitiones conditionatas et diversas sola ratione, et simultaneas simultate actus in Deo, quia sunt ab aeterno ; terminatas tamen ad idem objectum secundum diversas conditiones ejus, et statum peccati aut justitiae, quae simul non insunt, sed pro diverso tempore. Non intelligit conditionatas, ut est differentia actus voluntatis ab absoluto, quia vere vult absolute hoc modo peccatum esse puniendum, et non puniendum vere poenitentem secundum legem suae providentiae ordinariae. Vocat ergo conditionatas, quia omnis voluntas absoluta respiciens objectum sub ratione determinata tantum involvit illam rationem tanquam conditionem late sumptam, et sine qua non esset ad objectum. Quia ergo lex divinae sapientiae praefixa absolute determinat peccatorem in termino puniendum, si peccatum est inferens damnationem, et omnem justum in termino non esse puniendum damnatione aeterna, involvit tamen conditiones has peccati et justitiae, tanquam determinatas rationes, secundum quas tendit in objectum ; et hoc modo dicuntur conditionatae, non aliter.

(h) Ad formam ergo rationis, etc. Ad argumentum in forma, negat minorem, concedit majorem de transitu proprie dicto, sed negat minorem, nempe hic inveniri transitum proprie dictum. Per transitum proprie dictum intelligit transitum secundum aliquam formam realem, de mutatione enim reali agit, quia in actu voluntatis divinae, seu quasi actibus non est successio, aut transitus realis, cum simul sint in aeternitate, et circa objectum in aeternitate nolitum, licet non pro aeternitate, et per idem respondet ad confirmationem.

(i) Si arguas quod omnimoda simultas sit incompossibilis, etc. Urget adhuc difficultatem, quia sequeretur quod divina voluntas vellet simul opposita, et etiam pro simul ; ergo requiritur aliqua mutatio. Respondet in ipsis actibus non esse successionem, neque ut tendunt super objecto sub diversis istis rationibus, quia ad hoc non requiritur existentia objecti ad extra, sicut neque temporale requiritur ad aeternum. Objectorum tamen, quae objiciuntur, aut diversarum illarum rationum datur successio ad extra inter se, non tamen respective ad volitionem ; sicut inter prius et posterius datur ordo in re, ut objiciuntur tamen intellectui divino, non dicunt ordinem, quia utrumque aeque primo intelligit ; ex quo ordine non sequitur aliqua mutatio aut successio in divina intellectione, quia ut sunt in intellectione, seu ut intellectio est ipsorum, non est successio neque in intelligi aut objici, neque in esse, quia nempe ordo, quem dicunt, est in ipsis, ut existunt in se, non vero ut intelliguntur a Deo.

(k) Si arguas contra hoc, etc. Urget praeterea quod prius est vera, quod iste sit peccator, quam quod sit remissum ejus peccatum; ergo est successio et transitus a contradictorio in contradictorium, et consequenter mutatio. Respondet in propositionibus, quae habent veritatem in aeternitate nullam esse successionem, quantum ad veritatem, quod verissimum est, quia aeque primo cognoscit Deus unam et alteram, verbi gratia, Petrum esse vivum et esse mortuum ; in re tamen extra est successio in iis, secundum quae est affirmatio et negatio, quia mors supponit vitam ; haec tamen successio non transfertur ad actum divini intellectus, neque ad veritatem ejus. Idem dicendum de actibus voluntatis divinae, et conditionalis modo explicato ; non sunt ergo contradictoria velle punire Petrum, et velle non punire Petrum pro diversis temporibus, et secundum diversos ejus status et conditiones, quia non sunt secundum idem affirmatio et negatio. Subjungit ad confirmationem hujus, si Angelus peccaret in aevo, et Deus dimitteret ei peccatum, non esset aliqua successio, quia aevum est mensura indivisibilis. Resolutionem hujus remittit ad dist. 2. lib. 2. Sententiatum. quaest. 1. 2. 3. 4. 5. ubi disserit an sit successio in esse Angeli, ubi problematicus est.

Circa totum hunc discursum Doctoris, advertendum est eum, ut saepe dixi hactenus, disserere de mutatione reali corruptiva, cujus terminus a quo necessario est forma realis. Unde supponit seu probat remissionem peccati non posse esse mutationem a forma reali, quae insit intrinsece in ipso peccatore, quia neque actus peccati in eo manet, neque inducit aliud reale in ipso, quod habeat rationem peccati. Ad hoc ergo ut mutatio illa inferat saltem mutationem realem, debet inferre eam in causa extrinseca, quae est voluntas divina, et ideo objicit illud principium vulgare a contradictorio ad contradictorium, etc. probans in peccatore esse mutationem saltem rationis per remissionem peccati, et hanc mutationem rationis inferre mutationem realem, et consequenter in causa extrinseca, qui est solus Deus, aut voluntas ejus, cum talis mutatio realis ex dictis ipsius in superioribus nequeat esse in peccatore: in hoc ergo versatur totus discursus Doctoris, quem hactenus explicuimus, ut probet non esse successionem aut transitum in actu divinae voluntatis ab aeterno, neque etiam in objecto, ut terminat objective talem actum, neque illos actus esse contradictorios, aut oppositos, ex qua oppositione sequeretur talis mutatio, ut patet ex discursu. Unde excludit mutationem realem extrinsecam in causa remissionis, sive ut actu fit remissio in re, sive ut ab aeterno terminat objective voluntatem Dei. Ante autem probavi non esse mutationem realem, aut proprie dictam in ipso peccatore, de qua mutatione hactenus tota hac quaestione disseruit, nempe de mutatione Physica, et ex sequenti littera hic scopus discursus ejus clare intelligitur. Non licet ergo hunc discursum ejus, quo probat in voluntate divina non esse mutationem, aut in actu ejus, transferre ultra intentum, quasi ex hoc vellet concludere non mutari peccatorem, hoc enim insulsum et ridiculum esset ; ostendit ergo tantum quomodo illi duo actus in voluntate divina possunt simul consistere in aeternitate, etiam ut tendunt in objectum, sine aliqua successione, mutatione, aut contradictione, aut in objecto extra, quae est realis.

(1) Sed esto quod Deus remittat isto modo, etc. Hic quaerit an sit saltem in Petro,cui remittitur peccatum, aliqua mutatio rationis per ipsam remissionem, licet non sit mutatio aliqua proprie dicta in ipso, sive in objecto, ut objectum est, sive in objecto extra, id est, a parte rei ? Respondet posse dici, quod ubi actus, in quo objectum habet esse rationis, potest esse terminus mutationis realis, ibi objectum mutetur mutatione rationis. Exemplum statuit in lapide, ut est in intellectione nostra; sed quando ad actum non potest dari mutatio realis, ita ad objectum nequit dari mutatio rationis; talis actus est velle divinum, ut respicit Petrum tanquam objectum uniformiter se habens ad voluntatem divinam in esse tam in aeternitate quam in tempore ; ideo in eo neque rei, neque rationis est ponenda mutatio, quando ipsi remittitur culpa. Est tamen alia concomitans, nempe realis, qua infunditur ei gratia.

Haec doctrina est obscura, si spectetur in superficie, quia in hac ipsa quaestione supra, asserit obligationem ad poenam esse relationem rationis, quae proculdubio tollitur, quando remittitur peccatum: deinde in dist. 1. quaest. I. admittit mutationem rationis in remissione peccati. Ad declarationem tamen hujus advertendum est ex Philosopho 5. Physicorum, terminum a quo mutationis esse privationem, text. com. 2. et 8. ut bene ex eo probat Doctor in 2. dist. 1. quaest. 4. respons. ad quintum, ita ut mutatio proprie sumpta sive productiva, sive corruptiva sit inter habitum et privationem: quod etiam docet in 2. dist. 5. quaest. 2. Ad primum, etc. Requirit praeterea ut terminus a quo sit prius tempore in subjecto in 4. dist. 43. quaest. 5. Item, in 3. dist. 2. quaest. 3. ad 3. dicit proprie mutationem non esse inter affirmationem . et negationem, sed inter affirmationem et privationem. Item, in 4. dist. 11. q. 1. dicit mutationem proprie requirere subjectum ; unde transubstantiatio, ut ibi vidimus non est proprie mutatio, quia nullum subjectum commune aliter se habeat ad terminos ejus, et quodl. primo ad primum pro opinione, ubi declarat auctoritatem Boetii. Requiritur ergo ut terminus a quo insit subjecto, et prius tempore, et sit privatio vel habitus; praeterea ut mutatio dicat ordinem ad agens, ut patet in 2. dist. 1. quaest. 4. ad 8. His suppositis, respondetur sensum Doctoris esse facilem, quia agit, ut patet ex verbis ejus expressis, de mutatione, quae fit inter culpam remissam et terminum ad quem, quaerens an remissio culpae sit saltem mutatio rationis proprie dicta, servata proportione ad mutationem realem. Docet ergo primo, quod neque in voluntate divina, neque in objecto, ut objectum est, neque in Petro, qui est objectum, etiam extra, fiat mutatio proprie dicta, quae sit realis. Dicit praeterea neque fieri mutationem rationis etiam in ipso Petro, ut est in se, quae servet proprietatem mutationis secundum proportionem debitam; non fieri, inquam, mutationem rationis per ipsam remissionem formaliter, tanquam ea esset mutatio. Ratio desumitur ex dictis, quia mutatio corruptiva, ut servet conceptum formalem mutationis, requirit ut privatio insit subjecto prius termino, et hoc permanenter. Item, ut insit sub propria ratione, et formaliter ut patet ex dictis. Patet praeterea ex dictis ejus, peccatum non manere in se, sicut subjectum ejus immediatum non manet, nempe actus, qui transit, nihilque post peccatum manet in Petro praeter obligationem ad poenam, ut respicit peccatum praeteritum, propter quod obligatur seu ordinatur ad poenam secundum justitiam vindicativam divinam, ad quam sufficit in rigore Petrum pecasse, et peccando meruisse poenam legis (licet peccatum ipsum non maneat in rigore Physico tanquam forma inhaerens, secundum proprietatem, qua forma intrinseca. sive realis, sive rationis dicitur manere, ) et ulterius Petrum non satisfecisse legi aut poenituisse: manet ergo peccatum non secundum proprietatem formae intrinsecae, quae requiritur ad mutationem, de qua loquuntur Philosophi, et secundum quam discurrit Doctor, sed manet moraliter in suo effectu et virtute, manet secundum debitum legis et satisfactionis, sive per poenam, sive per poenitentiam.

Et haec imputatio non est illa, de qua loquuntur haeretici, nempe quod ideo ahquid est peccatum, quia Deus imputat illud in peccatum, ex alio dogmate erroneo, quo putant etiam justum, quantum est ex se et natura operis peccare etiam in omni actu quantumlibet bono, et alio, quo negant aliquam justitiam intrinsecam operum ; et quo negant posse legem Dei esse observabilem per gratiam ipsius, et quo reducunt omnem justitiam nostram ad extrinsecam Dei vel Christi, vel ad fiduciam divinae misericordiae, qua nos ipsos justos esse firmiter credamus, quos variis Canonibus Trid. sess. 6. damnat. Haec imputatio, inquam, longe differt ab ea qua dicimus juxta hunc modum explicandi Doctoris, ( quem ut infra apparebit, et supra docuimus, mutavit) et quam non ignobiles ejus discipuli sequentur, quia aliud est manere peccatum in debito et obligatione, qua ordinatur ad poenam sibi debitam, et aliud est peccatum tantum esse peccatum, quia Deus imputet, quasi non sit differentia in ipso opere inter bonum et malum, nisi imputatio divina, quia nempe omnia opera nostra ab intrinseco sunt mala ex fomite. Hoc dicunt haeretici, quos merito damnavit Trid. loco citato cap. 11. in fine, et Canone 25. Si quis in quolibet bono opere justum saltem venialiter peccare dixerit, aut (quod intolerabilius est) mortaliter, atque ideo poenas mereri, tantumque ob id non damnari, quia Deus ea opera non imputet ad damnationem, anathema sit, etc. Docebant nempe haeretici liberum arbitrium nullum esse saltem ad bonum, et de necessitate semper peccare: ideoque miror quosdam hoc perversum dogma contra hunc modum explicandi praemissum, aut peccatum habituale, aut remissionem urgere, in quo certe ostendunt se non perfecte attendere ad errorem aut verum fidei dogma, sed magis ad proprias opiniones, quali ratione possint eas ex dogmate Ecclesiae stabilire.

Dicit ergo Doctor peccatum praeteritum non manere in se formaliter ; manere ; tamen debitum in eo fundatum respectu poenae, quod respicit semper peccatum praeteritum tanquam causam sui. Quod respicit praeterea divinam voluntatem, ut habet legem punitivam respectu peccati praeteriti, quae est voluntas divina stabilis et permanens respectu peccatoris ; et sicut in aeternitate fuit ante peccatum commissum, pro tempore tamen quo habitum est, ita etiam perinde ei est, ut peccatum maneat formaliter intrinsece in peccatore, sive non, quia respective ad legem et voluntatem divinam est post commissum, respectu cujus peccatum illud manet semper praesens, ut motivum et causa poenae, donec poenituerit peccator, et satisfecerit ; licet ergo intrinsece non insit peccatori, inest ei moraliter modo dicto, et secundum voluntatem punitivam, cujus est motivum et causa ; ex qua ordinat peccatum ad poenam, et manet hoc modo praesens, ac si in se praesens esset intrinsece. Hanc ergo voco praesentiam moralem, quae non est sufficiens ad mutationem; de qua loquimur et de qua in specie agit Doctor.

Hinc ulterius advertendum est aliud esse remissionem peccati, aliud vero desitionem obligationis ad poenam. Remissio peccati non est mutatio ad aliquid nunc existens intrinsece in anima, sed remittitur praeteritum actuale, quod tantum virtute, et moraliter manet modo dicto; et hoc supra probatum est dist. 14. quaest. 1. art. 1. et patet ex Doctore infra responsione ad primum. Sicut ergo ad mutationem Physicam, vel quae servat proprietatem physicae mutationis, exigit Doctor esse, qualecumque illud sit, termini, et secundum illud mutari subjectum, ideo negat hic esse proprie mutationem rationis, quae servet similitudinem mutationis physicae, quia nempe sicut peccatum hoc modo non est, ita neque subjectum mutatur per remissionem peccati. et desitionem sui esse formalis, quod insit ; sicut si forma comproduceretur coaeva subjecto, non proprie mutaretur subjectum, quia non praesupponitur privatio inesse subjecto ante formam. Quantum autem ad remissionem obligationis poenae, admittit eam concomitanter desinere ad remissionem peccati, prout dicit Trid. sess. 6. cap. 14. quod reatus poenae aeternae remittatur simul cum peccato. Videatur Doctor infra in responsione ad primum in oppositum, non negat itaque Doctor esse mutationem moralem, sed negat esse mutationem rationis in illo rigore de quo loquitur, quia peccatum non inest: et ideo nequit mutari secundum esse proprie subjectum praecisa remissione peccati formaliter.

Ratio autem Doctoris intelligenda est de ente rationis proprie dicto, quod recipit esse tantum per actum alicujus potentiae per modum objecti, aut consequentis objectum, ut est in actu ; sic nequit proprie mutari nisi mutetur actus, et consequenter esse objecti in actu, quia mutatio dicit ordinem ad causam efficientem suo modo ; ubi ergo nequit esse novitas in actu realis, sic neque rationis in objecto, ut est in actu, loquendo de mutatione rationis proprie dicta. Si loquamur tamen de ente rationis late sumpto, alias docet sine mutatione reali in actu illud quandoque sequi, ut patet in actibus divinae voluntatis, ut sunt ad objecta secundaria, quia haec objecta secundaria recipiunt aliquod esse rationis, quamvis in actu non sit mutatio realis, ut per ipsum alias patet in 1. disl. 30. 36. 37. et alias saepe.

(m) Concomitatur tamen ibi remissionem illam activam Dei, et passivam secundum dici in Petro quaedam mutatio realis, etc. Dicit de lege ordinaria remissionem peccati mortalis concomitari infusionem gratiae in Petro, quamvis de potentia absoluta separari possint ; de quo supra in prima conclusione videantur dicta. Vocat remissionem activam Dei, quia est actus suae misericordiae. Vocat passivam ex parte Petri, quia gratia illa fit Petro, et est mutatio ejus secundum dici, et moralis, ut explicatum est, non vero mutatio in rigore mutationis, ut a Philosopho desumitur, et hanc mutationem secundum dici concomitatur mutatio realis Petri, ut recipit gratiam sanctificantem infusam.

Objectio sequens, et responsio reducenda sunt ad dicta. Instantia illa de voluntate nostra, ut potest aliter et aliter operari circa objectum uniformiter manens, vera est, sed intelligenda est comparatio respective ad divinam voluntatem, qua de potentia absoluta potest remittere peccatum non infundendo gratiam, aut acceptando eum cui remitteret, in suam amicitiam ; non vero refertur comparatio ad voluntatem divinam de facto, et secundum legem ordinariam, neque etiam, qua praecise dimittit culpam de facto dependenter a dispositione.

Unde breviter et facilius posset responderi ad principalem difficultatem superius praemissam, dicendo quod non contingat hic in remissione peccati transitus de contradictorio in contradictorium sine mutatione intrinseca peccatoris, sive in se, sive qua subest divinae voluntati, quia divina voluntas non respicit Petrum, ut eum ordinat ad poenam, nisi ut concludit suum motivum et causam, et incurrit debitum, quia peccavit, neque remittit ei peccatum, nisi ut similiter exhibet satisfaciionem lege praescriptam per debitam poenitentiam, qua posita, desinit Petrus essse objectum justitiae punientis seu ordinantis ad poenam aeternam, et fit objectum voluntatis Dei ex misericordia, et ex meritis Christi remittentis peccatum alias commissum. Hic autem Doctor considerat mutationem tantum ut est inter terminos intrinsecos praecise, et juxta exigentiam argumentorum, quae posuit ad initium quaestionis, ut probet remissionem peccati non esse eamdem mutationem cum infusione gratiae, vel certe non esse, ut quidam volunt, mutationem contrariam, quasi peccatum esset aliquod positivum reale et physicum ; illud autem principium optime salvatur per mutationem extrinsecam, quam non intendunt argumenta, quorum doctrinam examinat in corpore quaestionis.