COMMENTARIUS.

(d) Ad quaestionem potest dici, etc. Hic resolvit per viam mediam distinguendo beatitudinem, qua accipitur a Boetio pro aggregatione et cumulo omnium bonorum, et pro ea operatione, qua immediate attingitur objectum beatificum. In priori acceptione non spectat ad praesentem quaestionem, sed in secunda. In hac acceptione, qua est attingens objectum beatificum, etiam distingui potest in beatitudinem potentiae, et in beatitudinem naturae intellectualis, quia licet natura mediante potentia beatificatur, tamen ut in natura est aliqua potentia beatificabilis, cujus beatitudo non est simpliciter beatitudo naturae (id est, perfectissima, ejus conjunctio ad finem et ultimum complementum naturae secundum inclinationem, quam dicit ad finem, qua beatificabilis est), illa beatitudo potentiae non est simpliciter beatitudo naturae, per quam simpliciter bene sit ipsi naturae, sed in aliquo alio nobiliori consistit.

Hanc distinctionem aliqui impugnant.

Eam sensit Vasquez ridiculam, quia nullus unquam dixit accidens aliquod nostrum, qualis est intellectus, beari; haec enim perfectio totius hominis est et Angeli, non accidentium: caeterum alterum membrum distinctionis de beatitudine unica naturae recte admittit. Eamdem impugnat Aegidius Lusitanus lib. 4. de formali beatitudine tom. 1. quaest. 5. a. 3.sig. 1. quod distinctio haec pariat confusionem, et non sit philosophica, quia beatitudo potentiae non est in immediata attingentia objecti beatifici, sed in illa attingentia, qua attingitur, ut beatificum est, quae unica tantum est. Deinde, quia potentia non est proprie beatificabilis ut quod, sed ut quo. Praeterea, non appetit suam operationem potentia, nisi appetitu innato et naturali, cura tamen non beatificetur nisi agens, quod appetitu elicito appetit bonum; ergo una tantum est beatitudo, qua agens ipsum beatur ut quod, potentiae vero ex consequenti.

Respondetur tamen distinctionem praemissam esse fundatam, neque recte ad scopura Doctoris intellectam; non enim intendit Doctor beatitudinem ita convenire potentiae, quasi non sit naturae, ut principii quod; hoc enim repugnat, nam et in sententia Doctoris, potentia est eadem naturae realiter. Intendit ergo Doctor aliud esse considerare beatitudinem extensivam naturae; aliud considerare intensivam secundum rationem formalem specificam beatitudinis, qua est ultimum complementum naturae, et unicum, ad quod caetera ordinantur, et ad quod ipsa natura principaliter inclinatur. Primum horum patet ex prima conclusione hujus sig. versu: Secundum ergo potest dici, quod beatitudo naturae intellectualis consistit in operatione unica tantum, quia tantum in unica est sibi simpliciter perfecte bene, ita quod nihil sibi desit, non quod haec

includat omnia pertinentia ad bene esse naturae, sed dicat complementum omnium in bene essendo, etc. Aliud ergo est esse complementum bene esse naturae: aliud vero includere omnia, quae spectant ad bene esse naturae, quia comparando naturam, ut hic comparatur ad Deum, ut immediate attingibilem per operationem, omnis operatio sive ejusdem, sive diversarum potentiarum circa Deum immediate, spectat ad bene esse naturae, licet non sit complementum naturae beatificabilis secundum potiorem inclinationem ejus ad. objectum beatificum, et Deum in se. Unde sequitur quod bene sit naturae juxta mentem Doctoris per visionem et fruitionem, quibus intellectus et voluntas attingunt finem seu Deum in se immediate, quamvis altera harum non sit beatitudo totius seu naturae, essentialis et ultima. Non separat ergo beatitudinem potentiae a natura, quasi illa non sit etiam naturae, sed distinguit diversas inclinationes in natura, quarum una est principalis, et reducitur in actum per beatitudinem formalem et ultimam, quam primario ita re--spicit natura (licet mediante potentia eidem conjungatur ut principio et subjecto) ut illa simpliciter potior ei tribuatur tanquam propria per comparationem ad objectum beatificum, ut hoc modo attingibile, et per comparationem ad alias inclinationes, quibus attingit Deum immediate, et perficiuntur in natura. Alia autem est inclinatio in natura ad perfectionem recipiendam a Deo, ut attingitur mediante operatione immediata ad ipsum, et haec est minus principalis in natura beatificabili, licet perfectio ejus sit, qua attingit Deum, et compleatur illa inclinatio per operationem ei convenientem. Hanc vocat Doctor beatitudinem potentiae (licet etiam sit naturae) et non naturae ad distincti

onem ejus a beatitudine simpliciter et et proprie loquitur, quia in homine, v. g. omnis operatio potentiarum per quam perficiuntur, etiam est ad bene esse, et perfectionem totius licet secundum quod dicit particularem inclinationem mediante potentia determinata ; tamen si illa operatio non sit secundum perfectissimam inclinationem totius, non dicitur operatio totius, neque perfectio totius, sed potentiae, v. g. in homine visio dicitur operatio potentiae visivae, et non operatio totius, sicut dicitur intellectio et volitio propria totius. Ergo similiter natura comparata ad Deum in se ut attingibilem per modum objecti secundum diversas inclinationes, quarum una est ultimata naturae ad perfectionem summam, altera vero ad perfectionem non ultimam, recte dici potest illa, quae est potior, esse propria naturae, illa vero, quae est minus principalis perfectio, esse potentiae, quod est dicere naturae, ut inclinatur per talem potentiam, nam ubi invenitur ordo in subjecto et formis ad discernendam disparitatem, recte accommodantur nomina et ad excludendam aequivocationem. In proposito altera harum operationum circa Deum, in qua consistit ultimum complementum naturae, recte dicitur beatitudo, ad quam est potissima inclinatio: altera vero beatitudo secundum quid naturae, principaliter autem potentiae. Ut assumatur vero distinctio ex objecto harum utriusque operationum ab aliis, recte utraque dicitur beatitudo, quia est circa objectum beatificum, vel specificative, ut illa in qua non consistit complementum perfectionis, vel reduplicative ut illa in qua consistit ipsum complementum, recte etiam ad discernendum inclinationem diversam naturae altera denominatur a principio quo proximo, altera vero a principio quod, licet utraque competat naturae. Alterum, quod supra praemisimus ad scopum hujus distinctionis, et intendit Doctor, est beatitudinem sumi ab eo extensive, et prout natura quiescit in objecto beatifico secundum omnes inclinationes, quibus ipsum immediate attingit: non vero sumitur beatitudo intensive et praecisive pro ea perfectione, qua conjungitur objecto beatifico, et in qua consistit ejus complementum formale et prae. cisum. Hoc etiam patet ex iis, quae infra dicit sig. primo modo, etc. ubi ostendens quod tam intellectus quam voluntas immediate se habeat ad Deum, ut objectum, ita ut neutra media altera, tanquam medio attingendi, feratur in objectum, subdit : Et ita, inquit, beatitudo totalis extensiva possibilis in natura intellectuali (supple consistit in actu utriusque potentiae), quia est beatitudo duarum potentiarum,quarum utraque est suo modo beatificabilis ;et isto modo si possent esse in natura intellectuali decem potentiae, quarum quaelibet per operationem suam attingeret immediate Deum, beatitudo totalis extensiva consisteret in decem operationibus, etc. Haec verba clara sunt, et exprimunt scopum Doctoris in hac distinctione quatenus sumit in uno membro beatitudinem extensivam, et sic accedit primae sententiae, et quatenus in altero membro sumit beatitudinem intensivam, et praecisive, in qua consistit ultimum complementum, et attingitur objectum praecise sub illa ratione, et dicit esse unam, et sic accedit secundae sententiae, mediando inter utramque. Quod vero nomen beatitudinis dicatur de primo nembro, qua sumitur beatitudo extensive, patet, quia et Scriptura et Patres nunc attribuunt beatitudinem operationi intellectus, nunc voluntatis, et utri harum competat beatitudo intensiva, etiam nunc non constat inter Doctores, ut quaestione sequenti disseretur, quin etiam plures negant alterutri seorsim competere: ergo saltem beatitudo extensiva convenit secundum utramque potentiam, quamvis beatitudo, ut habet rationem summae et ultimae perfectionis, non possit nisi in altera harum subsistere determinate. Dicitur autem illa beatitudo extensiva, non quod una in gradu et forma sit quasi pars aut extensio alterius, sed ex eo quod natura non sit complete in omni sua perfectione circa Deum, nisi utramque habeat, licet una excedat alteram in suo genere, quae dicitur ultima.

Ex his patet ad objecta praemissorum Doctorum, qui non disserunt ad mentem Doctoris. Ad primum, quod objicit ridiculum, ut suo verbo utar, est, neque Doctor intendit ullam esse perfectionem potentiae intellectivae aut volitivae, quin sit etiam naturae, sed dicit beatitudinem naturae sumi et intensive et extensive; intensive quidem consistit in una operatione, ad quam potior est inclinatio naturae, et hanc ideo vocat beatitudinem naturae propriam ea proprietate, qua dicitur intellectio et volitio esse propria operatio hominis, quia perfectissima, et secundum summam inclinationem, quam habet ad perfectionem actus secundi, et ad differentiam hujus, operatio sensitiva licet sit etiam perfectio hominis, secundum illam inclinationem non dicitur hominis propria, sed potentiae elicientis et recipientis, ut visivae vel auditivae, vel ejusmodi. Ad probationem quam adducit, respondetur ab omnibus dici intellectum et voluntatem beari, et ex Scriptura et Patribus, ac vera Theologia id sequi, non quod haec separantur a natura, sed his mediis, et earum operationibus nata sit beari natura, non ut ab his abstrahit, et in rigore philosophico, illud quod est quo respective ad formam tam recipiendam quam etiam producendam, sumit donominationem a forma, sicut et effectum, licet per hoc non excludatur principium quod; recte enim et vulgariter dicitur superficies alba, anima intelligere, et voluntas velle, intellectus intelligere, anima beari, licet sit quo respectu beatitudinis. Quod si voluntas sit accidens, eadem etiam denominatio salvatur, quia sicut salvatur in anima denominatio praedicta, licet sit principium quo beatitudinis, ita etiam recte dicitur voluntas beari, aut intellectus, non in esse accidentis, sed voluntatis et intellectus sint accidentia, ut praedictus Auctor quasi probatum aut notum supponit, vel non sint, ut verior opinio tenet, ad praesens non refert. Adjicere etiam possumus hanc denominationem proprie salvari in iis operationibus, quae ita consequuntur sua principia tam activa quam passiva, ut iis conveniant immediate in utroque genere, et nullo alio medio tanquam ratione recipiendi aut agendi, aut disponendi ex parte naturae, cui mediate conveniunt in utroque praecise per ipsa principia proxima: et haec est ratio, cur anima dicatur in homine intelligere et velle, et cur in ipsa aut Angelo etiam dicatur intellectus intelligere, aut voluntas velle, quia operatio est ipsorum propria, et intantum est naturae, aut totius, ut distinguuntur a principiis, inquantum est propria principiorum ; quidni ergo intellectus et voluntas dicantur beari, sicut et intelligere et velle, ex quibus beatitudo redundat in animam, sicut intellectio et volitio quaecumque, nam ipsa beatitudo in his consistit, ut sunt circa Deum, ut objectum.

Respondetur ex his ad rationes Aegidii, hanc differentiam esse Philosophicam, et valde Theologicam. Ratio autem quam adducit, ne eadem replicemus, soluta est ex dictis: latius enim sumit Doctor beatitudinem, quam ut sumitur pro ultimo complemento, quia sumit ut communis est extensivae et intensivae, quam voco ultimum complementum. Quod specialiter adjicit de appetitu potentiae, quod sit tantum naturalis, et appetitus verus beatitudinis, qui est agentis, sit elicitus, involvit repugnantiam, quia omnis appetitus elicitus beatitudinis distinctus ab ipsa beatitudine, nequit esse ab alio principio quam a potentia ; si autem intelligat ipsam beatitudinem tanquam appetitum elicitum, dico etiam esse potentiae, quod si solus etiam appetitus naturalis supponeretur ad beatitudinem, sufficeret, ut patet in anima Christi, quae non minus fuit beata, quamvis nullus appetitus elicitus potentiae, aut totius supponebatur ad ipsam, neque etiam ad beatitudinem infantis baptizati: ad reliqua ejusdem patet ex dictis.

(e) Secundum hoc ergo potest dici, etc. Est prima conclusio hujus textus, quam jam declaravi, nempe beatitudinem naturae consistere in unica tantum operatione. Eam tenet secunda sententia praemissa ; illa autem dicitur beatitudo hoc modo sumpta, quae est perfectissima operatio naturae respective ad alias, et secundum perfectissimam ejus inclinationem, et ad objectum beatificum praecise, qua beatificum est ultimate, et prout caetera in ordine ad hanc operationem dantur, vel antecedenter, vel concomitanter, vel consequenter. Probat autem hanc conclusionem, quia sicut objectum beatificum est unum re et ratione, in quo tanquam in extrinseco perfectivo, est huic naturae perfectae bene, et non nisi inquantum attingitur ab illa natura simpliciter immediate ( supple in seipso praesente ) per operationem, ita talis operatio simpliciter erit unica ; ergo beatitudo hoc modo sumpta erit unica operatio. Dices objectum beatificum, licet sit re et ratione unum, nempe divina essentia in se praesens, tamen ex parte naturae beatificabilis respici sub diversa ratione, et per diversa principia, nempe intellectum et voluntatem, mediantibus quibus natura est nata beatificari: ergo ex unitate objecti re et ratione non sequitur unitas beatitudinis. Contra, objectum extrinsecum perfectivum naturae perficit naturam secundum gradum inclinationis excedentem; sed in natura est diversa inclinatio secundum diversas illas facultates, quarum una est potior altera, quia repugnat ad idem objectum esse aequales, cum nihil superfluum continet natura, et ordo detur in perfectionibus secundis et primis, et consequenter in inclinationibus ad perfectiones secundas tam habitualibus quam naturalibus, ut recte probat Doctor supra in paragrapho antecedenti ; ergo objectum beatificum magis perficit naturam secundum ineli nationem potiorem naturae ; ergo operatio consequens naturam secundum hanc inclinationem, erit simpliciter perfectissima ejus ; ergo ejus beatitudo essentialis, ut sumitur pro complemento naturae, ut dicit ordinem ad sui perfectionem intrinsecam et extrinsecam. Ad scopum autem praesentis quaestionis nihil aliud intenditur, nisi dari aliquam perfectissimam operationem in natura, per quam nata est uniri objecto beatifico, eo modo quo ex eo redundat ultimate perfectio naturae suprema: hoc autem dato sequitur intentum, nempe illam esse beatitudinem essentialiter, et probatur sequela, quia illa quaecumque operatio ad hanc ordinatur, non e contra haec ordinatur ad alias, sed in ea fit status procedendo secundum ordinem formae et actualitatis; omnis enim perfectio secunda naturae non solum ordinatur ad naturam, ut est actus primus ejus, sed etiam ordinatur ad alias perfectiones secundum gradum in quo perficit naturam; nam ipsa natura ideo recipit inclinationes ad perfectiones inferioris ordinis, quo reddatur capax perfectionis supremae, ad quam ordinatur, et ad quam perficitur, v. g. in natura substantiali est inclinatio ad quantitatem, ut ea media per actionem et passionem disponatur ad receptionem formarum, et ad agendum in alia: recipit qualitates et caetera consequentia ad perfectionem suae formae substantialis, et consequenter totius, ita ut haec omnia ordinentur ad ipsam formam, qua constituitur: forma vero sit per se prima propter quam reliqua conceduntur. In viventibus eodem modo licet discurrere, in quibus sensus ad phantasiam, phantasia ad intellectum et appetitum ordinatur.

Sed hoc amplius probatur ratione, quia sicut eidem naturae repugnat ordinari ad diversa prima, et non subordinata agentia, ita etiam repugnat eam ordinari ad diversos primos fines non subordinatos, quia ad multiplicationem prioris sequitur multiplicatio posterioris essentialis ; finis autem est prior essentialiter natura, sicut et agens. Sed si posset ordinari ad eumdem finem secundum diversas inclinationes immediatas, et non subordinatas, perinde se haberet, ac si ordinaretur ad diversos fines non subordinatos, quia ex parte naturae esset multiplicitas inclinationum et perfectionum non subordinatarum, licet in fine esset identitas in esse, non tamen in esse termini extrinsece perfectivi per modum finis uniformiter influentis: ergo id repugnat naturae aeque primo respicere finem difformiter, et aeque primo perficientem sine ulla in ipsis perfectionibus, aut inclinatione perfectibilis naturae ordine. Si autem dicatur quod sit ordo perfectionis in natura et actibus, et modo attingendi objectum secundum gradum caeteris perfectius, in ea operatione consistit beatitudo, quae est suprema perfectio naturae intellectualis, et in ordine ad quam objectum praecise habet rationem simplicem finis, et primam in genere causae finalis, et consequenter unica erit potentia suprema naturae inter alias, per quam praecise respicit finem ut finis, et ejus operatio erit beatitudo essentialis, quia illa est suprema potentia, per quam natura conjungitur suo fini sub ratione finis.

Dices finem in esse, seu ad quem in reipsa reducitur natura, esse tantum unicum, non inde sequi finem in operatione esse unum. Contra, finis qui est ultimus naturae in esse, idem necessario est ejus in operari, maxime per quod natura ultimate perficitur, quia sicut operatio consequitur ad esse tanquam perfectio ejus secunda, ita etiam tunc est quietativa naturae in esse entis, qua reducitur inprincipia ejus ostendi, et maxime in finem, ut ad ultimum terminum essendi; ergo si nequit multiplicari finis in esse ultimus, sic etiam nequit multiplicari finis ultimus in operari. Probatur antecedens cum consequentia, quia perfectio naturae in esse, ut est a prima causa efficiente, est propter finem; ergo quo magis participat finem, vel ad illum accedit participando ejus bonitatem, eo est perfectior, quia colligimus perfectionem supremi entis creati, non qua est a primo efficiente, quod sibi et aliis est commune, sed quia magis participat bonitatem ejus, ut finis in essendo ; ergo nequit operatio, quae est perfectio secunda ejusdem naturae, respicere alium finem quam illum, qui est essendi, quia sic neque perficeret primum esse naturae, si perficeret aliter quam natura est ad finem in esse, a quo nequit abstrahere, neque operatio ipsa referretur ad finem suae causae a qua est. Deinde, facultates et inclinatio naturae spectant ad actum primum ejus; ergo earum operatio spectat ad eumdem finem tactus primi in essendo. Accedit quod in hac ratione operationum etiam consistit in specie perfectio naturae intellectualis ex parte, et imago per quam assimilatur participando finem ultimum sui in esse, quo excedit creaturas alias intellectuales in esse, quia propinquior est fini in esse ; tunc autem perfecte attingit, et refertur ad finem in esse, quando conjungitur ei per operationem beatificam. Accedit ad haec, illam distinctionem non solvere argumentum, quia sicut finis in esse est prior essentialiter natura, ideoque nequit multiplicari ordo ad finem in natura, ita etiam finis in operari est prior essentialiter operatione et potentia, qua per operationem beatur, tanquam perfectivum ejus extrinsecum et supremum: ergo ex eadem ratione nequit multiplicari in esse finis beatificantis, qua influit in naturam, neque beatificatio ipsa in natura multiplicari.

Dices cum Suarez 1. 2. disp. 6. quaestiunc. 3. in ultimo dicto, requiri multiplicitatem operationum, quibus attingitur finis ultimus ob perfectionem excedentem objecti in se, et ob imperfectionem subjecti, quatenus una simplici ratione nequit attingere objectum. Contra, licet subjectum attingat objectum sub duplici ratione, tamen non sequitur quod beatifica attingentia consistat in illa duplici operatione, sed in altera contingente objectum beatificans secundum capacitatem et exigentiam finitam naturae beatificabilis, neque etiam illa duplex attingentia procedit ex perfectione objecti excedente, aut imperfectione potentiarum, sed ex natura objecti et potentiarum et ipsarum operationum, quia etiam in Deo, ubi nulla est imperfectio, diversa operatione contingitur objectum, nempe visione et fruitione essentiali; ita etiam creatura intellectualis, si operetur in finem, etiam in creatis, necessario operatur per intellectum et voluntatem circa quodcumque, licet sit inferioris ordinis et perfectionis: universim ergo natura intellectualis ita operatur, et non aliter, si exit in actum completum suarum facultatum.

Dices cum Valentia beatitudinem essentialem vindicare sibi operationem praestantissimam, quae sit complementum naturae, tamen non eam solam, sed etiam aliam spectare ad beatitudinem essentialem. Ita 2. tom. disp. 1. quaest. 3. puncl. 4. Eadem etiam est solutio Suarez. Contra, illa operatio perfectissima attingit objectum beatitudinis perfectissimo etiam modo quo attingi potest in ratione beatificantis et termini extrinseci naturae, et secundum perfectissimam naturae inclinationem ; ergo in ea sola consistit ultimum complementum, et bene esse naturae, qua beatificabilis est. Probatur consequentia, quia ratio superius facta in confirmatione perinde impugnat praesentem responsionem. Deinde, operatio imperfectior naturae circa idem objectum nequit integrare cum operatione illa perfectissima eamdem perfectionem essentialiter, quae est secundum aliam inclinationem inferiorem, et non attingentem objectum ea perfectione qua prior, neque cum ea communicat in esse; ergo nequit ultimam perfectionem naturae integrare, nisi tantum extensive, prout tenet Doctor in secundo membro distinctionis. Patet consequentia, quia illa solum est perfectio et beatitudo naturae, quae est secundum inclinationem potissimam et supremam ejus, sicut illa est perfectio intensiva, et suprema hominis, quae competit ei secundum inclinationem ultimam et supremam in ipso, non secundum inferiorem, licet illa integret extensivam ejus perfectionem.

Alii respondent Deum in ratione objecti beatificare sub diversa ratione, nempe veri et boni. Contra hanc est quod Deus beat in ratione objecti creaturam, eo modo quo ipse in seipso est beatus per suam essentiam, et recurrunt rationes factae, dato quod altero modo terminet perfectissimam operationem, ideoque hae responsiones magis reducunt difficultatem ad quaestionem de nomine, quia admittunt quod intenditur, licet dicant totam beatitudinem in unica operatione illa perfectissima non consistere, quod verum est de beatitudine extensive sumpta, quatenus scilicet creatura attingat Deum in se, et ab ipsa per modum objecti perficitur. Caeterum, quia unica et simplex est perfectio, qua creatura perficitur a fine, ut est ad finem secundum inclinationem potissimam, ideo statuitur ejus ultimum complementum in illa operatione tantum, et non in alia.

(f) Secundo modo dicendo, etc. Haec est secunda conclusio hujus litterae, nempe beatitudinem extensivam consistere in pluribus operationibus, nempe in operatione intellectus et voluntatis, quibus attingitur Deus in se per modum objecti beatifici immediate, et hanc probant fundamenta primae sententiae, et nihil aliud. a Distinguit Doctor immediationem illam . attingentiae, quia vel excludit medium ejusdem ordinis, v. g. operationem diversam ab ea qua attingitur objectum, vel mrdiunr alterius ordinis. ita ut nihil perfectius aut immediatius attingat objectum quam hoc quod dicit immediate attingere. Subjicit exemplum in causis efficientibus priori et posteriori, quarum quaelibet attingit passum immediate, ita ut neutra sit alteri medium attingere) causa tamen prior immediatius attingit, - quia intimius et perfectius, quia tota attingentia posterioris est in virtute prioris,

sicut patet in causa prima et secunda. Quantum ad immediationem primo modo sumptam, tam intellectus quam voluntas immediate attingunt objectum, quia neutra est alteri medium attingendi, neque in ratione objecti, neque in operatione, quae est medium attingendi, et ideo beatitudo extensiva totalis consistit in utraque operatione: imo si essent plures potentiae, quae immediate sic attingerent, beatitudo extensiva consisteret in omnibus operationibus collective.

(g) Nec obstat, si dicatur, etc. Occurrit objectioni, nempe quae opponeretur, beatitudinem simpliciter consistere in una operatione perfectissima, qua sola per unicam potentiam attingitur objectum beatificum, qua beatificum est ; et licet immediate attingatur per operationem alterius, illa non erit beatitudo nisi secundum quid; et secundum hoc, i nquit, esset dicendum quod beatitudo simpliciter et totalis consistit in operatione unius potentiae. Hanc objectionem non solvit, quia aequivocat in sensu, nam loquendo de beatitudine extensiva, negandum est antecedens, de intensiva concedendum, et sic respondet in subjuncta littera, quae est secundum membrum praemissae distinctionis de immediationis acceptione.

(h) Secundo autem modo loquendo, etc. Id est, de immediatione, ut sumitur pro perfectiori attingentia, dicit sic planum esse beatitudinem consistere in unica tantum operatione, quia non est nisi unica tantum potentia in natura, qua perfectissime attingitur objectum beatificum, et secundum quam attingentiam perfecte bene est ipsi naturae ex parte objecti perfectissimo modo, et secundum potiorem inclinationem attingibilis, et eodem modo dicendum de beatitudine utriusque potentiae. Illa sola intensiva est, et stricte sumpta, qua perfectissime attingitur tale objectum, licet beatitudo extensiva consistat in utraque, quae est lata acceptio beatitudinis, prout est perfectio naturae secundum omnes potentias, qua respicit Deum, ut objectum; et concludit nullo modo statuendum esse beatitudinem in pluribus operationibus, nisi teneatur quod ad operationem beatificam non sufficiat operatio unica sine alia, quod est dubium, inquit. Sustinendo itaque hanc sententiam, quae prima est in ordine quoad beatitudinem non solum extensivam, prout eam limitat Doctor, sed etiam quoad intensivam ; tenendum esset consequenter utramque operationem aeque intensive attingere objectum beatificum, neque esse ordinem perfectionis inter ipsas operationes, neque etiam inter potentias operativas, quia utraque tam operatio quam potentiae sunt diversi ordinis, et sunt perfectiones simpliciter, quae inveniuntur in Deo formaliter, quarum neutra fluit ab alia tanquam a radice. Sed utraque aeque primo conveniunt enti simpliciter, et sic non esse comparabiles secundum perfectionis excessum, quia universitas etiam causarum creatarum et secundarum, ut recte Doctor in 1. dist. 2. quaest. 2. non reducitur ad Deum, qua est mensura earum, sub unica et simplici ratione, sed sub diversa, nempe causae naturales reducuntur ad Deum, ut per intellectum producit et operatur per modum naturae ; causae vero liberae reducuntur in Deum ut operatur per voluntatem, inter quas in Deo non est ordo perfectionis, sed utraque est prima in suo genere diverso. Sic etiam dici potest in creatura nullum esse ordinem perfectionis inter has potentias aut operationes earum, licet sit ordo quidam generationis, quo prior est in actu intellectus quam voluntas; sic ergo dicendum nullum esse perinde ordinem perfectionis in operationibus, sed utramque aeque primo perficere in suo genere naturam cujus est, quae sicut dicit aeque primo inclinationem per utramque facultatem ad objectum, ita etiam essentialiter beatificatur per utriusque attingentiam. Quod autem superius dictum est, esse nempe subordinationem in ipsis potentiis et inclinationibus diversis naturarum, respondendum est illud esse verum quoad eas, quae non sunt perfectiones simpliciter, et diversi ordinis, non vero in his. Haec sententia hoc modo fundata est difficilis impugnationis.