COMMENTARIUS.

(i) Ad hujus intellectum sciendum, quod peccator in peccatis existens eo modo quo dictum est in praecedenti quaest, art. 1. peccatum manere post actum, potest ex naturalibus cum communi influentia considerare peccatum commissum ut offensivum Dei, et ut contra legem divinam, et u ut aversivum a Deo, et ut impeditivum praemii, et ut inductivum supplicii, et sub multis talibus rationibus ;et potest voluntas ipsum sub

aliqua illarum rationum, vel sub multis, illud peccatum sic consideratum detestari, et ille motus potest continuari et intendi ante infusionem gratiae. Potest etiam ista detestatio esse totaliter circumslanlionala circumstantiis moralibus debitis, etc.

Hanc sententiam Doctoris conclamant moderni esse Pelagianismum, vel semipelagianismum ; neque secus contra Doctorem urgent argumenta Patrum et Conciliorum, quam iidem urserunt Pelagianos. Animum addit nescio quae aliquorum nostrorum hac in parte trepidatio, et variae responsiones quae textum Doctoris extra scopum discursus et quaestionis ac responsionis ab eo positae, quam hic declarat, extraxerunt.

In primis Vega de justificatione 10. et 11. illa duo, quibus fundatur calumnia, nempe ex naturalibus cum communi influentia, refert ad intellectum tantum, et non ad voluntatem, quasi intellectus ex puris naturalibus cum communi influxu, possit proponere voluntati peccatum ut detestabile. Quem sequitur Angles in 4. quaest. prima de essentia paenitentiae art. 6. Tartaretus cedit quaestioni, et ita explicat textum, prout adversarii volunt, nempe illum motum peccatoris esse ex naturalibus, fingens hanc controversiam esse inter Doctorem et Nominales: illis asserentibus necessitatem auxilii specialis ad paenitentiam, illo negante, sed complicat quosdam terminos, unde ambiguum sit quod velit. Delfinus, in tractatu de justificatione, intelligit per influxum generalem comprehendere auxilium speciale. Faventinus hanc rem fusius prosequens in quarto in hoc loco disp. 14. et plura loca ex Doctore congerit pro necessitate gratiae. Videtur autem eo reducere decisionem, quo Delfinus, ut per influxum generalem comprehendatur auxilium speciale gratiae ; quod dici a Doctore eo sensu putat, quo excludatur auxilium, quod alii intelligunt physice praedeterminans, in quo statuunt rationem et efficaciam auxilii specialis, seu specialitatem, ut ita dicam, auxilii.

Interpretationem hujus loci veram dedit Scholiastes, in primo loco praemissi scholii, quam facile est confirmare ex ipso textu, cujus ille planus est sensus, nam in hoc articulo secundo tria quaerit.Primo, utrum ad remissionem peccati requiratur actus virtutis determinatae. Secundo, utrum requiratur actus genitus ex habitu. Tertio si ut actus simpliciter perfecte circumstantionatus, numquid ut formatus, vel sufficit informis ? Ad has quaestiones suo ordine respondet ; ad duas primas negative ; ad tertiam vero respondet cum distinctione : primo asserens quod actus paenitentiae, ut est dispositio praevia ad remissionem peccati,semper est informis sine charitate et gratia habituali, a cujus totius, inquit, inhaerentia et inclinatione ad actum, dicitur actus formatus, etc. Hanc conclusionem abunde probavimus in praecedenti commento. Alterum membrum distinctionis est, loquendo de actu paenitentiae, ut est dispositio concomitans remissionem peccati, esse formatum, nam in instanti quo deletur peccatum, charitas inest, et consequenter si requiritur ut concomitans, requiritur ut formatus.

In sequentibus autem declarat illas duas conclusiones, quomodo nempe actus sit praevius ad remissionem peccati per modum dispositionis, et quomodo sit concomitans : Ad hujus intellectum, inquit, sciendum, etc. quod peccator in peccatis existens, eodem modo quo dictum est in praecedenti quaestione art. 1. peccatum manere post actum, potest ex naturalibus cum communi influentia considerare peccatum commissum, ut offensivum Dei, et ut contra legem divinam, et ut aversivum a Deo, et ut impeditivum praemii, et ut inductivum supplicii, et sub multis talibus rationibus; et potest voluntas ipsum sub aliqua illarum rationum, vel sub multas illud peccatum sic consideratum detestari, et ille motus potest continuari et intendi ante infusionem gratiae. Potest etiam ista detestatio esse totaliter circumstantionala circumstantiis moralibus debitis; non est enim verisimile, quod necesse sit propter peccatum istud remanens, actum quemcumque circa peccatum commissum esse defectivum in aliqua circumstantia morali. Iste autem motus dicitur attritio, et est dispositio, sive meritum de congruo ad deletionem peccati mortalis, quae sequitur in ultimo instanti alicujus temporis, in quo tempore ista attritio duravit.

Hoc est certum, si Deus talem attritionem velit esse dispositionem ad justificationem, nisi sit perfecte moraliter circumstantionata, saltem si est aliqua circumstantia inordinate circumstantionata, non est dispositio ad justitiam, quia tunc est actualiter ostendens, sed si est tantummodo carens aliqua circumstantia debita ex inconsideratione intellectus, vel omissione voluntatis, quantum ad illam circumstantiam, tunc dubium, si disponat sufficienter ad justitiam; sed si est attritio perfecte circumstantionata in genere moris, videtur omnino dispositio sufficiens ad justitiam in termino illius attritionis acquirendam, in termino, inquam, quem Deus praefixit, debere esse terminum illius motus attritionis, quam usque tunc vult continuari. Vel enim oportet dicere quod justificetur peccator sine omni dispositione sufficiente, de congruo ex parte ejus, et per consequens difficile est salvare, quod apud Deum

non sit acceptatio personarum, ut dictum est libro secundo dist. 6. quaest. 2. Vel nulla potest esse sufficientior dispositio ad istam justificationem, quam ista attritio perfecte circumstantionata in genere moris, ut tunc in ultimo instanti, vel aliquo usque ad quod Deus determinavit attritionem debere durare, ad hoc, ut sit meritum de congruo ad justificationem, infunditur gratia, et tunc simpliciter deletur peccatum, etc.

In primis distribuendo hanc doctrinam in sua membra, dicit peccatorem posse ex naturalibus cum communi influentia considerare peccatum commissum, ut offensivum Dei, et ut contra legem divinam, nempe revelatam, et ut aversivum a Deo, et ut impeditivum praemii, et ut inductivum supplicii. Haec propositio constat pluribus praedicatis disjunctis, vel etiam copulatis, ut volueris, quae omnia referuntur ad illud idem subjectum, nempe ad intellectum, ut ex naturalibus cura communi affluentia potest considerare peccatura secundum haec motiva. De voluntate autem subjungit sine illa limitatione ex naturalibus cum communi affluentia, quod possit detestari peccatum sub aliquo, aut pluribus istis motivis ; ergo fundamentum calumniae objectae est tantum ex parte intellectus.

Sed neque in hoc etiam est tale fundamentum, quia in quaestione sequenti docet expresse, ut videbimus, fidem divinam esse regulam poenitentiae, neque posse esse notum creaturae Deum esse finem suum sub propria ratione per lumen naturale sihe revelatione et fide, sicut neque virtutes evangelicae possunt esse notae, vel habere regulam notam lumine naturali: In virtutibus enim, inquit, aliquae sunt possibiles naturae humanae ordinabiles ad finem sub ratione superiori quam sit cognitio hujus status, etc. Quod exemplificat de paupertate, castitate et obedientia. Sic etiam dicit infra regulam poenitentiae esse revelatam et notam ex Evangelio : Paenitentiam agite, Matth. 5, et supra sig. Hic dicitur in secunda Regula, etc. Alia, inquit, regula respiciens peccatum detestandum tantummodo est nota ex revelatione, scilicet quod peccatum est detestandum, inquantum est Dei offensivum, vel inquantum aversivum a Deo, vel impeditivum acquisitionis Beatitudinis, vel inquantum inductivum finalis miseriae, etc. Ecce hic exprimitur eadem concipiendae contritionis praemissa motiva, offensionis divinae, aversionis, impeditionis praemii, inductionis supplicii, tanquam, quae necessario cognosci debent ex regula fidei et revelationis: ergo per particulam illam ex naturalibus cum communi influentia, etc. positam ex parte subjecti, nempe intellectus considerantis, non intendit Doctor excludere gratiam et habitum, aut actum fidei ab intellectu, aut gratiam revelationis, neque alia adjutoria tam intrinseca quam extrinseca in ordine ad talem considerationem per ipsum necessaria, neque consequenter intendit ita stricte loqui de natura aut intellectu, ut praescindit ab his adjutoriis, sed tantum juxta scopuni quaesiti et responsionis datae ut solum excluditur justitia inhaerens in voluntate, ad quam actus paenitentiae ex his motivis conceptus est dispositio praevia et informis ante remissionem peccati.

Confirmatur, quia Doctor hic agit de poenitentia peccatoris adulti et fidelis, quae est dispositio praevia, quam consequitur remissio peccati, et quam vocat ipse meritum de congruo, et acceptatum a Deo, et proscriptum lege, et per se intentum efficaciter a poenitente per modum satisfactionis taliter praescriptae, et ad finem deletionis peccati. Haec omnia neccessario supponunt fidem: ergo nihil minus intendit Doctor, quam intellectum ex puris naturalibus posse haec omnia cognoscere et proponere practice voluntati, tanquam regulam operandi; unde patet eum praecise loqui de intellectu ex naturalibus, etc. quatenus excluditur illa forma charitatis inhaerentis, a qua habent actus tam fidei, quam aliarum virtutum, esse formati, et haberi causas sufficientes ex parte intellectus, et etiam voluntatis respectu dispositionis, ad quam consequitur remissio peccati absque eo quod charitas habitualis influat in istum actum dispositivum,ut excludat opinionem illam, quam superiori capite impugnavimus, et ostendat actum ut informem, sequi ad praedictas causas per se ejus: et sic in ultimo instanti inferre per modum meriti de congruo, et dipositionis praeviae a Deo acceptatae, remissionem peccati, et infusionem gratiae per modum causae ea ratione, qua ipsa dispositio ex divina acceptatione est causa. Sed dices, quid ergo intendit per illa verba ex naturalibus cum communi influentia? respondebitur infra; suffici pro nunc probare quod per hoc non excludit gratiam supernaturalem requisitam ad actum fidei divinae ex parte intellectus.

Probatur secundo minus excludi ex textu a voluntate gratiam praevenientem et adjuvantem, in ordine ad actum detestati onis peccati, qui sit talis dispositio, de qua loquimur: sic non potest secundum principia explicata Doctoris excludi ab intellectu, cui additur illa clausula ex naturalibus, etc, a voluntate autem in toto textu nihil excludit, nisi gratiam sanctificantem, quam dicit solum in esse simul cum remissione peccati. Unde ergo suppetit vel apparens fundamentum eam excludere a voluntate gratiam praevenientem ? si quis ita in scholis discurreret: actus disponens perfecte ad remissionem peccati est praevius ad infusionem gratiae sanctificantis , ergo non est ex gratia Dei praeveniente, nemo admitteret, et merito, quia nec fides, nec ratio id admittit. Antecedens dicit solum Doctor, ut excludat influxum gratiae sanctificantis in illum actum. Consequentiam vero inferunt adversarii ; sed qua lege nulla sane, quae invitatur principiis assertis Doctoris.

Quod probo eadem evidentia, qua primum probatum est. Detestatio peccati ex duobus primis motivis intrinsecis (de his enim agit Doctor, qui docet in praecedenti paragrapho et quaestione, saepius causam proximam tristitiae esse detestationem seu displicentiam peccati ex motivo formali illius virtutis, ex quo concipitur) supra expressis aversionis a Deo, et offensionis divinae ex principiis Doctoris sunt actus divinae charitatis supernaturalis, ut in , articulo primo hujus quaestionis probatum fusius contra eos, qui dicunt hunc actum esse proprium virtutis poenitentiae, saltem ex assertione iterata Doctoris saepius in dicto articulo, est actus charitatis. Similiter duo ultima determinant objectum et actum spei ; sed nihil magis est contra Doctoris doctrinam quam dicere, quod voluntas ex natura sua, aut virtute naturali, secluso adjutorio supernaturali, possit attingere hos actus aut motiva eorum, ut patet ex 3. dist. 26. et 27. dist. 34. et tra primo dist. 17. quaest, prima, et in quarto dist. 6. quaest. 10. Ad tertium pro opinione, ubi dicitur habitum supernaturalem esse simpliciter potentiam, non ita acquisitum, et quaest, prima prologi per totam, et alias saepissime ; secundum quae principia, quae ipse tradit tanquam certa de fide, debet sententia intelligi, ut dicit hic voluntatem detestari peccatum posse ex motivo charitatis et spei, et comprehendit specialem Dei concursum ad tales, qui eliciuntur secundum inclinationem charitatis et spei, ut voluntas est informis ante remissionem peccati, et sine habitu charitatis.

Accedit ex principiis Doctoris, quod spes maneat in peccatore secundum habitura, quando non est peccatum contra ipsam virtutem, et deperditur demeritorie tantum gratia sanctificans, quae est charitas; quod et hic supponit, asserens restitui gratiam cum remissione peccati in justificatione peccatoris: et in articulo praecedenti sig. De secunda significatione, etc. dicit detestationem peccati elicitam ex motivo spei esse sufficientem poenitentiam, quantum est ex parte displicentiae, requisitae ; ergo nihil minus hic intendit, quam voluntatem posse habere talem motum et displicentiam ex sola virtute naturali.

Tertio probatur ex ratione subjuncta : Potest etiam, inquit, detestatio esse totaliter circumstanlionata circumstantiis moralibus debilis; et infra : nec est certum, si Deus talem attritionem velit esse dispositionem ad justificationem, nisi perfecte moraliter cicumstantionata ; et infra : si est attritio perfecte circumstantionata in genere moris (id est, actus boni ), videtur omnino dispositio sufficiens ad justitiam in termino illius attritionis acquirendam, etc. et infra : nulla potest esse sufficientior dispositio ad istam justificationem, quam ista attritio perfecte circumstanlionata in genere moris.

Inter has circumstantias requiritur ex mente Doctoris, et sententia constanter asserta, ut sit actus elicitus a charitate, vel certe relatus in finem ejus, et imperatus ab ipsa ; hoc autem nequit fieri viribus naturae, seu a sola voluntate secundum virtutem innatam juxta principia Doctoris citata in ratione proxime praemissa; ergo non intendit hic voluntatem posse se disponere ad justificationem et propriis et solis viribus naturalibus. Major probatur ex paragrapho sequenti, in qua comparat actum proprium paenitentiae et charitatis ad invicem circulariter, secundum perfectionem, ut se mutuo imperant; et dicit utriusque actus esse mutuam excellentiam, et ex contemplatione et sola charitate Dei posse innasci maximam tristitiam, quae facit ad remissionem peccati. Et supra in articulo praecedenti sig. Alia conclusio est ista, etc. subdit habitudinem paenitentiae actualis ad charitatem, qua ipsam imperat, aut a charitate imperatur, cui magis ex fine suo competit imperare.

Unde infra dist. 20. quaest. unica in probatione secundae conclusionis argumento secundo : Secundo, inquit, ad hoc, quod displicentia valeat, et sit ordinata, oportet quod sit debite circumstantionala, et maxime circumstantia filiis, et prineipii activi principalis, ut scilicet, voluntaria propter Deum, etc. Quod probat ex Augustino lib. S0. hom. 41. Oportet non solum timere judicem, sed diligere; arbitrii enim libertatem quaerit, ut delere possit commissa, non necessitatem, charitatem, non timorem, etc.

Et in tertio dist. 36. art. 3. exponens Augustinum lib. 4. contra Julianum cap. 2. dicentem, quod non sunt verae et perfectae virtutes sine charitate, respondet : Potest dici, inquit, quod nulla virtus inclinet ad finem ultimum, nisi mediante illa (supple charitate) cujus est per se respicere finem ultimum immediate, aliae non erunt ad finem ultimum, nisi mediante charitate; quatenus autem sunt quaedam instrumenta perficiendi hominem, debent esse instrumenta ordinandi ipsum ad finem ultimum, in quo est sua perfectio, et ideo sunt imperfectae sine charitate, sine qua non possunt ordinare. Et infra : pro tanto igitur dicunt esse informes sine charitate, et formatae Tom. XVIII.

per charitatem, pro quanto charitas ordinat ipsas, et earum fines in finem ultimum, in qua ordinatione est ultima earum perfectio, licet extrinseca, per hoc patet ad Augustinum, nam vere non sum verae sine charitate, quia non perducunt ad finem Beatitudinis, etc. ubi loquitur universim de omnibus virtutibus, ut sunt operativae ad salutem ; et sic dicit ordinari per charitatem operantem etiam, et ordinantem actus aliarum virtutum ad finem ultimum et salutem hominis, quatenus est ex ipsis tanquam mediis seu instrumentis perficientibus hominem in ordine ad finem.

Ex hoc eodem principio in dicto articulo sig. sequenti : Quod si dicatur, etc. dicit virtutes morales per se infusas non esse necessarias propter modum, medium et finem, quia omnis finis, quem non possunt habere ex specie, determinatur sufficienter ex inclinatione charitatis; modus autem et medium determinantur per fidem infusam, etc. Ex hoc ergo principio docet ad actum contritionis seu attritionis perfectae, ut vocat, requiri ut eliciatur secundum inclinationem charitatis infusae et dilectionis Dei ut sit sufficiens dispositio ad salutem et remissionem peccati, ex quibus recte colligitur sensus realis litterae, nempe Doctorem excludere dumtaxat concursum charitatis habitualis a caeteris causis, in ordine ad hanc dispositionem, non auxilii specialis Dei aut gratiae actualis.

Imo quod magis est, neque in justo admitteret Doctor habitum infusum cum virtute naturali potentiae habere posse actum, nisi caetera concurrant necessaria, quorum unum est auxilium gratiae actualis, seu gratia excitans et adjuvans necessaria etiam justis, unde in dist. 6 hujus quaest. 10. sig. Respondeo ergo, etc. vers. Et si dicas, etc. Respondeo, inquit,

habitus supernaturalis potest esse disponens ad actum bonum, licet non sit ejus principium elicitivum proximum, vel sufficies;- et hoc modo fides infusa non est principium sufficiens eiiciendi actum credendi, nec charitas infusa eiiciendi actum diligendi, sed inclinant ut concurrentibus aliis necessariis actus bonus eliciatur, etc.

Item, in 3. dist. 23. quaest, un. sig. Ad quaestionem tamen dico, vers. Nec pono habitum fidei infusae, etc. ubi ostendens necessitatem hujus habitus, non solum propter gradum, sed etiam propter substantiam assensus : Quia assensus, inquit, non est totaliter a voluntate, subdit rationem : Aliqui enim, inquit, sunt, qui vellent magis assentire, et tamen minus assentiunt, et ideo petebant Apostoli, Domine adauge nobis fidem; et in quadam collecta petitur augmentum ejus: Omnipotens sempiterne Deus, da nobis fidei, spei et charitatis augmentum, etc. istud non oporteret petere si totus assensus esset a voluntate, etc. quia nempe esset ex natura. Hoc ipsum est argumentum Augustini de necessitate gratiae adjuvantis ex oratione Ecclesiae variis in locis. Unde Trident. sess. 6. cap. 10. de acceptae justitiae. incremento in fine : Hoc vero justitiae incrementum petit sancta Ecclesia, cum orat: Da nobis Domine fidei, spei et charitatis augmentum, etc. Ratio autem Doctoris perinde concludit de fide actuali quam habituali, quia voluntas etiam Apostolorum supponebat fidem habitualem, sicut et eorum qui vellent plus assentire, et non possunt, quod perinde etiam ipsa oratio petens augmentum fidei,spei et charitatis, supponit. Ergo etiam supponit Doctor similiter non sufficere voluntatem et intellectum esse habituatum respective ad hos actus, nisi addatur auxilium gratiae,

quod postulat oratio, respective ad opera, ex quibus est profectus in his virti tibus.

Accedit quod in 3. dist. 34. non distinguat dona in ratione habitus a virtutibus tam moralibus quam infusis, quia putat virtutes etiam a Deo donari per gratiam. Unde in sig. Aliter dicitur, quod oportet, etc. impugnat D. Thomam qua statuit necessitatem diversorum habituum, doni et virtutum, in hoc quod virtus disponat voluntatem, ut mobilis est a recta ratione ; habitus autem doni disponat eamdem, ut mobilis est a Spiritu sancto. Contra autem urget Doctor tertiam rationem : Ex quo Deus, inquit, dedit habitum voluntati, semper assistit, voluntati et habitui ad actus sibi convenientes, sicut postquam illuminavit caecum miraculose, semper assistit illuminato, ut possit movere illam potentiam ; igitur per idem est aliquid proportionatum moventi primo et secundo, Igitur si per habitum proportionatur Spiritui sancto, ut alii moventi, non igitur propter illam motionem oportet ponere necessario alios habitus, etc.

Habitus ergo tam infusarum quam etiam acquisitarum donatur a Deo juxta sententiam Doctoris professam ; infusus quidem immediate infunditur ; acquisitus mediantibus operibus.ex quibus est donatus. Et ulterius, Spiritus Sanctus secundum exigentiam cujusque, cooperatur mediante gratia sua, ad opus connaturale.

Quid porro donum sit, declarat in primo. dist. 18. quaest, unica, sig. Respondeo primo ad rem in se, etc. circa finem: Inter omnia, inquit, dona dantis, primum donum quod dat, et quisque dare potest, est amor ejus, quem primo dat amato, qui est ratio cujuscumque alterius doni ; nihil enim habet rationem doni, niti

inquantum cadit sub actu amoris, non cultellus vel rosa, neque aliquod exterius habet rationem doni, vel meretur nomen doni, nisi communicatum amicabiliter actu amatoria voluntatis, etc.

Subnotanda praeterea sunt, quae docet in 2. d. 29. q. unica, ad confirmationem hujus, et intellectionem. Dicit autem, sig. Potest dici ergo, etc. quod voluntas in puris naturalibus absque omni dono nata sit condelectari appetitu sensitivo et delectabili, a quo neque se, neque appetitum potest retrahere delectabiliter viribus propriis, sine dono aliquo supernaturali, ac proinde necessarium fuisse in statu innocentiae tale donum, quo constitueretur ipsi finis delectabilior, nempe Deus, et reliqua ordinata ad ipsum, quam esset delectabile retrahens a fine. Unde probat tranquillitatem illius status fuisse ex tali dono supernaturali, et non ex natura. Non est quod aliquid illius paragraphi exseribam, quia totus est in declaratione et probatione hujus, et videatur in responsione ad argumenta ad primum: unde in corpore dicit: Illa, inquit, justitia facit donum supernaturale, quia fecit Deum delectabiliorem voluntati, quam aliquod appetibile sensibile, quod non potuit esse ex aliquo dono naturali ipsius voluntatis, etc.

Haec ipsa est doctrina sancti Augustini ubique contra Pelagianos, nam infirmitas naturae ab ipso in hoc statuitur, vel quia viam veritatis nesciat, vel quia cognita non delectat, nec apprehenditur a voluntate, quae magis afficitur sensui et sensibili) ex hoc etiam necessitas gratiae excitantis et praevenientis ab eodem statuitur. Videatur de corrept. et gratia, cap. 2. lib. 2. de peccatorum mer. et remiss. cap. 1. et 19. de Spiritu et littera, cap. 2. 29. 35. lib. 2. ad Simplicianum, Prosper c. 14. contra Collatorem. Imo et Trident. tess. 5. et 6. et ratio est clara, quia gratia Christi succedit justitiae originali ad sanandam naturam in ordine ad operandum bonum, ergo praecipue respicit illam infirmitatem, quam induxit peccatum. Sed huic non plurimum insisto quia magis spectat ad materiam de auxiliis, sufficiat tantum ex occasione indicasse, et doctrinam Doctoris ostendisse esse ipsam, quae est Ecclesiae et Augustini, quin imo, si permitteret praesens occasio, ostenderem inter Theologos hac in parte neminem esse, qui magis sequatur doctrinam Ecclesiae de necessitate gratiae ad opus bonum, considerando ejus principia, et applicando ad propositum illius quaestionis.

Verum, sequendo institutum, admonendum est bonum salutis aliquando eum appellare virtutis nomine, aliquando doni; appellat nomine virtutis ex more Philosophorum: doni appellatio ,est ad denotandum gratiam ex qua donatur. Unde in 30. dist. 33. sig. Ad illud de principatu despotico, recedit a Philosopho, asserens, non cognovisse alium naturae statum quam praesentem : Putavit enim, inquit, conditionem naturae corruptae esse conditionem naturae institutae, etc. allegans contra eum, quae dixit in praedicta dist. 29. secundi Sententiarum de infirmitate voluntatis ad bonum rationis, et circa finem ultimum, et ordinata ad ipsum, nisi detur in ea donum aliquod, modo jam declarato, quod denum hic appellat virtutem. Ratio autem ad quam respondet, est quarta in ordine ad initium quaestionis posita, cujus intentum est, non dari virtutem in voluntate, sed in appetitu sensitivo, ex eo quod voluntas ipsi praesit principatu despotico et civili.

Ad hoc ergo ut moveatur a voluntate delectabiliter, sufficit ut in ipso sit virtus inclinans ad objectum rationis delectabiliter. Hanc consequentiam negat Doctor ex ratione praemissa, quia neque imperare appetitui, neque sequi bonum honestum, aut media, et finem potest ipsa voluntas alligata appetitui, et inclinata ex peccato in bonum sensibile, quod est objectum sensitivi appetitus, nisi per donum gratiae adjuvetur, quod reddat finem magis delectabilem, quam sit delectabile sensibile retrahens; in hoc ergo recedit a Philosopho, inquantum voluntati tribuit ex naturali virtute posse habereactum et habitum virtutis, et dominari appetitui quantum ad moderationem, quae requiritur ad sequendum medium rationis. Doctor autem ex dictis dist. illa 29. negat hoc esse ex sola natura, sed ex dono. Primum secuti sunt Pelagiani, qui ad hoc negabant gratiae necessitatem, ut patet ex Augustino passim contra eos, speciatim lib. 4. contra Julianum, cap. 30. ubi eo modo quo Doctor, et ex eodem fundamento infirmitatis naturae, adstruit virtutes esse dona gratiae.

Similiter in loco primum allegato, sig. 3. ratio, etc. ubi redducit tertiam rationem D. Thomae ad oppositum, probat necessitatem virtutis in voluntate, ex fine ipso quo exigitur virtus ad moderandas passiones, quia nempe passio est etiam in voluntate, ex Augustino lib. 14. de Civit. cap. 5. et 6. deinde, quia moderatio passionis appetitus sensitivi magis per se competit voluntati, quam appetitui ( qui ducitur, et non ducit ) vel minuendo passionem, quae inest secundum naturam potentiae et objecti, si sibi dimitterentur, vel referendo prosecutionem appetitus in finem rationis, vel praeveniendo passionem futuram, quae inesset: ergo in ipsa voluntate magis statuenda est virtus moderatrix passionum quam in appetitu. Quod confirmat mox auctoritatibus Augustini et Magistri, inde concludens virtutem esse primario in voluntate.

Praeterea, in praesenti quaestione, quam explicamus in fine respons. ad argumenta, asserit in prima responsione, conformiter ad hactenus dicta, virtutem esse in nobis supplementum defectus naturalis, nempe infirmitatis incursae per peccatum, ut superius locis citatis declaravit. Unde dicit, quod in statu innocentia non fuissent quales nunc sunt, nec fuisset necessitas habendi virtutes omnes, quas et nunc, etc. Patet ergo ex princi piis ejus citatis habitura, et actum virtu tis etiam moralis donari per gratiam, et non esse ex virtute naturae solius, quia, ut optime in primo dist. 41. sig. Contra istud : Petrus et Judas, etc. respondena ad argumentum factum contra ordinem praedestinationis et reprobationis a se positum. Nec mirum, inquit, quod non ponitur similis processus praedestinationis et reprobationis, quia bona omnia, inquit, attribuuntur principaliter Deo, mala autem nobis ; ergo opera bona, quae sunt media producendi ad finem praedestinatum, sunt principaliter a Deo, et non a nobis; mala vero principaliter a nobis, permissive a Deo, ubi loquitur de bono et malo ut sunt in operibus ; vide plura in hac distinctione. Calumnia itaque praetensa adversariorum manet exclusa, quia procedit ex malo intellectu sententiae et litterae Doctoris, quam diluunt etiam Scholiastes et Faber citatis variis locis Doctoris, quos consulere poterit lector.

Quarto probatur vera sententia Doctoris ex locis in specie de poenitentia, quibus asserit eam haberi ex dono Dei, in hac dist. quaest. 4. responsione ad secundum argumentum, quod est ex Augustino in caput Joan. 11. de suscitatione Lazari: Nemo potest confiteri nisi suscitatus, etc.

supple per gratiam : Concedo ergo, inquit, quod ante perceptionem dignam paenitentiae oportet suscitari, vel simpliciter, et tunc per paenitentiae Sacramen- ? tum non deletur peccatum, sed gratia, quae infuit, augetur, vel suscitari secundum quid, scilicet ut habeat aliqualem displicentiam de peccatis, et propositum cavendi de caetero, et velit suscipere Sacramentum paenitentiae, in quo attritio fit contritio, et tunc suscitatur simpliciter per Sacramentum, etc. Tam Augustinus quam Doctor loquuntur de suscitatione per gratiam, et vocat suscitationem simpliciter illam cui annexa est remissio peccati ut in contritione perfecta contingit, vel in virtute Sacramenti ; vocat suscitationem secundum quid illam, quae est attritionis imperfectae, nec se sola sufficientis ad remissionem sine Sacramento ; ad utrumque autem requirit gratiam praevenientem, qua peccator suscitatur ex affectu peccati ad conversionem ad Deum, et ad ipsam peccati detestationem. Item, dist 20. quaest, unica, in qua haec est prima conclusio : Poenitentia vera sive interior sola, sive exterior cum susceptione Sacramenti paenitentiae sufficit ad salutem alicujus in extremis, quam sic probat: Primum, inquit, patet per Augustinum, et ponitur in littera, quoniam Deus semper poteris est etiam in morte praemiare quibus placet; cum ergo opus sit non hominis, sed Dei fructuosam poenitentiam inspirare, potest eam, quandocumque vult sua misericordia, etc. supple dare vel inspirare.

Item infra dist. 22. quaest. 1. art.2. in fine, corollario secundo : Nec tamen credit, inquit, quod merita mortificata omnino nihil facia nt in acceptatione divina ad primam gratiam dandam huic lapso, quia licet secundum strictam justitiam iste inimicus Dei non sit dignus de

propinquo ad aliquam gratiam et gloriam, tamen excellens misericordia Dei, propter praecedentia merita, licet mortificata, citius dat gratiam ad resurgendum, etc. unde aliquando audivi de viro prius valde perfecto, et profundissime lapso, cum propter facinora sua esset morti adjudicalus, misericordissime visitato perfectissima paenitentia sibi subito inspirata, etc.

Item articulo 3. Ad primum, concedo quod simpliciter majus beneficium divinum est, conservare innocentiam, quam concedere post peccatum poenitentiam, unde majus beneficium contulit Deus suae Matri quam Magdalenae, in quibus habetur, quod tam praeservatio a peccato quam poenitentia, sit ex dono Dei. Unde infra dicit: Sed nullus est cui Deus pauca donat, quia pauca commisit, quin sit ei aliud beneficium datum magis quam donare, id est, remittere plura, scilicet eum ab aliis, in quae cadere potuisset et cecidisset, nisi praeservatus a Deo fuisset, et hoc consonat glossae Augustini; et commissa et non commissa donantur, quia nullus est, qui aliqua committat, quin alius posset eadem committere, nisi praeservaretur; igitur ille cui dimittitur, tenetur plus diligere, supple ex causa remissionis, sed alius tenetur diligere ex alia causa, quia non habuit dimittenda, quod sine praeservatione divina esse non potest, etc. quod commodissimo exemplo morali optime mox declarat.

Ex hoc, et textu et doctrina, vel sola, palam fit, quam distet Doctor a Pelagianismo et semipelagianismo, et quam rigorose sequatur sententiam Patrum contra eosdem: dicit nempe praeservationem a peccato in eo, qui non peccat, esse donum speciale, sine quo haberi nequit cessatio a peccato, aut continentia ; praeservatio autem a peccatis fit per observantiam legis, per victoriam tentationum, per operationem virtutis, sive cessando et fugiendo a malo, sive sequendo bonum ; omne enim peccatum per opposita horum contingit. Haec tria viribus naturae tribuebant Pelagiani ; at contra Doctor, beneficio Dei praeservantis specialiter hominem, ex quo magis incurrit obligationem gratitudinis ad Deum, quam is cui post lapsum donatur a Deo gratia poenitentiae, Deus nempe non praeservat a malo, nisi dando gratiam qua fit bonum.

Sine me nihil potestis facere, Joan. 15. Quis enim te discernit ? Quid habes, quod non accepisti? 1. ad Corinth. 4. Non sumus sufficientes cogitare aliquid ex nobis, quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est, 2. ad Corinth. 3. Deus est, qui operatur velle et perficere pro bona voluntate,etc. ad Philipp. 3. Ipsius enim factura sumus, creati in Christo Jesu in operibus bonis, quae praeparavit Deus, ut in ipsis ambulemus, ad Ephes. 2. Hinc etiam articulus ille Diospolitani objectus Pelagio : et gratiam Dei, atque adjutorium non ad singulos actus donari, sed in libero esse arbitrio, vel in lege, aut doctrina, etc. supple gratiam et adjutorium operandi bonum, quod docuit Pelagius ; ideo in Palinodia praescripta a Concilio ita habetur : ut fateatur gratiam Dei, et adjutorium etiam ad singulos actus dari, eamque non dari secundum merita nostra, etc. quem articulum non secus ac fidei, tractat Augustinus variis in locis, ut de gestis Pelagii, cap. 12. epistola 106. 107. lib. 1. de gratia Christi, cap. 3. cui consonnat Arausican. cap. 9. 11. 20. 22. 23. Patet eadem veritas epistolis Innocentii, Zozimi et Caelestini, et ubique ex Augustino contra eosdem, neque ex multis pauca notare libet, sed insinuasse sufficiat eamdem esse doctrinam Ecclesiae, quam hic Doctor tradit, neque aliter hanc praeservationem a peccatis per modum doni specialis hic explicat, quam eamdem explicuerit in 2. dist. 20. docens confirmationem viatoris in gratia non consistere in eo quod tollatur ab eo potentia peccandi (quia haec est confirmatio, quae lege tribuitur voluntati in termino, seu in patria), sed in praesentatione ne actu peccet, Deo ipsum praeveniente, ut contigisse putat multis sanctificatis in utero, quamvis hanc praeservationem in ipsis non extendat ad peccata levia propter auctoritatem Joan. Si dixerimus quod peccatum non habuerimus, etc. 1. Joan. 1. Sic in 1. d. 44. docet Deum de potentia ordinaria salvare posse viatorem, qui morietur in peccato mortali: Quia, inquit, potest eum sua gratia praevenire. Damnatum autem non posse, nisi de potentia absoluta.

His praemissis ad responsionem censurae adversariorum, non est quod objectionibus eorum respondeamus, quibus nobis apponunt Patres contra Pelagianos, quos facilius forte retorquerem in ipsos, si vices reddere in hoc vellem, nam qui ponunt virtutes morales acquisitas posse esse ex viribus liberi arbitrii, et ad salvandum auctoritates Scripturae et Patrum, statuunt totidem morales infusas, quibus disponatur homo circa finem et media, quasi virtutes notae Philosophis (quas putabant viribus naturae haberi, et exercitationis, quod docuit Pelagius, et cum eo Julianus, ut patet ex variis locis Augustini contra ipsum) non facerent ad salutem, neque donarentur per auxilium gratiae Christi, cujus oppositum noster Doctor tenet; hi, inquam, majorem difficultatem patiuntur in explicandis Patribus quam nos, vel certe superfluitatem invehere probantur, quia non probabunt, vel saltem difficulter probabitur necessitas infusarum, nisi per eadem loca Patrum, quibus disserebant contra errorem Philosophorum et Pelagianorum. Vel ergo Patres non disserebant de eadem materia de qua adversarii, quos impugnabant, vel certe si de eadem quaestione fuit concertatio, fundamentum statuendi alias infusas morales, non suppetit ex doctrina revelata ; sed hoc argumentum reservo in sequentem partem hujus quaestionis ubi disserendum erit de poenitentia an sit virtus infusa, et simul etiam de aliis infusis, ex communicatione ejusdem fundamenti ?

Superest tandem ut post haec intervalla, quae nostris statuendis concessimus, aut respondeamus ad objectionem supra factam, et declaremus quid per illa verba ex naturalibus cum influentia generali, etc. intendat Doctor. In primis interpretatio Vegae non subsistit, ut patet ex interpretatione litterae ; agit enim hic Doctor de peccatoris fidelis paenitentia, ex qua justificatur, tanquam ex dispositione praevia, etiam extra Sacramentum, quae vocabulo communi ex usu jam in scholis recepto dicitur contritio perfecta ; deinde motiva detestandi peccatum, quae intellectus considerat, sunt ordinis supernaturalis, ut probatum est, neque ergo motiva illa, neque ipsam dispositionem ut lege et acceptatione divina praescriptam per modum conversionis, ex qua remittitur peccatum divina indulgentia et misericordia, potest intellectus ex viribus naturae considerare, ut patet ex quaestione etiam sequenti, cujus illa est conclusio.

Rejicitur etiam sententia Delfini, quia licet illa particula cum influentia generali, possit interpretari juxta mentem Doctoris de donis gratiae, ut videbimus, tamen nequit hic praecisa importare dona actualis gratiae tantum, quasi nihil aliud supponatur ordinarie ex parte intellectus et voluntatis, quam vires naturae, seu ipsarum potentiarum innatae, quia ut diximus, ex parte intellectus est habitus fidei supernaturalis, et in voluntate habitus spei supernaturalis ordinarie, et ut in plurimum loquendo, nisi alias per oppositum peccatum fuerint destructi illi habitus. Ad hunc casum non debet reduci doctrina haec generalis de conversione peccatoris fidelis, et ordinario processu ad justificationem in singulis, non spectato casu particulari, aut statu hujus peccatoris in specie ; oporteret ergo sic intelligendo utramque clausulam comprehendere sub influentia communi media etiam permanentia in peccatore, et non solum actualia, et sic interpretatio cohaerebit ; sed per influentiam communem, Doctor alibi intendit actualia, quae de lege et ex necessitate operis et motivi sunt necessaria.

Per idem patet ad interpretationem Faventini ; sed illud speciale est, quod Doctor hic non videatur tangere illam difficultatem de distinctione auxilii, aut modo concurrendi ejus cum libero arbitrio, sive ipsum physice subordinet, sive etiam moraliter et infallibiliter, vel quocumque alio modo dicatur praevenire, excitare et adjuvare, quae est quaestio alterius loci.

Dico ergo sistendo in hac intelligentia litterae, et comprehendendo sub influentia generali omnia media operandi supernaturalia, sive permanentia, sive transeuntia, id est, tam habitualia quam actualia, calumniam omnem abesse, quia influentia generalis est illa, quae secundum legem ordinariam divinae sapientiae datur secundum exigentiam causae et operis, et naturam motivi. Dicitur autem generalis, non eo sensu quo interpretantur quidam, quasi vel ipse concursus hic et nunc, seu influentia sit generalis, et indifferens ad omnes effectus ; nec dicitur generalis eo sensu quo influentia causae primae ad effectus naturalis ordinis dicitur generalis, supposita completa potentia effectus in natura, quantum est ex ratione proprii generis, et ad distinctionem concursus supernaturalis, quo Deus specialiter influens supplet defectum naturae, quae nequit in tales effectus. Neque dicitur etiam generalis eo modo quo adjutoria communia extrinseca dicuntur generalia, sicut Pelagius dicebat de lege et revelatione, et exemplo Christi et doctrina. Neque dicitur etiam generalis eo modo quo gratia sufficiens, quae tam justis quam injustis, seu conversis et non conversis data secundum aliquos dicitur, sed dicitur generalis denominatione desumpta a lege divi nae sapientiae, qua decernitur, et providentia secundum eamdem legem, quia lex non respicit casum particularem, aut personam, sed judicium secundum legem, ut optime Doctor in 1. dist. 44. quaest, unica, in corpore.

Haec autem lex divinae sapientiae, et ordinaria, quae dicitur etiam communis respectu baptizati et fidelis peccatoris, de quo agit Doctor, est lex Evangelica, quae includit Spiritum et Auctorem gratiae, et reliqua media ordinata ad salutem hominis viatoris, ut fidem per dilectionem operantem, influxum capitis in membra, nempe Christi, in qua non distinguit Paulus, et Patres litteram a Spiritu, sicut in lege vetere discernebant Judaei, sed reipsa conjuncta sunt: de quo videri possunt Augustinus variis in locis, et speciatim lib. de Spiritu et littera, et communiter Doctores in Apostolum ad Roman. ad Galatas, ad Hebraeos : Non accepistis Spiritum servitutis in timore, sed accepistis Spiritum adoptionis filiorum Dei, etc. ad Roman. 8. De hoc supra diximus aliquid in materia de circumcisione ei legalibus: sic ergo intelligit Doctor influentiam generalem, ut comprehendit dispositionem legis quoad omnia media requisita ad salutem, non discernendo inter media sufficientia, aut etiam efficacia ; necessaria autem est gratia Christi, et auxilium ex dispositione universali legis cujuscumque ordinantis ad salutem, et maxime ex lege nova, ut patet ex locis Scripturae supra positis, non excluditur proinde a Doctore, ut fusius probavimus hic.

Idem modus loquendi est Augustini, qui aliquando sub nomine generico providentiae comprehendit gratiam et adjutoria etiam efficacia, ut patet in lib. de perfectione justitiae contra Caelestium, ratioci--natione 17. Caelestius ex illo Apostoli, quod vult faciat, etc. probat aliquod bonum fieri posse sine gratia.

Respondet Augustinus, quod vult faciat, etc. ibi, ut arbitror, ubi sequitur et dicit ( supple Apostolus) non peccat, si nubat, quasi pro magno habendum sit velle nubere, ubi de adjutorio divinae gratiae operosius disputatur; aut vero etiam prodest aliquid velle, nisi Deus providentia sua, qua gubernat omnia, marem faeminamque conjungat, etc. quasi aliter sit voluntarium bonum, non cum Deus operatur in nobis, et velle et operari pro bona voluntate sua, etc. Loquitur Augustinus de auxilio, quod datur ad servandum pudicitiam conjugalem, et refrenandam concupiscentiam, sub appellatione providentiae universalis, qua Deus omnia gubernat et comprehendit sub providentia sic generali, idem auxilium ut est speciale seu efficax dans velle et operarii de quo auxilio alias saepe agit, et potissimum contra Julianum,lib. 4. cap. 2. similia objicientem.

Item, lib. i. Retractationum cap. 25. explicans quae dixit in expositione epistolae ad Roman. inchoata : Ubi dixi, inquit, gratiam esse in remissione peccatorum, pacem vero in reconciliatione Dei ; ubicumque hoc dixi, non sic accipiendum

est, ac si pax ipsa et reconciliatio non pertineat ad gratiam generalem, sed quod specialiter nomine gratiae remissionem significaverim peccatorum, sicut legem, et specialiter dicimus, secundum quod dictum est, lex et Prophetae, et generaliter ut in ea sint, et Prophetae, etc. ubi sub appellatione gratiae generalis venit reconciliatio, et alia dona diversa a remissione peccati, subinde adjungens fundamentum modi loquendi.

Sic autem in praesenti Doctor nomine influentiae generalis divinae providentiae comprehendit dona per se necessaria ad detestandum peccatum ut oportet, in ordine ad justificationem, quae et generalia sunt, ut cadunt sub lege et providentia ordinaria, ex qua sunt. Item, sunt generalia respective ad supposita, quibus conceduntur ut sunt electi vel alii, quibus Deus praebet justificationem pro tempore, quam ipsi peccantes deserunt. Dicitur etiam generalis ex sua specie, quia non eodem modo conlingit vocatio hominis, ut constat ex iis, quae et in littera, et supra docet Doctor, quia ex variis motivis virtutum contingit detestatio peccati, etc. Quis perspicere (inquit Prosper c. 14. contra Collatorem) aut enarrare potest, per quot affectus visitatio Dei animum inducat humanum, ut quae fugiebat, sequatur, quae oderat, diligat, quae fastidiebat, esuriat, ac subito commutatione mirabili, quae clausa fuerant, sint aperta, quae onerosa, sint levia, quae amara, sint dulcia, quae obscura, sint, etc. haec omnia operatur unus atque idem Spiritus, dividens singulis prout vult, etc. idem habet lib. 2. de vocatione Gentium, cap. 26.

Dici potest denique generalis tam denominatione a causa principali agente, quam etiam meritoria, quae sunt causae universalis salutis, a quibus communicatur ; et dici potest generalis influentia ex concursu virtutum, quae necessariae sunt ad conversionem perfectam peccatoris, ut sit debite circumstantionata, et acceptabilis a Deo. Ex quibus patet ratio nominis, vel cur dicatur influentia generalis, quamvis respectu ejus, qui conceditur, est specialis benevolentia et gratia, ut concedit Doctor in locis citatis supra, asserens peccatorem incurrere debitum gratitudinis, cui Deus donat paenitentiam.

Hanc autem providentiam Dei supernaturalem non secus ac alii distribuit etiam Doctor, in suas species, quarum una est communis, alia vero particularis in quodl. 21. Generalem dicit illam, quae est omnium rerum, et in specie etiam naturae rationalis; specialem vero dicit eam, quae est ex electione quadam, secundum quam providit unicuique hominum secundum merita praesentia, vel futura et occulta nobis, tamen sibi praesentia, etc. Secundum utramque dicit omnes casus fortuitos regi, et reducendos in Deum, ut causam per se intendentem ipsas, secundum Theologos ; non vero ad instinctum, aut naturam, prout Philosophi existimarunt. Et in I. dist. 46. utramque insinuat, distin guens eas secundum voluntatem signi et voluntatem beneplaciti in Deo seu voluntatem antecedentem, per quam dat effectum in causa sufficiente et requisita ad posse, et in voluntatem consequentem, qua dat effectum ipsum in actu. Primo modo explicat illud Apostoli: Deus vult omnes homines salvos fieri, etc. ad Timoth. 2. Primo quidem cum Augustino secundum distributionem accommodam. Secundo, explicat etiam distribuendo pro omnibus universaliter, sed quantum est ex parte Dei, et secundum voluntatem antecedentem : Pro quanto, inquit, dedit eis dona naturalia, et leges rectas et adjutoria communia, etc. supple ad salutem, ubi distinguit naturam, legem et adjutoria observandae legis communia gratiae; et infra: ita dico in proposito, quod etsi Deus non habeat voluntatem beneplaciti ad istum salvandum, tamen vult isti adjutoria communia antecedentia ad salutem omnium, quibus iste etiam potest bene vivere et salvari, etc. non habuit voluntatem beneplaciti, inquit, id est, qua donatur ex particulari providentia effectus.

Immerito itaque adversarii trahunt in calumniam illum modum loquendi, quas voluerit Doctor per illum paenitentiam haberi posse ex naturalibus tantum cum influentia communi, etc. quae scilicet datur ex dono creationis : nam in primo dist. 17. quaest. 2. art. 2. in principio, dicit actum ex puris naturalibus esse meritorium, appropinquat errori Pelagii, etc. et art. sig. Contra istam conclusionem, etc. nempe quae dicitur Magistri, vers. Ex secunda via ;hoc autem quo meritorie agit ( supple homo ) non potest esse pura natura, quia tunc ex solis naturalibus posset meritorie agere, quod videtur error Pelagii, etc. Et licet hic probet necessitatem charitatis habitualis, tamen ratio concludit actum non esse in potestate voluntatis ex naturae potentia, nisi detur habitus elevans ipsum, quia nihil est in potestate voluntatis, nisi principium ejus sit formaliter in voluntate, ut ibidem probat loquendo de potestate ad eliciendum actum, ac proinde supponit actum, meriti et dilectionis non esse in potestate ejus naturali, vel etiam simpliciter, nisi sit habitus charitatis in ipsa ; actus ergo conversionis non erit in potestate peccatoris, donec Deus ipsi det principium ejus per concursum specialem et supernaturalem, quo possit in actum. Unde infra in fine illius sig. dicit gratiam se habere ut sessorem respectu voluntatis ex Augustino, et voluntatem esse pedisequam gratiae; et infra sig. Ad primum, pro secunda via responsione ad secundum, dicit concursum Spiritus sancti cum voluntate non habituata ( supple habitu charitatis ) esse miraculosum, ex eo scilicet quod non supponatur in voluntate potentia ad actum completa aut sufficiens secluso habitu. Per miraculosum intelligit concursum specialem, non debitum causae secundae, quia non ita, inquit, cooperatur non habenti formam ad agendum, sicut habenti, etc. Praeterea influentiam generalem quandoque etiam intelligit ipsam actionem causae primae, quae est secundum exigentiam effectus, et causae secundae, ut in articulo primo illius quaestionis, sig. Sed tunc est ulterius dubium, etc. Ad primum, inquit, dico quod actus, qui est meritum, est in potestate mea, supposita influentia generali, si habeo usum liberi arbitrii, et gratiam, etc. Et haec sufficiant quoad illam interpretationem, quam communior nostro rum tradit. Comprehendit autem nomine gratiae habitum, et alia necessaria ad actum, nam, ut patet ex 4. dist. 6. quaest. 10. habitus sine his non est sufficiens.

Dici potest secundo, Doctorem intelligere per illam clausulam ex naturalibus, etiam dona supernaturalia, videlicet habitum fidei et spei cum intellectu et voluntate, per influentiam vero generalem, quidquid ponitur ex parte concursus divini, secundum exigentiam habitus et actuum, et omnia haec reduci ad ordinem naturalem, non ut natura opponitur supernaturali simpliciter, sed ut opponitur speciali acceptationi charitatis, qua est forma virtutum, et mediante qua deletur peccatum, et Spiritus sanctus per modum inhabitantis est in anima justi, et secundum quam Deus acceptat personam, et opera ejus, et fiunt digna vita aeterna, et conjungitur justus suo fini. Haec omnia esse specialia charitatis, patet, et hic et ex locis supra citatis, et in illa dist 17. primi, ubi dicit charitatem esse perfectionem simpliciter, non ita fidem et spem infusas, quia habent limitationem perfectionis, neque sunt in Deo formaliter, sicut charitas.

Quamvis autem supernaturale, juxta sententiam Doctoris in quaestione prima prologi, et alias saepe, consistit in respectu ad agens, quod excedit virtutem activam et dispositivam naturae, tamen datur latitudo in genere supernaturalium per ipsum, ita ut actus supernaturalis virtutum infusarum dicatur per ipsum naturalis, quia nimirum est ab habitu et potentia, si comparetur ad ipsas virtutes, quae a solo Deo infunduntur, licet dici possit supernaturalis, ut est ex habitu et gratia infusa, qua distinguitur ab actu acquisiti habitus, quae est doctrina ejus in praefata distinctione 17. sig. Ad argumenta pro opinione quae imponitur Magistro, etc. in responsione secunda ad tertium. Eodem modo etiam diceret, auxilium ex quo habetur actus virtutis moralis, esse quidem donum, sed non ejusdem rationis supernaturalis, quam habet actus virtutis infusae, licet respective ad actum, qui posset esse ex viribus liberi arbitrii solius esset supernaturalis.

Cum ergo charitas, ut comparatur ad alias virtutes, habeat diversum gradum supernaturalitatis in entitate et acceptatione divina, qua dignificat etiam alias virtutes, ut operantur ad finem, tanquam forma ipsarum ita etiam hae comparatae ad charitatem, secundum hunc ejus excessum, spectant ad ordinem naturalem, secundum quid, et respective, quia medium ut componitur cum uno extremo, tanquam diversum, et oppositum, participat rationem et oppositionem alterius extremi,

sicut color medius, ut comparatur cum albedine, habet rationem formae contrariae, scilicet nigredinis, ut cadit in comparationem ; sic ergo charitas, ut comparatur ad alias virtutes in gradu excedente supernaturalitatis, dicitur simpliciter supernaturalis hoc modo, et aliae ordinis naturalis, quia et deficiunt ab hac perfectione, et permanent simul cum peccato mortali informes, sicut et virtutes morales, tanquam principia permanentia, quibus homo fidelis disponatur ad operandum suam salutem de congruo, et dispositive ad gratiam recuperandam.

Patet hoc ex simili doctrina, quam habet in secundo dist. 3. quaest. 9. sig. ad quaestionem, ubi dicit posse concedi fuisse in Angelo speciem repraesentantem divinam essentiam abstractive, concreatam ipsi a Deo, quae quidem esset supernaturalis, quia non posset eam habere viribus intellectus, aut alicujus per se naturalis motivi ejus, tamen diceretur naturalis in comparatione principii actus gratuiti et gloriosi: Sicut perfectiones, inquit, datae Angelo in sua creatione, licet non necessario sequerentur naturam ejus, dicerentur naturales, distinguendo contra mere supernaturales, scilicet gratiae et gloriae; ita ista perfectio data intellectui Angelico qua essentia divina esset ei praesens distincte, licet abstractive, potest dici naturalis, et ad cognitionem naturalem Angeli pertinere, ita quod quidquid Angelus de Deo virtute hujus speciei aliquo modo cognoscit naturaliter, et aliquo modo non naturaliter; naturaliter inquantum ista non est principium gratuiti actus, nec gloriosi ( supple charitas aut gratia sanctificans ), non naturaliter autem inquantum ad istam non potest pertinere ( forte pertingere) ex naturalibus, neque aliqua actione naturali, etc.

Ad propositum itaque eamdem supernaturalitatem haberet illa species, quam habet fides et spes infusae, sive ut excludant debitum naturae in suo genere, sive ut respiciant objectum, aut causam supernaturalem solam. Et sicut illa species infusa esset Angelo simul cum dono creationis, ita habitus fidei et spei dantur homini in regeneratione tanquam principia operandi, cum peccato mortali deperdita gratia, permanentia: quod perinde de dicta specie dicendum est, quae deperdita fuit cum peccato, ut supponit ibi Doctor in fine, imo illa species minus compateretur cum peccato, quia per primum peccatum Angeli fuit deperdita, sicut et status naturalis Beatitudinis, et supernaturalis rectitudinis, in quo fuit creatus; spes autem et fides, non ita in nobis, nisi per peccata opposita. Sicut ergo dicit illam speciem naturalem, ut comparatur ad charitatem seu gratiam (quae eadem est in re secundum Doctorem), quia deficit a perfectione charitatis et gratiae, quae est forma reliquarum, ita hic appellatione naturalium possunt venire ex scopo hujus quaestionis fides, spes, actus dilectionis et poenitentiae, quia hic tantum agit de supernaturalitate ex scopo quaesiti qua denotat formationem tam actus quam habituum ex charitate et gratia inhaerente, ad quam illa particula ex naturalibus intelligitur respective, et secundum quid, ut comparatur ad supernaturalitatem ejus, non vero simpliciter, ut est prima differentia ordinis et entium supernaturalium in genere a natura seu ab iis quae virtute naturae fieri possunt, ut natura distinguitur contra gratiam in genere et primo. Hac etiam solutione data nihil urgere possunt adversarii. Prima solutio et interpretatio est ex principiis communibus et assertis Doctoris ; haec autem satis congrua est scopo discursus ejus, in quo disserit tantum de habitudine actus ad gratiam sanctificantem, quae simpliciter gratia dicitur, ut comparatur ad effectum justificationis, remissionis peccati, et renovationis interioris hominis, ad quam remote faciunt reliquae virtutes tanquam radix et fundamentum dispositionis requisitae, ut etiam docet Trident. sess. 6. cap. 8. quia neque fides, neque opera ipsam justificationis gratiam promerentur, etc.

Huic modo loquendi consonat Apostolus 1. ad Corinth. 13. ubi charitatem superexaltat reliquis donis, sine qua nihil prosunt, per antonomasiam appellatur in Scriptura gratia, et justitia, et plenitudo legis tanquam finis ejus, et reliquarum virtutum, et opera omnium virtutum ipsi tribuit Apostolus: Charitas patiens est, benigna est, etc. omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet, etc. nec secus superexaltat charitatem Augustinus de natura et gratia, c. 42. Charitas, inquit, est verissima, plenissima, perfectissimaque justitia; et tractat. 5. in 1. Joan. epistolam, eam separare filios Dei a filiis perditionis in Psalm. 113. nihil eminentius in sacra Scriptura inveniri potest quam charitas. Gregorius hom. 27. in Evangelia dicit eam esse radicem omnium virtutum, et 38. esse vestem nuptialem, etc. In his ergo fundatur modus hic loquendi Doctoris, quo perfectionem supernaturalitatis antonomastice tribuat charitati, quae secundum plures gradus eminentiae et perfectionis excedit caeteras virtutes, ac proinde disserens de dispositione ad ipsam, ut habet genus quoddam meriti sesecundum quid, et satisfactionis lege praescriptae, ut est praevia remissione peccati, et charitate, quae est gratia sanctificans, et ut informis est, et comparatur ad seipsam ut informata est per charitatem, dicit respective esse ex naturalibus, quia nequit attingere perfectionem supernaturalem et ultimam per principia, ex quibus elicitur,

donec charitate informetur, non tamen excludit quin sit actus per principia simpliciter supernaturalia ; imo et secundum ipsius charitatis inclinationem elicitus, aut imperatus, sed informis, adhuc sine charitate inhaerente, neque adhuc discernens peccatorem a justo, donec perveniat ad terminum, nisi tantum in esse dispositionis praeviae ; est ergo supernaturalis, ut comparatur ad naturam proprie dictam, non tamen est supernaturalis in esse actus formati, donec insit charitas. Ex dictis manet declarata littera Doctoris, quae prae omnibus aliis passibus suae doctrinae maxime impugnatur, propter illam ambiguitatem modi loquendi prima apprehensione terminorum, et vulgari, occurrentem ; deinceps resumemus textum.

Potest ex naturalibus cum communi influentia considerare peccatum commissum, etc. Superius dixit peccati detestatioiem posse concipi ex omni motivo virtutis, cui opponitur ; hic autem enumerat principalia motiva, ex quibus concipitur contritio seu dispositio perfecta, quae extra sacramentum justificat, non quod contritio ex aliis motivis haberi et concipi non possit, ut insinuat in illa clausula, et sub multis talibus motivis, etc. nempe virtutis oppositae peccato commisso, gratitudinis et aliarum virtutum, ex quibus haberi potest detestatio peccati ; enumerat autem explicite illa motiva supernaturalis ordinis, ex quibus perfectius ex ratione ipsius motivi convertitur peccator in Deum, et avertitur a peccato, quia ut plurimum ita contingit, et in moralibus eorum, quae frequenter contingunt, potior ratio haberi debet ex Philosopho 5. Ethic. 2. Hinc Trident. sess. 6. cap. 6. exponit ordinem hujus dispositionis procedendo a timore ad spem, a spe ad dilectionem, a dilectione ad poenitentiam et detestationem peccati ; non quod aliter contingere non possit, et aliquando contingat, sed quod ordine generationis procedendo ab imperfecto ad perfectius, ita saepius contingat. Doctor autem hic enumerat motiva secundum ordinem perfectionis, non tamen secundum connexionem eorum ad invicem, sed prout quodlibet seorsim movere possit ad detestationem peccati.

Secundo, dicit hanc attritionem debere esse perfecte circumstantionatam ; quaenam autem debeant esse circumstantiae, declarabimus postea; in casu autem inadvertentiae dicit forte abesse posse aliquam circumstantiam, quamvis dubium sit, an tunc valeat. Tridentinum enumerat has circumstantias sess 14. cap. 4. Addit praeterea Doctor non esse validam, si sit vitiata aliqua circumstantia inordinata, quia tum potius offendit.

Tertio dicit eam praecedere duratione aliqua temporis remissionem peccati, et infusionem gratiae, quae sunt in instanti ultimo completae attritionis temporariae, et hoc dicit aliquoties. Tandem resolvit, si in illo instanti ponat quis obicem peccati, quid dicendum.

Circa haec asserta Doctoris plures occurrunt controversiae, quas suo ordine proponemus.

Primo de ipsa appellatione attritionis, quam Suarez improbat, ut sumitur pro dispositione justificante extra Sacramentum disp. 4. sed. 7. ex ea ratione, qua putat talem actum semper esse formatum, ideoque reprehendit Doctorem, qua dicit actum illum esse informem, sed immerito, quia communis illa acceptio est; hic enim non agitur de contritione, ut distinguatur ab attritione imperfecta ( quae etiam attritio appellatur a Tridentino), sed agitur de ipsa, ut est dispositio praevia ad justificationem, et qua est informis, et distinguitur a seipsa, qua informata est: supra autem probavimus eam non elici ab habitu charitatis, sed praesupponi ad ipsum per modum dispositionis et meriti de congruo. Unde Trident. sess. 6. cap. 6. docet hanc dispositionem esse praeviam ad justificationem, et cap. 1. hanc autem, inquit, dispositionem, seu praeparationem justificatio ipsa consequitur, etc. ergo ut prior est justificatione, est informis ; quod et concedunt Doctores supra citati pro conclusione Doctoris, quin etiam omnes concedunt aliquo modo dispositionem esse prius natura justificatione, quod et idem ipse fatetur in hac ipsa sectione ; in sequentibus negans eam ab habitu charitatis elici. Quid ergo appellari debet ut prior est sua formatione? non contritio, per ipsum, quia pro illo priori non est formata ; ergo attritio secundum hunc modum distinguendi actum informem et formatum. Patet consequentia, quia omnis dolor seu actus paenitentiae, qua est detestatio peccati, vel est contritio, vel attritio ; in illo autem priori datur hic actus in esse productus a suis per se causis et prioribus, ex quibus operatur voluntas se disponens et detestans peccatum, quarum nulla est gratia quae consequitur; ergo erit appellanda attritio sicut revera talis est, ad differentiam suiipsius, ut recipit appellationem, et effectum formationis a gratia subsequente.

Secundo, falsum est stylo Conciliorum aut Patrum contritionem solum dici actum informatum, ut patet ex Tridentino sess. 14. cap. 4. definit enim primo contritionem ut communis est ad perfectam et imperfectam, mox in haec dividens contritionem tanquam in membra, dicens infra aliquando contingere esse charitate perfectam, et postea subdit: contritio, inquit, imperfecta, quae et attritio dicitur; ergo contritio non solum comprehendit unam, sed et alteram. Ex hoc solvitur fundamentum oppositae senten tiae, quod falsum est.

Circa secundum de duratione actus explicabo primum sententiam Doctoris male intellectam ab aliis. Actus ille contritionis, sive attritionis potest considerari dupliciter, in esse naturae scilicet, et in esse moris ; in esse naturae est ipse actus quoad substantiam, ut procedit a principiis elicitivis; in esse moris est idem ipse actus, ut circumstantionatus perfecte debitis circumstantiis, quae sunt finis, intentio ; et ultra has requirit alias, quas exponit Tridentinum sess. 6. cap. 14. sess. 14. cap. 4. nempe fiduciam divinae misericordiae, propositum emendationis, et votum Sacramenti, de quo infra dicit, quod reconciliatio a peccato ipsi contritioni sine voto Sacramenti, quod in ipsa includitur, nullo modo sit adscribendum. De his circumstantiis agit Doctor infra quaestione 4. in fine, et de voto Sacramenti explicato dist. 17. quaest. sig. . gad argumenta, responsione ad auctoritatem Augustini et Cassiodori. Dicit autem Doctor, quod actum illum in esse naturae et moris circumstantionatum in eodem instanti sequitur gratia : Et si manet, inquit, idem motus contra peccatum in esse naturae et moris qui prius, idem motus qui prius fuit attritio, in illo instanti fit contritio, quia in illo instanti fit concomitans gratiae, et ita formatus, etc.

Deinde subdistinguit tria instantia naturae in eodem instanti temporis. Primum quo actus in esse naturae et moris est completus. Secundum, in quo infunditur charitas. Tertium, in quo actus est formatus, quia secundum ordinem dependentiae et suppositionis prior est in esse completo dispositionis, et quasi causa acceptata per modum meriti de congruo, quam sequatur gratia ad ipsum, et sic considevatur primum instans. Deinde prius infunditur gratia per modum effectus, inquantum concipitur prius poni in esse, quam concipiatur per modum causae dare effectum, quia prius est in omni forma secundum prioritatem naturae esse quam causatio ; et sic habetur secundum instans. Tertium autem, instans naturae habetur, ut comparatur charitas inexistens ad actum attritionis, per modum informantis ad informatum ; ut hic loquimur de informatione.

Haec tria signa naturae habentur in eodem instanti temporis ex Doctoris sententia: supponit ergo perfectum actum contritionis in esse naturae et moris esse simul cum gratia, et non intervenire aliquam durationem inter actum sic perfectum, et gratiae infusionem, ut ei quidam imponunt perperam; et in fine hujus sig. habet eamdem doctrinam.

Quod autem verbis intermediis discurrat in casu quo desineret attritio antequam infunderetur gratia in instanti, est ex opinione aliorum, qui ita fieri posse existimant, ut Richardus dist. 17. art. 1. quaest. 3. ubi dicit de hac attritione informi, quamvis possibile sit eam informari, nempe si manet ; tamen non esse necessarium eam manere, sed desinere posse, priusquam Deus infundat gratiam, ut si voluntas divertat se ad aliquem alium actum, qui non sit contritio formaliter, et tunc non informatur, quia non est adveniente gratia. Dato hoc casu, dicit Doctor talem etiam Justificari, quia non est major ratio de eo qui habet actum pro instanti infusionis, quam de eo qui etiam habuit actum, qui non permanet tunc, quia in eo praecessit meritum de congruo, quod nequit separari a gratia simpliciter, quin ei concedatur ex pacto et promissione Dei, liberali licet, quae ratio est efficax.

Sed objicit postea, quid fieret si ponat obicem. Respondet in eo casu quo poneret obicem non recepturam gratiam, quod etiam verum est ex suppositione quod actus non continuatur usque ad instans infusionis gratiae, per hoc quod voluntas possit habere alium actum, quia nulla necessitate ille est bonus ; potest ergo esse peccatum, et sic impedire infusionem gratiae. In hoc etiam impugnat Richardum ibidem, qui dicit quod necessitate suppositionis actus in tempore Deus dat gratiam ; supponit ergo quod non possit poni obex, quantumvis actus ipse cesset, per alium supervenientem ante instans infusionis gratiae.

Subdit proinde Doctor quod prima via rationabilior sit, quam ipse primum declaravit, nempe quod eodem instanti quo actus est completus in esse naturae et moris infundatur gratia, ideoque eam sequentibus verbis tenet, respondens ad argumentum quod supra contra eam objecit, ad quod primum respondit secundum sententiam Richardi, et postea impugnans eamdem sententiam, ex eo potissimum, quod posset separari gratia a contritione perfecta, quia nempe potest poni obex, quod est inconveniens, et contra veritatem, et ideo, inquit, prima via videtur rationabilior, etc. et respondet ad argumentum contra illam factum.

Argumentum autem est tale : si actus ille sit contritio in tertio signo naturae, ergo per contritionem, inquit, non deletur peccatum, quia actus non est contritio ante tertium signum: peccatum autem deletur in secundo naturae, in quo infunditur gratia. Ad hoc argumentum respondet his verbis: Et cum arguitur, inquit, contritio ut contritio sequitur deletionem peccati ;respondeo, actus, qui est contritio in eodem instanti temporis, praecedit natura deletionem, licet ut contritio, hoc est, ut formatus sequatur deletionem

ordine naturae, et sic debet concedi in sensu divisionis, quod per actum, qui est contritio, deletur peccatum, ut per dispositionem omnino proximam, nec est inconveniens, imo conveniens dispositionem proximam simul esse cum forma ad quam disponit, etc.

Ut ergo tollatur omnis tergiversatio et umbra, subjicio per diversa dicta argumentum litterae, et processum Doctoris. Primo, dicit dispositionem ad gratiam esse actum in esse naturae et moris perfectum completum quoad circumstantias, nisi in casu inadvertentiae aliqua absit per emissionem, supple inculpabilem.

Secundo, dicit hanc dispositionem fieri in tempore.

Tertio, dicit pro eodem instanti quo actus est in esse naturae et moris completus, infundi gratiam.

Quarto, dicit in eodem instanti considerari tria signa naturae. Primum, actus in utroque esse completi. Secundum est infusionis gratiae. Tertium est informationis actus.

Quinto, contra ultimo dictum objicit, nempe sequi peccatum non deleri per contritionem.

Sexto loco respondet ex sententia Richardi, et confirmat ejus solutionem, dato quod actus praecederet tempore per digressionem ad alium, instans infusionis gratiae, nihilominus esse efficacem et gratiam infundendam.

Septimo, objicit contra illum modum praecessionis actus in tempore, sequi posse poni obicem peccati, ac proinde inconveniens: nempe contritionem perfectam non justificare semper aut necessario ; et rejicit responsionem, quam insinuat Richardus, nempe non posse poni talem obicem.

Octavo, propter hoc inconveniens rejicit illum modum dicendi, et sequitur conclusionem in tertio dicto positam.

Nono tandem et ultimo respondet secundum dictam conclusionem ad objectionem supra praemissam ; ex quibus manifeste constat eum nunquam docuisse contritionem perfectam in esse moris et naturae praecedere tempore aliquo secundum quod continuatur in esse completae contritionis, infusionem gratiae, proinde in vanum laborant, qui in hoc eum impugnant. Ad probationem itaque conclusionis Doctoris :

Quaeritur utrum ad contritionem requiratur aliqua intensio et duratio ?

Partem negativam communiter docent moderni discipuli D, Thomae. Solus in quarto dist. 17. quaest. 2. art. 4. ante eum Gabriel in hac dist. quaest. 1. art 2. conclusione 5. Navarus in Manuali cap. 1. num. 9. et 35. Vega in Trident. lib. 13. cap. 24. et 25. Suarez disp. 4. sed. 4.

Prima Conclusio. Requiritur aliqua intensio in attritione perfecta seu contritione ; hanc non docet hic Doctor in terminis, sed intelligi debet inter caeteras circumstantias, quas dicit requiri ad esse morale hujus actus. Eam insinuat hic quaest. 4. in fine, ut dist. 17. quaest. 2. et sequitur ex iis quae docet in 3. dist. 27. art 3. et dist. 29. quaest. 1. 2. et 3. Alens. 4. part. quaest. 17. in 1. art. 3. D. Bonavent. hic d. 16. art 2. quaest. 1. Richardus dist. 17. art 1. quaest. 5. Durandus quaest. 4. Adrianus in 4. quaest. 2. art. 7. quaest. 3. ubi dicit aliquem dolorem esse quandoque adeo remissum, ut non sufficiat ad contritionem, quod explicat Suarez de intensione objectiva seu appretiativa; sed haec interpretatio est impropria, quia intensio et remissio determinant gradum et circumstantiam actus, non vero speciem,

maxime in moralibus quia penes hanc attenditur substantia et bonitas ex genere, seu objecto.

Probatur conclusio ex illo Joelis 2. Convertimini ad me in toto corde vestro, in jejunio, et fletu et planctu, et scindite corda vestra, et non vestimenta vestra, etc. quae est eadem forma loquendi, cum ea qua exprimitur intensio charitatis divinae debita ex forma primi praecepti : Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, etc. Scriptura ergo exigit vehementem conatum animi ad detestandum peccatum. Psalm. 50. Asperges me, etc. amplius lava me, etc. Jeremiae secundo : Luctum unigeniti fac tibi planctum amarum, etc. ubi glossa, docet paenitenlem quid facere debeat, etc. et alia : nihil dolentius morte unigeniti, etc. Multa similia habentur ex Scriptura, ubi vehementia doloris intelligitur, et adhibere deberi conatum voluntatis respective ad intensionem actus.

Secundo, eumdem conatum exigunt Patres. Aug. Epistola ad 54. ad Macedonium, et habetur dist. 3. de paenitentia cap. 33. docet modum poenitendi contemnere blandimenta : Si me, inquit, paenitendo amplius, quam antea excruciavero, si miserabilius ingemuero, si flevero uberius, si charitate, quae operit multitudinem peccatorum, flagravero ardentius, etc. quae exprimunt majorem conatum voluntatis poenilentis, quem supponit necessarium idem Sanctus, ut relapsi sperent veniam a Deo, quibus Ecclesia poenitentiam non concedit, ad aliorum terrorem et disciplinam. Item lib. 1. de poenitentia cap. 2. Qui exaggeravit culpam, exaggeret etiam poenitentiam, majora enim crimina majoribus abluuntur fletibus, etc. habetur dist. 1. de poenitentia cap. 78. Item, hom. de poenitentia, et habetur in eadem dist. cap. 85. Doloris mensura potius quam temporis, in actione paenitentiae consideranda est.

Simile Hieron. ibidem cap. 86. mensuram, etc.

Ambrosius ad virginem lapsam : Cor, inquit, sit tanquam cera liquescens, et totum corpus maceret, etc. Auctor de vera et falsa poenitentia cap. 13. Omnes fructus suae poenitentiae parvos habent, nunquam credat sufficere, semper doleat, semper coram Domino, ante quem peccavit, erubescat, dolorem cum vita finiat, etc.

Ad haec omnia respondetur intelligenda esse de dolore appretialivo, et non intenso. Contra, haec distinctio non habet locum, quia praedicta non possunt intelligi de solo appretiativo, neque distinctio habet fundamentum aliquod ex Scriptura, aut Patribus. Deinde, dolor magnus secundum intensionem infert effectum remissionis perfectiorem, ut patet ex dictis, et ex Tridentino sess. 6. cap. 7. ubi dicit justitiam infundi nobis, secundum mensuram dispositionis et conversionis a peccato; et sess 14. cap. 2. in fine : Per Baptismum, inquit, Christum induentes nova prorsus in illo efficimur creatura, plenam et integram peccatorum omnium remissionem consequentes, ad quam tamen novitatem et integritatem, per Sacramentum poenitentiae, sine magnis fletibus et laboribus, divina id exigente justitia, pervenire nequaquam possumus, ut merito paenitentia laboriosus quidam Baptismus a sanctis Patribus dictui fuerit, etc. ubi Concillium ex mente Patrum intentionem doloris requiri interpretatur et docet; quantum ergo illa distinctio facilital poenitentiam, in tantum enervat sollicitudinem peccatorum, quod non videtur adeo congruum modo loquendi Patrum et Scripturae ; unde merito Alensis : Qui non doleret, inquit, magis de peccato, quam de amissione unius oboli, non censeretur contritus aut dispositus ad veniam, etc.

Confirmari etiam potest ex canonibus ponilentialibus, in quibus satisfactio gravior pro peccatis praescribitur, et poena ; proportio autem debet esse inter paenam interiorem et exteriorem, secundum medium justitiae, ex quo utraque praescribitur ; ergo etiam paenae interioris perfectio requisita debet attendi penes intensionem doloris et detestationis peccati, ita ut non quicumque ejus gradus, quantumlibet habeat perfectionem ex objecto, sufficiat.

Ut ergo a fundamento ipsius distinctionis procedamus, in eo consistit quod quis praeferat Deum in amore cuicumque amabili, in quo consistit appretiatio, et amor appretiatus sit firmior et constantior ; hinc etiam applicatur ad detestationem peccati, quod magis velim peccatum abesse, quam quodcumque aliud malum, et potius quis sit paratus sufferre quodcumque genus mali, quam Deum offendere peccato lethali. In his consentimus, nec est dubium id requiri; sed controversia est an possit salvari talis appretiatio in voluntate sine intensione actus, nam salvari in aestimatione, aut judicio intellectus fidelis, ex regulis fidei judicantis, non est dubium, nempe Deum praeferendum esse omni bono, et fugiendum esse peccatum super omne malum ; hoc autem non sufficit in voluntate, nisi amando ita elective adhaerendo Deo et fugiendo peccatum appretietur, quod sine intensione actus non contingere probo.

Tertio, arguendo ad conclusionem. Actus detestandi peccatum necessarius ad justificationem extra Sacramentum debet esse efficax secundum omnes; et ex Tridentino sess. 14. cap. 4. quia debet includere propositum efficax fugiendi tam peccatum quam etiam causas proximas ejus, alias non esset vera conversio ad Deum, et requisita. Item, votum suscipiendi Sacramentum, et praestandi reliqua ; ergo non sufficit displicentia simplex ad hunc effectum, sicut neque complacentia simplex Dei ad implendum praeceptum dilectionis, sine ordine ad media, quibus acquiritur finis, quia qui dili git me, sermones meos seruat, etc. Sed displicentia simplex peccati habet bonitatem eamdem in specie ex objecto, quam habet voluntas efficax ; ergo ad formandam voluntatem seu displicentiam de peccato efficacem, qua est offensa Dei, non sufficit sola bonitas ex objecto. Probatur subsumptum, quia voluntas simplex est dilectio Des propter se, et displicentia peccati propter Deum offensum ; idem ipsum est objectum sub eadem formali ratione displicentiae eflicacis, quia ordo ad media non est differentia formalis, sed materialis ; et objectum ut attingitur sub eadem ratione formali non est natum communicare voluntati diversam in specie bonitatem, nisi mutatur saltem modus proponendi, cum eadem ergo bonitate formali secundum speciem, stat unum actum non esse sufficientem, alium vero sufficientem: ergo appretiationem et firmitatem non habet detestatio efficax peccati supra simplicem complacentiam, ex ratione specifica bonitatis ; ergo solum ex ratione individuali. Sed nulla ratio individualis actus potest tribuere illam firmitatem et appretiationem, seu inhaesionem firmam potentiae, praeter solam intensionem actus ; ergo ab intensione habet hunc effectum, et non ex ratione specifica. Probatur subsumptum, quia non habet a continuatione, seu duratione actus, quia perinde potest durare simplex displicentia ex libertate voluntatis ; non habet ab alio, quia nihil aliud est ratio tendendi in objectum voluntati. praeter solam substantiam et in tensionem actus, quae integrat substantiam ejus ; ergo nihil aliud firmat voluntatem, quantum ad illam adhaesionem proxime, et in exercitio, quam ipsa intensio actus.

Sicut enim motivum extrinsecum, quod fortius movet potentiam, fortius etiam subigit potentiam, in eo quod fortius et intensius moveat, ita etiam ipse actus intensior respective ad actum remissum, perfectius determinat potentiam ad objetum formaliter, quam actus remissus, et consequenter differentia haec firmitatis, Seu majoris adhaesionis fundatur in ejus perfectione intensiva, et non specifica, quod est intentum.

Quarto probatur conclusio : Amor Dei, et displicentia peccati ex ratione sua specifica tam objecti quam supernaturalitalis, non sunt nata ex his perfectionibus praecise dare illam stabilitatem operandi, aut appretlalionem, quam in constanti adhaesione objecti statuunt adversarii, quia nequeunt vincere cupiditatem, aut tollere omnia repugnantia operi, alias in quocumque gradu sic possint vincere cupiditatem, et retrahere voluntatem a malo, vincere tentationes, et determinare voluntatem in effecta ad legis impletionem, quod est falsum, quia neque in gradu remisso possunt vincere cupiditatem majorem et infirmitatem voluntatis, aut ipsam statuere; ergo hoc ipsis competit ex gradu perfectionis intensivae, et non aliunde.

Tota haec distinctio voluntatis remissae et intensae est Augustini, qui ubique reducit fundamentum efficaciae ad intensionem actus, et non ad speciem, et intra eamdem speciem charitatis admittit voluntatem remissam et intensam, quarum haec est efficax et principium operis, illa autem nequaquam: igitur de gratia et libero arbitrio, cap. 17. statuit differentiam inter operantem et non operantem bonum ex praemissa differentia voluntatis remissae et intensae.

Qui ergo vult, inquit, facere Dei mandatum, et non potest, jam quidem habet voluntatem bonam, sed adhuc parvam et invalidam; peterit autem cum magnam habuerit, et robustam, quando enim martyres magna illa mandata fecerunt, magna charilale fecerunt, de qua charitate ipse Dominus : majorem charitatem nemo habet, etc. Et infra : ipsam charitatem Apostolus Petrus non habuit, quando timore Dominum ter negavit (loquitur de magna et intensa, ut infra patet.) Timor enim non est in charitate, sicut ait Joannes Evangelista in epistola sua, sed perfecta charitas foras mittit timorem; et tamen quamvis parva et imperfecta non deerat, quando dicebat Domino : Animam meam pro te ponam ; putabat enim se posse, quod se velle sentiebat ;et quis istam, etsi parvam, dare coeperat charitatem, nisi ille qui praeparat voluntatem, et cooperando perficit, quod operando incipit f quoniam ipse ut velimus, operatur incipiens, qui volentibus cooperatur perficiens, etc.

Hic Augustinus loquitur de charitate in actu, id est, actuali, et etiam supernaturali, qui distinguit voluntatem bonam et donatam a Deo in parvam et magnam; parvam appellat, quia est inefficax ad superandas tentationes et difficultatem operis, omniaque retrahentia ab opere, ideoque fuit remissa et parva in Petro, quia non expulit foras timorem, sicut fuit magna illa charitas, et amor martyrum. Agit etiam de voluntate operis perficiendi hinc, inde : putabat enim, inquit, supple Petrus, se posse, quod se velle sentiebat, etc. Fuit ergo in eo voluntas amans supernaturaliter, quamvis non habuerit illam firmitatem et constantiam adhaerendi Deo, quam habuit voluntas et charitas Martyrum, quae solo gradu intensionis differebat a voluntale Petri, quae affectu ferebatur ad subeundam mortem pro Christo.

Confirmatur, quia non solum respective ad diversos actus inducit Augustinus hanc comparationem magnae et parvae voluntatis, sed in ordine ad eumdem actum ex verbis praemissis. Et quis, inquit, istam, et si parvam, dare coeperat charitatem, nisi ille qui praeparat voluntatem, et cooperando perficit, quod operando incipit, quoniam ipse, ut velimus, operatur incipiens, qui volentibus cooperatur perficiens, etc. Haec inceptio et perfectio est respectu ejusdem actus, et non aliter quam secundum gradum remissum et intensum, quia in gradu remisso nequit effectu superare impedimenta repugnantia, quae superat in gradu intenso, per quem roboratur adversus cupiditatem et dolorem detrectantem opus. Sicut enim contrarium aliud contrarium superat non ex ratione specifica, quia in hoc sunt aequalia, et par utrinque oppositio, sed secundum excessum in gradu intensionis, quo unum alio praestat, ita etiam contingit in contrariis actibus, et motivis voluntatis, ut una cupiditas superet aliam, et minorem vincat major, ex Auguslino (ib. 4. contra Julianum ; cupiditas etiam major et vehemens vincat affectum boni in voluntate, quae non trahilur nisi amore aut deiectione, ut idem habet lib. 1. ad Simplicianum q. 2. lib. 2. de peccatorum meritis et remiss. cap. 7. et 19. de spiritu, et littera cap. 2. et alias saepe ; sic amor inordinatus et vehemens creaturae vincit amorem Dei, repugnantia operibus poenitentiae, et delectatio vehemens de peccato vincit poenitentiae affectum, non ex alio capite, nisi quia unus amor vel delectatio in gradu intensionis superet alterum, quod fusius ex professo probatum est in materia de actibus humanis circa distinctionem amoris simplicis et inefficacis, respectu ejusdem objecti, declarando radicem efficaciae in ipso actu intenso, qua determinat voluntatem in opus: remittendo ergo hanc quaestionem in illum locum, subjungam ex Augustino alteram confirmationem hujus.

Confirmatur secundo ex eodem Auguslino, quamvis voluntas non necessitate, sed libertate operetur: datur tamen ordo et causa, unde operetur unum potius quam aliud, praeter solam voluntatem, verbi gralia, cupiditas ad malum, excitatio et gratia Dei ad bonum, quod patet ex decretis contra Pelagianos ; unde idem Sanctus lib. 2. ad Simplicianum: Restat ergo, inquit, ut voluntates eligantur, sed voluntas ipsa, nisi aliquid occurrat, quod delectet atque invitet animum, moveri nullo modo potest, etc. Quomodo autem moveatur, docet locis praefalis, esse in excessu actus ad actum non secundum speciem, quia sic affectus bonus semper, vineeret et moveret voluntatem, sed secundum excessum in gradu intensionis; unde lib. de Spiritu et littera cap. 29. Sed timentibus, inquit, poenam, absconditur gralia, sub quo timore anima laborans quando concupiscentiam malam non vicerit, nec timor ille quasi custos severus abscesserit,per fidem confugiat ad miseri cordiam, ut det quod jubet, atque inspirata gratiae suavitate per Spiritum sanctum, faciat plus delectare quod praecipit, quam delectat quod impedit, etc. ubi victoriam gratiae et bonae voluntatis supra concu piscentiam slaluit, in majori delectatione seu amore praecepti, quam sit amor retrahens ad concupiscibile: hic autem excessus nequit concipi ut radix efficaciae, quantum ad effectum operis, nisi in illa intensione.

Item cap. 35. Ecce, inquit, quemadmodum sine exemplo est in hominibus perfecta justitia, et tamen impossibilis non

est; fleret enim, si tanta voluntas adhiberetur, quanta sufficit tantae rei, etc. Quibus verbis docet conatum voluntatis majorem necessarium esse, ad quem sequitur major etiam intensio et perfectio effectus, ad quem tantum ordinatur. Quomodo autem babeatur tantus et sufficiens conatus voluntatis, subjicit : Esset autem, inquit, tanta (supple voluntas) si et nihil eorum, quae pertinent ad justitiam, nos lateret, et ea sic delectarent animum, ut quid aliud sive delectatio, sive dolor impedit, delectatio illa superaret, etc. Ex quibus patet radicem efficaciae et firmitatis seu appreliationis reduci ubique ab Augustino, ad excessum intensionis in actu, quae est sententia nostri Doctoris, non autem ad speciem actus ; ex quibus evacuatur distinctio illa, in qua magis se fundant opponentes. Unde currit argumentum primo loco factum et subsequentia, nam omnes concedunt amorem Dei super omnia, et detestationem peccati super omnia esse necessaria, neque aliter consisteret forma praecepti utriusque ; dato ergo quod ille conatus voluntatis, et excessus actus, fundetur in ejus intensione, non vero in specie actus, sequitur propositum.

Quinto ad idem ex forma praecepti, quia illa verba ex toto corde, et similia, denotant materiam praecepti quantum ad modum dilectionis, et etiam detestationis, ut patet ex tanta exaggeratione ; deinde ex praecepto diligendi proximum sicut teipsum, non vero super omnia, neque ex toto corde, sicut debet diligi Deus. Sed nequit referri praeceptum quoad modum actus et conatum, ad solam speciem actus ; ergo ad aliquam ejus qualitatem. Minor patet, quia species actus habetur ex illis verbis : Diliges Dominum Deum tuum, reliqua superfluerent, nisi determinarent aliquam circumstantiam et modum diligendi, qui nequit esse species actus ex motivo et objecto, hoc est, perfectio specifica ex objecto, quia illa perfectio seu excessus supra alios talis perfectionis, nequit esse materia praecepti diversi ab eo quod est de ipso actu secundum substantiam, quia non est in potestate voluntatis aliter quam ipse actus, cum impossibile sit voluntatem diligere amore charitatis, nisi secundum speciem et motivum charitatis etiam de potentia absoluta. Omnes autem concedunt illis verbis determinari aliquid ultra substantiam actus, ut amor sit super omnia ; ergo non erit substantia actus, sed qualitas ejus, afficiens ipsum actum per modum circumstantiae. Sed, ut supra tactum est, nequit esse alia circumstantia nola in moralibus, praeter solam intensionem, quia non est finis extrinsecus, i cum Deus nequit amari propter se, et propter aliud, eodem actu ; amatur autem propter se per charitatem, quae nequit transcendere rationem sui objecti primi, qui est Deus, propter se et bonitatem propriam diligibilis, et non propter bonitatem participatam a fine extrinseco ; non est persona, quia praeceptum est commune, et adimpletur a qualibet creatura rationali, seu adimpleri debet, sive sit in gratia, sive non ; et voluntate antecedente ex qua est lex, perinde ordinatur ad finem, non est tempus, neque locus, et sic de reliquis, excepta sola illa, quae dicitur quomodo , denotat modum intrinsecum actionis, seu ejus intensionem.

Si dicatur praecipi actum efficacem, ut distinguitur a voluntate simplici, non solum numero, sed etiam specie, jam impugnatum est salis ex dictis, et hac ratione impugnatur. Actus efficax charitatis ille est, qui ordinat media in finem, et ordinat media virtulum ad Deum ex fine charitatis, verbi gratia, diligere proximum propter Deum, vel observare praeceptum temperantiae propter Deum ; sed si quis observat praeceptum temperantiae ex motivo intrinseco temperantiae, non est transgressor ; ergo non tenetur illud observare ex motivo charitatis. Probatur consequentia, quia nullius virtutis praeceptum, per se loquendo, obligat extra proprium motivum, ut dixi, per se loquendo, quamvis aliquando per accidens ; ergo praeceptum charitatis divinae tantum obligat ad actum, ut sistit in Deo. Unde perfecti contemplativi, qui adhaerent Deo amore, ut dicunt, unitivo, non respiciendo creaturas, perfecte adimplent praeceptum, quod respicit primo actum, ut sistit in suo motivo intrinseco, sicut in praeceptis aliarum virtutum apparet, loquendo secundum prosecutionem, de solo affirmativo ; ergo nequit actus efficax, qua efficax est, esse illud quod importatur per modum determinatum praecepti, sed intensio. Intelligo actum efficacem ut distinguitur ab intensione, quamvis in hac talis efficacia fundatur et extenditur ad media per electionem, ut ad alias virtutes, ipsas ordinando ad finem ; quae extensio per accidens tantum et materialiter comprehenditur hic et nunc sub praecepto ad conservandam, aut inducendam charitatem. Si ulterius dicas appreliationem actus praecipi, velim scire in quo fundetur illa qualitas actus, et ad quam circumstantiam reduci possit, vel qualem differentiam addat: unde et haec responsio ex Augustino impugnatur supra.

Ex hoc patet simili forma actum poenitentiae, qua detestatio ex Dei offensa, et propter ipsum fuga peccati, debere esse intensive super omnia ; tum quia ita explicatur in Scriptura ; tum quia perfecte determinatur voluntas ex amore ad fugam peccati in eodem gradu quo amat,

stante enim voluntate efficaci, nequit remissius agere voluntas, quam determinatur per ipsam, quamdiu inest, et quantum accedit vel adhaeret extremo uni, tantumdem et simili conatu recedit ab altero ; quantum ergo voluntas determinatur ad amandum Deum, tantum etiam determinatur ad odium peccati.

Confirmatur ex inclinatione tam potentiae quam habitus, quia potentia in nihil intensius inclinatur, quam in suum finem, et habitus ad nihil intensius inclinat, quam ad suum motivum intrinsecum. Item, ordo charitatis idem exigit: ergo inordinate amaret voluntas aliquid intensius, quam suum finem. Probatur consequentia, hoc praeceptum intelligi debet secundum naturam finis et motivi, secundum inclinationem potentiae et habitus: sed haec magis sunt ad Deum quam ad alia, et magis contra peccatum quam contra alia quaecumque mala. Regula etiam operandi, quod est praeceptum, id ipsum sonat: ergo ut opus sit ordinatum, requiritur intensio in actu excedens amorem et detestationem creaturarum; intensio enim secundum justitiam consideratur tam in merito quam demerito, tam in peccato quam in satisfactione, quam poena; sub quibus rationibus acceptatur et exigitur a Deo detestatio seu contritio peccati.

Secunda conclusio. Actus poenitentiae regulariter, et extra casum fit in tempore, et haec sola duratio est, quam Doctor supponit hic, nempe actus in fieri, non vero in facio esse requiririt durationem temporariam, antequam infundatur habitus gratiae. Haec conclusio patet, quia actus poenitentiae in esse moris requirit praeter propriam bonitatem ex motivo intrinseco, aliam ex fine charitatis, quando ab ipsa charitate non elicitur, requirit votum Sacramenti explicatum , et emendationis: supponit actum fidei considerantis, amoris, spei, amoris, quos enumerat Tridentinuin, vel aliquos, vel omnes regulariter, excepto timore: nullus enim movetur ad paenitentiam, nisi ex regula fidei, et dictamine; neque ad poenitentiam inclinatur voluntas, nisi ex fiducia divinae misericordiae et remissionis peccati, neque poenitentia acceptatur, nisi sit ex charitate. Hos omnes repugnat fieri a viatore pro eodem instanti ; ergo in tempore fiunt.

Secundo patet conclusio haec ex praecedente, quia eo ipso quod requiratur certa intensio in actu, requiritur ut voluntas applicet conatum idoneum, quem nequit, nisi in tempore ob difficultatem operis, et repugnantiam appetitus ; unde cap. inter haec 34. dist. 3. de paenitentia, quod est Hesychii super Levitico : Velox, inquit, iniquitas, quae ad nocendum occasiones suggerit, lenta virtus, et cunctatrix ante judicat, quam incipit, quid decorum, quid honestum;iniquitas omnia praecipitat ;pigra vero et verecunda poenitentia, quae praesentium pudore pudore premitur , etc. Hinc confessores praefigunt spatium examini conscientiae, et procurando dolori idoneo peccatorum: potest tamen Deus in instanti infundere poenitentiam fructuosam ; ideo conclusio intelli gitur regulariter.

Objiciunt adversarii nobis plura, speciatim Solus, primo loca Patrum. Chrysostomus libello de reparatione lapsi ad Theodorum, et habetur de paenitentia dist. 3. cap. Talis quantumcumque, et quolibet brevi tempore non despicit poenitentiam. Et infra : non patitur exiguae etiam poenitentiae amitti mercedem, etc. ergo ad poenitentiam non requiritur intensio aut duratio. Respondetur consequentiam nullam esse, quia loquitur Chrysostomus respective ad poenitentiam, quae ordine satisfactionis inducta est per Canones : Etiamsi, inquit, non potuerit quis explere omnem satisfaciendi ordinem, quantulumcumque tamen, etc. Probat exemplo Achab et Judaeorum poenitenlium ad increpationem et minas Prophetarum; data ergo praetensa duratione, quam imponunt ex sententia Doctoris exigi, non esset illa septennis, aut totius vitae, quam ordo satisfactionis ex regulis Ecclesiasticis tum praescribebat, necessaria, ut venia daretur humiliato et contrito, sicut Ninivitis, Judaeis, Achab data est minore tempore paenitenlibus, disciplina autem Ecclesiastica id temporis exigebat ne medicina fieret in contemptum, ut docet Augustinus, Epistola 54. ad Macedonium, licet coram Deo fiebat sincere converso remissio.

Item, adducunt verba Leonis Papae, Epistola 91. et habetur dist. 1. de paenitentia can. multiplex : Nec misericordiae Dei mensuras possumus ponere, nec tempora definire apud quem nullas moras patitur vera conversio. Respondetur hunc textum truncate etiam, et extra propositum Leonis citari. His autem, inquit, qui in tempore necessitatis, et in periculi urgentis instantia praesidium paenitentiae, et mox reconciliationis implorant, nec satisfactio interdicenda est, nec reconcilia: lio deneganda, quia misericordia Dei, etc. ut supra. Docet ergo, quod finaliter poenitenlibus non sit deneganda absolutio et Sacramentum, quia non possunt Sacerdotes ponere terminum misericordiae Dei ; sic Ecclesia tollit reservationem in articulo mortis; .sic Augustinus et Hieronymus supra mensuram doloris, non temporis, pensandum docent. Ex his patet ad alium locum quem cilant ex Caelestino ad Gallos epistola, c. 2. ubi idem dicit: Vera conversio mente potius, quam tempore metienda est.

Secundo objiciunt Scripturas : In quacumque die, etc. in quacumque hora ingemuerit peccator, etc. Ezech. 18. Respondetur haec nihil urgere, quia neque Scriptura ibi determinat instans, seu indivisibile aliquod tempus, neque nos illud durationis, quod Scoto impingunt.

Tertio objiciunt, in sacra Scriptura requiritur tantum conversio et promissio remissionis fit substantiae paenitentiae, non conditioni aut modo ejus durationis, aut intensionis ; ergo haec non requiruntur. Respondelur conversionem perfectam includere ejusmodi conditionem intensionis, quia alias non esset conversio vera ad Deum, et aversio a peccato, ut patet ex forma praecepti, inclinatione habitus et potentiae, et ordine debito operandi respective ad finem.

Quarto quod, juxta hanc Scoti doctrinam, sequeretur nedum requiri ad salutem contritionem, sed etiam attritionem, et si de contritione sit praeceptum, esse etiam de attritione. Consequentiam probant, quia omnis contritio antequam intendatur ad certum et praefixum gradum, et duret pro tempore determinato, fit necessario prius attritio, saltem in opinione Scoti. Respondetur hanc consequentiam esse frivolam, nam si attritio non sufficit, et sit inefficax extra Sacramentum, quomodo esset medium necessarium ad salutem, cum de ratione medii sit, ut sit efficax et sufficiens causa. Deinde, unde sequitur, si actus in perfecto gradu praecipiatur, praecipiatur etiam idem in gradu imperfecto et inferiori. Unde in opinione Scoti idem opponi potest, datur attrilio necessaria ad Sacramentum in certo gradu, alia inefficax ad effectum Sacramenti: ergo ex praecepto Sacramenti requiritur haec, quia est via ad illam.

Ultimo objiciunt contra primam conclusionem, quod sufficiat amor appretiatus, et dolor appreliativus; non requiri autem intensivum, quia nos etiam experientia colligimus differentiam horum actuum, quia quis intensius dolet de re parva aliquando, quam de re magna, sicut contingit magis intensive sensibiliter aliquem sentire dolorem dentium, quam febrem acutam et periculosam, tamen mallet pati magis dolorem dentium, quam talem febrem. Respondetur ex dictis hanc distinctionem habere fundamentum in intensione actus, aut remissione ; contingit autem voluntatem secundum diversas inclinationes operari, nunc ex affectu justitiae, nunc ex affectu commodi, conformando se appetitui, quando agit secundo modo magis delectabiliter operatur, et etiam ex hoc capite intensius quam alias, si repugnaret appetitus, prout repugnat, quando operatio est ex affectu justitiae ; operando ergo secundum diversos hos affectus, contingit illa diversitas, non autem operando secundum eumdem affectum, et in eadem dispositione ; sic justus praefert legem Dei cupiditati, et intensius operatur in hoc secundum voluntatem, et affectum justitiae, quam operatur appetitus retrahens voluntatem, minus tamen delectabiliter propter repugnantiam praemissam. Experientia itaque illa fundatur non in operatione elicita, quae semper est intensior quando praevalet, sed in passione consequente tristitiae aut delectationis propter inclinationem connaturalem ad unum, quam non habet ad alterum ; unde contingit, ut dicit Doctor in fine paragraphi sequentis, posse inesse actum intensum imperii, quo vindicandum imperatur peccatum cum parva tristitia, et e contra, propter diversam hanc dispositionem paenitentis in operando.