COMMENTARIUS.

(h) Ad primam ergo quoestionem dico, etc.Conclusio Doctoris in hac quaestione est negativa, quam in hoc sequuntur Durandus d. 1. q. 1. Gabriel art. 1. concl. 7. et reliqui Nominales, quin etiam D. Bonaventura art. 1. q. 3. Richardus art. 4. q. 2. Albertus art. 5. Alensis 4. part. q. 5. m. 3. art. 5. g 3. 4. et 5. Aureolus in 4. d. 1. q. 1. art. 4. Vasquez d. 132. cap. 5. Canus reiectione de Sacramentis in genere 4. part. post. 6. conclusionem, Ledesma in 1. part. q. 3. art. 1. estque communis omnium antiquorum, praeter jam citatos pro opposito: quamvis in modo explicandi, quo Sacramenta attingunt gratiam, non conveniant, conveniunt tamen in negativa, nempe hanc attingentiam non esse physicam

Suppositis autem praemissis, quae ad impugnationem affirmativae adducta sunt, adjungit Doctor hanc rationem, quia necessitas alicujus colligitur ex fine: finis autem institutionis Sacramentorum est gratia aut effectus aliquis invisibilis supernaturalis, qui per Sacramenta haberi potest, sine actione physica, qua ab ipsis procedit, etc. Hanc simul cum conclusione per sequentes rationes confirmabimus.

Probatur conclusio, primo, quia Baptismus, verbi gratia, non potest habere perfectiorem modum causandi gratiam et justificationem, quam habet Christus, sed sola moralis et meritoria convenit Christo, ut efficiens est gratiae; ergo physica, quae est perfectior causalitas, non convenit Baptismo. Patet major, quia Baptismus causat gratiam in valore operum Christi, cui applicata sunt per institutionem, ad Romanos 6. Quicumque baptizati sumus i iu Christo Jesu, etc. (id est, in nomine et meritis ejus, ut Origenes et Anselmus) in morte ipsius baptizati sumus, etc. Vide Augustinum Enchiridii cap. 52. Probatur minor ex Tridentino sess. 6. cap. 5. Hujus, inquit, justificationis causoe sunt, finalis quidem gloria Dei ac Christi, et vita oeterna; efficiens vero misericors Deus, qui gratuito abluit et sanctificat, signans et ungens Spiritu promissionis sancto, etc. Meritoria autem dilectissimus unigenitus suus, Dominus noster Jesus Christus, qui cum essemus inimici, etc. sua sanctissima Passione in ligno Crucis nobis justificationem meruit, et pro nobis Deo Patri satisfecit; instrumentalis autem Sacramentum Baptismi, quod est Sacramentum fidei, etc.

Exponit Concilium causas per se justificationis. Duplex autem genus causalitatis tribuit Christo, nempe finalis et meritoriae; efficientiam autem, ut distinguitur contra meritoriam et instrumentalem, tribuit absolute Deo et sine limitatione ulla, quam proinde intelligit physicam quae est efficientia simpliciter: ergo talis neque Sacramento, neque Christo competit. Probatur consequentia, quia meritum Christi declarat esse in Passione, per quam pro nobis satisfecit in

Cruce, quae satisfactio non manet in propria existentia, sed solum in acceptatione divina per modum meriti et satisfactionis exhibitae. Sed satisfactio et meritum Christi non excedunt genus suum agendo et influendo tantum moraliter, neque jam possunt influere physice, si alias id eis competeret, quia non sunt in propria existentia ; neque Scriptura aut Patres tribuunt Christo qua est homo, aliud genus causalitatis, quam meritoriae.

Respondent quidam Thomistae passionem Christi etiam physice nunc movere Sacramenta. Contra, hoc primo est contra principia, cum neque in se, neque in aliquo effectu suo realiter existat passio, tanquam causato physice unde illa efficacia redundaret ; deinde videtur contra Concilium loco citato, quod reducit hunc effectum in passionem, ut habuit rationem satisfactionis et meriti, sic autem non excedit genus causae moralis ; solutio ergo videtur verbalis et libera.

Quod probatur, quia passio Christi non aliter influxit in justificatos, quantum ad modum causandi ut exhibita, quam ut exhibenda, quia uniformis fuit Redemptor et caput omnium, qui praecesserunt, et subsecuti sunt, ut probat Paulus, quia fides Christi, quae per charitatem operatur, salvavit in lege, quia omnes biberunt de petra; petra autem erat Christus, etc. Sed tunc non habuit rationem causae influentis physicae, quia opera ejus non extiterunt: ergo neque nunc agit physice, quia perinde tantum ut in acceptatione divina extiterunt et existunt, habent rationem causae.

Confirmatur, opera Christi non ut ens physicum causabant gratiam, sed ut habebant rationem meriti et satisfactionis acceptatae a Deo, nempe ut erant bona ex objecto, fine, et circumstantiis ;

ergo virtus quae competit ipsis erit tantum moralis, quia nequit excedere suam radicem et fundamentum in esse entis, quod morale est.

Et si dicas non esse contra rationem causae moralis, ut agat physice, quia Deus est causa moralis, et voluntas, agunt tamen physice ; contra, luc agimus de causa morali per participationem extrinsece, Deus autem non sic participat, quia actus ejus est essentialiter bonus ex se et prima regula moralitatis. Voluntas agit moraliter, inquantum tribuit fundamentum libertatis; bonitatem autem et malitiam recipit ab objecto et circumstantiis, loquendo de morali, et per influxum, non realem aut physicum, sed moralem ; quidquid aliqui dixerint, saltem id constat neque Deum, neque voluntatem habere influxum physicum ad esse meriti, qua tale est formaliter, aut satisfactionis, (licet ad substratum influant), quia sic non est natum terminare influxum physicum, ut in disputatione de bonitate et malitia humanorum actuum fusius probavimus ; ergo virtus activa Sacramenti, qua ad haec reducitur, non potest esse physica.

Secunda ratio sit haec, fides non est reddenda obscurior, aut difficilior, ubi non exigit revelatio, aut mysterii reverentia, aut certe ratio ; sed causalitas physica Sacramentorum involvit majorem repugnantiam ad principia naturalia, quam moralis, ut patet ex impugnatione praemissa Doctoris, et infra patebit ex sequenti ratione, impugnando modum dicendi aliorum in specie: estque difficilioris assensus et conceptus, quam sit ipsa fides mysterii, ratio deficit, neque suppetit aliquod principium revelatum, ex quo deducatur: ergo non est asserenda. Major per se patet.

Minor autem probatur quoad ultimam partem, quia ideo physica causalitas Sacrameritorum adstruitur, quia in Conciliis et Patribus, dicuntur Sacramenta causare gratiam, lavare animam, mundare cor, et hujusmodi ; quae formulae cum proprietate intelligi debent et denotant causam efficientem.

Sed hic modus loquendi, neque consuetudine Scripturarum, aut Patrum, aut Conciliorum refertur ad solam causalitatem physicam , ergo, etc. Patet subsumptum, quia et hoc munus primario dicitur in Scriptura de sanguine Redemptoris, ut causa magis principali, ubique 1. Joann. 1. Apocal. 1. et 12. Ad Rom. 3. Item de ipso Christo et ejus passione ac morte, Matth. 27. Marci 15. Lucoe 23. Joannis 19. Act. 13. ad Rom. 5. 6. 8. et 14. 1. ad Corinth. 15. 2. ad Corinth. 5. 1. ad Thessalonic. 5. et alibi. Sed Christus, ex Concilio supra, est causa meritoria nostrae justificationis, et tam passio quam sanguis, et alia ejus opera habent rationem solum meriti et satisfactionis, ut patet ibidem.

Item, fides salvat Matth. 9. Lucoe 18. daemonia ejicit, serpentes tollit, aegros sanat, Marci 16. habet et dat vitam aeternam, Joann. 3. Act. 1. dicitur dare sanitatem, Act. 3. justificare, Genes. 15. ad Rom. 3. et 10. ad Philippens. 3. mundare corda, fide mundans corda, dare vitam, Joan. 11. de cujus virtute plura Paulus ad Hebroeos 11 . Et eodem modo de fide loquuntur Patres et Concilia, sed hoc non convenit ipsi per realem influxum, ut patet secundum omnes, et Tridentinum sess. 6. cap. 8. Per fidem, inquit, ideo justificari dicimur, quia fides est humanoe salutis initium, fundamentum, et radix justificationis, etc. Sic etiam haec eadem tribuuntur in Scriptura charitati, quae operit multitudinem peccatorum, quoe delet peccatum, mundat cor, justificat; sic etiam operibus, sic Poenitentiae,

quae non causant per influxum physicum hos effectus, ut in confesso est ; ergo mundare, sanare, vivificare, justificare consuetudine Scripturarum, non denotant causalitatem per influxum physicum.

Item, quod neque de rigore sermonis etiam, haec denotant talem influxum, quia dansconsilium, jubens, irritans, suadens, et hujusmodi, quibus quis dicitur causa operis in aliis, quod inde sequitur, tam usu Scripturae quam legum, quam Doctorum et Philosophiae moralis, sunt simpliciter causae operum quae sequuntur, unde daemon, concupiscentia, tentatio, passio, dicuntur causare in voluntate peccatum sine influxu physico; sic voluntas ipsa influit ut proprie dicta causa in actus potentiarum inferiorum, una virtus imperare actum alterius, intentio causa electionis, quae secundum aliquos non influit efficienter physice in electionem ; ergo nullo fundamento tribuunt adversarii causalitatem physicam Sacramentis ex hujusmodi formulis loquendi, si consuetudo Scripturae attendatur, si proprietas locutionis. Exempla praedictorum obvia sunt ex Scriptura.

Ultimo tandem possibilitas influxus physici non salvatur per assertores affirmativae sententiae, in primis, modus dicendi antiquorum satis impugnatur per rationes Doctoris, ut in confesso est modernis, qui ad alios modos confugiunt ; et, ut caetera omittam, non videtur qua ratione convenire possit causalitas physica formae verbali Sacramentorum ; idem autem modus causandi convenit materiae et formae, quamvis id fatear quod meo videri, causalitas per impressionem virtutis superadditae excogitata ab antiquis, magis accommodetur principiis naturalibus, quam id quod invenerunt moderni Thomistae.

Capreolus docet causalitatem Sacramentorum physicam reduci ad gratiam sacramentalem, quam vocant, dumtaxat, non vero ad sanctificantem ; sed hoc non cohaeret Conciliis, aut Patribus, qui Sacramenta docent causare sanctitatem, et remittere peccata, ut patet de Baptismo,

Poenitentia et extrema Unctione, suo modo ; nec placet modernis, qui dicunt gratiam sacramentalem, quam constituunt in auxiliis gratiae actualis, pro certo et congruo tempore dandis virtute Sacramenti causari moraliter, non physice, quia quando datur, Sacramentum non est. Sed hoc ipsum destruit fundamentum ipsorum pro altera parte, circa causalitatem gratiae sanctificantis ; tum quia haec desinente Sacramento causatur, tum quia idem est modus causandi Sacramenti instrumentalis, et ex opere operato; ergo si respectu unius gratiae est moralis, et habet rationem propriae causae, cur similiter respectu alterius, sic etiam declarari non debeat.

Respondet ergo aliter Sotus, quem sequi videtur Oxoniensis, Sacramenta causare gratiam, non quod attingant productionem gratiae quae creatur, sed gratum esse; sicut reconcilians amicitiam inter duos, dicitur causare amicitiam, et sicut homo causans unionem animae rationalis dicitur generare hominem, sic etiam Sacramenta, quia efficiunt hominem gratum, etc. In primis, primum exemplum non facit ad propositum, quia non denotat nisi causalitatem moralem, praeterea aliud est attingere gratiam, aliud vero unionem ejus. Concilia non loquuntur in concreto de forma, sed etiam in abstracto, ut est effectus Sacramentorum ; dicunt enim Sacramenta conferre et continere gratiam. Si ergo ex rigore verborum, et modo loquendi Conciliorum et Patrum, inducitur opinio de causalitate physica Sacramentorum, debet etiam explicari respectu ipsius formae, quam Patres dicunt causari, et non respectu unionis tantum, quia hoc modo non salvatur Sacramenta attingere gratiam ut terminum, sicut neque disponens aut uniens animam rationalem ad subjectum dicetur producere animam.

Deinde cum unio gratiae se teneat ex parte formae, in qua est tanquam in subjecto, non apparet modus quo Sacramenta eam producerent, quia sic agerent in ipsam gratiam, tanquam subjectum, quod neque proportionatum est, neque applicatum agenti materiali et totali. Deinde redeunt argumenta superius facta contra antiquos.

Alio ergo modo, idem auctor videtur explicare illud gratum esse, quod efficiunt Sacramenta, quasi ipsum Sacramentum efficeret hominem gratum, quando applicatur, unde movetur Deus ut infundat gratiam, hoc gratum esse, sacramentale, prius accidit quam infusio gratiae. Contra, hoc videtur improbabile. Peto enim qua acceptatione dicantur Sacramenta grata, vel homo gratus Deo per Sacramenta applicata, ut excluditur effectus ipsorum, id est, antequam infundatur gratia ? non generali, quia talis acceptatio non sufficienter determinat voluntatem divinam ad infundendum effectum; non speciali, nisi ut instituta sunt ; hoc autem tantum est motivum morale, nisi superaddatur aliqua efficacia physica, quae competat ipsis, ut causis efficientibus, et sic non considerantur per modum formae, ut reddant gratum, sed ut instrumenta activa, ac proinde nequeunt reddere gratum, ut praescindunt ab effectu. Deinde loquendo de i grato esse, ad scopum hujus quaestionis, nihil aliud formaliter reddit gratum, nisi 1 gratia, in qua fundatur jus adoptionis, et quae excludit peccatum, quod semper inest, donec infundatur gratia, verbi gratia, in Sacramentis mortuorum ; ergo denominatio grati, quae est per formam gratiae, non competit Sacramentis, nisi in genere efficientis, ut docent Concilia. Neque ergo sententia illa fundata est, neque ad scopum facit quaestionis, qua examinatur efficacia Sacramenti, non effectus formalis ejus.

Responsio Cajetani, modusque ejus interpretandi causalitatem physicam, vix intelligi potest ; quomodo enim ille sit artificiosus et intentionalis motus, vel actus productivus, si nullum supponat principium, aut actionem ? aeque obscurum est quomodo res quaelibet intimet imperium divinum agendo nisi agat. In primis non est alius modus causandi immediate terminum physice, nisi per virtutem et actionem physicam, sicut non est alia acceptio causae, nisi in actu primo, vel in actu secundo, ut habet virtutem vel actionem, loquendo de causa immediata et proxima, a qua est terminus ; ergo si Sacramenta causant physice, ideo causant quia habent virtutem et actionem respectu ejus,et consequenter ille motus quocumque modo vocetur, vel erit principium, vel ipsa actio ; non principium secundum ipsum ; non actio etiam, quia ex principiis receptis Philosophi motus, etc. motus est in eodem subjecto, in quo est terminus ; gratia autem quae est terminus est in anima, et non in Sacramento, in quo est ille motus.

Deinde secundo, ille motus si concipiatur per modum actionis, ut procedentis a Sacramento, vel erit actio naturalis Sacramenti, si quam habet, vel supernaturalis ; si naturalis, nequit attingere per modum actus producentis effectum supernaturalem ; si supernaturalis, debet etiam supponere virtutem supernaturalem communicatam Sacramento. Si autem intelligat quod ad praesentiam actionis naturalis Sacramenti Deus infundat gratiam, nequit salvari sic attingentia physica et immediata gratiae per Sacramentum ut causam productivam. Aliud per illa verba nequeo concipere, neque concipi potest, servata communicatione vocis.

Quod appellet illum motum artificiosum, debet salvari ipse motus, et ratio ejus qua subsit tali denominationi. Et ulterius peto cur dicatur artificiosus? nisi inquantum verbis eludit difficultatem ; si vult servare proportionem instrumentorum artis ad effectum causae principalis, instrumenta illa ut sunt ab arte praecise non recipiunt aliud quam directionem, ab artifice vero applicationem per motum localem, vel impulsionem si sunt separata ; si conjuncta, moventur proxime ad motionem, verbi gratia, manus, et penna mota ad scriptionem ; vel uno, vel altero modo sumpta, agunt per motum receptum. Si autem loquamur latius de instrumentis artis, quatenus artifex applicat activa passivis, haec instrumenta habent virtutem activam in esse quieto, et ante applicationem, ut ignis ad liquefaciendam ceram ; ergo quocumque modo sumat instrumenta activa, semper est assignare in ipsis principium motus intrinsecum aut extrinsecum, atque ipse motus consequens ; ergo perinde assignari debet servata proportione in Sacramentis motus artificialis, quo attingunt gratiam quam producunt, atque adeo principium producendi, quae non admittit praefatus auctor, quamvis velit ea esse activa.

Tertium insuper quod asserit, nempe motum illum esse intentionalem, ut distinguatur a physico, aeque obscurum est; nam referendo concretum ad abstractum, intentionale dicitur ab intentione, cujus duplex est usus in scholis, et significat universim progressum ad terminum. Primo significat tendentiam potentiae operativae in suum objectum, potissimum vero cognitivae, sicut sagittae in scopum ; et hic est actus, quo unitur objecto, aut principium ejus, et distinguitur contra rem ipsam, seu objectum in quod tenditur. Hinc illa quaestio apud Animalistas : Utrum idem possit esse res et intentio simul, id est, species sensibilis et objectum sensationis. Secundo significat progressum voluntatis in finem, ut distinguitur contra motum ejus in media, et alia quae sunt ad finem; et sic distinguitur contra consultationem, electionem, executionem, et hujusmodi. In prima et secunda significatione non facit ad propositum ; ergo tantum tertia acceptio accommodari potest, quatenus scilicet Deus assumit Sacramenta, ut instrumenta ad causandam gratiam, et sic omnia instrumenta moventur et applicantur intentionaliter ab artifice, ergo hoc non est peculiare in sacramentis ; omnia enim assumuntur ex intentione finis, ergo distinguendo in ipsis motum intentionalem contra physicum principium et actionem, nihil inveniet Cajetanus, nisi motum moralis causae, quatenus ex sola Dei voluntate et intentione assumuntur, et ad applicationem ipsorum seclusa actione physica, ipse solus producit gratiam physice, quae in tantum ab ipsis dependet, inquantum habent annexam promissionem et institutionem Dei.

Quartum vero illud additamentum de intimatione imperii in rebus insensibilibus exigit magis interpretem quam impugnatorem, nam si proprie loquamur, non fit intimatio, nisi creaturae rationali, declarando rem ipsi alias ignotam. Dicitur specialiter solemnitas quaedam jure instituta, qua intimatur lis, aut praeceptum in ordine ad scientiam et processum publicum, sive alias rem noverit is, cui inficiatur scientia privata, sive non, et hinc sumitur initium processus. Ut ergo aperiamus mysteria, in proposito nequit esse alia intimatio, quam subordinatio illa, quam habet Sacramentum in genere instrumenti activi ad voluntatem divinam, secundum institutionem ejus et assumptionem ad effectum gratiae. Jam quaeritur per hoc quid recipiat Sacramentum ? Respondet Cajetanus recipere elevationem ut agat physice. Contra, non recipit principium agendi, aut motum actualem, aut formam ullam physicam, alias physice moveretur et moveret, et posito imperio manent invariata in sua entitate Sacramenta, quae etiam ex se non habent principium talis actionis ; ergo tam repugnat assertio quam quod aliquid sit productum sine causa producente. Patet consequentia, quia causa efficiens in actu primo constituitur per virtutem agendi, qua destructa tollitur omnis ordo causae efficientis et effectus.

Hunc modum Cajetani assumpsit Suarez, sed in parte emendavit, admittens in qualibet creatura principium actionis permanens, quam vocat potentiam obedientialem, qua potest Deus uti ad quemcumque effectum pro libito cum ipsa agens. Impugnatio hujus magis spectaret ad alium quantumlibet hic tractari potest sed quia quaestio est prolixa, breviter eam ex instituto praesenti attingemus.

Quidquid ergo sit an detur in rebus talis potentia activa, ad propositum efficaciae Sacramentorum nihil juvat, ut patet ex argumentis supra factis. Primo Sacramenta causant quando non sunt. Secundo, habent virtutem causandi, inquantum sunt signa ex instituto ; ergo virtus causandi fundatur in ipsis, ut habent institutionem ad quam sequitur, non vero ad entitatem, quae independens est ab institutione ; sed potentia obedientialis, si datur, sequitur entitatem, etc. Haec argumenta jam fusius deduximus contra alios, quae perinde concludunt de quacumque virtute physica, sive innata sit, sive superaddita.

Tertio, causant Sacramenta in virtute operum Christi; ergo ab ipso participant virtutem causandi et efficaciam, sed nequeunt ab ipso participare aut recipere quidpiam, quod ipsis essentialiter, aut per modum proprietatis inest realiter, cum non sit creator, qua homo est, sed causa meritoria ; ergo neque communicat sic entitatem, virtutem, aut actionem sequentem.

Dices, Christum meruisse ut Deus concurreret speciali concursu cum potentia obedientiali Sacramentorum. Contra, hanc solutionem in aliis reprobat Suarez, et quidquid sit de ejus veritate, inde sequeretur quod Sacramenta causarent non in valore operum Christi, ut instrumenta, et causae subordinatae ejus, sed in virtute propria. Probatur sequela, quia Christus meruit nobis omnem gratiam et adjutoria specialia, sine quibus non contingeret effectus, sed neque gratia specialis, neque voluntas, et intellectus noster dicitur in virtute Christi operari, sicut instrumenta ejus, eo modo quo dicuntur Sacramenta agere ; ergo, etc.

Patet minor ex Tridentino sess.6. cap. 1. ubi in prima vocatione et conversione hominis ad fidem, distinguit id quod est gratiae, et id quod nostrum est ; et canone 4. definit expresse liberum arbitrium coagere Deo excitanti, assentiendo vocationi, se disponere et proeparare, etc. Quam actionem supponit esse ex propriis liberi arbitrii quamvis praerequirat vocationem et influxum specialem Dei praevenientis per vocationem. Unde nullibi asserit aut insinuat hanc cooperationem provenire a libero arbitrio tanquam instrumento Christi, sed contrarium esse, nempe tanquam ex virtute propria actionem, et ab ipso supposita vocatione ; definit enim liberum arbitrium esse potentiam activam, non passivam, et libere coagere assentiendo, quamvis dissentire posset, quibus exprimitur modus connaturalis agendi liberi arbitrii, sive in naturalibus, sive in supernaturalibus, scilicet cum dominio pleno sui actus. Sacramenta autem non ita dicuntur agere in virtute propria, sed in virtute participata a Christo, tanquam instrumenta ejus separata: ergo aliter subordinantur Christo, et ejus meritis in agendo, quam liberum arbitrium, quod falsum esset si agerent per potentiam innatam obedientialem.

Hic non ago de intellectu et voluntate, ut subordinantur causae primae, et gratiae ejus, an sic agant ut potentiae obedientiales, quod infra resolvemus contra modernos, in materia de Beatitudine. Quidquid enim sit in hac quaestione dicendum, saltem non dicuntur instrumenta Christi, ut causae meritoriae, licet gratia et concursus Dei specialis, quibus disponuntur et adjuvantur, sit ex meritis Christi ; quod perinde de Sacramentis a fortiori dicendum esset, si agerent mediante potentia obedientiali.

Et confirmatur, quia ille concursus specialis Dei exhibitus potentiae obedientiali, vel est aliquod complementum ejus in 1 actu primo, et per virtutem superadditam, vel certe per modum actionis simultaneae. Non primum, juxta principia hujus auctoris, quia alioquin non esset fingenda potentia obedientialis, si necessario superaddi deberet aliqua virtus per modum principii, quia potius actio deberet reduci in illam virtutem, ut causam totalem ; et quia sic perfectius salvaretur ratio instrumenti in Sacramento, et quidquid repugnaret virtuti superadditae, ut causae totali, perinde repugnat virtuti partiali superadditae, applicando inconvenientia, sive quae idem auctor contra sententiam antiquorum proponit, sive quae alii.

Si dicatur esse ratio simultanea, in tantum erit concursus specialis, inquantum Deus non coagit de potentia et lege ordinaria potentiae obedientiali, quod cessat in proposito, supposita institutione Sacramentorum, quibuscum concurrit de lege ordinaria ; sequitur ergo illum concursum esse in sua entitate generalem, non specialem, quia potentia obedientialis in suo genere est completa, cum nihil ei superaddatur per modum virtutis. Sed liberum arbitrium in ordine a 1 actus supernaturales non sic est completum, quia praeter actionem Dei simultaneam, exigit aliquid per modum actus primi ; ergo magis competit Sacramento mediante potentia obedientiali agere in virtute propria quam libero arbitrio, ac proinde minus subordinatur Christo, ut causae meritoriae, tanquam instrumentum quam eidem subjiciatur liberum arbitrium ut excitatur per gratiam Christi.

Deinde materia et forma, ut componunt Sacramentum, causant effectum sacramentalem ; inter illas autem, aut causant effectum communem, sufficit secundum eumdem et alios propinquitas quaedam moralis, et non requiritur simultaneae existentiae in omni rigore, sed successionis, et quasi continuatae actionis ; eaedem ut causent, dependent ab intentione Ministri, sed conditiones causandi sunt ejusdem generis cum ipsa causalitate ; ergo causalitas tantum erit moralis, sicut et conditiones causandi.

Haec ex praesenti instituto. Alii fusius ad impugnationem illius sententiae multa congerunt ; sed hic non est locus singula tractandi, sufficit nobis quod per eam non salvetur commode opinio contraria. Fundamenta autem hujus sententiae infra solvemus cum Doctore, respondendo ad argumenta contraria.

Interim ut prosequamur quod reliquum est, ratio illa minoris, quam supponit Doctor communem omnibus antiquis, nempe gratiam produci per creationem proprie dictam, ac proinde non posse attingi physice a Sacramento, patitur scrupulum. Hanc rationem impugnant quidam moderni, ut Vasquez 1. part. tom. 2. disp. 174. c. 2. Suarez disp 9. de Sacram. tom. 3. in 3. parte, et alii, qui putant educi gratiam de potentia animae ; quidam vero cum Cajetano dicunt concreari, non creari simpliciter. Oppositum supponunt omnes antiqui Scholastici, et noster Doctor hic, et alias saepe, ut in 3. dist. 13. in 2. dist. 23. 26. infra dist. 22. et dist. 21. Vide alios citatos apud Vasquez supra.

Caeterum videtur Vasquez insinuare ibidem fundamentum frivolum pro hac sententia, quasi omnes antiqui in eo essent errore, ut putarent, si gratia educeretur de potentia subjecti naturali convenire cum errore Pelagii, quod frivolum esset dictu, et notaret in ipsis magnam ignorantiam ; neque cohaeret cum eorum principiis, quia quidam admittunt potentiam obedientialem tantum respectu gratiae, et non naturalem ; alii vero, ut noster Doctor (ut supra est insinuatum quaest. 1.) dicunt esse potentiam naturalem passivam in anima respectu gratiae. Quod ergo per actionem Deo propriam, educeretur gratia ex potentia subjecti, nihil faceret ad errorem Pelagii.

Unde recte noster Doctor in 1. dist. 17. quoest. 2. g Contra istam conclusionem, etc. impugnans opinionem quae imponitur Magistro, argumento ex secunda via desumpto, ex natura actus meritorii, aliter declarat errorem Pelagii, ita habet : Cum operatio meritoria sit voluntatis, vel hominis per voluntatem operantis, sequitur quod illud quo meritorie agit, sit forma ejus; hoc autem quo meritorie agit, non potest esse pura natura, quia tunc ex solis naturalibus posset meritorie agere, quod videtur error Pelagii; igitur requiritur aliquid supernaturale, etc. Quibus verbis supponit errorem, quem Pelagius docuit de viribus liberii arbitrii, et actu bono seu meritorio, ad quem nihil facit modus producendi gratiam, sive per creationem, sive per eductionem ex subjecto.

Quod autem quidam verba Scripturae, in quibus gratia dicitur infundi et creari, referant ad creationem ejus simpliciter, non ita intelligi debent, quasi similis forma verborum non comprehendat etiam actus supernaturales, qui educuntur ex potentia subjecti, sed magis secundum subjectam materiam, ut id in rigore intelligi debeat de gratia habituali. De aliis vero quatenus speciali Dei dono fiunt et reducuntur ad gratiam, vel actu, vel potentia, vel secundum directionem, finem et imperium, denotando impotentiam liberi arbitrii, ut denudatur gratia, vel auxiliis aequivalentibus, quibus suppletur ejus activitas. Magis enim convenit interpretari Doctores ex suis principiis alibi, quam notare de absurda intelligentia Scripturae, quam ipsi non admitterent, quasi infusionis, aut creationis vocabulum universaliter de creatione in rigore dicta intelligantur.

Quantum autem ad controversiam in se, neutra opinio ex Scriptura aut ratione convinci potest, meo judicio. Caeterum communis Scholasticorum sententia in re obscura et ambigua praeferenda est, ubi nihil in oppositum urget. Et suadetur primo : gratia est forma ordinis supernaturalis simpliciter, ad quam nihil in natura disponit per se ex natura rei, nequit etiam attingi virtute causae creatae propria, atque a Deo solo fit, ut ea

Patribus infra confirmabitur ; ergo per actionem propriam Dei producitur ; illa autem est creatio, patet consequentia, quia fit a Deo, ut auctore simpliciter supernaturali ; ergo sine concursu alicujus creaturae.

Dices esse accidens, ac proinde potuisse educi de potentia subjecti, neque constare ita non fieri, imo magis congruum esse, ut educatur de potentia subjecti, quia sic magis servatur modus connaturalis producendi ipsam, et modus ordinarius agendi, quem Deus servat. Contra, licet ita fieri pcssit absolute, tamen contrarium hujus docent Doctores ; neque ratio illa accidentis id convincit, quia species Angelorum fuerunt ipsis concreatae, justitia originalis fuit concreata primo homini, et utrisque tam homini quam Angelo, fuit concreata gratia, quin et bona voluntas, ut interpretari licet ex Augustino, variis in locis, qui dicit, Deum creasse tam primum hominem quam Angelum in bona voluntate, et rectos secundum intellectum et voluntatem ; ergo neque ratio accidentis, neque etiam modus ordinarius producendi alias formas convincit gratiam, et quamcumque formam accidentalem educi de potentia subjecti ; idem dici potest de lumine gloriae, et de lumine prophetico.

Confirmatur autem hoc de gratiae productione ex speciali ratione, et secundum legem ordinariam, quia conservatio gratiae subjecta est libero arbitrio, ejusque merito aut demerito: ergo etiam ejus inceptio debet esse per creationem, quia de lege ordinaria inceptio et desitio rei proportionantur.

Quod vero desitio ejus sit per annihilationem, est omnium quotquot dicunt peccatum, et gratiam moraliter tantum, et non ex natura rei opponi, quae est sententia nostrae scholae et plurium aliorum,

quia non est privativa, cum peccatum privative opponatur tantum justitiae actuali, et rectitudini oppositae virtutis. Nod contradictorie, quia peccatum consistit in privatione, vel saltem eam includit. Non contrarie, quia non sunt formae maxime distantes sub eodem genere proximo ; una enim consistit in habitu, alia in actu, aut quasi actu, sed de hoc infra agemus dist. 2. et 17.

Ex dictis facilis est solutio ad fundamentum oppositae sententiae qua dicitur gratia nobis inhaerere, ex Tridentino sess. 6. Item, gratia inest per modum accidentis ; ergo inhaerentis. Respondetur Concilium per inhoerentiam intelligere justitiam nostram nobis inesse intrinsece et permanenter, non autem esse intrinsecam, ut haeretici docent; non ergo intendit inhoerentiam in sensu Philosophico.

Ad secundum respondetur, si per inhoerentiam intelligas unionem formae, connotando dependentiam ejus ad subjectum, negatur gratiam sic inhaerere, quia illa dependentia accidentis ad subjectum, quando est accidens absolutum suppleri potest a Deo solo supplente concursum subjecti; sicut ergo potest separare tale accidens a subjecto, et creare etiam separatum, sic etiam creare idem in subjecto, concreando ei unionem ad subjectum, quae in eo casu exigitur ad communicandum effectum formalem, non ad terminandum dependentiam, quod contingit in proposito; non dico ergo gratiam prius produci extra subjectum, deinde uniri, ut dicit Scotus, sed creari simul et uniri, concreando eidem unionem sui ad subjectum.

Neque inde infertur hanc formam existere per se, sicut formae substantiales, quia quod sic existat, provenit a virtute causae primae creantis et praevenientis dependentiam ejus ad objectum, qua quidem posset inesse ex communi et propria natura accidentis, et aptitudine inest, non actu, quia aptitudinalis dependentia est proprietas accidentis absoluti ; actualis vero est ejus accidens et separabile: gratia vero, ex rationibus praemissis, dicit aptitudinalem, non actualem dependentiam, quam dicere posset, si Deus vellet sic eam producere, et hoc libenter admitto adversariis.

Unde sic interpretor rationem Doctoris in prima quaestione hujus, quando dicit quod accidens nequit esse principium formale creandi, quia dependet a subjecto ut intelligatur de aptitudinali, et etiam actuali, quantum est ex se. Et quamvis virtute creatoris non dependeat actu, non inde ipsi virtus creandi communicari potest, quia aptitudine dependet, neque potest habere actionem ad terminum secundum perfectiorem modum essendi termini, qui non competit ei naturaliter ; unde non admitteret Doctor accidens separatum posse producere formam separatam a subjecto.

(i) Qualiter autem cum hoc salvetur, quod Sacramenta sint causa gratioe, etc. Haec est secunda conclusio hujus quaestionis, nempe Sacramenta non esse causas per accidens, sed esse causas per se gratiae, ut dicunt Sancti Patres. Ex qua primum evacuatur calumnia modernorum, qui citant nostrum Doctorem, quasi asseret Sacramenta esse causas tantum per accidens, quorum fundamento infra respondebimus, nam ex ipsa conclusione de facili convincitur contrarium.

Excluditur etiam duplex modus dicendi, alter Nominalium, qui dicunt esse causas per accidens, alter Durandi, qui dicit eas esse conditiones sine quibus . non, non vero causas. Videatur Durandus in 4. d. 1. q. 5. Gabriel art. 1 . concl. 7 Occham q. 1. Aliacensis ibidem art. 1. concl. 3. Marsilius q. 1. art. 3. part. 5. Supponit Doctor ex sanctis Patribus Sacramenta esse causas per se gratiae, et hoc infra declarat, alias autem opiniones et modos modernorum non impugnat, quia tum non fuerunt in usu ; et quidquid sit de intentione horum Doctorum, modus loquendi non est proprius, neque cohaeret Sanctis, ad quos se remittit Doctor. In primis Florentinum et Tridentinum definiunt Sacramenta novae legis continere et causare gratiam quam significant, et in hoc distingui a Sacramentis veteris legis. Tridentinum sess. 6. cap. 7 enumerat Baptismum inter causas per se justificationis sess. 7. 13. 14. 24. docet idem tam in genere quam in specie, de omnibus et singulis Sacramentis, tribuens eis effectum gratiae in anima, et appellans eas causas illius sine limitatione aut distractione, quae locutio, cum sit dogmatica, intelligi debet in rigore et proprietate sermonis ; ergo Sacramenta non sunt causae per accidens, aut conditiones tantum. Antecedens patet et consequentia probatur.

Quoad primam partem contra Nominales, quia effectus non dicit dependentiam per se ad causam per accidens, neque in ea continetur virtute, neque causa per accidens semper habet effectum; et si habet illum, habet omnino per accidens, ut patet 2. Physicorum. Nam duobus modis dicitur causa per accidens : primo ex conjunctione principii ad principium, ut quando musicus dicitur sanare, inquantum medicus per se, ut inquantum musicus denominative ; vel secundo ex conjunctione effectus ad effectum fortuita et casuali, ut fossionis cum inventione thesauri, quem neque fodiens scivit neque intendit, licet ex providentia Dei sequatur. Unde neque fossio est causa naturalis inventionis thesauri, alias semper ad eam sequeretur velut in plurimum, neque causa a proposito, quia non praecessit scientia, aut inventio thesauri in fossore ; sed Sacramenta dicuntur continere effectum, et semper offerre quantum est ex efficacia Sacramenti, ut Tridentinum sess. 7. can. 7. dicuntur instrumenta,sanare, mundare, nutrire, absolvere a peccatis, etc. sine ulla limitatione aut distractione, quae sunt notae causae efficientis per se; ergo non sunt causae tantum per accidens.

Contra Durandum probatur consequentia, quoad alteram ejus partem, quia conditio sine qua non exigitur ex necessitate causae, non vero ex necessitate effectus, quia est determinatio requisita ex parte causae, ut possit exire in actum, non vero principium aliquod per se influens in effectum, alias haberet rationem causae, et non conditionis ; omne enim illud a quo dependet effectus ut principio,est ejus per se causa, probatur exemplo: approximatio causae efficientis ad passum, est conditio requisita ex parte ejus, ob limitatam virtutem, quae non potest in quodcumque distans: ab hac tamen non dependet effectus absolute, nisi ut est a tali causa, quae ad sphaeram limitatur, quia a perfectiori causa potest produci idem in majori distantia, et a causa quae est illimitata ad quamcumque sphaeram potest ubicumque produci; sic apprehensio finis est conditio requisita ex parte causae finalis, unio, conditio causarum intrinsecarum et non ratio formalis principii. Idem patet in moralibus, in quibus conditio distinguitur a causa per se effectus, verbi gratia, consensus adulti est conditio materialis in adulto baptizando, ut recipiat effectum Baptismi, non autem requisita simpliciter ex parte Sacramenti, quod effectum communicat infanti, sine tali consensu, sed ex regula generali, qua Deus voluit salutem adulti dependere a libero suo arbitrio.

Item, praesentia Parochi est conditio respectu contrahentium, ut consensus teneat matrimonialis, post Tridentinum, ubi saltem est receptum. Item, intentio ministri est conditio requisita, ut Sacramentum subordinetur causae principali per modum applicationis instrumenti ad effectum, licet sit principium in ipso Ministro.

Ex quibus colligitur multas esse conditiones, ut applicationem materiae et formae in Sacramentis, quibus non tribuitur efficacia aut causalitas effectus sacramentalis, qui dicitur esse ab ipsis Sacramentis, tanquam causis per se ; ergo non confunduntur cura conditione sine qua non in genere.

Si autem distinguat Durandus conditionem sine qua non, contra causam influentem physice in effectum, abusus erit termini, quia sic excluderetur a ratione causae per se, causa quaecumque moralis et artificialis, quod nec Philosophi admittunt, quia artifex est causa per se ; meritum est causa per se ; fides justificat, quae operatur per charitatem ; mundat a peccato, sicut et poenitentia ; a domo ad intra fit domus ad extra ; cognitio practica est causa effectus ; voluntas est causa actus imperati in potentiis inferioribus: fomes et concupiscentia causa peccati, sicut suadens, impellens causa effectus, in quem non influit physice ; causa exemplaris et idea causat ideatum, finis effectum, quamvis non habet influxum proprium distinctum a causalitate efficientis.

Ex his patet ad rationes in oppositum, quae fundantur in abusu termini, vel in falso principio, quia vel restringunt causam per se ad rationem suae speciei, vel tollunt efficaciam Sacramentorum, quam statuunt Concilia et Patres. Unde falsum est quod Durandus asserit, nempe Sacramenta a Patribus non vocari causas, sed a Magistro Sententiarum ; loca enim quae adducit Magister in littera clara sunt, et proprie intelligenda secundum subjectam materiam, ad quae se remittit noster Doctor.

Quando autem Patres dicunt gratiam a solo Deo produci, non excludunt causam moralem et instrumentalem, ut patet ex Tridentino, sed physice influentem et principalem ; hinc moderni interpretantur praefatos auctores in re ipsa non differe a nostra sententia, sed in modo loquendi et explicandi causalitatem Sacramentorum .

(k) Dico breviter quod omnis dispositio necessitans. etc. Quoniam Sancti et Ecclesia, ut patet ex Tridentino, Sacramenta nunc appellant instrumenta gratiae, nunc causas activas, ideo Doctor id supponens hic, docet modum, quo salvari possit. Dicit ergo dispositionem necessitantem ad formam, quae non est ratio receptivi, posse dici quodammodo causa activa et instrumentalis; talis est Sacramentum seu receptio ejus, eaque immediata,non mediante alia forma inter ipsum et gratiam ; ergo, etc. In majori additur, quoe non sit ratio receptivi, quia talis dispositio, ut quantitas et extensio in materia, reducuntur ad genus causae materialis. Item, ipsum subjectum et materia, quae supponitur ad formam, sic est dispositio prior necessitans agens materiale. Dicit, quodammodo, id est, servata, proportione inter Sacramentum, quod moraliter disponit, et non physice, et alia, quae physice disponunt, sicut calor ad ignitionem.

Dicit in minori susceptionem Sacramenti esse dispositionem immediatam ad gratiam, ut excludat modum, quo calor in igne, et alia quaedam instrumenta physica disponunt, quae non attingunt effectum causae principalis, sed producunt aliquam formam mediam, quae necessitat ad posteriorem. Id autem declarat infra, dicens quod Sacramentum non sit dispositio (supple activa, de qua loquitur) per formam intrinsecam ( supple physicam ) causantem terminum, sed ex Dei assistentia, qui disposuit de potentia et lege ordinaria suscipienti Sacramentum (supple debite ) conferre effectum signatum per Sacramentum.

Majorem probat exemplis, quae, ex communi consensu, dicuntur ita reduci ad causam efficientem, quamvis in se sint dispositiones immediatae. Primum est meriti respectu praemii. Secundum motus respectu termini. Tertium est ex opinione antiquorum et D. Thomae, quam supra impugnavit ; estque ratio a priori, quia causa prioris non est causa posterioris, nisi medium sit causa tertii, et hoc aliquo modo in eodem genere causae. Sed causans dispositionem proximam ad formam, secundum Doctores citatos causat effective, quia sic exponunt sacramenta causare characterem, aut ornatum, qui sunt dispositiones necessitantes ad gratiam, ac proinde causare gratiam ; ergo etiam ipsa dispositio in genere causae efficientis, causat gratiam secundum ipsos.

Sic etiam in sententia D. Thomae, ut patet ex prima quaestione hujus, causa instrumentalis habet ex propria forma actionem praeviam, qua disponit ad formam et effectum causae principalis; hinc negat creaturam agere posse instrumentaliter ad effectum creationis, quia nihil supponitur, quod sic disponi potest per instrumentum. Receptum est etiam in schola D.Thomae formam contrariam,inductam ab agente, expellere aliam, non formaliter,

sed efficienter, ideo Sotus reprehendit contrarium in nostro Doctore.

Sententia ergo Doctoris est, Sacramenta, ut habent institutionem divinam annexam, causare gratiam, et patet, quia voluntas, qua Deus instituit Sacramenta, ut signa practica et certa, includit virtute voluntatem causativam signati; ergo Sacramenta, ut includunt illam voluntatem, includunt etiam voluntatis sequentis effectum et actionem ex divina dispositione. Sed Sacramenta, ut habent rationem instrumenti, et ut habent rationem dispositionis necessitantis ad gratiam, includunt illam voluntatem, quia in esse rei talis efficacia eis non competit ; ergo recte per hoc explicatur eorum efficacia. Ut clarius autem id fiat adducemus impugnationem quorumdam, qui hunc modum explicandi causalitatem Sacramentorum improbant.

Vasquez disputatione citata ad conclusionem principalem cap. i. objicit quod dispositio consistat in actibus humanis suscipientis, sacramenta in rebus et verbis consistunt ; ergo non sunt dispositio. Respondetur nimis stricte sumi dispositionem ab hoc auctore, quamvis illa sit dispositio et praeparatio ad justificationem, ut procedit ab operante, non tamen est dispositio, quae ex opere operato facit ad justificationem. Doctor autem sumit hic dispositionem pro eo quod est prius necessitans ad formam, quo sensu Philosophi et auctores,quos pro opposita sententia adducit, loquuntur. Et certe dispositio illa, quam intendit Vasquez, est tantum dispositio ex ordinatione divina, quatenus Deus acceptat et ordinavit, verbi gratia, poenitentiam adulti, antequam ei remitteret peccatum ; ergo etiam eadem proprietate receptio Sacramenti ex ordinatione divina instituti per modum instrumenti et causae justificationis, vocari potest dispositio, eoque magis quo magis certo infert et necessitat ad effectum, quam dispositio aliqua poenitentis, ut attritio, quae sine Sacramento est inefficax: non ideo enim aliqua forma disponit ad aliam, quia producitur a tali, aut tali causa, sed quia dicit ex se talem connexionem, sive ex natura rei, sive ex ordinatione causae extrinsecae.

Videantur quae supra praemisimus, circa dispositionem utroque modo necessitatem, atque adeo quomodo agens creatum necessitat ad infusionem animae rationalis, ex pacto Dei generali, non aliter. Vide Doctorem in 3. dist. 16. g Ad secundam, versu : Respondeo,nulla dispositio inducta ab agente naturali, etc. necessitat ad infusionem animoe rationalis. Quod ergo dispositio, quae consistit in actibus adulti,sit ab ipso,per gratiam Dei, ex ordinatione Dei est, qua voluit ipsi non remittere delictum, nisi peniteret eum peccasse.

Huic fundamento demum superaedificat dictus Auctor ut tandem colligat hanc consequentiam, nempe, frivolum esse recurrere ad dispositionem, ut salvetur efficacitas Sacramenti. Sed ipse male discurrit, quia nec in schola D. Thomae, neque nostra, neque inter Philosophos vocabulum dispositionis necessitantis, de qua hic Doctor, neque dispositionis simpliciter soli pocenitentiae, aut caeteris actibus hominis justificati, attribuitur. Et loquendo de necessitante, si sequeretur doctrinam Tridentini a quo modum loquendi mutuavit, de facili inveniret sess. 6. cap. 5. 6. 1. et potissimum octavo, dispositionem de qua loquitur Concilium, non esse necessitantem sine Sacramento, imo Sacramentum inducere necessitatem justificationis ex efficacia sua, quia neque fides, neque opera, quoe ipsam justificationem antecedunt, ipsam justificationis gratiam promerentur. Inveniret etiam in hac ipsa materia nomen dispositionis, ex communi Theologorum, non accommodari solis actibus suscipientis Sacramentum, sed et characteri, quae est dispositio necessitans ad effectum gratiae sacramentalis recedente fictione, non ex natura rei, sed ex divina ordinatione. Item, secundum principia aliorum et ejusdem alibi, radix libertatis est, in intellectu, ita ut quamdiu manet judicium intellectus indifferens respectu mediorum, verbi gratia, nequeat sequi electio unius determinati medii in voluntate, donec determinetur respectu ejus primum intellectus, et hoc non obstante actus intellectus per eumdem non influit physice in actum voluntatis, quamvis actus intellectus necessitet ad electionem determinati medii stante intentione efficaci finis ; quomodo autem necessitet, nisi per modum dispositionis necessitantis?

Idem etiam negat voluntatem imperare proprios actus ; caeterum stante actu priori voluntatis, ex suppositione necessitatur ad actum posteriorem, quae necessitas etiam in Deum cadit, cujus actus est improducibilis. Item, actus voluntatis per eumdem et alios, non influit physice in actus aliarum potentiarum, quamvis ad eas necessitet, tanquam dispositio antecedens ; sic etiam supposito amore et praesentia objecti, sequitur dilectio necessario quae est actus elicitus voluntatis, juxta placitum scholae D. Thomae, quod ipse sequitur.

Item, quid magis vulgare in Philosophia, quam formam priorem, quae non influit physice in posteriorem, quae ad eam sequitur, ut quando ab eadem causa proveniunt duae formae cum subordinatione actionis, ut prior, inquam, dicatur dispositio necessitans. .

Quid ergo si talis dispositio necessitans reducatur, communi sensu Theologorum et Philosophorum, ad genus causae efficientis? Quid, inquam, absurdi sequitur appellare Sacramentum, ejusque receptionem dispositionem necessitantem ad gratiam,ex divina ordinatione et institutione, quae ordinatio et institutio est divina voluntas antecedens alligata Sacramento, continens virtute posteriorem, qua ponitur gratia in effectu.

Et id mirum est, si id in propria sententia abnuat, cum doceat nobiscum Sacramentum esse tantum causam moralem gratiae, nam illam virtus moralis superaddita Sacramento, quid superaddit praeter id quod Doctor asserit ? Reducendo autem servata proportione causam moralem ad modum causandi causae physicae, ut communiter omnes reducunt, sicut speciem inferiorem ad superiorem, et secundum quid, ad simpliciter (eo modo quo ipsum ens morale concipitur et intelligitur suo modo ad instar entis physici, vel saltem respective ad ipsum (tanquam perfectius,) certe ad nullum genus causae physicae secundum proportionem imitationis in causando, magis proprie reducitur hic modus, quo Sacramentum causat gratiam, quam ad illud quod vocatur dispositio necessitans ad effectum.

Hinc insurgit Suarez 3. part. tom. 3. disput. 9. sect. 2. impugnando tertium modum explicandi causalitatem Sacramentorum, confundens Doctorem nostrum cum Durando in reipsa. Quamvis Scotus inquit, modum loquendi dissimulet. quem variis, inquit, conjecturis philosophicis et exemplis explicat, quoe non oportet referre. Duo tantum exempla adducit noster Doctor, alterum Philosophicum de motu, alterum Theologicum et morale de merito ; adjungit autem rationem, quam dissimulat Suarez, et recte, quia ex sensu utriusque est probans.

Objicit primo, quod nequit dici dispositio, quod ex se nullam habet connexionem cum gratia, supple physicam. Respondetur recte dici dispositionem, quia necessitat ad gratiam ex ordinatione causae producentis gratiam modo dicto, sicut meritum causat hoc modo, et disponit ad praemium ; sicut actus adulti, qui antecedunt justificationem, vocat Tridentinum dispositionem ad ipsam, quamvis non ex natura rei necessitent ad justificationem, sed ex ordinatione divina praesupponi debent in adulto. Viderit Suarez an recte et proprie loquatur Concilium et Doctores Theologi universim, qui idem dicunt.

Objicit secundo dispositionem recipi in eodem subjecto, aut supposito, in quo est forma ; sed formae, saltem Sacramentorum, non recipiuntur in eo, cui applicantur Sacramenta, neque cum sit Eucharistia, forma recipitur in pane, aut in corpore Christi. Item, ipsa Eucharistia non recipitur in homine, quando manducatur, ut in subjecto, sed applicatur illi. Haec non sufficiunt ad appellationem dispositionis, alias applicatio causae ad passum vocari posset dispositio et causa per se. Rem, alias sequeretur, quod quidquid ex divina ordinatione necessarium esset ad aliquem effectum, ita ut illo posito statim poneretur effectus, et non alias posset dici dispositio ultima ad talem effectum, ut si Deus statueret me loquente, creare Angelum ; hoc autem impropriissime diceretur,

Praeterea, non minus improprie Scotus vocat Sacramentum instrumentum per se, cum nihil influat, nec sit aliud quam conditio requisita ex ordinatione Dei, ad cujus praesentiam Deus producat gratiam. Rem, ad hominem reducit argumentum, quia alias male negat Scotus dari posse instrumentum creationis. Rem, non cohaerent inter se Sacramenta esse dispositiones ultimas ad gratiam, et esse instrumenta, quia dispositio non habet actionem respectu formae, instrumenta vero sic. Concludit tandem Scotum non loqui in rigore philosophico, sed late appellare Sacramenta dispositionem, et instrumenta, hoc est, morali modo.

Respondetur, Doctorem loqui de dispositione morali, non physica ut patet ex dictis, et sic appellare Sacramenta dispositionem, ut habent annexam institutionem Dei. Ad primum quod objicitur, respondetur primo negando majorem semper, etiam quoad dispositionem physicam, quia in communiori opinione Philosophorum, accidentia absoluta non insunt materiae, sed vel formae vel toti, quo supposito, dispositio antecedens formam substantialem, quae dicitur ultima necessitans ad ipsam, neque est in eodem subjecto aut supposito cum forma substantiali sequente, quia calor, verbi gratia, est in ligno, forma ignis adveniens est in materia prima, quae deinceps spectat ad suppositum ignis, non autem ligni.

Respondetur secundo, transeat major quoad dispositionem physicam, quae se tenet ex parte causae materialis per modum necessitantis ad formam ; negatur de dispositione, quae est ex parte causae efficientis necessitante ad actionem transeuntem, verbi gratia, ignis in stupa, et quaecumque materia rara, non est dispositus ab intrinseco ob dispersionem virtutis, ut agat perfecte in aquam vel lignum, aut aliud quodcumque fortius resistens ; in materia tamen densa est dispositus ex collectione suae virtutis, ut agat. Loquor de dispositione in sensu adversarii, quatenus est ultima limitatio causae ad actionem, vel passionem, neque sola causa materialis dicitur disponi ut recipiat, sed etiam causa efficiens, ut agat. Quod maxime verum est in moralibus, ut omnes fatentur in materia de ignorantia et concupiscentia, ut sunt causae humanorum actuum, et in materia de gratia et libero arbitrio, quod disponitur per gratiam.

Respondetur tertio, ad majorem discussionem illius propositionis, quam ipse tanquam notam supponit, distinguendo majorem ; in physicis, transeat, in moralibus et artificialibus negatur ; quia in iudicialibus praemittuntur plures dispositiones et solemnitates lege praescriptae ante sententiam, sic etiam in contractibus, in artificialibus similiter plures dispositiones circa conversionem unius materiae in aliam applicando activa passivis. Item dispositio requiritur in forma et figura instrumenti, ut patet, Sacramentum est dispositio moralis.

Respondetur quarto, quando ultimate disponens habet rationem formae, transeat major ; quando vero est extrinsecum quod applicatur tantum, negatur ; hujusmodi est Sacramentum. Quinto denique negatur minor in iis Sacramentis, quae consistunt in usu, quia neque materia sola, neque sola forma causant gratiam in sententia adversarii, sed compositum ex his, nempe Sacramentum integrum, quod aliqua sui parte consistit in actione, quae recipitur in subjecto, cui applicatur, ut ablutione, unctione, tactu, etc. Sufficit autem ad integram denominationem, ut successivum secundum aliquam sui partem insit, quamvis secundum omnes non insit, sicut et secundum partes existit, et non permanenter, et vera est haec : Baptismus fit, licet sola ablutio secundum aliquam partem tunc existat.

Quod ergo urget praefatus auctor de forma Sacramenti, si vellemus ad alia ejus principia idem torquere, perinde respondere cogitur, quia non magis est de ratione dispositionis inesse eidem subjecto, in quo est forma, quam de ratione formae esse in materia cum qua componit. Suarez autem contendit formam et materiam Sacramentorum facere unum per modum actus et potentiae, jam inveniat nobis modum, quo Sacramenti forma per modum actus insit materiae, ut potentiae cum qua componit, et sic facilis erit solutio sui argumenti ex propriis.

Interim dicimus de ratione signi practici esse, ut verificet suum signatum circa subjectum, et hoc modo applicari formam sacramentalem verbalem circa subjectum, in quo operatur effectum, non per contactum physicum, sed ex vi verborum, et sic applicatur forma consecrationis circa materiam Eucharistiae ; quomodo autem cum hoc erit dispositio necessitans ?

Respondetur esse dispositionem, non per modum materialis, ut toto suo argumento alludit praefatus auctor, sed esse dispositionem respective ad causam principalem, nempe Deum, per quam applicatur ejus voluntas posterior et executiva ad causandum effectum Sacramenti in eo, cui applicatur ( sive per actionem sensibilem, sive per modum significandi verborum connotantium ipsum subjectum in quo, vel materiam circa quam, ut contingit in consecratione ) quae voluntas continetur virtute in ipso Sacramento, ut habet annexam promissionem, pactum et institutionem sui per modum signi sensibilis practici.

Nam, ut bene Doctor, causa prioris, non est causa posterioris, nisi medium sit aliquo modo causa posterioris ; dispositio autem necessitans ad formam eatenus necessitat, quatenus per eam positam, non solum subjectum fit capax sublato impedimento, ut recipiat formam posteriorem, . quia sic praecise non esset necessitans, sed inquantum est determinatio quaedam agentis, ut ponat formam ad quam disponit. Quando enim agens agit cum subordinatione ad diversas formas, et cum ordine,

nunquam est in potentia proxima agendi, respectu formae posterioris, donec ponatur forma prior in esse, et sic per formam priorem positam, determinatur active, ut ponat posteriorem.

Sic in proposito Deus alligavit virtutem suam activam Sacramentis, ea instituendo, ut certa signa gratiae positis requisitis ; his ergo applicatis determinatur ad causandam gratiam, et hoc modo intelligit Doctor Sacramenta esse dispositionem necessitantem ad gratiam. Ex hoc solo patet ad reliqua omnia quae praefatus auctor congerit.

Nam quod addit de applicatione, sic vocari posse causam per se, sicut Sacramentum, respondetur naturam causae per se definiri debere juxta materiam subjectam, aliter autem sumitur causa in materia morali et Theologia, aliter in materia physica, et ubique pro eo quod influit esse in effectum. Applicatio in physicis non dicitur causa, quia spectat ad actum primum, et non per modum principii, sed per modum conditionis in rigore physico ; in moralibus autem per solam applicationem, quandoque communicatur esse morale ; Sacramenta autem continent effectum ex sui institutione modo dicto moraliter, et applicant divinam voluntatem. Unde ipse Suarez in fine admittit, quod id quod physice est conditio, aut causa per accidens moraliter, possit esse causa per se; nos autem aliter dicimus nullo modo Sacramento dici causas per accidens, sed causas per se.

Unde notandum est, quod Sacramentum, aut actio physica Sacramenti, ex institutione etiam divina possit supponi ad creationem gratiae in anima duobus modis. Primo modo, ut semper praeexigeretur, ita ut aliter Deus non causaret, nisi illo supposito, quamvis non determinaret Deus semper et certo, posita actione physica,

verbi gratia, ablutionis baptismalis et prolationis formae producere gratiam, sed tantum eam non producere nisi illis praesuppositis ; et hoc modo institutio illa magis proprie tribueret Sacramento esse conditionis sine qua non, quam verae causae.

Exemplum est in consensu adulti praerequisito ad receptionem Baptismi, qui licet semper praeexigatur, non est causa per se gratiae, sed conditio etiam ex institutione divina. Et ratio est, quia licet praerequiratur, non tamen habet efficaciam inferendi effectus.

Secundo modo institutio Sacramenti prout contingit de facto, est, et habet voluntatem determinatam et efficacem producendae gratiae annexam, quantum est ex natura institutionis, et determinatione causae principalis ; et sic non solum est conditio, sed ratione talis et institutionis virtute continet effectum, quantum est ex se, et positum in debita applicatione illum infert.

Ex quo patet ad instantiam de creatione Angeli ad locationem Petri, quia spectandus est modus, quo Deus supponeret locationem Petri ad talem creationem, ut casus declaretur secundum principia posita. Distinctio praemissa quantum ad secundum membrum est Doctoris, g Ad quoestionem secundam, ubi dicit veritatem Sacramenti esse veritatem ejus practicam, seu conformitatem ad signatum: et responsione ad primum et secundum, ibidem.

(1) Ad intellectum hujus, sciendum quod instrumentum, etc. Hic Doctor varias acceptiones instrumenti assignat, deinde subjungit dubium de instrumento artis, an sit activum. Cujus probatio est clara ex littera, quia neque durities, neque forma, aut figura instrumenti artificiati sunt activa. Deinde accommodando ad propositum, explicat quomodo Sacramentum sit instrumentum hoc modo, licet non agat physice, sed praesupponitur ad gratiam in suo esse physico et morali, tanquam effectus prior, ut provenit a voluntate divina instituente, et a ministro applicantes; ex quo patet ad illud, quod Suarez deinceps opponit ex natura instrumenti, quod debet esse activum, hoc enim negatur, loquendo de actione physica. Minus urget quod arguit idem auctor quasi ad hominem male, Scotum negare dari posse instrumentum respectu creationis, aut termini ejus, si instrumentum non est activum. Respondetur, Scotum non negare dari instrumentum morale, quia id concedit de Sacramento, sed negat dari instrumentum ex natura rei dispositivum, aut quod certe attingeret ipsum effectum creationis.

Circa illam propositionem Doctoris : Ubi est formalis incompossibilitas in creatura, unum illorum non expellit aliud active, sed tantum formaliter, etc. Controversia est Philosophica, quidam enim dicunt active formas contrarias se expellere a subjecto, sed melius Doctor, quia una forma non expellit aliam, nisi propter incompatibilitatem in eodem subjecto, qua subjectum est, ideo specificatur eorum oppositio in ordine ad subjectum commune. Sicut ergo formae, qua formae sunt, comparantur ad subjectum per modum actus ad potentiam, sic quod illis competit in ordine ad subjectum, competit ipsis quatenus sunt formae et actus subjecti, ac proinde formaliter, et sic etiam omnis alia oppositio attenditur formaliter, ut privativa, contradictoria, et etiam relativa suo modo.

Aliud ergo est considerare hanc expulsionem, ut reducitur ad agens mediante forma, ut suo effectu, qua sic ab ipso est mediante actione et termino ejus, ac proinde active, quia quidquid est ab agente, est ab ipso active, et qua est agens. Aliud vero loqui de eadem expulsione, ut est a forma ex incompatibilitate, quia non virtualiter includit talem incompatibilitatem, sed competit ei ratione sui esse formalis, et per differentiam specificam, quae ex se primo est talis, non participatione ab alio formaliter, unde perinde eidem conveniret talis incompatibilitas, etiamsi esset improducta. Hinc Doctor, variis in locis, dicit agentia virtualiter opponi ratione effectuum, effectus ipsos, seu formas opponi formaliter. Si comparetur forma in ratione effectus, et ut subest virtuti efficientis ad aliam formam, sic dici potest aliquo modo effective se habere, sed ut comparatur in esse causae formalis, formaliter expellit.

Aliud superest dubium : An corpora circa idem, ubi opponantur formaliter, vel virtualiter ? Quod infra commodiori loco tractabitur in materia de Beatitudine et ejus dotibus, et de impenetrabilitate dist. 44.