COMMENTARIUS.

(a) Quidquid sit de opinionibus, etc. Negat has impugnationes esse efficaces, ideoque ad eas respondet eo ordine quo proponuntur.

Ad primam respondet, negando tolli cultum, quia modo non tollitur, quamvis maneant species ; cultus autem dirigitur ad Christum contentum, et tunc dirigeretur sine errore, si adesset substantia panis. Sed objicies simplices non distinguentes inter haec idololatrari. Respondet negando consequentiam, quia instantia facta etiam concernit simplices, qui non distinguunt inter continens et contentum : Eis, inquit Doctor, sufficit adoratio in fide Ecclesioe, id est, adorare quod Ecclesia adorat.

Haec responsio est satis fundata, quia adoratio regulam fidei sequitur, non sensum. Et instantia est ex communi sententia, quam infra tractabimus, nempe quando aqua non convertitur in vinum ante consecrationem, manet in propria substantia, et non impedit adorationem veram sanguinis, quando fit mutatio miraculosa in speciebus, ut cum apparet caro, aut sanguis, etiam adorantur.

Ad secundum respondet, significatum ex instituto esse corpus Christi, non obstante autem significatione ex instituto, species non mutantur in significatione naturali, quae est movere sensum et intellectum ex sensu ad cognitionem substantiae, quae est ipsis connaturalis, sive actu subsit, sive non ; sapor enim et color vini est, et perseverat.

Unde idem Sanctus in sermone, qui legitur in officio diei Corporis Christi in secunda lectione, ita habet: Accidentia autem sine subjecto in eodem subsistunt, ut fides locum habeat, dum visibile invisibiliter sumitur aliena specie occultatum, et sensus a deceptione redduntur immunes, qui de accidentibus judicant sibi notis, etc. sicut ergo manet significatio naturalis accidentium quoad sensum, sic etiam quoad intellectum. Unde Doctor dicit substantiam, quae inest vel inesset, debere esse significatum accidentium naturale; et bene, quia intellectus noster pro hoc statu nequit judicare certo, aut scire lumine naturali, sequendo viam sensus, si substantia insit, vel non, quia a substantia non movetur, sed ab accidentibus sensibilibus.

Ad tertium respondet, etiam de facto species sacramentales nutrire, quod incidenter probat tanquam ex effectu per verba Apostoli: Unus quidem esurit, etc. quae licet non de coena Eucharistiae, sed de Agape quidam intelligunt cum Chrysostomo et Theophylacto ; tamen etiam hanc interpretationem, quam insinuat Doctor, habet auctor Commentarii in epistolas Pauli inter opera Ambrosii, (sit ipsius,

vel alterius) et Magister Sententiarum ex ipso in 4. ad Cor. 11. quam insinuare videtur Augustinus tract. 62. in Joan. quatenus docet reprehendi ab Apostolo eos, qui non discernebant Eucharistiam a cibo profano, quem sequitur Beda in Apostolum loco citato ; eam sequitur noster Gutierrez de Trejo Placentinus in suo copioso commento super epistolam Pauli in locum praedictum, (b) Ad aliud de hoc, vel hic, nihil est

ad B, etc. Hic dicit Doctor, quod forma corporis : Hoc est corpus meum, etc. esse, vera, sicut et haec: Hic est corpus meum, quamvis substantia panis manet quia designatur contentum sub speciebus, et designaretur contentum sub pane in eo casu, non vero ipse panis vel species ; ne autem putaretur asserere: Hic est corpus meum, esse formam consecrativam, aut aequivalentem, dicit quod Dominus maluit uti particula hoc quam hic, quia magis exprimitur veritas per ly hoc, quia nempe demonstrat ipsam rem primo quam particula hic, demonstrat ratione loci; Christus autem non est sub speciebus ut in loco, licet sit in loco specierum. Rejicienda est hic in primis calumnia

Kemnitii loco citato asserentis: Scotus, inquit Cameracensis, atque alii diserte fatentur neque verbis Scripturae, neque Symbolis fidei, neque veterum sententiis cogi nos ad dogma transubstantiationis, etc. aliqui asserunt Cameracensem ita dixisse. Scotus autem expresse docet contrarium, ut patebit in conclusione hujus articuli.

Caeterum moderni Scriptores responsionem praemissam Doctoris, totis viribus impugnant, quin etiam vellicant, asserentes plurimum facere haereticis, et defendi non posse. Unde praedictam sententiam. D. Thomae de veritate formae et particulae demonstrativae sequuntur, quam ipse tenet 3. part. quoest. 75. art. 2. in 5. contra Gentes, cap. 63. et in proesenti dist. quoest. 1. Bellarminus lib. 3. de Eucharistia, Sotus in 4. dist. 9. art. 4. Suarez disp. 49. sect. 2. Vasquez 180. cap. 5. Cum Doctore vero nostro sentit Durandus in hac dist. q. 1. Paludanus ibidem, Occham in 4. q. 6. quodlibeto 4. quoest. 30.

Controversia solum est de virtute particulae demonstrativae, an possit demonstrare corpus Christi contentum sub substantia panis quanti et qualificat, non autem an propositio, ut est conversiva de facto, verificari possit in sensu vero, nisi facta conversione, quia Doctor infra admittit hunc esse praecisum ejus sensum, inquantum practica est, et de facto ex institutione Christi.

Tantum ergo quaeritur, an hic sensus ejus practicus evidenter colligatur ex particula demonstrativa, inquantum haec ex institutione communi hominum significet, ita ut alias demonstratio, et consequenter oratio esset falsa, nisi fieret conversio quamvis Christus esset praesens substantiae panis, eo modo quo nunc est praesens speciebus ; vel certe an ita possit accommodari institutio Christi huic formae, salva ejus veritate speculativa, quam habet ex communi hominum instituto, ut faceret corpus Christi praesens,

non convertendo substantiam panis in ipsum.

Utrumque horum affirmat Doctor, neque inde favet haereticis, quorum fundamenta convellit; neque fides patitur, si ratio illa subtrahatur, qua contenditur ex veritate speculativa, tam propositionis quam demonstrationis, colligi evidenter conversionem panis fieri in corpus Christi, prout contendit sententia adversa.

Non sunt ergo confundendae hae duae significationes formae, quarum altera est speculativa, quae est ex instituto humano, et nullius factiva; altera vero practica ex institutione Dei et Christi, qua haec propositio est factiva sui termini, eo modo quo reliquae formae sacramentales dicuntur practicae ex divina tantum institutione, et non humana, quae est fidei veritas, ut suo loco probatum est. Et ne has significationes confundamus, agendum erit de particula et propositione demonstrante juxta veritatem, quae illi competit in priori sensu speculativo.

Probatur ergo conclusio Doctoris ratione, quam ipse insinuat, quia ly hoc in illa propositione non demonstrat accidentia, quae sunt praesentia, sed contentum tantum sub accidentibus esse corpus Christi. Sed in casu habere posset eamdem veritatem, quamvis maneret substantia panis ; ergo ex vi sermonis non colligitur substantia panis abesse inquantum propositio est demonstrativa.

Probatur minor, particula demonstrativa non magis nata est referri ad substantiam panis, quantum ad significationem absolutam, quae ipsi competit, quam ad quodcumque ens praesens, quia significat ens indeterminatum ; ergo non magis nata est demonstrare substantiam panis quam ipsa accidentia, pro quibus determinate etiam supponere potest; ergo si in illa propositione non designat accidentia, sed tantum corpus Christi, ita etiam non designaret substantiam panis si adesset.

Dices ly hoc denotare substantiam et non accidentia, referri vero ad illam substantiam, quae habet majorem connexionem cum accidentibus, qualis est substantia panis si adesset, quia principaliter significatur per accidentia, et ex natura rei.

Contra, talia sunt subjecta secundum suppositionem, qualia permittuntur a praedicatis sed ly hoc in illa propositione est subjectum, ergo non supponit nisi respectu praedicati, quod est corpus Christi ; ergo non respectu alterius, de quo nequit praedicatum, vel absolute, vel ut est praedicatum hujus propositionis, affirmari, sicut revera nequit praedicari de substantia panis, in qua ratio praedicati non includitur ; ergo quamvis adesset panis, non supponeret pro ea particula demonstrativa in illa propositione, et consequenter maneret vera tam propositio quam demonstratio.

Probatur prima consequenti a, quia particula categorica aut syncategorica in oratione nequit referri ad aliquid, ad quod significatio integra propositionis et orationis non refertur , verbi gratia in hac oratione, animal est rationale, nequit subjectum referri ad aliud, ad quod non refertur praedicatum. Et ratio est, quia licet animal possit importare suas species absolute sumptum extra orationem, tamen in oratione integrat, ut pars, ipsam orationem cum reliquis concurrentibus, ut se mutuo determinant, quo sensus integrae orationis, complexus et diversus a significatione partium ejus seorsim sumptarum consurgat.

Ex quo patet etiam secunda consequentia, quia significatio illius propositionis nequit referri ad illud, cui repugnat praedicatum secundam significationem et moi dum significandi, sed esse corpus Christi, quod est praedicatum; neque ex significatione importat substantiam panis, neque ex modo significandi, cum sit concretum substantiale, quod non concernit aliquid extrinsecum et disparatum, qualis est substantia quaecumque alia etiam praesens. Neque ponitur aliqua particula ex parte subjecti, verbi gratia, particulae demonstrativae hoc, quo distribueretur pro omnibus significatis indeterminatis, aut pro pluribus.

Quia significat singulare, et illud determinatum, pro quo affirmatur praedicatum, quia sicut subjectum in propositione importat praedicatum, sic etiam supponit pro praedicato determinate, ut componit partem, seu extremum propositionis, alias non coalesceret cum reliquis, ut pars complexi, neque aliter supponeret in oratione, quam extra orationem , unde fieret, ut nulla propositio de praedicato determinato et subjecto communi, alias indeterminato esset vera, quod falsum est et absurdum.

Nam si in exemplo allato, verbi gratia, animal est rationale, vel homo currit, subjectum poneret omnia sua significata indeterminata in oratione respective ad praedicatum, propositio simpliciter esset falsa et aequivaleret huic universali falsae: Omne animal est rationale; ergo perinde illa particula demonstrativa hoc, ita se habet in illa propositione, ut pro nullo supponat determinate, nisi pro eo cui competit praedicatum.

Secundo probatur conclusio, et impugnatur simul praedicta solutio, in qua consistit fundamentum sententiae oppositae. Nullus terminus significans indeterminate ex natura sua supponit, aut significat determinate ex natura sua, quia hoc involvit expressam contradictionem ; ergo ut significet determinate, est ex adjuncto, quod limitat terminum alias communem, aut indeterminatum in supponendo, ut importet tantum aliquod determinatum.

Signa enim, ut sunt voces, quantum ad hoc sequuntur naturam rerum, pro quibus substituuntur, ut calculi, ex Philosopho in primo Elenchorum, et sermo accommodatur rei ; in rebus autem quidquid est indifferens, se ipso non determinatur, sed per aliquid adveniens per modum differentiae et formae, vel modi, etc. Sed ly hoc significat individuum entis indeterminatum ; ergo non refertur ex se ad demonstrandum aliquod determinatum, nisi ex adjunctis, sed in praedicta oratione, nulla particula determinat ad substantiam panis, ut pro ea supponat, et omnes determinant, ut supponat pro corpore Christi ; ergo non panem demonstraret, sed corpus Christi ex rigore sermonis. Major patet, quia perinde demonstrare potest substantiam et accidens, Deum et creaturam, et quodcumque individuum creaturae, ut patet formando per singulas propositiones.

Et ut caetera omittam, haec propositio est vera . Hic est calix congelatus, designando calicem consecratum, ubi demonstrantur tantum species, quibus competit praedicatum, et non ipsum contentum, cui repugnat: Hic calix calefit, rarefit,etc, quae praedicata sicut tantum conveniunt speciebus consecratis, ita etiam demonstrativa particula ad eas solas refertur, et non ad Christum contentum, alioquin propositio non esset vera ; ergo particula demonstrativa id determinate tantum demonstrat, ad quod limitatur adjuncta.

In proposito limitatur per adjunctum praedicatum, ut demonstrat corpus Christi praecise, et non aliud, sicut in praemissa propositione : Hic est calix congelatus,

ut supponat pro speciebus tantum, et non pro sanguine contento.

Tertio ad idem : illa propositio non demonstrat corpus Christi praesens, cum exclusione aliorum praesentium ; ergo non demonstrat corpus Christi cum exclusione substantiae panis de rigore sermonis, et ex virtute tantum particulae demonstrativae. Secludo sensum practicum, de quo jam non est sermo, sed praecise de vi sermonis ex communi impositione, et quantum ad sensum in eo fundatum et veritatem.

Antecedens patet, quia non excludit accidentia, licet determinate referatur ad contentum quod demonstrat, sicut in hac propositione : Hoc Sacramentum est fractum : Hoc Sacramentum teritur dentibus, etc. ly hoc demonstrat praecise species, quia nulla rei fit scissura, signi tantum fit fractura, ubi ly hoc, licet determinate demonstret species, tamen non excludit corpus Christi esse praesens; eodem ergo modo ly hoc in priori propositione, licet demonstret corpus Christi esse praesens, tamen non excludit per hoc, quin alia sint praesentia, alias esset falsa, quamvis praesentiam aliorum non demonstret ; ergo etiamsi panis esset praesens, adhuc propositio illa esset vera.

Probatur consequentia, quia haec esset in eo casu vera : Hic est panis triticeus, secundum opinionem adversariorum ; et quamvis esset corpus Christi praesens, non demonstraretur ejus praesentia, neque excluderetur, alioquin propositio esset falsa ; vel ergo praesentibus utrisque neutrum determinate posset demonstrari praesens per veram propo sitionem; quod non admittunt adversarii, vel certe alterutrum potest determinate demonstrari praesens seorsim et vere.

Patet consequentia, quia sicut illa duo habent diversas entitates et praesentiam, in quibus non communicant, ita etiam habeat rationem signati differentis et demonstrabilis determinate, et ita esset in re prout affirmatur per demonstrationem vocalem, quod sufficit ad veritatem propositionis per regulam communem, ex eo quod res est, vel non est, etc.

Dices alteram propositionem fore veram, quae demonstrat panem, quia illud significatum accidentium naturale est,

Contra, haec responsio non tollit difficultatem, quia accidentia sunt signa panis in esse rei, neque haec significatio ipsorum variat, aut facit ad significationem illius propositionis, quae est ex instituto, et non refertur ad accidentia, sed ad contentum sub accidentibus; licet ergo accidentia non significarent aliud contentum quam suum connaturale subjectum, quod etiam falsum esset, non sequitur quin in reipsa continerent corpus Christi praesens ; suppono enim, quod corpus Christi fieret praesens sub accidentibus simul cum substantia panis, quem casum ut possibilem Deo admittunt plerique auctores adversae opinionis.

In eo ergo casu haec esset falsa : Corpus Christi non est proesens sub accidentibus panis ; ergo haec vera esset : Corpus Christi est proesens sub accidentibus; ergo etiam potest dem nstrari haec praesentia ejus: Hoc est corpus Christi proesens accidentibus, nisi dicatur non posse demonstrari rationem praesentiae, quae in re facta esset, quod omnino est falsum. Quia demus casum, quod Deus causaret visionem corporalium, ut aliqui putant, vel certe intellectualem corporis Christi in Angelo, aut Beato, posset demonstrare corpus Christi intellectualiter: ergo etiam haec propositio illi esset vera: Hoc est corpus Christi, designando corpus, quod videret, quia nihil affirmaret, nisi quod in re est, et videt, ergo etiam alius ex revelatione miraculi ipsi facta, si dissentiret huic propositioni: Hoc est corpus Christi, esset infidelis, quia dissentiret veritati revelatae ; ergo propositio illa esset ei materia credendi, ac proinde in re ipsa vera in significando, cujus veritas non dependet a modo significandi accidentium, quia est alterius generis, et fundatus in connexione naturali ipsorum ad proprium subjectum.

De facto autem illa propositio: Hoc est corpus meum, non includit modum significandi accidentium naturalem, neque connotat tanquam rationem significandi, neque ut rem significatam, neque ut partem rei significatae, alias non staret ejus veritas, neque ut modum significandi i et in universum nulla particula illius propositionis exprimit accidentia.

Ut ergo ratio haec amplius pateat, dices connotari accidentia in obliquo, et contentum significari, quod est corpus Christi, ut quod respective ad accidentia qua sunt continens ; si autem adesset substantia panis, supponerent pro ipsa tantum, tanquam significato primario et naturali, non pro Christi corpore. Contra, eatenus connotaret accidentia, quatenus primo supponit proposito, et demonstrativa particula pro corpore Christi contento, et se habent ut continens, sed vere et realiter continerent in eo casu; ergo ut sic importata aut connotata non ponerent aliquid repugnans veritati propositionis, et sic etiam ea importari non facit propositionem esse falsam.

Demus ulterius importari ut signum corporis Christi, sic argumentor: non importarentur, nisi ut ipsum corpus significatur tanquam primo significatum, et consignificatum in re ab ipsis accidentibus, tauquam signis in re, id est, extra vocem, sed sic tantum importarentur, ut signum supernaturale, et ex instituto corporis, non ut sig nificant significatione naturali substantiam panis ; ergo etiam sic importata nihil addunt repugnans veritati propositionis.

Patet subsumptum, quia nequeunt aliter importari aut connotari, nisi qua spectant ad corpus, quod significarent, et ut essent terminus ejus praesentiae, vel haberent ordinem ad ipsum ; totum hoc est supernaturale in ipsis, nihilque derogat significationi naturali ipsorum, neque hoc modo possunt communicari pani, aut ipsum significare, ergo nihil obstaret veritati rei, aut propositionis talis connotatio.

Quarto, et est ad idem veritas demonstrationis in praedicta propositione, vel desumitur ex conformitate ad rem ipsam, vel ex conformitate ad sensum et intellectum, quibus demonstratur mediante sensibili accidente res contenta. Sed in proposito casu omnia salvarentur respective ad corpus Christi praesens, sicut modo salvantur, quantum ad veritatem propositionis de rigore sermonis spectat ; ergo, etc. Probatur minor, quia quantum ad rem ipsam supponitur corpus Christi praesens, quantum ad sensum et intellectum lumine naturali tantum praeditum, manet eadem significatio naturalis accidentium, sicut et natura, alias evacuaretur fides, et cognosceretur absentia panis ex vario modo repraesentandi accidentium, qui esset in sola mutatione utriusque potentiae, quae eadem est nunc, sicut si adesset substantia panis.

Quoad intellectum etiam lumine fidei illustratum, cognosceretur praesentia corporis Christi sub speciebus, vel sub pane, et illae repraesentarent intellectui elevato, ut signa, supernaturali significatione et ex instituto, non obstante significatione naturali accidentium, quae est alterius generis, sicut etiam modo utraque significatio manet et compatitur, et usus signi est secundum unam, et aliam respective ad diversum sensum et intellectum.

Confirmatur, accidentia reliqua praeter quantitatem ex communi opinione non solum dicunt ordinem ad substantiam, sed etiam ad quantitatem, ut ad subjectum, cui inhaerent, quibus talis ordo est connaturalis. Demus ulterius quantitatem recipere, ut aliqui volunt, perseitatem existendi, ut fiat subjectum quod accidentium et respective ad omnes transmutationes, quae fiunt circa hoc mysterium, saltem accidentales, sic argumentor: non obstante inhaerentia actuali accidentium ad quantitatem, quae est ipsis subjectum connaturale, et significatione consequente talem connexionem, de facto salvatur haec propositio vera : Hoc est corpus meum ; ergo etiamsi maneret inhaerentia actualis eorum ad substantiam panis posita praesentia Christi, illa propositio esset ejusdem veritatis, et per consequens demonstratio esset vera, et accidentia seu panis accidentatus significaret ex instituto corpus Christi a paritate.

Quinto, particula demonstrativa adverbialiter sumpta verificaretur de corpore Christi respective ad locum in eo casu, dicendo : Hic est corpus Christi: ergo et existentia per pronomen dicendo : Hoc est corpus Christi. Probatur consequentia, quia bene sequitur, hic est corpus, ergo est ; vel existit, ergo quidquid demonstrari potest quoad locum, potest demonstrari vere quoad existentiam ; et utraque demonstratio erit vera. Praeterea, quando terminus aliquis pro diversis accipi, et supponere potest in oratione, per diversas significationes ejusdem etiam ordinis, potest per adjuncta limitari ut pro uno tantum supponat, verbi gratia, homo potest habere suppositionem simplicem, aut personalem, ut homo est animal

est species, vel homo currit, utraque est vera, ubi subjectum praecise supponit pro praedicato; ergo a fortiori, quando significationes sunt diversi ordinis, ut una sit naturalis, alia ad placitum, ratione adjuncti potest vel pro naturali significato, vel pro illo quod est ex instituto supponere in vera propositione.

Et sic contingit in proposito, ubi forma ex instituto Christi significaret praesentiam corporis, ex naturali vero significatione alii volunt substantiam panis. Praeterea terminus aequivocus sumi potest secundum aliquos pro altero aequivocatorum; ergo etiam in proposito idem contingeret. Antecedens patet, quia canis currit, est vera, ac proinde subjectum supponit pro animali.

Confirmatur, dando quod in eo casu, mamente substantia panis, Christus institueret formam illam : Hoc est corpus meum, tanquam signum practicum praesentiae corporis sui, non autem conversivum panis in ipsum, significaret demonstrative Christum praesentem, et non aliter quam ex instituto, faceret etiam praesentem. Non potest autem assignari ulla repugnantia, quin sic posset institui, sicut nequit dari repugnantia, quin sic posset fieri praesens; maneret ergo veritas demonstrationis quamvis adesset substantia panis.

Dices ex natura rei deduci absentiam panis ad positionem corporis Christi, et sic ex vi consequentiae saltem significat abesse panem tanquam terminum incompossibilem. Contra, haec responest falsa, nec facit ad propositum, quia supponitur casus, et quaeritur de veritate formae, an in eo possit stare ; et quiquid sit de significatione practica, saltem in significatione speculativa non esset falsa.

Imo neque in practica, quia veritas practica est fundamentum veritatis speculativae ; ex eodem enim habet veritatem, tanquam a causa speculativa propositio, a qua ponitur corpus Christi sub speciebus. Unde illa propositio in alia materia non consecrabili esset falsa, quia ibi non esset corpus Christi, ut si dicatur super pane avenaceo ; ergo oportet illam formam participare veritatem speculativam a practica, seu ab alia causa ponente corpus sub speciebus.

Probatur ergo primum, dato casu, f. qui admittitur, alias non esset locus controversiae, nec quaerendum esset, an illa forma significaret absentiam panis. Ad veritatem consequentiae requiritur positio antecedentis repugnantis ; in proposito antecedens est praesentia Christi significata per formam, sed neque haec ex natura rei, neque ex instituto Christi in eo casu repugnaret praesentiae panis; ergo neque ejus absentia significaretur per illam formam ex consequenti ad primum significatum quo demonstraret praesentiam Christi.

Patet subsumptum, quia de potentia absoluta id fieri potest, neque inter Angelum positum sub pane, et ipsum panem repugnantia illa invenitur, quamvis esset totum in toto, et totum in qualibet parte ; neque hoc destrueret essentiam . panis, quia nihil ad esse ejus requisitum tollit, neque intrinsecum, neque extrinsecum. Et si imaginari posset repugnantia, illa solum esset ratione loci, neque haec ipsa, quia corpus est praesens non quantitative, et duo etiam quanta possunt in eodem loco poni de potentia absoluta ( de quibus infra ) neque ex instituto Christi illa repugnantia esset in casu expresso, qui possibilis est; ergo a primo ad ultimum, illa forma in sensu speculativo demonstrans praesentiam corporis tantum, neque ex consequentia refertur ad desitionem panis. ac proinde totum ejus significatum verificatur, quamvis adesset substantia panis.

Sexto, posset converti substantia panis in corpus et animam Christi, tanquam duo prima significata non subordinata per hanc formam: Hoc est corpus, et hoec est anima mea, ita ut corpus non esset sub speciebus ratione animae, neque anima ratione corporis, sed utraque aeque primo. Utraque demonstratio esset vera, et utraque propositio, quamvis neutra importaret per se ex vi verborum alteram, vel ponuntur aliqua duo quae in re non dicunt ordinem ad invicem ; posset enim fieri conversio in plura significata prima, sicut fit de facto in unum, ergo non impedit veritatem unius demonstrationis, quod species contineant et signicent etiamalterum ; ergo etiam a paritate non impediret significationem et veritatem illius: Hoc est corpus meum, si propositio non esset conversiva, ut substantia panis esset praesens, et significaretur per species.

Confirmatur ex communi sententia, quia non impedit veritatem formae sanguinis, quae est etiam demonstrativa, quando ex casu non convertitur in vinum aqua, quae est in calice, et hoc non obstante Ecclesia per particulam demonstrativam designat corpus et sanguinem Christi in illa precatione Canonis: Supplices te rogamus, etc. jube hoec perferri, etc. ex hac altaris participatione, etc. hoec commixtio et consecratio corporis et sanguinis, etc. ergo et particula demonstrativa designare potest praesentiam sanguinis, quamvis aqua sit admixta in calice, et simpliciter ex sensu Ecclesiae demonstrat corpus et sanguinem praesentem supposita consecratione in sensu speculativo, et tum post consecrationem, nihil efficiendo circa corpus et sanguinem,

ac proinde esset vera, etiamsi panis adesset, aut corpus Christi fieret praesens cum pane.

Unde colligitur ad veritatem demonstrationis simpliciter et absolute salvandam, juxta id quod habet ex communi acceptione, non fuisse necessarium conversionem fieri, ut fit modo virtute formae per destructionem panis, quia quotquot dicebant Christum non consecrasse hac forma, salvabant veritatem demonstrationis, ut proferebantur etiam verba a Christo supposita consecratione, quamvis non respiciebant panem aut conversionem in sensu practico.

Hanc etiam conversionem Deus ita facere potuit, ut fieret Christus sacramentaliter praesens, non converso pane in ipsum, sed vel annihilato, vel eo separato, et alibi conservato; quo casu salvaretur demonstrationis veritas sine ullo ordine formae ad panem, ergo videtur ad demonstrationis veritatem solum requiri, ut Christus sit praesens sacramentaliter, vel alio modo realiter, sive panis sit praesens, sive non ; quod si dicas, quod requiratur absentia panis, jam supra hoc impugnatum est.

Sequitur ergo ex hactenus dictis, ex vi solius demonstrationis, ut vera est, denotari corpus esse praesens realiter quoad substantiam, qua vero . eadem forma est conversiva panis in corpus Christi denotat absentiam panis ; et hic sensus est verus et practicus formae ex institutione Christi, non hominum, quem colligimus ex declaratione Ecclesiae et Patrum, atque, traditione. Et ut supra dictum est, agendo de significatione formae dist. 8. quoest. 3. prius forma est vera practice quam speculative, et prius fit virtute formae, ut est signum activum institutum a Christo, corpus praesens sacramentaliter, quam demonstrativa particula vere demonstret esse praesentem, ita ut haec veritas speculativa et demonstrativa formae supponat virtutem practicam, ut causam et fundamentum, cum aliter non fiat corpus praesens, quam per conversionem, ut probatum est etiam quaestione praecedenti contra Vasquez, idque ex Tridentino.

Objicies, Ecclesiam ex verbis formae colligere non esse substantiam panis et vini, ut patet ex Trident. sess. 14. c. 4. Quoniam autem, inquit, Christus Redemptor noster corpus suum id quod sub speciebus panis offerebat, vere esse dixit, ideo persuasum semper in Ecclesia Dei fuit conversionem fieri totius substantiae panis in substantiam corporis Christi Domini nostri, etc. Non refert ergo, inquit Vasquez, quod aliqui in traditionibus et doctrina Patrum parum versati oppositum dixerint, etc. nam de antiquo Ecclesioe sensu non unius, aut alterius Doctoris, sed judicio Concilii jure stare debemus. Praeterea multo ante Concilium Lateranense hoc dogma fuisse expresse definitum constat contra Berengarium.

Hic taxat nostrum Doctorem, sicut in praecedentibus ejus explicat sententiam in duobus consistere, nempe dogma fidei fuisse semper in Ecclesia de praesentia corporis et sanguinis Domini ; de conversione vero substantiae panis et vini non fuisse tale dogma ante Concilium Lateranense.

Respondeo in primis male interpretari Vasquez sententiam Doctoris ; verba ejus sunt in resolutione articuli: Quantum ad istum articulum, quid scilicet sit tenendum, respondeo quod communiter tenetur, quod nec panis manet, contra primam opinionem, nec annihilatur, nec resolvitur in materiam primam, contra secundam opinionem, sed convertitur in corpus Christi ; et ad hoc multum expresse videtur loqui Ambrosius, cujus duoe

auctoritates supra adductae sunt, et plures habentur de consecrat. dist. 2. et ponuntur a Magistro dist. 10. et dist. ista. Vidit ergo Scotus Ambrosium ; vidit et reliquos citatos a Magistro ; vidit et omnes, quos congerit Gratianus de consecr. dist. 2. congerit autem plerosque majoris auctoritatis.

Accedit quod dist. 1. quaest. 1. sig. Hic duo Sunt declaranda, egregie et paucis verbis probat ex Scriptura realem praesentiam contra haereticos ; in fine subdit argumentum ex auctoritate SS. Patrum : Santi etiam omnes postea Catholici exponentes ista loca Scripturarum, dicunt esse intelligenda de reali proesentia corporis Christi, non figurative ; et concludit: unde est simpliciter hoeresis hodie sentire, quod non sit ibi realiter verum corpus Christi, ubi optime explicat locum obscurum Augustini ; ergo non solus Vasquez vidit Patres: nec Scotus imparatus accessit ad controversiam Scholasticam, quae movetur tantum in casu possibili, an stare possit veritas demonstrationis, juxta sensum explicatum.

Et subjungit hic: principaliter autem videtur movere quod de Sacramentis tenendum est, sicut tenet Sancta Romana Ecclesia, sicut habetur Extra de hoereticis, cap. Ad abolendam. Nunc autem ipsa tenet panem transubstantiari in corpus et vinum in sanguinem, sicut manifeste habetur Extra de Summa Trinitate et fide Catholica, ubi dicitur: Ipse Jesus Christus Sacerdos est, et sacrificium, cujus corpus et sanguis in Sacramento altaris sub speciebus panis et vini veraciter continetur, transubstantiatis pane in corpus, et vino in sanguinem divina potestate, etc. Hic solum Doctor allegat definitionem Ecclesiae in Concilio generali editam, nihil asserens, si ea veritas alias fuerit definita, vel non ; unde ergo colligitur eum negasse alias fuisse hanc veritatem definitam.

Deinde esto haec veritas fuerit definita in Concilio Romano sub Gregorio VII. acta illius Concilii non extant, neque auctores, qui mentionem ejus faciunt fuere pervii, sed a pauco tempore emerserunt ; neque in corpore juris inter canones Ecclesiae mentio ejus habetur per solemnem promulgationem, sicut contigit in definitione Concilii Lateranensis.

Recte ergo Doctor probans sensum Ecclesiae recurrit ad acta publicata, et communi Ecclesiae acceptatione recepta, de quibus nemo dubitare potest. Si ergo ipsa Ecclesia inter canones non inseruit acta prioris Concilii, non est vertendum negligentiae, aut errori Theologorum, si ex receptis, et de quibus nullus dubitare posset, procedant.

Inter canones autem promulgatas, ille canon Concilii Lateranensis fuit primus, quia hanc veritatem definivit, et inter alios articulos ad substantiam filei, et 5 explicite ab omnibus credendos comprehendit.

Unde advertendum est quosdam esse articulos seu propositiones de fide, qui ad substantiam fidei non pertinent, quamvis de fide sint definiti, alios autem ad substantiam fidei explicite spectare. Prioris generis sunt illi qui sub obligatione non proponuntur omnibus credendi in Symbolis fidei ; secundi generis sunt articuli, qui continentur in Symbolis, fides explicita priorum exigitur a doctis posteriorum autem a doctis et indoctis communiter. De hac definitione secundo modo loquitur Doctor: definitio autem illa Concilii Lateranensis habet rationem Symboli, ut Doctor declarat responsione ad tertium : Et tunc, inquit, ad

tertium, ubi stat vis, dicendum est quod Ecclesia declaravit istum intellectum supple conversionis) esse de substantia fidei in illo Symbolo, edito sub Innocentio III. in Concilio Lateranensi: firmiter credimus, etc. sicut allegatum est superius, ubi explicite ponitur veritas aliquorum credendorum magis explicite, quam habeantur in Symbolo Apostolorum, vel Athanasii, vel Niceni; et breviter quidquid ibi dicitur esse de substantia fidei, et hoc post illam declarationem solemnem factam ab Ecclesia, etc. Sicut ergo idem Concilium cap. Utriusque sexus, praecepit communionem Paschalem ab omnibus fieri, qui ad annos pubertatis perveniunt, ita etiam fidem explicitam hujus mysterii declaravit congrue de substantia esse credendorum, quia ad veram receptionem et debitam hujus Sacramenti requiritur fides ejus et scientia de eo quod continet.

Ex quibus patet censuram illam, seu improperium non habere locum, nec recte ponderatum fuisse institutum Doctoris, quo intendit dogma reducere ad certum et indubitabile fundamentum. Dicit enim communiter teneri fieri conversionem, et inter caeteros, multum urgere in variis auctoritatibus Ambrosium, quia certe ex caeteris Patribus frequentior est in probanda conversione; addit tandem . definitionem Ecclesiae. Primum ergo argumenlum, quod adducit Doctor, est ex traditione et Patribus; secundum, ex auctoritate Ecclesiae.

Praeterea, quando dicit praesentiam realem ab initio fuisse manifestam ex verborum virtute, et rigore, et sensu Ecclesiae: non negat etiam conversionem ab initio fuisse notam Ecclesiae, et acceptam, cum dicat omnes communiter id tenere. Et patet ex canone Missae, cujus ordinem et connexionem supra breviter insinuant dist. 8. quaest. 2. et conversio haec petitur immediate in oratione, ante verba Christi : Benedictam, adscriptam, ratam, rationabilem, acceptabilem facere digneris, supple oblationem panis et vini; et subditur : ut fiat corpus et sanguis Domini nostri Jesu Christi: qui pridie, etc.

Dicit tamen Doctor hanc veritatem, sensum formae non fuisse adeo manifestum ex verbis ejus, aut Scriptura, sicut praesentia realis Christi in Eucharistia. Et verum hoc dicit, quia praesentia Christi explicite importatur et demonstratur per formam; conversio autem panis non ita, sed tantum implicite, et ex sensu practico, ut postea declarabitur ex Tridentino, quod et ipsi adversarii admittunt solum arguitive; detulit ergo Doctor Innocentio, qui praefalas opiniones sub appellatione opinionis allegat, non autem erroris, quamvis in re fuerit error; accedente autem definitione Ecclesiae, transierunt in haeresim.

His ergo positis respondetur ad unicum illud argumentum Vasquez ex Concilio Tridentino; primo, particulam illam rationalem ideoque, fundari in sensu practico et sacramentali formae, quae conversiva est, et in quo sensu veritas demonstrationis et praesentiae Christi fundatur: agit enim de ipsa conversione et transubstantiatione ex instituto.

Cum enim corpus non fiat praesens de facto, nisi per conversionem panis in ipsum, ita neque veritas illius propositionis, inquantum demonstrat corpus Christi, subsisteret, nisi per conversionem, quae est causa praesentiae. Ex effectu ergo (si ita volueris) colligit Concilium causam, seu declarat, ut effectus de facto in re ipsa ponitur virtute formae, tanquam terminus ad quem conversionis, quae fit per formam, non qua demonstrativa est, sed qua conversiva.

Diversi enim articuli sunt apud Concilium, praesentia realis corporis Christi, et panis conversio in corpus ; praesentia sanguinis et conversio vini in sanguinem. Unde cap. 1. declarat praesentiam realem ex vi verborum, et cxp. 3. quid sit praesens concomitanter ; in cap. 4. agit de conversione, sic etiam in canone 1. et 2. servat eamdem distinctionem.

Capite itaque 4. supponit praesentiam ex verbis Christi, et docent modum quo fit praesens; unde ut illatio Concilii teneat, est necesse ut ex praesentia Christi, qua dicit connexionem, ad conversionem substantiae panis et vini, inferat ipsam conversionem.

Praesentia autem Christi absolute sumpta, vel testibus ipsis auctoribus, qui hanc consequentiam urgent, non infert conversionem, quia posset fieri praesens desinente substantia panis et vini; vel absolute per annihilationem, vel iis conversis in aliud, vel subtractis et separatis ab accidentibus, et in universum nihil exigunt ex praetenso argumento ad veritatem particulae demonstrativae, quam non adesse substantiam panis et vini.

Sed Concilium aliter infert, quia ex praesentia conversionem, ex conversione vero absentiam substantiae panis et vini, quia aliter non desinunt aut absunt; ergo illatio Concilii fundatur in facto, atque adeo praesentia Christi, ut subest conversioni tanquam terminus ad quem, et habet connexionem seu ordinem ad terminum a quo conversum, infert conversionem panis et vini, eorumque desitionem.

Hic discursus Concilii, qui nihil facit ad intentum adversariorum, quia insinuat veritatem practicam formae, prout est conversiva, seu naturam ipsius conversionis, ex sensu Ecclesiae, et veritatem, ut dixi, practicam formae, quam habet ex institutione Christi.

Neque fundaretur ejus discursus, si ex sola veritate speculativa formae, qua demonstraret praesentiam Christi, et non modo dicto inferret conversionem panis in ipsum, sicut si quis Beatus diceret, hoc est corpus Christi, designando praesentiam naturalem ejus, vere demonstraret corpus Christi praesens sine conversione ; sic etiam si fieret corpus praesens speciebus desinente substantia panis per annihilationem, non recte ex praesentia aut demonstratione ejus inferretur conversio ; probandum enim prius esset non posse fieri corpus Christi praesens speciebus, nisi per conversionem substantiae panis in ipsum, ut asserit S. Thomas.

Unde colligitur intentum nostrum,nempe praesentiam corporis Christi non inferre desitionem panis, nisi ut fit praesens per conversionem, atque adeo demonstrationem aut affirmationem praesentiae non inferre aliter absentiam panis, contra quod non urget illatio adducta ex Concilio, sed magis favet, cum ex praesentia hoc modo sumpta cum limitatione, et non absolute, sed ut ponitur de facto, infert conversionem et desitionem, seu absentiam panis et vini; limitatio enim expressa, sert tacite insinuata, eam habet vim, ut determinet principium ad sensum in quo praecise concludit, alias esset superflua, et pro non adjecta, quod in materia doctrinae non admittitur.

Tridentinum autem cap. 1. exprimit illam limitationem : Post, inquit, panis et vini consecrationem, etc. et infra: cum post panis et vini benedictionem ; et cap. 3. statim post consecrationem, etc. ubi loquitur de praesentia, ut per consecrationem panis et vini fit. Eamque insinuat cap. 4. ubi ex praesentia infert conversionem, nempe, qua fit per consecrationem et ipsam conversionem, ut plane etiam definit can. 2. qui ex illo capite desumpta est.

Particula itaque ideo, ut est causativa, et designat causam effectus, non recte intelligitur a praefatis auctoribus, quia ut causativa est, et rationalis praesentiae corporis, quae affirmatur ex verbis Ctiristi, refertur ad subsequentia, in quibus declaratur ipsa conversio et causa praesentiae, non ad antecedentia, nam rationalis ideo dicitur, quod causam dictorum subjungat ; et hic est verus intellectus canonis, et differentia particulae rationalis ab illati va, quae designat consecutionem unius ex alio, sive causae, sive effectus, sive alterius quodcumque sit.

Respondeo secundo, interpretando particulam ideo non causative, sed consecutive, prout intelligi et sumi quandoque potest, ut patet ff. 1. Falcidia; sic esse notam expressionis et declarationis, et communis sensus et consensus Ecclesiae et Concilii, circa dictum Christi, per causam veritatis rei declaratam. Veritatis dico rei, quia quantum ad certitudinem revelatam habet veritatem et certitudinem ex dicto et revelatione Christi, quae supponit Concilium.

Et ulterius tertio per causam in re positam, nempe conversionem, ostendit veritatem rei substratae per causam, qua corpus, quod dixit Christus esse praesens, fit praesens : Ideo, inquit, persuasum semper in Ecclesia Dei fuit, idque nunc denuo Sancta haec Synodus declarat per consecrationem panis et trini conversionem fieri totius substantiae panis et vini, etc. Hanc etiam declarationem comprehendit canon. 2. illius sessionis.

Ex dictis ergo habetur triplex sensus canonis, et quilibet est verus, et nullus facit ad intentum adversae partis, aut ad scopum praesentis difficultatis. Hic triplex sensus oritur ex triplici acceptione particulae ideo ; vel enim sumitur ut aequivalet illativae particulae et sic infert desitionem substantiae panis et vini, ex praesentia corporis et sanguinis sub speciebus, tanquam per causam finalem seu formalem suo modo, quatenus ex positione termini ad quem sequitur desitio termini a quo; et sic sumitur corpus praesens, ut subest conversioni, et modo quo fit praesens de facto per consecrationem panis in ipsum. Concilia enim in definitionibus et doctrina fidei declarant id quod factum est, quia procedunt secundum regulam revelationis quae respicit factum ; et sic etiam Tridentinum agit cum eadem limitatione de praesentia corporis in superioribus, et illa est necessaria, ut salvetur repugnantia inter terminos, et sic intellectus canon non facit ad casum de quo disputamus, et in quo nulla esset repugnantia aut successio inter terminos.

Secundus intellectus est sumendo particulam ideo, ut est rationalis, et dat causam praesentiae Christi, nempe per conversionem panis in ipsum ; et sic non est illativa, sed effectus praesupposita subjungit rationem et causam, sic etiam intellecta non facit ad casum praesentem, ut per se patet ex dictis.

Tertius intellectus est, ut sumitur consecutive, et sic designat expressionem et declarationem veritatis materialis seu rei substratae dicto Christi per causam in re : Declarat, inquit, Sancta Synodus, etc. sic etiam non facit scopum difficultatis praesentis. Omnes hi intellectus denotant veritatem practicam formae proxime, remote vero speculativam, quatenus fundatur in practica.

Controversia autem praesens longe diversa est, nempe supponit corpus Christi posse fieri praesens aliter sine conversione panis in ipsum, quod et concedunt moderni. Quo supposito, quaeritur an possit illa praesentia demonstrari de rigore sermonis per illam propositionem : Hoc est corpus meum, etc. etiamsi non esset practica, sed tantum speculativa, vel si illa forma posset ita institui, ut tantum esset adductiva corporis Christi, et non conversiva panis in ipsum. Utrumque nos affirmamus, et inde colligimus etiam de facto propositionem, ut est absolute demonstrativa, non denotare absentiam panis, sed qua sic demonstrat supposita conversione, quae fit modo, et inquantum veritas ejus supponit corpus praesens, quod aliter de facto non est praesens, nisi per conversionem ; sic ergo per se ex vi verborum veritas ejus supponit praesentiam Christi, concomitanter autem desitionem panis, vel certe praesupposilive, qua praesentia est corporis, ut termini ad quem conversionis et repugnantis cum substantia panis.

Argumenta a ratione, et ex modo significandi, quibus prior sententia nititur, jam sunt confutata in praemissis probationibus nostrae sententiae, ex quibus facilis est responsio.

(c) Ad aliud contra secundam opinionem, etc. Hic respondet ad alia objecta a D. Thoma. Docet materiam habere propriam entitatem, et posse manere nudam divinitus ab omni forma de quo vide ipsum fusius in 2. dist. 12. quaest. 1. et 2.