COMMENTARIUS.

(d) Quantum ad secundum articu lum, etc. Superius egimus de modo quo voluntas in patria se habet ad ultimum finem, an necessario, an libere, ubi etiam resolutum est cum Doctore libere se habere, quantum ad exercitium. Argumenta, quibus probatum est ibi hunc esse modum connaturalem operandi voluntatis creatae, faciunt ad scopum praesentis controversiae, ejusque decisionem subjectam a Doctore. Agitur autem de modo quo se habet voluntas ad ultimum finem in communi aut in particulari apprehensum a viatore juxta conditionem hujus status.

Prima sententia est affirmativa docens ad ultimum finem apprehensum in universali necessitari voluntatem quantum ad exercitium; est Henrici quodlibelo 4. quaest. 11. et eam indicat quodlib. 3. quaest. 17. Vasquez tamen 1. 2. disp. 39. cap. 7 . asserit male citari Henricum pro hac opinione a Doctore, asserens eum loqui de necessitate specificationis, non exercitii, quamvis Doctor non citet Henricum, sed Marginator ejus, licet impugnet opinionem tacito nomine auctoris, ut solet, sicut et quodlibeto 16. Eam autem quorumdam Theologorum docet Paluludanus in 4. dist. 49. quaest. 1. art. 2. Major ibidem quaest. 8. Salas 1. 2. quaest. 10. tract. 8. disput. 4. sect. 3. num. 19. sequitur Vasquem asserens, nunquam id docuisse Henricum. Sed non videntur legisse Henricum quodl. 4. quaest 11. ubi id ex professo docet, ubi distinguit dilectionem in naturalem, et deliberativam seu liberam ; loquitur autem de actu elicito supponente cognitionem, advertens illam cognitionem de Deo esse quadruplicem, cujus tres species sunt de Deo in particulari, qua cognoscitur ex creaturis, sub ratione omnis boni, qua cognoscitur per fidem, qua cognoscitur per speciem in patria. Quarta species, per ipsum, est cognitio qua cognoscitur in universali Deus in creaturis suis, vel in seipso sub ratione universalis boni; dicit autem dilectionem, quae consequitur ad cognitionem ejus in particulari, esse eam liberam ; dilectionem autem, quae consequitur cognitionem ejus in universali, quae nihil aliud est, inquit, quam cognitio boni absolute, asserit esse necessariam: Si ergo quaestio est, inquit, de dilectione Dei naturali super omnia, alia intelligatur de dilectione beneplacentiae, cum hujusmodi dilectione diligatur bonum simpliciter, quia bonum, et nullum bonum participatum diligitur, nisi quia in ipso est participata aliqua ratio boni simpliciter, quae perfecte habet esse in solo primo bono, quod Deus est; gratia cujus illud bonum participatum diligitur, tanquam gratia ejus quod in se est per se, et primo dilectum, et cujus eognitione

bonum participatum cognoscitur bonum esse, tanquam illo quod in se est per se et primo cognitum, etc. Et infra: Idcirco igitur absolute dicendum est, quod dilectione naturali Deus diligitur a quacumque voluntate intellectualis creaturae naturaliter super omnia, alia inquantum seilicet Deus est bonus simpliciter, et quia bonus est, et ratio diligendi omnis alterius boni, et bonum universale, cujusque aliud bonum est quasi pars. Et infra dicit eam dilectionem naturalem Dei sub ratione boni universalis perfici a dilectione libera, quam vocat deliberativam. Et fuse hoc prosequitur tota illa quaestione ; non aliud ergo imponitur Henrico quam dixit. De modo autem quo cognoscitur Deus ex creaturis generalissimo, generalius, generaliter per eumdem habetur in summa art. 22. q. 1.2. et 3. (cujus doctrinam impugnat Doctor in 1. dist. 3. quaest. 1. Unde haberi potest modus quo concipitur Deus, inquantum bonus ex creaturis, vel in creaturis per conceptum boni ut sic, i intelligit Henrieus finem in universali, quia perinde est apud ipsum concipere Deum in universali, et concipere bonum ut sic absolute et abstractive, quamvis hunc conceptum dicat esse Dei, non sub ratione propria, sed quia nihil esti in particulari bonum per se nisi Deus, reliqua autem per participationem, ida hunc conceptum dicit esse Dei, ut finis in universali.

Paludanus in eamdem sententiam inclinat supra, et Durandus in 4. dist 49. quaest. 8. tribuit eamdem Valent. dist, 5. quaest. 5 . puncto, Aliis. Medina probabilem putat, art. 6. Ad haec Marsilius in 2. quest. 16. art. 3. dicit primum act ira voluntatis, qui est complacentia aut di plicentia circa finem, aut ejus oppositum est, non qua voluntas ( quia hae potentiae non distinguuntur per ipsum, neque inter se, neque a subjecto, quae est sententia Nominalium), et sic voluntas mere passive se habet.

Alii docent hanc complacentiam etiam supposita deliberatione non esse liberam in se, sed in cogitatione praevia. Ita Salas 1. 2. quaest. 1. art. 1. et 2. tract. 1. disputat. 5. sect. 3. numer. 30. citans Molinam in concordia d. 45. Capreolum in 2. dist. 24. quaest. I. art. 3. ad octavum, Albertum in 2. part. sum. tract. 5. q. 1.

mem. 4. ad 3..... D. Thomam quaest. 6.

de malo art. 3 ad 3. Parisien. 2. de universo, parte 1 . cap. 109.

(e) Contra hanc opinionem, etc. Contra hanc sententiam subjicit quatuor rationes. Deinde, conclusionem negativam, quae est talis : Voluntas neque in communi, neque in particulari vult necessario beatitudinem in statu viae. Est communior Theologorum , quam etiam tenet Doctor in 1. dist. 1. quaest. 4. et quodlibet. 16. art. 1. quem sequuntur ejus discipuli. Est D. Thomae 1. 2. q. 10. art. 2. ubi Conradus, et 1. part, quaest. 82. art. 1. ubi Cajet. Medina, et alii ejus discipuli, Capreolus in 1. dist. 1. quaest. 3. art. 1. concl. 1. Sotus in 4. dist. 49. quaest. 2. art. 1. concliis. 2. et 3. Vasquez 1. 2. dist. 39. cap. 2. Salas. tract. 5. disp. 4. sect. 3. num. 21. et alii. Hanc probat Doctor :

Primo, quia si beatitudo in universali appetitur necessario, quia in ea concipitur ratio boni sine ulla admixtione mali, totum hoc perfectius invenitur in summo bono, prout in particulari cognoscitur in via, cognitione naturali, aut supernaturali, tam per fidem quam per scientiam infusam, modo talis detur in viatore, saltem fuit in Angelis et primo homine; ergo nulla ratio apprehensa in summo bono in communi necessitat voluntatem, quae etiam in particulari non sit apprehensa, et consequenter necessitans ; quod falsum est etiam secundum Henricum. Et probatur, in conceptu summi boni in particulari includitur conceptus boni in universali simul cum ratione particulari, in qua ille conceptus communis perfectius salvatur, et nihil mali accedit, quia illud esset difficultas prosecutionis ; hoc autem non obstat simplici complacentiae, sed intentioni tantum, de illa est quaestio, non de hac ; ergo sequitur necessario omnes complacere in fine particulari apprehenso, quod non concedit adversarius.

Secundo, si talis appetitus elicitus et necessarius poneretur in voluntate, esset solum ob appetitum naturalem, quem, dicit ad beatitudinem; sed ille appetitus est ad beatitudinem in particulari magis quam in communi.

Tertio, quia intellectus non plus dubitat de fine in particulari quam in communi, vel non minus dubitat de hoc saltem proposito per fidem ; ergo non minus necessitatur ad hunc finem.

Quarto, si voluntas necessario ageret circa finem in universali, necessario etiam moveret omnes causas inferiores, ut intellectum et alias potentias, necessario etiam removeret impedimenta operandi circa finem, quae sunt in ejus potestate, ut est illud, nempe non cogitare de fine; sed hoc est falsum, ergo. Patet major, quia quod de se est necessarium, non prohibetur ab actione nisi per fortius movens, aut sublato per se requisito aliquo ad actionem; non est aliquid fortius movens in proposito, quia illud esset actio alicujus potentiae inferioris.quae subditur voluntati;nihil deest nisi cogitatio finis, quae similiter etiam est in potestate voluntatis: ergo si necessitaretur ad finem, qui obvius est intellectui sine difficultate, etiam semper firmaret intellectum in ejus cogitatione, neque aliquod aliud bonum incompatibile distraheret voluntatem ab amore ejus, quin semper quiesceret in fine apprehenso;intellectum vero semper firmaret in ejus apprehensione. Quod probatur, quia aliud bonum quodcumque, quod non est bonum absolute, habet admixtam rationem mali, ut participatum, non vero est absolute bonum, quae sunt fundamenta, quibus adstruit voluntatem ferri in finem ultimum in universali propositum necessario;ergo ipsum fortius movet.

Accedit quod voluntas magis determinetur secundum inclinationem naturalem ad sequendum bonum necessitans, quam inclinationem indifferentem ad sequendum bonum limitatum ;quod neque movet necessario, neque quietat voluntatem, sicut est illud in quo habetur per Henricum, omnis ratio boni. Confirmatur, si voluntas necessario complaceret in summo bono in universali modo dicto, sequitur etiam quod necessario intendat idem in particulari efficaciter: hoc est falsum. Probatur sequela, quia eatenus voluntas necessitatur ad complacendum. quatenus ipsum est ultimum perfectivum ejus in quo quiescit, et ipsa ejus appetitio sit ultima perfectio voluntatis, ut est ad ipsum;sed summum bonum, ut objectum complacentiae sub ratione universali, non attingitur per voluntatem, ut ultimo quietativum ejus, neque ipsa complacentia est ultima perfectio potentiae adaequata ejus inclinationi;ergo vel sequitur hanc esse liberam, vel voluntatem necessitari, ad quemcumque alium possibilem modum et perfectiorem, quo possit conjungi objecto ;sed perfectius conjungitur per intentionem efficacem, qui est actus perfectior, perfectius conjungitur in particulari apprehenso summo bono, quam per conjunctionem illam simplicis complacentiae ad idem sub ratione solum abstracta, et in universali: ergo sequitur a fortiori non solum necessitari ad complacentiam ejus in particulari, verum etiam ad intenti onero (quae est. perfectior adhaesio et ad quiescendum in ipso possesso in via secundum quod possideri potest a viatore; nam summum bonum, seu bonum absolute quomodocumque sumptum in universali aut particulari, non solum comparatur, tanquam omne bonum includens (ut verbis Henrici utar) in ordine ad voluntatem complacentem, sed in ordine ad eamdem sub quacumque ratione inclinatur ad bonum, ut perfectivum sui: ergo perinde erit necessitans ad quemcumque actum, et maxime ad illos, in quibus major perfectio potest considerari, et major conjunctio ad objectum, ad quod necessitatur, quia neque ipsum est minus bonum sic comparatum ad potentiam, neque ipsa minus inclinatur ad idem, mediante actu perfectiore possibili sibi.

Contra conclusionem non sunt argumenta alicujus momenti, quia vel falsum assumitur, nempe bonum in universali esse omnem rationem boni, vel in eo concipi finem ultimum, ut est omne bo num, quod convenit ipsi sub ratione par ticulari, vel ad bonum sic conceptum necessitari voluntatem quoad exercitium; quoad specificationem autem necesgitari dicemus infra, quod spectant loca Augustini quaedam, quae in favorerm hujus sententiae male auctor interpretata

Objici tamen possunt responsiones ali. orum contra praefata argumenta, quibus probat Doctor conclusionem ,quia non sunt ostensiva, specialiter illa ratio quod potentia superior, qualis est voluntas, non necessitatur a potentia inferiore, sed e contra. Intellectus autem infer or est, et subjicitur voluntati; ergo si voluntas necessario agit, non patitur illam necess sitatem ab intellectu, sed ex ratione sua intrinseca. Tunc sic : Si voluntas necessario agit, necessario etiam intellectum trahit, et alias inferiores ad actiones necessarias ad sui actionem ; ergo si necessario vult beatitudinem, necessario semper movet intellectum ad considerationem ejus.

Ad hoc argumentum respondet Durandus et ex ipso Salas. Primo, voluntatem non esse potentiam superiorem intellectu, consequenter quidem Durandus, qui ponit intellectum necessario trahere secum electionem, quod supra improbatum est, quae principia non approbat Salas in omnibus. Hanc quaestionem supponimus ex dictis, voluntatem nempe esse principium applicans intellectum ad motum, et actum ejus esse in potestate voluntatis.

Respondent ergo negando majorem, quia potentia superior, inquit Salas, potest dispositive, vel consecutive per modum ejusdem conditionis necessitari ab inferiori, ut intellectus a sensibus ad cogitandum hoc vel illud, et voluntas in patria necessitatur ad amorem Dei suppo sita clara visione. Haec est doctrina Cajetani 1. 2. quaest. 10. art. 2. voluntatem in patria non necessitari ab objecto beati-Gco, sed provenire necessitatem ex ipsa voluntate in tali dispositione existente. Addit tertio, quamvis intellectus necessitet voluntatem ad beatitudinem, aut amorem ejus, non sequi necessitare ipsum ad cognitionem beatitudinis, quia potest intellectus dictare de beatitudine, et non de cognitione ejus, et beatitudo ostensa est magis amabilis, quam cognitio ejus.

Sed haec responsio non enervat difficultatem, nam in confesso est potentiam superiorem tam ex imperio quam ex sympathia applicare inferiores ad actum, de quo nemo dubitat, cum et ipsa inferior quandoque ex sympathia trahat superiorem ad actum, ut patet in appetitu sensitivo, qui ex vehementi passione trahit voluntatem, et ipsi concedunt in intellectu quoad amorem beatitudinis trahere voluntatem necessario. Si ergo voluntas est potentia superior respectu intellectus, et necessario fertur in beatitudinem, sicut ipse intellectus, sequitur quod voluntas firmat intellectum in ejus cognitione, et trahat secum alias potentias inferiores, quantum est de se; quod patet experientia, quia quod vehementius amatur, illud frequentius cogitatur. Unde sancti Patres volenti experimentum facere, quid magis diligat, assignant hanc regulam, ut observet quid frequentius cogitet; si ergo voluntas firma intellectum in cognitione objecti indifferentis, quod tantum libere amat, quanto magis firmare potest in cognitione ejus, quod necessario amat ? Manet ergo maxima illa Doctoris nisi tollatur experientia, et subordinatio potentiarum ab omnibus concessa, in proposito autem libere, et sine ratione negatur, neque instantia est ad propositum, quia licet intellectus sit perfectior sensu in ratione potentiae, quia magis universalis in genere cognitivae, et abstracta a materia, tamen non est superior sensu per modum dominantis, et imperantis et applicantis, de quo genere superioritatis agitur ex scopo argumenti. Imo quantum ad rationem motus, prior est sensus, quia continet objectum, a quo movetur intellectus passive se habens. Voluntas contra subordinat sibi intellectum applicando ipsum ad actum, vel etiam separando ab actu per conversionem ejus ad aliud objectum ex imperio.

Nec refert dicere quod intellectus ministret objectum voluntati, sicut sensus intellectui, nam dispar est ratio, quia objectum non movet voluntatem effective, sed seipsa movetur in objectum, et suspendit actum si libere agit ; sensus autem, seu objectum in sensu movet effective intellectum ad speciem, et ea mediante ad actum.

Tertia responsio non diluit argumentum, quia eadem necessitate, qua voluntas fertur in finem, fertur etiam in cognitionem finis, aut boni, quantum est ex se, sive haec necessitas sit ex inclinatione innata voluntatis, sive ex intellectu, quidquid sit de prima cogitatione, quae antecedit voluntatem antequam amet; illa tamen cognitio consequitur voluntatem in exercitio sui amoris, quantum ad continuationem ; ergo ei subest. Deinde, intellectus circa bonum operatur ex inclinatione voluntatis ; ergo magis ex se ordinatur ad illud, ad quod magis inclinatur voluntas, ut patet in habituato ; major autem est inclinatio voluntatis ad objectum, in quod necessario fertur, tanquam in finem, quam ad illud quod est indifferens; illud enim est fortius movens etiam respectu intellectus, qua fertur in objectum voluntatis, quod fortius movet ipsam voluntatem.

Ad aliud, quod omissum est, nempe voluntatem in tali dispositione necessitari ad actum in patria, et in via. Quaero de qua dispositione loquitur, nam si de illa dispositione, de qua multi Doctores disserunt, nempe in certis circumstantiis voluntatem habere talem connexionem cum effectu, ut infallibiliter et certo prorumpat in actu; haec dispositio non infert necessitatem voluntati, cum certum sit eam libereagere, et dissentiri possit. Quod de fide tenendum est in voluntate viatoris, neque sic Philosophantes nituntur inducere necessitatem voluntati, sed magis reconciliare libertatem ejus cum divina gratia. Si loquatur de habitus dispositione, minus etiam inducit necessitatem operandi in via, ut in confesso est ; si de aliquo actu praevio ipsius voluntatis circa objectum eo modo quo supra ostendimus, intentionem se habere ad electionem tanquam prius ad posterius. Hic non datur aliquis prior amore finis necessario secundum ipsos, quia voluntas prius inclinatur in finem cognitum, ad quem necessario sel habet, ut dicunt, quam ad aliquid aliud, et prius amat necessario ipsum secundum inclinationem determinatam quam indifferentem, si indifferenter amaret, eo modo quo statuunt Nominales ordinem amoris in patria, circa finem ultimum, quidquid sit de veritate. Si autem loquaris de ipsa cognitione tanquam dispositione necessitante ad actum, est petitio principii, et magis probabiliter diceretur ipsa voluntas inclinatione innata ferri in finem necessario, quam quod dispositione tali, aut alia necessitante feratur ; major enim est connexio voluntatis ad finem in operando, quam ad aliquam dispositionem praeviam, in quam eatenus fertur voluntas, quatenus in finem ipsum fertur. Quia dispositio quaecumque eatenus facit ad effectum, quatenus tollit impedimentum, aut formam repugnantem, ut patet in dispositione praevia ad effectum causae naturalis, quae eatenus necessitat ad formam, quai ipsum agens naturale est determinatum ex forma et modo agendi, ut agat in subjectum capax formae, et sublata repugnan tia. Voluntas autem neque libere, njque necessario agit nisi supposita cognitione objecti, vocaveris eam dispositione, aut quod volueris ; ratio ergo assignanda manet, cur haec cognitio necessitet ad actum, et non alia, quam aliunde desumere non licet, nisi ex natura voluntatis et objecti, non ex ipsa cognitione; de his autem diximus supra.

Objicit secundo illam rationem esse nullam, et male probare intentum, quam proponit Doctor, nempe eum, qui necessario velit aliquid, necessario auferre impedimenta, si sunt in ejus potestate; ergo si voluntas necessario fertur in tinem, necessario aufert impedimenta ; horum unum est inconsideratio ; ergo, etc. Haec, inquit, ratio nulla est, quia, ut recte,Occham in. 1. dist. 1. quaest. 6. eidem argumento respondens, bene potest aliquis actus esse necessarius ex suppositione actus liberi, ut supposita intentione electio medii, quod unicum est ; supposito amore, delectatio circa objectum praesens, et perinde de tristitia circa malum praesens, quod quis cdit. Eodem ergo modo posset dici ex cognitione libera beatitudinis amor esse necessarius.

Sed haec responsio non solvit argumentum, neque directe alludit, nam Doctor non quaerit an cognitionis sit libera, aut necessaria ; et haec responsio potius esset ad primum argumentum, si forte tamen ad ipsum facit, nam in cujus potestate est antecedens, similiter est consequens, et si in potestate voluntatis esset amovere cognitionem, ita etiam mediate saltem amovere amorem, sicut amovere electionem medii, quod unicum est, resiliendo ab intentione, et amovere passionem, amovendo aut convertendo intellectum ad aliud. Haec non negat Doctor, quae pervia sunt in doctrina ejus. Sed quid faciunt ad hanc maximam : Qui necessario vult finem, necessario tollit impedimentum ad finem, si est in ejus potestate quae est major, de qua nullus est dubitandi locus ; nam haec est vera, qui vult finem efficaciter, necessario tollit impedimentum ad finem, si est in ejus potestate, et necessario aliquod medium applicat: et si unicum est, necessario etiam illud applicat, quod admittunt respondentes qui in hoc ipso instant de necessitate electionis medii. Quaeramus ergo causam hujus necessitatis, quae sola est determinatio voluntatis, per intentionem finis ultimata ad alterum extremum contrarietatis et contradictionis, ita ut amplius non sit indifferens ad oppositum contrarium, aut contradictorium manente intentione in sensu composito. Talis ergo est determinatio voluntatis per intentionem ad finem, etiam necessario determinatur ut tollat impedimentum, si est in ejus potestate ; si autem non esset in ejus potestate, non posset intendere, quia intentio est possibilium, non impossibilium. Et ex suppositione determinatio ad prius infert determinationem ad posterius, sine quo nequit stare prius. Sed major est determinatio voluntatis, quae radicatur in ejus essentia et inclinatione innata, si necessaria est, et non indifferens, quam determinatio ex suppositione actus eliciti et liberi, quia haec tollit solum contrarium, aut contradictorium actus suppositi, sive opponatur) immediate primo, sive ex consequenti et secundario: illa vero tollit etiam potestatem, atque adeo causam ipsam, per quam, inesse possit, quia tollit libertatem exercitii et specificationis, a potentia in sensu diviso: ergo a fortiori determinatur per eam voluntas ad tollendum impedimentum sui finis, ut ei conjungatur, modo sit in ejus potestate, quam eam determinat necessitas suppositionis per actum elicitum; negent ergo minorem, ut ratio Doctoris fiat nulla, quia major est evidens. Minor autem et ipsis et aliis in confesso est, nempe cognitionem de ultimo fine esse in potestate voluntatis, in considerationem de eodem esse impedimentum amandi finem ; voluntas autem est determinata ad utrumque per ipsos; ergo recte deducitur consequentia, nisi dicatur quod voluntas sit minus determinata ad objectum, ad quod essentialiter necessitatur, quam ad alia, ad quae est indifferens, quod involvit contradictionem. Sed sic est, quod intentio efficax determinet voluntatem ad finem, ut necessario inferat inquisitionem mediorum, si ignorantur, aut si obvia sunt, considerationem juxta qualitatem intentionis, aut possibilitatem operandi; ergo a fortiori necessitas inclinationis ad finem infert considerationem ejus. Si autem semper staret intentio actualis non intermissa, semper etiam staret consideratio finis; ergo si voluntas necessitaretur ad finem ex se, semper staret consideratio, et amor finis, et intellectus sequeretur inclinationem voluntatis. Confirmatur, quia voluntas non posset cessare ab actu per propositionem boni indifferentis, ad quod non habet necessariam connexionem sicut ad finem ad quem necessitatur: non traheretur ab appetitu ex eadem ratione, quia et inclinatio ejus ad bonum appetitus est indifferens, magis autem in operando sequeretur bonum, ad quod ab intrinseco necessitatur, sicut quamdiu staret in ipsa affectus elicitus boni rationis, non posset exire in actum contrarium propter oppositionem actuum inter se; major autem est oppositio fundata in natura ipsa voluntatis, quam haec. Adde quod magis inclinetur in bonum proprium, quam in bonum alterius potentiae, non cessaret ex inconsideratione intellectus, quia vel hoc esset, quia aliud objectum fortius movens objiceretur sibi per intellectum ; et hoc non, quia consideratio ejus vehementior subesset voluntati, ac proinde si determinata esset ad finem cognitum, amoveret intellectum a consideratione ulteriori contrarii, si simul stare non posset cognitio finis, ad quem voluntas necessitaretur; vel illud esset objectum speculativum, et tunc contra inclinationem voluntatis non abstraheret intellectum ; vel esset practicum, nempe alicujus boni in ordine ad operationem voluntatis; et hoc non, quia ad illud voluntas esset indifferens,

ad finem possessum determinata necessario; neque ergo fortius moveret voluntatem quam finis, neque intellectum contra inclinationem voluntatis, ex quibus patet veritas discursus Doctoris. Cum ergo nemo experiatur in seipso talem appetitum boni ut sic, tanquam finis necessario amati, aut sollicitudinem cogitandi de eodem, sed plerumque feratur in bonum aliquod particulare appetendo, aut considerando, sequitur non esse necessitatem exercitii in voluntate respectu finis, aut beatitudinis, in genere sumpti.

Tertio objiciunt non sequi voluntatem necessitari circa bonum in particulari, aut finem ultimum in particulari, quamvis necessitetur circa finem in universali, quia circa finem in particulari objicit se difficultas operandi, quae non invenitur circa finem in communi aut universali, ideo non concludit ratio Doctoris, quam supra adduximus ex perfectiori bono magis inferens necessitatem voluntatis.

Sed haec responsio etiam digreditur i ab argumento, quia licet, ut superius ad evacuandam hanc responsionem, et ad I intentum Doctoris exprimendum ex scopo argumenti se offerat difficultas circa finem in particulari, prosequendum amore efficaci, nulla tamen est major difficultas ejus in particulari ad prosecutionem sui per complacentiam simplicem, quanf sit finis in universali. Si ergo in universali necessitat voluntatem ad complacentiam, a fortiori necessitat in particulari cognitum, hoc autem falsum est, ut constat in damnatis, atque etiam in ipsis viatoribus, qui secundum complacentiam non necessitantur in exercitio ad finem ultimum in particulari,i ex quibus patet efficacia discursus praemissi ex Doctore.

Secunda conclusio, si loquamur de complacentia in rigore, ut est velle quoddam, et distinguitur a passione seu affectione, non producitur necessario, voluntate supposita deliberatione, neque ab intellectu aut intellectione, passive se habente voluntates est contra alias sententias supra citatas, quae magis declarabitur in sequentibus, ubi probabimus nullum actum elicitum voluntatis produci absolute necessario.

Probatur conclusio quoad secundam partem contra Marsilium, quia videtur repugnantia in terminis quod amor procedat ab alio effective, quam ab appetitu, cujus est proprius actus ; ergo si loquatur de amore proprie, nequit esse ab anima, ut intellectus est. Patet consequentia, quia amor est appetibilis, qua talis, sic autem respicit appetitum. Secundo, nulla est necessitas tribuendi hunc actum intellectui ; ergo Antecedens patet, quia illa esset, vel quia actus est necessarius, ac proinde nequeat procedere a voluntate, sed id incertum est ; et eo dato diceretur voluntas per modum naturae producere ipsum, quod salvat ejus necessitatem, estque minus inconveniens dicere, quam quod actus amoris procedat per intellectum, quia sic quod proprium est voluntatis destruitur, nempe appetere, et tribuitur alteri potentiae, quae ex genere est cognitiva, non appetitiva. Secundo autem modo, salva voluntate et natura actus vitalis, tollitur tantum indifferentia, quae supponit deliberationem, ut conveniat voluntati ; quae est opinio communis, et satis plausibilis in Scholis.

Si dicas non probari intellectum esse . appetitivum, quamvis producat illum actum complacentiae, quia non est immanens ipsi, sed transit in voluntatem eodem modo quo Doctores multi docent intellectum concurrere ad actum voluntatis, non inde tamen sequitur confundi in propriis cum voluntate.

Contra, argumentum est ad hominem ex principiis opinantis, nam licet in sententia aliorum, et communi, quae distinguit potentias inter se, et ab anima, responsio illa quadraret: tamen Marsilius negat hanc distinctionem, dicens animam immediate operari circa appetibile, et circa verum ; non per alia principia a se distincta, sed seipsa unitive, dicens utramque virtutem operandi ; ergo cum actus ipsi immanet, et eliciatur anima operante, qua ordinatur ad verum, id est, qua intellectus est, bene sequitur talis confusio.

Secundo, non oritur haec necessitas ex principio illo familiari Nominalibus, quo dicunt naturam supponi ad libertatem in operando, quia in primis falsum est sic intellectum, respective ad voluntatem, quasi necessario semper haberet duos actus subordinatos, quorum unus esset ab intellectu, alius libere ab ipsa voluntate, quia neque fundamentum habet in Philosophis, neque in Patribus, qui universim nihil exigunt in voluntate ad agendum proxime praeter cognitionem objecti, et caetera, quae requirantur ex parte ipsius voluntatis quoad aliquos actus, ut adjutoria gratiae: in actibus autem peccaminosis dicunt voluntatem sibi sufficere, neque mentionem faciunt illius amoris necessarii tanquam semper praerequisiti ad velle. Quamvis autem aliquando loquantur de quibusdam affectionibus voluntatis, quae passiones dicuntur, in alio tamen sensu, et alia ratione constat eas inesse voluntati, quae plerumque sequuntur actum elicitum voluntatis, per quem objectum redditur conveniens aut disconveniens, non supponuntur ad ipsum.

Confirmatur primo, quia voluntas de se respectu actus eliciti ordinis naturalis est in potentia proxima tam activa quam passiva, supposita applicatione objecti ;

ergo ille actus nihil ei conducit. Confirmatur secundo, quia sic destrueretur libertas ejus, vel essent actus contrarii simul in voluntate, quod est absurdum; ergo, etc. Antecedens patet, quia volitio illa naturalis seu complacentia determinat formaliter voluntatem, v. g. ad prosecutionem antecedenter ad exercitium suae libertatis, ita ut nullo modo possit fugere objectum, nisi ponatur in ea displicentia naturalis simul de eodem, sine qua non est in potentia proxima ad nolle propter subordinationem illam essentialem actus naturalis et liberi ; ergo erunt complacentia et displicentia objecti simul, vel certe alterutra posita voluntas nequit in oppositum.

Confirmatur tertio, quia talem actum, ad quem passive se habet voluntas, non agnoscunt Theologi in Deo, qui docent in Deo amorem unum simplicem ; sed in Deo perinde salvatur subordinatio intellectus et voluntatis, intellectionis et amoris, sicut in creatura, ut de se constat ad intra et ad extra; ergo, etc.

Tertio probatur contra eamdem Marsilii sententiam conclusio, in cujus potestate est actus perfectior circa idem objectum, in ejus potestate est actus imperfectior et magis remissus, quia hic includitur in perfectiore . Sed in potestate voluntatis est intentio boni, ad quam f comparatur complacentia tanquam actus remissus et imperfectus ; ergo et ipsa complacentia, et consequenter non est recurrendum ad, aliud principium complacentiae productivum, sive illa libera sit vel necessaria extra ipsam voluntatem .

1 Probatio conclusionis quoad primam partem dependet ab aliis quaestionibus,

f quia vel oppositum tenetur ex efficacia judicii practici et imperii intellectus in voluntatem, quod perinde in sententia asserentium extendit se etiam ad electionem, non solum ad simplicem complacentiam, contra quos actum est in praecedentibus; vel tenetur opposita sententia ab aliis, ut a Molina disput. 44. de concordia, ut salvetur illud principium, nempe vocationem fieri in nobis sine, nobis, scilicet libere cooperantibus, quamvis voluntas per modum naturae con -currat. Hanc autem vocationem dicit consistere in quadam affectione voluntatis, quae est actus vitalis, necessarius tamen, ut est proxime a voluntate, quod pendet ab illa quaestione, an scilicet affectiones, quas communiter passiones appellamus, ut delectatio et tristitia, eliciantur a voluntate; an vero producantur ab objecto nihil cooperante ipsa, sed mere passive. se habente, quod Schola nostra tenet, supra probatum est.

Interim sufficiat hoc solum insinuare, ad exercitium liberum suae virtutis nihil aliud requiri in voluntate, quam posse in actum, et objectum sub deliberatione proponi, quae concurrunt in proposito per ipsos ; ergo nequit illa affectio esse a voluntate, nisi libere, si ab ipsa est. Probatur consequentia, quia non est in po testate voluntatis circa objectum indiffe renter propositum agere non libere, seu per modum naturae, quia nequit agere aliter quam secundum modum Connaturalem sibi. Modus autem connaturalis operandi voluntatis circa objectum indifferens, et indifferenter propositam, est agere indifferenter, et per moram liberi arbitrii, quia neque ex inclinatione neque ex natura objecti, neque ex mode propositionis necessitatur ad objectum sic propositum, alias vix constitui porest regula certa de modo operandi volcntatis indifferenti . Sed objectum talis complacentiae, si sic dicatur, aut affectionis elicitae a voluntate, est in se indifferens, et proponitur indifferenter ; ergo libere voluntas efficitur, si affectio est a voluntate. Hoc argumentum proponitur ex principiis communibus Scholae contrariae, in quibus declarant naturam et modum operandi voluntatis ex indifferentia objecti et propositionis ejus per intellectum. Et probatur subsumptum, eadem est propositio objecti deliberata respectu affectionis seu complacentiae, quae est ejus respectu consensus voluntatis, qui consequitur ; sed de fide est consensum esse liberum, ex Tridentino sess. 6. c. 6. ergo etiam erit libera affectio. Patet consequentia, quia ideo liber est consensus, quia objectum indifferenter proponitur per deliberationem praeviam, ad quam intellectus illuminatur per gratiam ; sed eodem modo idem ipsum objectum est affectionis, in quod consentit voluntas, idem modus propositionis, quia per eumdem actum deliberativum: ergo eadem causa libertatis. Quod vero idem sit objectum, patet, quia illa affectio datur per modum gratiae excitantis voluntatem ad prosecutionem objecti, ad quod est affectio, quae prosecutio primario consistit in ipso consensu voluntatis, per quem efficaciter vult objectum propositum ; ergo consequenter dicendum est illam affectionem non esse a voluntate elicitive, sed extrinsecus ab objecto, et Deo specialiter disponente voluntatem, vel certe esse liberam, quia neque supponit alium actum in voluntate, qui ad ipsum ex hypothesi determinaret, quia est primum ; nec voluntas necessitatur ex se circa objectum indifferens, atque indifferenter propositum, alias tollitur radix libertatis undecumque proveniat. Neque fundamentum Molinae aut aliorum probat contrarium, quia eo ipso quo illae affectiones non sunt liberae supposita deliberatione, et supponuntur ante consensum voluntatis, sequitur ens non esse a voluntate, sed vel a Deo solo, vel certe cum concursu objecti praeveniente voluntatem, ut per eas excitetur et disponatur ad consensum, et sic magis salvatur proprietas loquendi Scripturae et Patrum, qui dicunt eas fieri in nobis sine nobis. Glossa autem illa, quam adhibet Soto lib. 1. de natura et gratia cap. 46. quem sequitur molina et alii, nempe eas fieri in nobis, sine nobis libere cooperantibus, non tamen sine nobis necessario cooperantibus, non probatur ex doctrina Patrum aut Scripturae, sed ex principio Philosophico, quod nos putamus falsum, nempe esse actus vitales, ac proinde debere produci a principio, vitae, cui immanent. Utrumque horum negamus, quia neque affectiones illae sunt vitales actus, nisi abusive, sed passiones; neque vitalitas consistit in productione actus, sed in eo quod potentia per ipsum operetur adhaerendo objecto, ut patet in operationibus improductis divinae voluntatis et intellectus, quae perfecte sunt vitales. Si ergo excitatio voluntatis fiat per affectionem, erit ab objecto, Deo specialiter assistente, et principalius a Deo quam ab objecto, imo forte a solo Deo, ut latius suo loco disseremus, quia objectum etiam per fidem propositum non habet rationem convenientis respective ad voluntatem peccatoris male inclinatae et habituatae in peccato per pravam consuetudinem, ita ut possit ei convenire talis efficacia, quae supponit inclinationem ex parte voluntatis, ante quam objectum proxime sit conveniens, id est, secundum inclinationem voluntatis in ea dispositione ejus, quam supponit, quae sequitur in operando inclinationem appetitus sensitivi, et non rationis, ut patet in conversis, quibus operatio virtuosa ex hoc capite est difficilis, et ardua, et paenalis, maxime in tentationibus: neque inclinatio vel activa vel passiva voluntatis ad bonum rationis in eo statu praevalet inclinationi ejus in bonum delectabile, ad hoc ut objectum sit ipsi magis conveniens, quantum ad excitationem ejus in bonum, quamvis sufficiat ad salvandam libertatem. Unde Augustinus libro 2. ad Simplicianum : Restat, inquit, ut voluntates eligantur, sed voluntas ipsa, nisi aliquid occurrat quod delectet atque incitet animum, moveri nullo modo potest, etc. ut quid alioquin illae definitiones Conciliorum, et Patrum (liberum arbitrium de se sufficere ad peccatum, ad bonum autem post peccatum non sufficere sine gratia Dei ) toties inculcatae, si, inquam, voluntas, seu virtute innata, seu extrinsecus ab objecto posito in intellectu per fidem reddatur ita conveniens, ut causet affectionem? Oportet ergo ut reddatur primum conveniens per gratiam Dei tangentem interius cor hominis, et disponentem et excitantem, quod fit Deo causante delectationem boni, quam vocat saepius Augustinus victricem, qua excitatur voluntas, ut contemnat ea, quibus antea afficiebatur, et reddatur facilis ad consensum, et concipiendum amorem faciendorum, Deo specialiter assistente. Non ergo in cogitatione congrua, ut quidam volunt, nempe in efficacia objecti, ut proponitur per fidem, salvatur illa efficacia gratiae Christi, quam Patres tantopere disserunt contra Pelagianos, atque extollunt, quamvis illa conducat ; infirma enim est ad excitandam voluntatem, nisi aliter a Deo specialiter adjuvetur, ut patet in peccatoribus fidelibus non conversis, sed perseverantibus in peccato contra dictamen fidei.

Oportet ergo, sive concurrat objectum sive non, reducere in Deum primario aut totaliter efficientiam hujus affectionis excitantis voluntatem ad consensum, ut salvetur doctrina Patrum, qui per hanc intelligunt suavitatem illam, quam Deus operatur in cordibus nostris sine nobis, ex qua terra nostra profert fructum bonum in salutem; qua Metaphora utitur saepe Augustinus et Prosper, alludentes ad illud Psalmi: Etenim Dominus dabit benignitatem, et terra nostra dabit fructum suum. Videatur Augustinus lib. 2. de peccatorum meritis et remiss. cap. 7 . de spiritu et littera cap. 2. et 29. et 35. Prosper contra Collatorem cap. 14. et lib. 2. de vocat. gen. cap. 26, et Augustinus lib. 2. de peccatorum meritis et remiss. 9. Ex invito, inquit, valentem facit, et quibuslibet mediis infidelitatem resistentis inclinat, ut cor audientis obediendi in se delectatione generata, ibi surgat, ubi premebatur, etc. Etenim Dominus dabit, suavitatem, et terra nostra dabit fructum suum, etc. Unde Milevitanum, gratiam excitantem nomine delectationis explicat can. 4. Arausicanum nomine suavitatis; si ergo voluntas est nolens et resistens quantum est ex se ad conversionem, et objectum disconveniens atque resistens, sequitur de se noni esse ei conveniens, et neque proinde necessario in ea causare ipsa concurrente hanc delectationem, sed potius oppositum, si sibi relinqueretur. Ex quo ad fundamentum aliorum patet.

(f) Dico ergo quod contingente etc. Est eadem conclusio, quam declarat sic : Voluntas contingenter vult finem in communi et in particulari, quamvis ut in pluribus velit utrumque, quando ron dobitat intellectus, in quo sit in partreulari , sicut patet de quolibet fideli, qui credens in fruitione Trinitatis consistere beatitudinem, vult illum finem, licet aliquando inefficaciter, quia non yult media. Hic admittit actum elicitum respectu beatitudinis in peccatore fideli, quia supponitur in eo per fidem cognitio finis, ut possibiis, non ita tamen, ut dictum est supra, talis actus, aut cognitio supponitur in infideli. Qualis autem sit iste actus, supra declaratum est, juxta varias sententias Doctorum: est enim actus naturalis inefficax respiciens ex motivo naturali finem. Nec refert quod sit respectu supernaturalis, quia aliquod donum supernaturale potest quis velle ex motivo naturali, etiam perverso, sicut Simon Magus voluit dona supernaturalia per simoniae motivum, et offerendo pecunias Apostolis, et ad variam lucri expectationem. Et quanquam in peccatore fideli posset esse actus spei, de illo non agitur hic, sed de actu inefficaci, et naturalis ordinis. Dicit autem Doctor ut in pluribus hunc actum dari in homine, supposita cognitione finis, quia appetitus liber sequitur ut in pluribus inclinationem et appetitum naturalem.

Quia sicut voluntas habituata sequitur , ut in plurimum inclinationem habitus, ut patet in iis, qui acquisierunt habitum pravae consuetudinis, a fortiori sequitur appetitus liber inclinationem naturalem voluntatis, qui subdit magis voluntatem quam habitus ullus, ut patet in voluntate oon rectificata per gratiam, quae sequitur inelinationem appetitus et fomitis: ex inclinatione, supposita etiam gratia, oritur difficultas maxima operandi secundum inclinationem rationis. Et licet in ipsa voluntate insit inclinatio ad rationem et finem, quae impeditur ex fomitis repugnantia, ut efficaciter prosequatur bonum rationis, amen ad actum simplicis complacentiae, in fine cognito non est talis difficultas, quia sic actus est inefficax, neque impedit voluntatem quin prosequatur cum effectu bonum commodi, et sensibile, licet cum remorsu, quando est prohibitum. Adducit praeterea Doctor exemplum hujus praedominantis inclinationis naturalis super inclinatione ex habitu,

v. g. justus habituatus cum difficultate eligit mortem, quia ex appetitu naturali inclinatur ad fugiendam mortem.

(g) Sed estne actus ille elicitus, etc. Quaerit an ille actus sit naturalis ? Respondet non esse naturalem, scilicet necessario procedentem a voluntate per modum naturae, elicientem actum, sed libere procedere ; dici tamen naturalem, quia sequitur inclinationem naturalem innatam appetitus, sicut ille actus dicitur esse virtutis, qui elicitur secundum inclinationem habitus virtutis, quamvis habitu nondum existente eliciatur.

(h) Sed hic est unum dubium, etc. Hic quaerit de necessitate specificationis respectu volendae beatitudinis, et nolendae miseriae, et universaliter an voluntas dicat necessitatem specificationis respectu boni, qua bonum est, volendo, et mali, qua malum est, nolendo, ita ut non possit nolle bonum qua bonum, aut velle malum qua malum est.

Nominales tenent partem negantem. Occham in 3. quaest. 43 ad 3. dubium, Major in 2. dist. 28. quaest. 1. ad 1. et 4. dist. 49. quaest. 7. conclus. 2. Hieron. ab Angesto cap. 2. suorum moralium in 2. part. tract. not. 2. Almainus tract. 3. moralium, cap. 4. Hi distinguunt bonum in id quod est honestum, delectabile et utile, ex una parte ; et in aliud quod est appetibile ut sic, dicunt autem malum esse appetibile prosecutive, et bonum odio haberi posse. Haec distinctio est vere nominalis, et non realis: oppositum tenet communis Schola.

Conclusio, voluntas tam ad finem in communi quam in particulari, et ad bonum ut sic, qua bonum est, necessitatur quoad specificationem, et eodem modo quoad malum aut miseriam qua talis est. Hanc tenet hic Doctor, licet in 1. dist. 1. sig. Ad argumentum, etc, id relinquit in dubio,

quia ad scapum discursus ejus non faciebat, et in 2. dist. 43. quibus in locis supponit communem opinionem, quam tenet S. Thomas, 1. 2. quaest 10. art. 2. ubi Cajetanus, Conradus, et alii, D. Bonaventura in 2. dist. 34. art. 1. quaest. 3. Henricus quodlibelo 8. quaest. 16. vasquez 1. 2. disp. 31. cap. 2. et 39. cap. 2. Capreolus in 1. dist. 1. quoest. 3. Sotus in 4. dist. 49. quaest. 2. Est communis omnium praeter citatos.

Probatur primo, Dionysius de divinis nominibus, cap. 14. Etiam omnium malorum initium et finis est bonum. Boni causa sunt omnia, et quae bona sunt et quae mala, quippe cum haec quae bono desiderio agamus, nemo enim proposito sibi malo facit quae facit. Augustinus in libro 2. confessionum cap. 4. usque ad 10. ostendit quod in omni quaeratur et desideretur bonum aliquod, et 13. de Trinit. cap. 3. in Enchiridio cap. 86. Beati, inquit, esse volumus, et miseri non solum esse nolumus, sed nec velle possumus, etc. Anselmus in libro de concordia liber. arbitr. et praedest. Nihil vult voluntas nisi commoditatem aut rectitudinem ; quidquid enim aliud vult, aut propter commoditatem aut rectitudinem vult, et ad has etiamsi fallitur, putat se referre, quod vult, etc. quae loca sunt clara.

Secundo patet ex Philosopho 1. Ethic. cap. 1. Omnis ars omnisque doctrina, et electio bonum appetere videntur, qua de causa bene antiqui dixerunt, bonum est quod omnia appetunt. Item 2. Ethic. cap. 4. movens quaestionem, quodnam bonum cadit sub objecto voluntatis, verum scilicet, an apparens, aliis asserentibus verum, aliis apparens : Quod si haec, inquit, non placent, dicendum est simpliciter quidem, et revera bonum esse affeclibile, unicuique vero id, quod unicuique apparet, etc. ergo affectibile ut sic convertitur cum bono, ex quo evacuatur distinctio praemissa Nominalium, per quam conantur interpretari Dionysium et alios. Et confirmatur, quia bonum, de quo loquuntur, est aliquod conveniens operanti, vel re ipsa, vel in apparentia; ergo quod dicunt quemque attendere ad bonum in operando, intelligunt tale secundum convenientiam, ac proinde qua bonum, non qua malum. Deinde, loquuntur per antithesim, quod nullus potest velle malum, aut miseriam, qua talis est miseria, aut malum, qua talis est privatio boni ; ergo in hanc nullus fertur appetendo. Deinde, ex Patribus contra Pelagianos, voluntas non vult aliquid, neque prosequitur, nisi delectet: delectatio est boni, qua bonum est; ergo et appetitio ac prosecutio. Deinde, quia peccatum fit ex doctrina Patrum et Augustini per conversionem a bono vero ad bonum delectabile ; et hac ratione dicitur concupiscentia esse peccatum a Tridentum, quia ex peccato est, et in peccatum i n-clinat. Assignant denique Patres causalia infirmitatis nostrae ad prosecutionem boni veri, esse, quia vel non apparet vel non delectat, neque amatur, Supponunt ergo prosecutionem boni consistere in amon, quia perinde d e hoc ac de quocumque alio bono disserendum est.

Tertio probatur ratione, quia voluntas eatenus operatur amando, quatenus conjungitur suo perfectivo extrinseco, nempe objectivo, vel fugit nocivum ; sed illud est bonum qua bonum, hoc autem malum qua malum est; ergo ad illud movetur per amorem, ad hoc per fugam. Major patet experientia, et probatur ; Voluntas in operando sequitur inclinationem suaui naturalem. Haec duplex est,nempe secundum affectum concupiscibilis aut irascibilis ; ergo nihil appetit nisi secandum alterum horum; sed neuter horum inclinatur in malam qua malum, prosecuti ve, quia concupiscibilis fertur in conveniens quod bonum est, fugit inconveniens, quod malum est: irascibilis fertur in illud quod obstat concupiscibili, et impedit ne conjungatur bono concupiscibili ; ergo movetur ex ipso concupiscibili tanquam fine extrinseco ad prohibendum prohibens, et consequenter ubi nullum est prohibens, non excitatur irascibilis D et quando excitatur, hoc fit ex motivo boni concupiscibilis, ne separetur affectus primarius a sua perfectione. Deinde, omnis causa efficiens agit propter aliquem finem, qui sit perfectio ejus recepta, aut communicata, et omne perfectibile suam perfectionem: ergo et voluntas in operando movetur propter perfectionem, et consequenter bonum, aut amotionem imperfe- ctionis fugiendo malum ; neque enim perfectio competit malo, quod est privatio Boni, neque e contra m Dices, ipsam operationem esse perfectionem voluntatis, et bonum.

Contra, eatenus perficitur potentia vitalis in operando, quatenus conjungitur cto, seu perfectivo extrinseco, quod bs motivum dpsius operationis, et sine qu nequit potentia movere se ad operationem , ergo nequit esse operatio sine objecto motivo. In proposito nihil est tale, quad adstruitur ab adversariis, ne quidem apparens, neque ipsa operatio potest esse perfectio potentiae, nisi qua conjung, eam perfectivo extrinseco, in quod medip operatione tendit. Unde si poneretur eo mas absoluta operationis sine tali conjunctioni ad objectum in voluntate, certe non amaret, neque perficeretur magis quam lapis, si in eo poneretur, neque sequeretur in ea quies, gaudium aut delectatio ; operatio enim nequit perficere potentiam, nisi objectum sit ejus perfectivum.

Dices, bonum indifferens non est perfectivum potentiae, tamen circa illud operatur, maxime secundum sententiam nostra Scholae, quae adstruit illud, et dari actus indifferentes.

Contra, bonum indifferens licet tale sit in genere virtutis, quia neque bonum morale, neque malum oppositum, tamen non est indifferens ad rationem boni, quia includit bonum naturale, aliquando etiam delectabile: ergo instantia non est ad propositum, quia hic agitur de bono et malo praecise, qua talia privative opposita.

Minor principalis probatur, quia bonum ut sic sumptum, sive aequivoce, sive analogice, sive univoce, aut quocumque modo dicatur, sive collective, qua includit latitudinem boni cujuscumque, consistit in positione et habitu, et consequenter convertitur cum ente, totque i modis dicitur, quot ens, sive in esse morali, sive naturali, sive vero, sive apparente. Omnis autem perfectio, seu perfe ctivum consistit in ente; ergo omnis 1 inclinatio ad perfectionem est ad aliquod ens positivum verum, vel apparens ; malum e contra in privatione consistit: ergo nulla est inclinatio entis ad malum, ut ad perfectionem. Probatur consequentia, quia nihil est perfectio entis, qua ens est, nisi quod est ejusdem generis, ut patet in omnibus ; ergo omnis inclinatio positiva emis ad perfectionem est ad aliquod positivum verum, vel apparens, et non ad privationem ejus.

Confirmatur, sicut se habet affirmatio et negatio in intellectu, ita prosecutio et fuga in voluntate ex Philosopho supra; ergo sicut affirmatio et negatio immediate opponuntur et dividunt adaequate enuntiationem in intellectu, ita fuga et prosecutio affectum in voluntate. Sed hanc distinctionem et oppositionem non habent a potentia, quae est principium commune: a communibus autem non sumitur oppositio, aut distinctio; ergo ex objecto, sed hoc esset falsum, si objectum idem posset esse prosecutionis et fugae sub eadem rationes ergo aliud est fugae, aliud prosecutionis, ex cujus ratione motiva intrinseca et immediata concipiuntur volitio et nolitio ; hoc autem falsum esset, si volitio posset esse mali, qua malum, nolitio seu fuga boni, qua bonum est; ergo volitio est solius boni, fuga vero aut nolitio solius mali.

Confirmatur secundo : Omnis affectus voluntatis supponit regulam ex parte intellectus: sed nullus potest esse actus in intellectu, qui dictet malum qua malum, esse sequendum, aut bonum qua bonum, fugiendum: ergo neque affectus talis in voluntate. Minor probatur, quia intellectus sequitur naturam objecti, seu veri, seu apparentis, et assentitur ex motivo ejus. Sed in malo, qua tale, vel in re, vel in apparentia, nullum haberi potest ex natura rei et objecti motivum affirmationis, et assensus practici, quo judicaretur esse sequendum, quia nulla inclinatio in appetitu, cui esset conveniens, aut secundum rationem, aut secundum sensum, honestum aut delectabile, cum sit privatio objecti convenientis secundum utramque rationem ; ergo neque in voluntate fundamentum ullum prosecutionis ex motivo mali. Quare namque intellectus speculativus non moveat voluntatem, nisi quia non proponit motivum per se requisitum, qui est finis, et bonum, ex Philosopho? Confirmatur tertio, ex regulis extrinse eis operandi, nempe ex lege quomodocumque sumatur, naturali aut positiva, quae universim sunt ad bonum sequendum, aut malum fugiendum; nulla autem esse potest ad malum sequendum, aut bonum, qua bonum fugiendum. Nulla etiam inclinatio hominis, quia determinatur omnis ejus inclinatio ad conservandum suum esse primarium aut secundarium, quod consistit in aliquo ente et perfectione, etiam ad fugam privationis talis perfectionis determinatur, quae ipsi est inconveniens; appetit ergo semper bonum, aut quod conveniens est naturae, aut quod conveniens est secundum inclinationem rationis, aut quod conveniens secundum inclinationem sensust aut ser eundum inclinationem universalem aut particularem, quae ordinatur ad bonum simpliciter, cujus caetera sunt participatio in genere et specie, et cujus conjunctione perficitur secundum omnem rationem, qua ordinatur ad se, aut alia.

Objicies primo : Potest aliquis habere odium Dei ; vel ergo apprehendit Deum ut malum sibi, vel ut bonum: si ut bonum, sequitur oppositum conclusionis; si ut malum, sequitur non posse darii odium Dei, donec excaecetur intellectus Potest applicari argumentum alteri mate riae deducendo similiter quod nequeat esse fuga boni sine errore intellectus. Alii proponunt argumentum de ipso malo in particulari aut abstracto per modum objecti concepto, et quatenus in illud fertur voluntas amore.

Respondetur ergo non dari odium Dei formale, idque convincit necessitas specificationis voluntatis, qua determinatur ad finem ultimum, sed dari odium materiale seuindirectum Dei, quod procedit ex motivo amoris inordinati. quo quis in seipsum fertur; sic damnatus odit Deum, quia vindicat precatum ejus ex motivo scilicet amoris, quo fugit paenam, eam nolens, et consequenter punientem,

et in hoc non obcaecatur necessario intelli lectus concipiendo Deum in seipso malum, sed sufficit ut in effectu suo ad extra concipiatur, ut repugnans bono delectabili, quod summe effectat voluntas inordinata, et non subjecta regulae, sive illud bonum sit verum, sive apparens.

Objicies secundo : Quisquis nostrum potest odio habere inimicum suum ; sed odisse est velle alicui malum ; ergo potest quis prosecutive ferri in malum; inimicus enim ut inimicus est, concipitur malum.

Quidam apud Vasquez disp. 3. cap. 2. respondent motivum odii esse bonum, terminativum autem esse malum, qua malum est, sicut in sensu visus ratio communis motiva est color, terminativa albedo et nigredo. Sed male philosophantur de objecto sensus, quia quaelibet species coloris per se movet sensum, et non solum terminat, neque color ut sic movet

abstractim, nisi quia species ejus movet, licet abstrahatur, ut ratio communis omnibus per se motivis sensus, quae abstractio non fit per sensum, puta potentiam visivam, quae non discernit rationem communem a particulari, quamvis in re conveniant omnia motiva in specie secun cum ipsam. Deinde, non subsistit comparatio, quia bonum et malum non comparanrur ad invicem tanquam commune et pariicvulare, sed tanquam privative opposita, silin genere loquamur; si in specie tanquam quaedam disparata, quando non opponutatu. Deinde, on parum accedunt sententiae,

. quam impugnant, si dicant ex motivo extrinseco saltem posse voluntatem ferri in malum pvosecutive, qua malum est. Imo involvit manifestam repugnantiam, quia unus aete simplex non fertur aliter in suum motivum, aliter in suum terminativum, ut concipitur per modum operandi in genere, et differentias ejus secundum prosecutionem et fugam, neque fertur in terminativum, nisi includat motivum, sive intrinsece per modum formae, sive extrinsece per participationem ejus, sicut medium participat finem ; ergo secundum eumdem affectum inclinatur voluntas ad motivum et terminativum unius, et simplicis actus, et consequenter si fertur in malum prosecutive, qua in cludit rationem motivi boni, non fertur in malum formaliter, qua tale est, sed qua concipitur sub ratione boni veri vel apparentis, alioquin posset sic teneri quod omnis fuga esset prosecutio aliquo modo, quia voluntas non inclinatur in fugam mali, nisi secundum affectum concupiscentiae, qua fertur in bonum aliquod, ex cujus motivo inclinatur voluntas ad fugam mali contrarii, quod eatenus malum est, quatenus bono opponitur, et consequenter semper respective ad bonum, sicut privatio, neque intelligibilis est, neque cadit sub operatione alicujus potentiae, nisi respective ad habitum. Omissis aliis responsionibus, quas eidem Auctor impugnat,

Respondetur breviter posse contingere bonum odio haberi, vel absolute, vel respective, quando concipitur sub ratione alicujus mali, quod fugit voluntas, quae fuga non est boni formaliter, sed materialiter tantum objecti, quod bonum est, formaliter vero ejus, qua ut malum concipitur. Et eodem modo concipitur quandoque malum sub ratione boni, et tunc est objectum prosecutionis, non qua malum, sed qua bonum: sic ergo odium alterius, si est per modum prosecutionis, qua volo alteri malum, et de eo laetor, est actus, qui respicit malum alterius, ut mihi bonum esse concipitur. Si autem est per modum fugae, tunc fertur in bonum alterius, qua mihi concipitur esse malum, secundum aliquem affectum voluntatis, ut invidiae, aut alterius, quod apprehenditur nocivum, ut vindictae.

Objicies tertio non haberi rationem evidentem nostrae conclusionis; ergo incerta est.

Respondetur haberi praeter jam suppositas, tam evidentem rationem, quam potest evidens assignari ratio operationis humanae ex motivo ejus, nam si interrogetur quilibet de motivo sui actus, nunquam respondebit se velle malum, qua malum est, sed per aliquam rationem boni veri, aut apparentis se sollicitatum fuisse ad actionem, sed ut sequatur bonum, vel ut fugiat malum.

Objicies quarto : Si quis non potest velle malum, et nolle bonum, non poterit circa haec mereri aut demereri, nam si Christianus concipit malum esse colere idola, non poteritcolere idola, neque consequenter peccare: hoc est absurdum, ergo, etc.

Repondetur ex dictis, judicabit malum esse colere idola, quia contra legem Dei, et inhonestum, judicabit bonum qua delectabile, salvare vitam per hoc. Objicies quinto illud Ecclesiast. 15. Ante hominem vita et mors, bonum et malum, quod placuerit ei, dabitur illi, etc.

Respondetur hoc nihil facere ad propositum, quia sumitur malum pro bono vetito, et peccato, circa illud ; ista namque objecta sunt homini modo explicato, non aliter.

Objicies sexto: Intellectus apprehendit verum et falsum ; ergo voluntas potest velle bonum et malum.

Respondetur negando consequentiam, quia verum comparatur ad intellectum, ut habet affirmationem et negationem, assentiendo aut dissentiendo, non qua solam apprehensionem ; motivum autem affirmationis mentalis, aut assensus nunquam determinat ad actum oppositum, quod perinde contingit in voluntate, ut motivum prosecutionis formale nunquam inclinet in fugam, aut e contra, ut disseruimus in argumento ad conclusionem.

Secunda conclusio : Haec necessitas specificationis non oritur ab intellectu, sed ex ipsa voluntate respective ad objectum, inquantum motivum ejus est. Haec est consequens ad doctrinam, qua statuitur radix libertatis pro ipsa voluntate, ex dictis de causalitate voluntatis respectu sui actus, ad quem non concurrit intelle---ctus, nisi tantum ostensive, vel ut subordinatur voluntati. Est contra Thomistas, qui necessitatem specificationis reducunt ad intellectum ut radicem. Patet conclusio ex dictis, quia voluntas ab intrinseco modo operandi habet inclinationem suam, ut feratur in objectum secundum quod conveniens aut disconveniens est. Objectum autem ut comparatur ad voluntatem etiam praecise, dicitur conveniens aut disconveniens, bonum aut malum secundum varias ejus differentias ; ergo comparantur ad invicem immediate tanquam motivum et mobile, sicut reliqua objecta, et potentiae. Quod autem interveniat operatio intellectus, ut applicantis, non facit ad rationem appetibilis ex parte 1 objecti, tanquam transiens in rationem motivam, quia finis et bonum habent esse talia ex se vere, vel apparenter, secundum rationem, quae apprehenditur inesse rei ; voluntas autem ex se habet rationem appetitus et concupiscentis, quae est inclinatio ejus in objectum.

Stantibus ergo his duobus habetur adaequatum fundamentum necessitandi quoad specificationis ad bonum, quoad fugam ad malum. Si ergo recte probatur ex his duobus tanquam causis contra Nominales, non posse voluntatem ferri in bonum qua bonum est per odium, aut in malum qua malum per prosecutionem, recte ad haec ipsa reducitur causa necessitatis ejus quoad specificationem, ac proinde non est recurrendum ad intellectum, qui tantum est concomitans, non autem specificans voluntatem, aut ejus operationem. Fundamentum oppositae sententiae requirit tractatum de radice libertatis, quem in aliam occasionem remitto.

(i) Ad rationem opinionis, etc. Haec est ratio, quam supra adducit pro opinione Henrici sig. Quantum ad secundum articulum. Summa rationis in hoc est, voluntatem necessitari quoad exercitium circa objectum quando proponitur sub pura ratione boni, et sine ulla admixtione mali ; sed sic se habet beatitudo, seu finis ultimus in universali ; ergo ad eum sic propositum necessitatur voluntas.

Respondet negando illam majorem propositionem, quae falsa est, quia voluntas respectu cujuscumque actus est libera, et a nullo objecto necessitatur quoad exercitium, licet bene quoad specificationem, ex qua necessitate non infertur alia, quae est quoad exercitium.

Et si objiciatur quod non necessario vult beatitudinem, supple in exercitio, neque eam potest ex dictis nolle, seu odio habere quem ergo actum habebit ?

Respondet Doctor : Dico, inquit, quod in pluribus habet actum volendi, sed non necessario aliquem actum, sed potest se suspendere, ab omni actu ostensa beatitudine ; aliter enim simplices quando apprehendunt aliquid, quod pertinet ad finem ultimum, de quo nesciunt, an sit de ratione finis ultimi, tenerentur ad volendum illud. Unde.unumquodque objectum potest voluntas velle et nolle, (haec intellige disjunctive juxta dicta, non quod de quolibet possit habere tam velle quam nolle, quia ut praemisit, necessitatur secundum specificationem ad aliqua objecta, quae non sunt indifferentia) et a quolibet in particulari potest se suspendere

hoc vel illo (supple objecto); et hoc potest quilibet experiri in seipso, cum quis offert sibi aliquod bonum, et etiam ostendit bonum ut bonum considerandum et volendum, potest se ab hoc avertere, et nullum actum voluntatis circa hoc eiicere, etc.

In quo passu tradit doctrinam universalem de modo operandi voluntatis creatae, quae libere agit circa quodcumque objectum, quod saepissime hactenus in praemissis insinuavit, nempe libere voluntatem se habere in exercitio, quoad ultimum finem visum clare, quoad finem in universali et particulari cognitum obscure, et sic quoad omnia reliqua objecta, et actus primos circa ipsa. Ex hac eadem ratione docet passiones non esse actus elicitos voluntatis, quia sunt necessariae ; superest ergo ad completum tractatum, et defensionem, ac declarationem doctrinae praemissae, et modi essentialis agendi voluntatis, quoad exercitium, ut subjiciamus hic duas quaestiones satis controversas, quarum difficultas oritur ex modo definiendi libertatem voluntatis.

Prima quaestio erit circa illud quod dicit Doctor, voluntatem non necessitari ab ullo objecto, quoad ullum actum elicitum ; et quia jam actum est de ultimo fine clare viso, et de fine tam in universali quam in particulari obscure cognito, superest ut hic agamus de actibus elici tis, qui vocantur motus primo primi, quos aliqui dicunt esse elicitos a voluntate, ut natura est, et necessario agit, non autem qua libera est.

Secunda quaestio erit de eo, quod etiam hic asserit Doctor : An voluntas possit suspendere omnem actum circa objectum propositum ? quod est in aliis terminis quaerere : An dari possit omissio libera et pura sine actu aliquo positivo ?

Utrum voluntas sequendo apprehensionem agat ut natura, et non libere ?

Prima sententia est Capreoli in 2. dist. 24. quaest. 1. art. 3. ad octavum, et dist. 25. quaest. 1. art. 3. ad 7. Primum actum voluntatis esse complacentiam objecti, quae fit a solo Deo, quam tribuit D. Thomae contra Cajetan. 2. 2. quaest. 9. art. 4. Ferrarien. 1. contra Gentes c. 23. ei in 3. cap. 89. qui docent primum actum fieri a voluntate efficienter per modum naturae. Hanc sequitur Bellarm. lib. 3. de gratia, cap. 14. quamvis mox declinet in nostram sententiam, asserens, ex D. Thom. 1.2. quaest. 10. art. 2. primum actum posse liberum esse quoad exercitium ; et quia idem prima part. quaest. 63. art. 2. concedit Angelos in primo instanti suae creationis bonos meruisse, communis autem opinio inter discipulos D. Thomae est dari aliquos actus necessarios in voluntate, et potissimum illos motus esse elicitos a voluntate per modum naturae ; sive ergo illi actus, sive alii sint, quod per se non quaeritur hic, quia spectat ad varias materias, quamvis obiter etiam respondebimus infra ad objectum, solum quaerimus an voluntas agat per modum naturae? sic agere aliquando, aliquando libere asserunt pliifes ; nos autem negamus. Sit ergo

Conclusio : Omnis actus voluntatis elicitus circa bonum in particulari, de quo loquimur, est liber. Est Doctoris variis in locis, ubicumque enim agit de inclinatione naturali voluntatis, docet esse potentiam passivam respectu suae perfectionis ; nullam autem esse activam in ipsa, per quam determinetur ut necessario agat, et non libere in 3. dist. 17. dicit voluntatem, ut naturam nullum habere actum elicitum. Idem in 2. d. 23. Vide ipsum locis supra citatis, et in 2. dist. 5. q. 2. ubi dicit Angelum potuisse peccare in primo instanti suae creationis, et dist. 6. q. I. probans Angelum potuisse appetere aequalitatem Dei, dicens ad illam voluntatem, qua sic appeteret, sufficere apprehensionem objecti simplicem, in qua non est falsitas, neque error, sicut neque compositio. Ita responsione ad 3. et quodlibeto 21. C Si quaeras, dicit primam intellectionem fieri naturaliter in nobis ab objecto fortius movente, non ita volitionem, sed libere elici ab ipsa voluntate. Videatur etiam in 3. dist. 18. sig. Est igitur videndum, et passim in praecedentibus quaestionibus jam explicatis. Suppositis ergo his duobus, quod scilicet voluntas ut i natura sit potentia passiva, et quod supposita intellectione simplici seu apprehen sione tantum sui objecti possit operari et post primam cogitationem, quae est naturalis, posse velle et nolle, non est ambigendum de ejus sententia, ut quidam moderni ambigunt, interpretantes eum de voluntate operante deliberate, quae non agit per modum naturae.

In favorem hujus sententiae citari rjotest D. Thomas, 1.2. quaest. 2. art. 10. ubi do cet voluntatem in via a nullo ne cephan quoad exercitium) imo quod amplius est q. 74. art. 3. ad 2. et 3. parte qucest. 41. art. 1. ad 3. et 2. sent. dist .24 . q. 3. art. 2. docet motus quoscumque etiam appetitus seu sensualitatis, qui sequuntur ex imaginatione rei illicitae, esse peccata, quia sunt in potestate voluntatis, saltem in sua causa ; quem sequitu Durandus in 2. dist. 21. q. i. Cajet. 1. 2. q. 74. art. 8. Antoninus 2. parte summoe tit. 5. cap. . sig. 4. Henricus de Gandavo quodlib. 8. quaest. 16. et quotquot in illis actibus seu motibus primo primis, admittunt peccatum, cum hoc sine exercitio libertatis in se, vel in sua causa esse non possit. Item, Angestus in moralibus cap. 3. Almainus tract. 3. cap. 24. Victoria in ultima relatione de perveniente ad usum rationis, qui negant voluntatem in Via necessitari ; et qui dicunt in amentibus et pueris dari libertatem, ut Corduba lib. 1. quaest. 23. dub. 9. notab. 3. lib. 2. q. 10. et 11. Molina 1. part. q. 14. quamvis negent in ipsis liberum arbitrium ob defectum deliberationis, quibus consentit Sumelius, 1. 2. q. 71. art. 6. disp. 1. concl. 2. et q. 74. art. 3. disp. 1. concl. 1. et 5. 1. part. q. 14. art. 13. disput. 2. in nova appendice 2. editionis, Vasquez 1. 2. disp. 35. cap. 3. et disp. 139. cap. 1. et multi alii, quamvis dicant voluntatem necessitari in actibus indeliberatis, ut vocant, si consequenter videbimus, saltem in hoc favent, cum dicunt voluntatem operari ex sola apprehensione.

Probatur conclusio ex principiis alias deductis in praecedentibus, quibus probatur voluntas esse libera ab intrinseco etiam radicaliter, quod non necessitatur ad finem ultimum in communi, aut clare visum in particulari. Videantur loca Patrum, quae ad haec adducta sunt. Unde iis suppositis argumentor : Necessitari vo? luntatem ad objecta particularia creata, non colligitur ex natura objecti, aut propositionis, aut ex inclinatione ipsius voluntatis, neque ulla est experientia in oppositum ; ergo standum est principiis, quibus probatur libertas voluntatis. Major probatur, bonum creatum ex natura sua necessitat voluntatem ad prosecutionem, aut fugam ex natura objecti, quia non est finis ultimus voluntatis, neque bonum includens omnem rationem boni, sed bonum secundum quid comparatum ad ultimum finem quietativum voluntatis, qui etiam non necessitat voluntatem saltem in via,

neque ex dictis in patria, neque voluntas habet necessariam connexionem cum tali bono ; ergo non subdit sibi necessario voluntatem per modum naturae. Probatur consequentia, quia illud objectum quomodocumque proponatur, proponitur sub ratione sua particulari ; ergo qua bonum imperfectum et limitatum; ergo ut indifferens respectu voluntatis. Probatur consequentia, (antecedens suppono ex titulo quaestionis, quia non agimus de quocumque actu voluntatis circa illud bonum, nempe si diligeretur sub ratione boni ut sic, vel ut participatio summi boni, sed quatenus diligitur sub ratione propria et particulari) bonum illud habet in se non solum rationem boni, sed etiam mali, qua limitatum est, et qua concipitur sub ratione propria ; ergo habet quidquid requiritur ad indifferentiam operandi ex radice objecti secundum principia adversariorum, ex quibus colligunt indifferentiam aut determinationem voluntatis ex radice intellectus, aut objecti. Sed sub tali ratione conceptum non magis ex natura sua natum est movere voluntatem ad fugam quam ad prosecutionem, et contra ad prosecutionem magis quam ad fugam ; ergo simpliciter est indifferens, et consequenter ex natura objecti non colligitur necessitas voluntatis in operando , stantibus principiis adversariorum. Nam quaero quid sit objectum esse indifferens per ipsos ex natura objecti, nisi habere admixtam rationem boni et mali ; haec autem ratio mali non requiritur alia, quam limitatio perfectionis, vel certe repugnantia, quam habet ad aliquem affectum et inclinationem voluntatis, secundum rationem aut sensum. Unde accedente deliberatione illud objectum his solis esset indifferens, quia sub diversis rationibus esset conveniens et disconveniens, et sola limitatio perfectionis sufficit ad constituendum ipsum ut malum, id est, disconveniens voluntati, quamvis sub alia ratione diceretur conveniens et bonum, ex quo manet probata major quoad primum membrum.

Probatur eadem major quoad secundum membrum, cujus probatio gradatim sequitur ex priori ; apprehensio objecti sub ratione particulari est cognitio ejus, qua bonum creatum et limitatum est, quia nihil volitum quin praecognitum. Si ergo amatur sub ratione sua particulari, supponitur apprehensio ejus, etiam sub eadem ratione ; amari autem sub ratione particulari supponit quaestio ; si enim diceretur amari sub ratione finis in communi, aut qua est participatio finis in particulari, nihil ad praesens spectat, quia alias id ventilatum est, neque voluntas magis determinatur ad bonum participatum, quam ab bouum simpliciter, quomodocumque sumatur in communi, aut in particulari. Si ergo proponitur sub ratione sua particulari, proponitur ut bonum indifferens est, quia sicut in esse est bonum indifferens, et apprehensio ejus est ut indifferentis boni, neque recurri potest ad determinationem propositionis per judicium practicum aut imperium intellectus in voluntatem, quia haec supponunt deliberationem aut complacentiam finis seu objecti, de qua in proposito est quaestio, idque ex principiis oppositae sententiae, quoquot determinationem voluntatis ex hac radice inferunt. Neque recurri potest ad aliud quod ex sententia Durandi et antiquorum est fundamentum indifferentiae, nempe objectum habere necessariam connexionem cum fine, ad quem necessitatur voluntas, quia neque sic respective ad finem, aut aliud bonum, amatur aut concipitur. Nec sub ratione particulari conceptum et amatum dicit necessariam connexionem ad finem, ut patet, quia accedente etiam deliberatione eamdem connexionem haberet, quod negant omnes. Neque ipsum in se sic conceptum subdit voluntatem necessario, ex probatione prioris membri; ergo ?m apprehensio sequatur naturam objecti, sequitur ex modo propoitionis non necessitari voluntatem.

Confirmatur,deliberatio subsequens procedit ex apprehensione tanquam ex causa, vel procedere potest, sive formetur per modum judicii, sive per modum discursus, et procedit ex principiis intrinsecis objecti apprehensi, sive in esse naturae considerati, sive in esse moris. Sed judicium et discursus de indifferentia objecti non procedit ex apprehensione determinate repraesentante ipsum, ut deterninatum sub ratione contraria indifferentiae, aut contradictoria, quia sic non posset inclinare intellectum ad formandum judid cium contradictorium ; ergo deliberatio de indifferentia objecti ut sequatur ex apprehensione tanquam ex causa supponit apprehensionem esse indifferentem, et non determinatam.

Si dicas deliberationem procedere ex illa prima apprehensione objecti, ut ex occasione, non autem ut causa.

Contra, ex objecto cognito procedit compositio, et sequitur judicium ; non est alia prior dicta apprehensione, et haec sufficit ad formandum judicium de indifferentia objecti, quia est ipsius, qua bonum; tale limitatum, sub qua ratione competit ipsi esse indifferens ; ergo apprehensio haec et est indifferens propositio objecti, et est sufficiens principium formandi judicium de ejus indifferentia.

Ex his probatur major quoad tertium membrum ex dictis, ex nulla sua inclinatione necessitatur voluntas ad amandum objectum indifferens, et indifferenter propositum, quia ut concedunt adversarii, nulla est ejus connexio necessaria ad objectum sic propositum, quia aeque indifferenter movet ad fugam et prosecutionem, vel saltem nonjta ad alterutrum determinate, quin possit movere ad alterum ratione sua concepta, qua indifferens est; ergo non necessitat voluntatem, sive determinate ad prosecutionem, sive etiam ad fugam determinate: ergo ex nulla causa a priori colligitur voluntatem necessitari ad operandum circa suum objectum creatum in particulari.

Probatur etiam major quoad primum membrum, nempe a posteriori, et experientia non probari eamdem necessitatem ; nam quamvis sint in nobis aliquae affectiones necessariae circa objectum cognitum ex prima ejus apprehensione antecedenter ad deliberationem, non constat eas produci a voluntate efficienter, sed vel ab objecto, vel ab alia causa intrinseca, ut in aliquibus contingere probavimus in praecedenti contra Molinam ; et inferius suo loco explicabitur, partim respondendo ad argumenta, partim remittendo probationem ad ea quae supra disseruimus de his affectionibus. Ergo haec experientia non tenet contra principia, ex quibus adversarii colligunt indifferentiam voluntatis in operando circa bonum creatum et indifferens ex natura objecti et propositionis indifferentis, vel contra principia nostrae Scholae, quibus asseruimus hunc modum esse ex differentia essentiali voluntatis creatae defectibilis circa quodcumque bonum, cui non conjungitur necessario, sed ex propria libertate operando.

Confirmatur alia experientia in oppositum, quia non necessario continuatur ille modus in voluntate, ut experientia, et omnes concedunt, alias neque ad meritum, neque demeritum imputaretur accedente deliberatione; ergo neque necessario elicitur a voluntate, si ab ea procedit.

Probatur consequentia, ejusdem causae ad eumdem effectum idem est modus operandi seu efficiendi, et continuandi ipsum, si caetera manent; sed hic caetera manent, quia manet eadem inclinatio voluntatis, manet apprehensio objecti delectabilis, v. g. quae non corrigitur per judicium sequens intellectus, quo dignoscitur esse contra legem, sed ponitur ratio inhonesti adjuncta delectabili, vel ei connexa; ergo voluntas hoc non obstante necessitatur ad objectum, quamdiu ejus apprehensio prior manet, quae neque errorem includit, neque falsitatem, neque repugnat cognitioni subsequenti.

Dices voluntatem accedente deliberati one posse producere actum contrarium, et sic desinit prior.

Contra, inclinatio determinata voluntatis, et necessaria praedominatur ipsi, et suae inclinationi indifferenti et liberae; ergo sequitur necessario illam in operando quandocumque objectum est applicatum, sub utraque ratione, nempe indifferenti et determinata. Sed indifferenter inclinatur ad bonum rationis, quod proponitur in deliberatione, necessario vero in bonum apprehensum ex hypothesi in sententia opposita; ergo, etc. Antecedens videtur notum, quia inclinatio indifferens sequitur naturalem, si quae est, quia eatenus voluntas inclinatur in bonum indifferens, quatenus illud se habet ad bonum, ad quod necessitatur voluntas, et quia indifferenter se habet ad ipsum, ideo indifferenter voluntas respicit hoc; unde si ne cessario se haberet, necessario amaretur, ex principiis Scholae contrariae. D. Thomas enim hac ratione probat voluntatem necessitari quoad specificationem ad amandum, non solum bonum in communi, sed etiam vivere, esse et intelligere, quae sunt connexa fini in communi necessario. Deinde, hac ratione probat aliquos motus necessarios in voluntate, quia cum motus indifferens sit instabilis, debet reduci ad aliquod fixum et stabile, sicut omne per accidens ad aliquod per se, conclusiones ad principia, sic motus contingens et liber voluntatis reduci debet ad aliquem ejus motum per se, qui necessario inest, et invariabiliter: bi autem motus sunt illi actus, ad quos necessitatur voluntas ab intrinseco.

Quidquid sit de veritate hujus, est fundamentum sententiae oppositae, et consequenter positum ex principiis ejus, quamvis in Schola nostra haec indifferentia motus et accidentales quaecumque inest (salvatis illis etiam principiis, quod omne per accidens reducatur ad aliquod per se, quod est Philosophi, et omnes admittunt, sicut omne secundum quid ad suum simpliciter, et imperfectum ad perfectum, obliquum ad rectum), motus, inquam, voluntatis reducitur ad ipsam voluntatem, tanquam ad principium uniforme in actu primo consideratum, ut tradit Doctor in 2. dist. 25. Patet idem antecedens, quia hac ratione

10

docent voluntatem supposita clara Dei visione necessitari ad finem ultimum amandum, ita ut nulla ratione in eo statu potest uti libertate et inclinatione sua indifferenti ad amandum bonum aliquod indifferens contra inclinationem visionis,

quantumlibet apprehensum. Hac etiam ratione multi Doctores, qui sequuntur oppositum conclusionis, conantur impugnare asserentes voluntatem praedeterminari Physice a Deo per qualitatem impressam, quia voluntas non potest uti sua inclinatione indifferenti, cui praedominatur talis qualitas, vel decretum Dei absolutum, aut judicium practicum, aut imperium, si statueretur in intellectu, quo posito necessario sequitur electio in se, et ad eum finem concipitur ab assertoribus. Hac etiam ratione omnes concedunt stante intentione efficaci finis, non posse voluntatem ferri in oppositum, sed magis praedominatur voluntati sua inclinatio: innata, qua necessario fertur in objectum, quam aliquid horum, quod extrinsecus accedit ; ergo nequit contra suam inclinationem naturalem, et simul exercitam uti inclinatione indifferenti circa objectum, ad quod primo modo inclinatur. Sed hoc est falsum secundum omnes, et oppositum est fidei in materia, de qua agimus, quia in potestate voluntatis est repellere illos motus, et habere actum contrarium accedente deliberatione circa objectum: ergo magis conforme est experientiae et principiis, vel illos motus non esse elicitive a voluntate, vel certe esse ab ipsa libere, et non necessario.

Si dicas hoc idem argumentum posset retorqueri in nos, qui dicimus saltem affectiones simplices, id est, quae sequuntur ex apprehensione simplici convenientis esse in voluntate necessario, et passive se habente per modum subjecti.

Contra, nos de facili expedimus hanc difficultatem, quia inclinatio activa et libera voluntatis in exercitio praedominatur suae inclinationi passivae, et objecto, et. intellectui: accedente enim deliberatione potest dissentire objecto, qui dissensus expellit affectionem contrariam, saltem ratione affectionis contrariae sequentis, nempe tristitia ex odio peccati, ut opponitur rationi et justitiae, et imperando intellectui, ut summoveat apprehensionem objecti delectabilis, divertendo ad alia, et hujusmodi. Si tamen voluntas ex inclinatione activa ferretur in objectum necessario eliciens actum, non esset in potestate ejus fuga objecti, aut alia praedicta, qui eadem necessitate ferretur , in actum quantum ad continuationem ejus, atque etiam in reliqua per se connexa, ac proinde firmaret intellectum necessario in ejus apprehensione, ut supra probatum est ex Doctore contra Henricum.

Secundo principaliter probatur conclusio : Voluntas est appetitus cum ratione operans, ut distinguitur ab appetitu animali ; ergo sic operari cum ratione, id est, indifferenter, ut intendit Philosophus, est differentia voluntatis ex modo operandi.

Dices esse liberum actum voluntatis, ut est a proposito, non tamen esse liberum per indifferentiam, esse indifferentiam essentialem ejus, quia sic operari competit ipsi, ut supponit deliberationem i Contra, libertas haec non competit voluntati per intellectum aut objectum, et competit ipsi in ordine ad objectum creatum saltem ; sed ejusdem potentiae circa idem objectum est unus et idem modus operandi ; vel ergo semper necessarius, vel semper liber, illud est falsum ; ergo hoc verum. Subsumptum probatur, quia ex natura objecti, inquantum motivum, aut terminativum non variatur ratio ejus, neque ex parte potentiae inclinatio, nisi attingitur diversa ratio in objecto. Ex his colligitur identitas aut difformitas operationis ; ergo sine variatione in altero horum non sequitur diversitas operandi: idem autem objectum proponitur in apprehensione et judicio, quod sequitur naturam apprehensionis, et proponitur sufficienter per apprehensionem in ratione volibilis et nolibilis secundum adversarios.

Confirmatur, quando deliberatio accedit et continuatur actus a voluntate, ut quando approbatur, v. g. complacentia elicita a voluntate, non variat rationem formalem objecti, sed perfectius repraesentat rationem formalem ejus per comparationem ad omnia, ad quae debet comparari in ratione boni et mali secundum naturam ipsius objecti respective, et in quibus consistit ejus convenientia vel disconvenientia. Ponamus autem objectum esse bonum, et secundum affectionem commodi, et secundum affectionem justitiae; ergo in eo casu magis deberet necessitare voluntatem, quam simplex apprehensio. Patet consequentia, quia bonum necessitans voluntatem, quo perfectius proponitur in ratione boni, eo perfectius necessitat, ut patet in fine ultimo proposito per claram visionem ejus, in sententia adversariorum ; sed in confesso est tunc non necessitari voluntatem ad continuandum actum; ergo sequitur non necessitari ad ejus productionem.

Tertio, deliberatio requiritur ad ea quae sub consilio sunt: sed bonitas finis ut objecti non cadit sub consilio semper, sed media; ergo complacentia finis potest esse ex sola ejus apprehensione, sed in tali complacentia potest esse meritum aut demeritum; ergo exercitium libertatis non necessario supponit judicium, aut compositionem ; et consequenter potest esse ex sola simplici apprehensione exercitium illud cum sufficienti advertenda sine deliberatione, quae est ex judicio et discursu.

Confirmatur, voluntas est impossibilium ex Philosopho 3. Ethicorum. Sed ostensio illa impossibilis non est per compositionem objecti ad esse et causas quas cognoscitur non habere ex apprehensione ejus qua impossibilis est, quam tamen sequi potest complacentia in voluntate vel absoluta vel conditionata, circa ipsum impossibile, v. g. si primus Angelus lapsus voluit sibi aequalitatem Dei, in eo non fuit error aut deceptio, quia haec supponunt peccatum.

Item, derelictus a medicis infirmus aut damnatus ad mortem amat vitam, quam apprehendit ut impossibilem conservari,

et ideo tristatur sine ullo errore in intellectu. Haec autem ostensio impossibilis, in quod inclinatur libere voluntas, non est per compositionem intellectus, qua judicaretur bonum respectu voluntatis, quia conveniens ipsi, alias talis compositio esset erronea, cum objectum sit impossibile, et staret etiam cum actu contrario, quo apprehenditur ut impossibile ; ergo complacentia libera voluntatis sequitur apprehensionem illius objecti, quod impossibile cognoscitur; in illa autem complacentia potest esse meritum aut demeritum, et consequenter exercitium libertatis, sequendo solam apprehensionem objecti.

Dices cum tali apprehensione stare judicium de non prosequendo objecto, quia vetitum est, et quo ostenditur disconveniens operanti, quia impossibile est, et inordinate appetitur.

Contra: contra inclinationem illius judicii operatur voluntas sequendo apprehensionem tantum. quia non appetit illud qua vetitum est, sed qua delectabile, ut proponitur per apprehensionem, et complacet contra inclinationem illius judicii, quod docet fugiendum ; ergo, quod est intentum, voluntas potest eligere seu operari libere sequens solam apprehensionem simplicem, et consequenter non sequitur quod operetur necessario ex eo quod non praecedat deliberatio per judicium aut discursum inclinans ad prosecutionem aut fugam objecti.

Dices secundo judicium illud de impossibilitate et prohibitione conducere ad libertatem, quia ponit indifferentiam objecti vam ex parte intellectus, repraesentando objectum sub ratione mali, quamvis voluntas non sequatur inclinationem judicii.

Contra, haec eadem indifferentia habetur per apprehensionem, vel haberi potest, ut infra probabitur, quia est objecti impossibilis, nam potest prohibitio et impossibilitas, ut afficiunt objectum, apprehendi simul ita ut objectum in recto , haec autem ut adjacentia in obliquo, sicut Petrus apprehendi potest respective ad albedinem, albedo ad extensionem, quia sic per sensum cognosci possunt unico actu simplici, sicut repraesentari per unam speciem, juxta sententiam eorum qui negant sensibile commune habere speciem propriam. Deinde, per apprehensionem potest repraesentari bonum in sua specie, et particulare et limitatum, et ut conveniens operanti, sive in esse moris, sive in esse naturae ; ergo objectum ut afficitur prohibitione, quod est in se delectabile) ergo indifferenter sic repraesentat.

Quarto ad idem, voluntas operans circa prohibitum et libere, non operatur ex motivo mali, qua malum est, ut probavimus contra Nominales, neque requiritur ad imputationem actus aliud, quam quod apprehendat prohibitionem ut annexam operi, neque requiritur aliud dictamen de opere fugiendo, quia plerumque voluntas inordinata divertit intellectum a tali dictamine, ut minus retrahatur a fine inordinato, quem affectat, et sine remorsu in eo quiescat, vel ad illud delectabilius moveatur: ergo non solum regula operandi consistit in genere in actu compositivo intellectus, sed etiam quandoque in ipsa apprehensione, contra quam si fiat, opus imputatur ; ergo voluntas media apprehensione objecti prohibiti potest libere nolle, vel non velle objectum, quod prosequitur ; ergo etiam libere operando sequi solam apprehensionem. Patet consequentia, quia illa cognitio, quae sufficit ad exercendam libertatem quoad fugam, eadem etiam sufficit ad exercendam eamdem quoad prosecutionem ; ergo si maneret sola illa apprehensio objecti, posset sequi libertas in voluntate quoad actum simplicem complacentiae aut displicentiae. Probatur consequentia, quia repraesentat . in objecto totum, quod requisitum est ad utrumque actum contrarium, quia repraesentatur sub ratione propria, qua est delectabile et commodum, et sic in ordine ad prosecutionem simplicem, repraesentatur ut prohibitum, et ut est contra affectum justitiae, et bonum rationis, et consequenter ut objectum fugae ; ergo in ordine ad libertatem exercitii et contradictionis sufficeret sola apprehensio talis sine ulteriori compositione intellectus. Deinde, formando casum aliter : Voluntas per modum naturae secundum adversarios eliciens actum potest illum continuare accedente advertentia rationis, qua cognoscitur esse malus aut bonus, sicut dicunt communiter motus primo primos transire in liberos accedente sola advertentia rationis ; tunc ergo voluntas continuat eumdem actum sequendo apprehensionem, nam quae sufficiebat ad productionem, sufficit etiam ad continuationem actus, nec requiritur diversus conatus voluntatis. Mutatio autem, quae accedit, est tantum ex parte intellectus per cognitionem, contra quam aut secundum quam actus continuatur, quae posterior est, ac proinde nihil variat in eo quod est prius, nec quidquam influere potest, maxime si adversatur, sed potius quantum est ex se, retrahit, reprobando actum. Si ergo antecederet apprehensio sola prohibitionis, ille actus primo eliceretur libere, quamvis nulla esset intellectio compositiva, aut formatum judicium aut discursus. Hoc ergo dato, habemus illud quod praecipue intendimus, exercitium libertatis non exigere compositionem intellectus, aut judicium, sed sequi posse ex sola apprehensione, atque in ea reperiri sufficientem advertentiam et repraesentationem,

ad hoc ut voluntas simplici complacentia libere feratur in objectum. Cum ergo omnis apprehensio particularis objecti creati proponat ipsum sub ratione limitati boni, ex qua propositione etiam in sententia adversariorum sequitur objectum proponi indifferenter, nullum superest fundamentum, ut dicatur voluntas necessitari ad actum circa objectum creatum in particulari, nam quod dicunt ex perfectione convenire voluntati, ut sic necessario operetur, et non libere, sicut ex perfectione ipsi convenit ut necessario operetur circa finem ultimum clare visum, non subsistit ; dato enim hoc non sequitur primum, quia nulla est inclinatio voluntatis, qua necessitetur ad objectum, quod non est ultimum perfectivum ejus, qualis est finis ultimus, aut per quam necessitetur ad objectum indifferens, et indifferenter propositum, quae propositio semper fit per apprehensionem boni creati sub ratione propria: nec perfectionis est ut feratur necessario in bonum inferius, et sensus, quale saepe est illud quod apprehenditur: neque perfectio voluntatis potissima in operando debet attendi in ordine ad intellectum imperfecte concipientem et proponentem objectum, quia sic minus perfecte ipsum objectum, in quo tanquam in termino extrinseco suae operationis, a quo sumit haec speciem, perficiatur, ipsi voluntati conjungitur, quia perfectio voluntatis maxime attenditur in operando, ex directione et inclinatione rationis rectae, quia perfectio voluntatis defectibilis in operando sumitur per ordinem ad regulam rectam.

Et si dicas perfectius esse operari necessario quam libere, quamvis id concederetur simpliciter, non tamen quoad perfectionem in genere determinato voluntatis defectibilia, cui talis modus operandi non convenit: neque id perfectionis est,si com paretur ad quodcumque objectum in se imperfectum, quia neque in voluntate indefectibili esset perfectionis necessario operari circa objectum creatum, sed contrarium in ipsa est perfectionis.

Denique, qui statuunt hunc modum operandi in voluntate ex imperfectione, nempe ex defectu cognitionis requisitae, illud certa ratione non probant, quia ut jam apparet ex dictis, cognitio praevia datur sufficiens, sicut simpliciter ad actum, sic etiam ad indifferentiam ejus: neque requiritur illud genus deliberationis ad complacentiam simplicem, quae est ad intentionem efficacem et electionem, quia in illa sufficit apprehensio objecti sine ordine ejus ad media aut ad finem, et alias circumstantias, quae per compositionem cognoscuntur ; haec autem in nobis plerumque ad intentionem et electionem necessaria sunt.

Quinto ergo probatur conclusio, et confirmatur ratio praemissa cum aliis ; eatenus requitur in nobis discursus, aut formatum judicium, ut proponatur plena cognitio objecti, ut conforme est, aut difforme rationi ; ergo si per solam apprehensionem complexi, nempe objecti ut prohibiti, haberi potest talis cognitio, habetur totum quod requiritur ad exercendam libertatem ; haberi autem talem apprehensionem posse, ex dictis patet et nulla repugnantia ; ergo illa cognitio erit sufficiens attentio et ostensio objecti.

Et probatur, ideo compositio requiritur per modum affirmationis aut negationis, quatenus ordo determinatus praedicati ad subjectum cognoscatur, atque ipsum praedicatum inesse subjecto, v. g. hoc subjectum esse prohibitum lege, aut esse conforme legi ; sed per apprehensionem illius complexi cognoscitur talis ordo determinatus praedicati ad subjectum, atque adeo ipsum praedicatum inquantum inest, ut pars concepti ; ergo est sufficiens ostensio. Atque hinc visio beatifica, cogitationes plures Angelorum simplices, visio intuitiva cognoscunt et repraesentant conjunctionem rerum evidenter sine omni compositione, suntque plena cognitio objecti ea sola ratione, qua repraesentant objectum in seipso cum adjunctis. Unde quod nos non perveniamus ad cognitionem perfectam aliquorum sine compositione et discursu per plures collationes et media notiora, est ex imperfecto modo intelligendi nostro pro hoc statu. Angeli autem et intellectus intuitivus simplici intuitu comprehendunt perfectius ea quae nos vix ex collatione imperfecte cognoscimus, et terminus seu finis nostri discursus est, ut cognoscamus unionem inter extrema ; ergo si per cogniti onem alicujus complexi appareat perfecte talis unio, sufficit ad plenam cognitionem requisitam ad libertatem voluntatis. Unde visio beatifica, quae est actus simplex, sufficit ad amanda in Verbo libere objecta secundaria: sic etiam artifex agit conformiter ad exemplar, cujus habet in mente formatum idolum in cognitione simplici, causatum per varias collationes et discursus, quorum est terminus, et libere voluntas sequens eamdem simplicem repraesentationem exemplaris dirigit potentias inferiores ad formandum exemplatum; sic etiam extatici habent plures actus interiores voluntatis circa divina, ex simplici intuitu, secluso discursu et collatione, quae cum extasi non cohaerent, quia distraherent intellectum ad alia, ita ut non fixe et stabiliter adhaereret primo objecto in quo quiescit voluntate, sicut et intellectu ; sic lumen Propheticum etiam inclinat mentem ad simplicem intuitum, quando res in seipsis monstrantur absentes, vel futurae. Patet ergo per cognitionem simplicem haberi posse exercitium; Ubertatis,

Si petas cur in nobis exigatur collatio et discursus ad plenam cognitionem objecti, si ex natura rei talis non petatur?

Respondeo ex eo provenire, quia objectum quandoque in se non movet neque cognoscitur, nisi per species valde universales, in quibus connexio eorum quae ipsi conveniunt ex natura sua, non repraesentatur in particulari ; ut ergo ad eam cognitionem perveniamus necessum est procedere per viam divisionis et collationis objecti ad alia, cum quibus convenit et differt, donec tandem ad propria constitutiva, vel ad haec proxime accedentia perveniamus. Sic Metaphysicus per viam inquisitionis ex creaturis format conceptum entis infiniti, qui licet per discursum habeatur, est tamen conceptus simplex qui unico actu simplici apprehensionis repraesentari potest: sic artifex format exemplar per varias collationes, cujus mox simplex intuitio seu apprehensio aequivalet prioribus discursibus, et compositioni. Eodem ergo modo dicimus simplicem -apprehensionem alicujus complexi aequivalere quantum ad ostensionem et repraesentationem cognitioni complexae, ac proinde recte ex ea sequetur exercitium libertatis sine compositione ; ergo apprehensio boni limitati sub ratione particulari aequivalet in repraesentando huic compositioni, qua judicatur illud esse bonum, et esse limitatum, illud esse bonum delectabile et esse prohibitum. Potest similiter apprehendi unico actu, qui aequivalebit similiter compositioni illorum extremorum, quantum ad ostensionem, quae praequiritur ad exercitium libertatis, repraesentando illa extrema unita, quod est intentum,

Sexto, in motu primo primo, vel ut vocant secundo primo, potest esse peccatum veniale, etiamsi materia sit gravis, ex defectu advertentiae;quod si esset plena, esset peccatum mortale, quod admittunt adversarii: ergo voluntas exercet suam libertatem in tali casu peccaminoso, alias non posset esse peccatum. Quaero ergo tunc, an habeatur judicium de malitia talis actus; si sic, ergo erit peccatum mortale cum sufficienti advertentia rationis; si non habet judicium, ergo sola apprehensio erit sufficiens ad peccatura, cum alia cognitio infra judicium haberi nequit.

Responderi potest haberi judicium imperfectum .

Contra, ideo imperfectum, quia vel confusum; hoc non excusat, sicut neque ignorantia crassa, cum qua intellectus habet minorem advertentiam et expressionem mali. Vel ideo imperfectum, quia remissum: sed hoc non juvat, quia operatur cum expresso et formato judicio et consensu vel dissensu intellectus praevio, in quo consistit usus plenus rationis. Vel ideo imperfectum, quia virtuale judicium ut ipsi vocant; sed virtuale judicium est judicium in apprehensione, ex qua causatur judicium; ergo intentum.

Dices hoc idem argumentum fieri posse contra nos, quia etiam data apprehensione quaeritur cur non sit peccatura mortale?

Respondetur propter imperfectam advertentiam et applicationem intellectus ad objectum, qui distrahitur circa alia fortuis moventia. quae distractio non facile contingit in intellectu componente et assentiente vel dissentiente, qui actus non habetur nisi per collectionem virium intellectus circa objectum, cui assentit vel dissentit, sicut neque discursus. Dubitatur enim, et merito, quia experientia favet, an simul intellectus possit habere plures assensus circa objecta disparata pro hoc statu simul, quorum unum ex alio non dependet? Non ita dubitatur, an possit habere plures apprehensiones.

Confirmari potest argumentum ex sententia eorum, quos in favorem conclusionis adduximus, asserentium motus quoscumque etiam sensualitatis, qui sequuntur ex imaginatione rei illicitae, esse peccata ; ad hos enim motus difficulter salvari potest judicium formatum intellectus, quidquid sit de veritate ipsius opinionis in se, quam praeter citatos tenet Magister in 2. dist. 24. Altisiodorensis lib. 2. summ, tract. 28. cap. 1. Parisien. 2. tract, de matrimonio cap. 1. Alensis, 1. part. quaest. 125. art. 1. D. Bonavent. dist. 24. limitantes ad illum motum, qui oritur ex suggestione et imaginativa approbatione, quae sententia supponere debet exercitium libertatis ex apprehensione.

Objiciunt primo illud Aristotelis 3. Ethic. cap. 2. ubi ait quae a nobis repente fiunt, a nobis non per electionem, sed necessario fieri. Respondet Doctor in 2. dist. 6. quaest. 1. ad 1. electionem sumi aequivoce : Uno modo pro actu voluntatis consequente plenam apprehensionem objecti, ut cum peccare quis dicatur seclusa perturbatione in intellectu aut passione in voluntate. Alio modo, ut quando quis dicitur eligere post conclusionem syllogismi practici, post scilicet consultationem de medio necessario ad assequendum finem. Primo modo electio potest esse impossibilium ; secundo modo possibilium tantum est, nam syllogismus practicus ex fine concludit illud quod est ad finem. Philosophus autem loquitur de electione secundo modo, nam distinguit eam contra concupiscentiam, iram et voluntatem : Sed neque voluntas, inquit, esse (supple electio) quamvis propinqua esse videtur; electio enim non est impossibilium, etc. voluntas autem impossibilium est, puta immortalitatis, etc. Adhuc

autem voluntas finis est magis, electio autem horum, quae sunt ad finem, puta sanitatem, volumus ; eligimus autem per quae sani erimus, etc. Denique, loquitur Philosophus de repentinis ex passione et concupiscentia, in quibus quandoque est peccatum, quandoque non est; unde adversarii ad idem respondere tenentur, quamvis enim quandoque advertentiam aliquam supponunt, repentina esse non desinunt, quia secundum delectationem et tristitiam, concupiscentiam aut iram, rapiunt voluntatem, ut etiam humano modo operetur, et repente, quod non probat eam non operari libere. Aliquando hi motus, dum sunt in appetitu sensitivo, etiam antequam voluntas consentiat, rapiunt secura potentiam motivam externam, ut aliquid faciat ex instinctu appetitus, non ex directione rationis, ut patet in stultis et amentibus, et etiam dormientibus, in quibus sopitur ratio.

Objicies secundo, quod pueri et amentes essent liberi ; sed hoc est absurdum, quia in eis nullum est peccatum, sed ubi usus libertatis in viatore, potest esse peccatum: ergo, etc.

Respondetur varie juxta placita Doctorum. Alii admittunt in his discursum, et non deliberationem, ut Victoria in reiectione de puero veniente ad usum rationis i part. 1. num. 4. propos. 3. Angestus in moralibus c. 6. Corduba lib. 1. q. 9. 23. dub. 4. not. 3. et lib. 2. quaest. 10. de ignorantia, sig. Respondeo ad replicam. Sumelius 1. 2. quaest. 71. art. 6. di- sput. 6. 1. concl. 2. et quaest. 7 4. art. 3. disput. 1. concl. 1. et 5. quaest. 89. art. 6. disp. 1. in 1. praemisso, et latius 1. part. quaest. 14. art. 13. in nova appendice 2. editionis, Molina 1. part. quaest. 14. art. 13. disput. 2. Vasquez 12. disp. 35. cap. 3. et disput. 139. cap. 1. in comment. ad

quaest. 13. art. 2. et plures alii. In contraria sententia est Medina 1. 2. quaest. 10. art. 3. concl. 2. Adam in 1. sentent, quaest. 2. quam probabilem existimant Victoria et Corduba supra; Salas, Fonseca, et alii etiam sequuntur eamdem opinionem. Sed in hoc parum immorandum est, cum nequeat haberi certa regula, sicut neque certum medium in pueritia et amentia, juxta priorem opinionem quae magis communis est (quae salvat aliquam libertatem in illis) respondendo nihil urget argumentum.

Sola difficultas est quomodo salvando libertatem non salvetur in iisdem capacitas doli et peccati, nam aliqui, ut Sumel, et Ledesma in 2. part. 4. quaest. 7 1. art. 1. tribuant eis libertatem politicam et artificialem, et moralem, et hanc negat Ledesma in ignorante Deum invincibiliter, quam distinctionem tenet Camerarius lib. 1. de lib. arb. cap. 4. Haec distinctio non recte sumitur ex parte voluntatis, nam si habeat dominium sui actus, et completam potentiam, per accidens est ut illam exerceat in hac aut alia materia. Admitti tamen posset, quando est defectus ex parte intellectus non potentis attingere objectum morale, neque apprehendere bonum qua bonum, aut malum oppositum, neque rectam rationem objectivam, ut legem formaliter, quamvis aliqua alia objecta sensibilia, ut artificialia attingere, quae sensum exercent, et in iis aliquo modo discurrere; ad universalia autem et mere spiritualia non assurgeret, in quibus sicut deficit in discursu, sic etiam in apprehensione, nam si posset apprehendere objectum qua tale formaliter, non subest ratio quin circa illud componere et discurrere posset, modo in aliis exerceat hanc facultatem. Patres etiam admittunt ex parte illam distinctionem quantum est ad posse proxime operari,

qui dicunt in politicis, et ad peccandum hominem post lapsum habere facultatem operandi, ut auctor Hypognostici; ad bonum autem nisi adjuvetur, non habere potestatem.

Signum libertatis est, quando increpationibus, praemiis, paenis, consilio, laude et vituperio ducuntur: quando autem in eis non est usus libertatis, sic neque aliquis voluntatis, sed quidquid faciant, faciunt instinctu appetitus sensitivi. Quid enim probat a priori aut posteriori in iis dari aliquem actum necessarium voluntatis, et ad quid conducit, cum voluntarium in iis non salvatur ex Philosopho aliter quam in brutis; vel quaenam experientia probat talem actum in operibus ipsorum ? Nam si quae experientia probat dari actus necessarios voluntatis, illa solum habetur in iis, qui compotes sunt rationis, et ponitur in motibus repentinis, quos contrarii putant esse actus elicitos voluntatis. Ex quo patet ad objectionem, vel concedendo juxta primam sententiam in aliquibus usum libertatis, et sic negatur subsumptum cum ejus probatione ; quamvis concedi posset etiam probatio juxta mensuram discretionis ; vel secundum aliam opinionem negando sequelam, sed prior opinio magis placet, nisi omnino sint ita amentes, ut perturbetur in iis omnis usus rationis, sicut contingit in furiosis. Unde quicumque apprehendunt bonum per intellectum, possunt etiam exercere libertatem voluntatis circa illud genus boni, qualecumque sit.

Objicies tertio sequi motus primo primos esse imputabiles, sed hoc est rigorosum, neque admittitur ab omnibus, ergo, etc. Sequela patet, quia sunt actus eliciti voluntatis, et consequenter per se liberi ; ergo sunt sub dominio ejus,ac proinde imputabiles. Minor etiam patet, quia non sunt in nostra potestate, quia impossibile est quin visis tangamur, ex Augustino et experientia constat esse necessarios.

Respondetur hos motus esse varios. Primi sunt appetitus sensitivi, undecumque oriantur, vel ex dispositione corporis, vel ex approbatione phantasiae, ut vocant ;tales sunt prosecutio et delectatio circa appetibile, vel his contraria circa illud quod fugit.

Deinde, actus et delectatio in voluntate consequens ipsum actum, vel quandoque antecedens.

Pro nunc supponimus ex dictis supra quaest. 1. affectiones, quae passiones dicuntur, non esse actus elicitos voluntatis, quidquid dixerint adversarii, sed impressiones ab objecto conveniente, vel disconveniente causatas, ut est praesens in intellectu, esse autem necessarias, omnes pene concedunt in seipsis, quamvis in causa possint esse liberi. Redditur autem quandoque objectum conveniens voluntati, aut disconveniens per actum elicitum. inquantum scilicet volitum, aut nolitum, v. g. tristitia de peccato, sequitur ad nolitionem peccati considerati, ut praesentis. Haec etiam convenientia, aut disconvenientia non solum fundatur in actu elicito voluntatis, sed etiam in inclinatione ejus ex habitu ut male affecto, occursus inimici est causa commotionis et acerbitatis repentinae, sine praevia volitione elicita, aut nolitione; aliquando etiam fundatur in inclinatione naturali voluntatis, ut puta quando objectum naturaliter concupiscibile est, vel ex connexione voluntatis cum appetitu sensitivo, vel ex natura ipsius voluntatis; utroque modo potest causare passionem secluso etiam actu elicito, et praevie ad ipsum. De his fusius in illa quaestione dictum est.

His suppositis, ad argumentum respondeo motus omnes tales tam proprios quam appetitus praevenientis voluntatem non esse proxime in potestate voluntatis, quamvis aliquando remote, ut si praevisi sunt in causa, quae est voluntati subjecta. Quando ergo neque in causa sunt praevisi, non sunt peccata, quando secus, sunt peccata, quia ad imputalionem effectus (loquor de inordinatis juxta intentum argumenti) sufficit libertas ejus in causa ; non dico tamen omnes etiam motus praevisos imputari ad peccatum, quando subest legitima causa operandi,et necessitas, quamvis forte oborturus ejusmodi motus praevideatur, aut certe, aut probabiliter, modo subsit securitas non consentiendi, ut loco suo dicetur, explicando in specie quando imputabiles sunt. Reliqui autem motus, qui consequuntur ad actum voluntatis, sunt imputabiles in peccatum, si mali sunt, vel inordinati, modo caetera adsint, nempe advertenda ad legem, cui repugnant, et hujusmodi ( quia sunt perfecte liberi in sua causa ) modo adsit, inquam, advertentia ad legem, in quocumque actu fundetur ; nam aliquando apprehenditur objectum absolute in ordine ad inclinationem aliquam voluntatis, absque eo quod apprehendatur per ordinem ad regulam seu legem, et quamvis fiat liber, excusatur a malitia propter inadvertentiam, seu ignorantiam invincibilem juxta communem ex definitione illa voluntarii, per illam particulam, singula sciente in quibus est operatio.

Objicies quarto : Ad operationem collativam voluntatis requiritur collatio intellectus ; ergo non sufficit apprehensio, seu simplex actus intellectus.

Respondetur, quando praequiritur collatio intellectus id provenire, quia complexio, aut ordo objecti alias non est cognitus in ordine ad ea ad quae comparari debet, aut ordinari, id tamen per accidens est ex imperfecto modo cognoscendi pro hoc statu. Unde si daretur, ve)

quando datur cognitio simplex, ut in artifice, quae aequivalet cognitioni complexae, quantum ad ostensionem, sequeretur collatio in voluntate, vel sequi potest, cum nihil aliud exigat praeter applicationem objecti. Ad simplicem autem complacentiam objecti non exigitur collatio in voluntate aut intellectu, quia non est objecti, aut finis, ut comparatur ad media, sed ut in se bonum est. Universaliter ergo, et semper negatur antecedens, quia voluntas ex se collativa est supposita apprehensione extremorum, ut docet Doctor in 2. dist. 6. quaest. 1. ad 2. et 3. et alias saepe.

Dices, supponit saltem assensum et judicium intellectus;ergo non sufficit sola apprehensio. Antecedens patet, quia voluntas est appetitus rationalis, seu cum ratione, sed ratio superaddit apprehensioni judicium et discursum;omni enim cognitivae, etiam in brutis, convenit ap prehendere suum objectum ;ergo ratio inquantum superaddit aliquid apprehensioni, debet esse cum judicio et discursu, quia in his tantum distinguitur homo a bruto. Et pro majori explicatione confirmatur, voluntas inquantum operatur moraliter, ut principium virtutis et vitii, debet habere regulam distinctam ab ea, qua dicitur appetitus ut sic, vel imperfectus et irrationalis in specie ;sed omnis appetitus supponit scientiam sui objecti, saltem apprehensivam: ergo voluntas amplius requirit ut operetur qua potentia rationalis, id est, indifferens. Accedit quod prudentia sit regula virtutum, cujus actus consistit in discursu ad conclusionem practicam.

Respondetur voluntatem habere regulam diversam ab appetitu, etiam in genere apprehensionis, nam sicut operatur circa finem formaliter, movendo se in finem, supponit apprehensionem finis,

qua talis est formaliter, quando etiam movetur in finem per simplicem complacentiam, qualem apprehensionem non supponit appetitus qui non fertur in finem formaliter, sed materialiter tantum. Praeterea, talis apprehensio repraesentat quandoque non solum finem per modum objecti, sumendo notionem finis late, sed etiam ut habet regulam annexam, cui voluntas circa finem conformari debet, nempe legem, et in hoc distinguitur ab apprehensione in genere aut ab imperfecta sensitiva in specie. Tertio denique voluntas dicitur rationalis, non denominatione extrinseca ab intellectu, sed quia ipsa ex se rationalis, est, id est, indeterminata in operando, et magis in hoc sensu rationalis quam intellectus, ut ex Philosopho ostendit Doctor in com. ad 9. Methaphysicae. Unde quamdiu in voluntate salvatur indifferens modus operandi, manebit rationalis, quod verum est, sive cognitio procedat a ratione, sive a solo Deo producatur, sive etiam diceretur quod possit operari, supposita tantum imaginativa, modo operaretur indifferenter. Quarto, si recurratur ad indifferentiam objecti, et attentionem requisitam, hanc supra ostendimus convenire cognitioni simplici quoad actum sibi proportionatum, nempe simplicem in voluntate ;ad hoc ergo aequivalet apprehensio cognitioni compositae quantum ad ostensionem. Quinto denique, si dicamus voluntatem praeigere judicium, dicimus non requiri judicium formale, sed virtuale aut formale, et illud inveniri in cognitione simplici, etiam formale aequivalenter, nam judicium formale duo includit, vel adhaesionem intellectus ad objectum, qua aliquid in se complexum est, quae supponit collationem, et ipsam collationem; assensus autem intellectus consistit in adhaesione,

non in collatione, quia haec superfluit, ubi unio terminorum in se cognoscitur, cum qua cognitione repugnat dissensus quacumque via illa habetur. Ideo in intellectu perfecte concipiente non ponitur talis collatio, quamvis in ea sit adhaesio et assensus, et hic non repugnat cognitioni simplici, qua cognoscitur praedicatum in subjecto ex terminis per se notis ex apprehensione, quae aequivalet adhaesioni intellectus quo fertur in complexionem supposita collatione, et potest dici assensus in eo sensu.

Alio modo dicitur assensus naturalis, quando diversis apprehensionibus cognoscuntur relative ad invicem, et non solum absolute (si enim absolute oportet adinvenire medium per collationem, aut discursum, in quo uniuntur, vel cognoscuntur in re unita, cum alioquin non sit ratio objectiva determinans intellectum ad assensum), tunc habetur assensus virtualis, quia evidens causa ejus cognita, nempe extrema apprehensa, ut dicunt ordinem ad invicem explicite apprehensum. Potest ergo apprehendi objectum una apprehensione, et lex ut concernit ipsum altera apprehensione, et habetur quidquid requisitum est ad actum voluntatis ex intellectu simplici ; vel potest apprehendi simul totum complexum, alterum in obliquo, alterum in recto, ut supra deductum est; quod sufficit ad plenam ostensionem et advertentiam intellectus. Et hoc est quod supra in primo argumento ad conclusionem deduximus : Quotiescumque apprehenditur bonum particulare creatum sub ratione propria habere indifferentiam, quae haberi posset ex parte objecti per hanc compositionem, hoc est bonum tale limitatum, quod requirunt adversarii, quotquot recurrunt ad radicem indifferentiae ex parte objecti aut intellectus proponentis ut salvetur libertas formalis in voluntate; vel ergo apprehensio talis non proponit objectum qua natum est proxime movere voluntatem, vel proponit ut indifferens est, et indifferenter. Ex quo patet ad argumentum supra propositum, nam quod additur de prudentia, non est ad propositum, quia prudentia est habitus eleclivus, et supponit tam intentionem quam etiam complacentiam finis ut objecti, et versatur circa ea quae faciunt ad electionem et particulares circumstantias.

Objicies ultimo : Voluntas passive se habens ad delectationem necessitatur, per te, sed stante delectatione non potest non sequi actus prosecutionis ; ergo ad eum necessitatur voluntas. Patet minor, tam efficax est delectatio respectu actus sequentis quam ipse actus, ut supponitur respectu delectationis, quia utraque inclinat formaliter quantum est de se, voluntatem in objectum ; sed non stat actus amoris, quandoque saltem cum praesentia sui objecti sine delectatione; ergo neque delectatio ut praevia est, sine amore consequente. Deinde, delectatio ut praevia est, ad actum elicitum voluntatis, videtur magis efficax ad inducendum actum, quia est secundum inclinationem naturalem vel habitatam, secundum quam objectum fit conveniens magis, quam per actum elicitum ad inducendam delectationem, quae est de objecto, quod solum est conveniens secundum inclinationem tantum elicitam, quae si repugnat inclinationi naturali et habituatae potentiae, forte non includit delectationem, vel certe remissam. Deinde, hac ratione amor efficax finis necessitat ad electionem indeterminate, si media sunt plura; determinata vero, si unicum tantum est in re absolute, aut respectu ad agens, cui non suppetit aliud, quia non est in ejus facultate, sed magis est electio in potestate voluntatis, quam amor sequens delectationem, quia illa est in potestate voluntatis saltem in causa, amor autem nequidem in causa, ad quam passive se habet. .

Respondetur negando minorem, quia delectatio nec semper, nec necessario infert actum, quando sequitur, necessitate, inquam, naturali, licet excitet, et inclinet voluntatem ut agat, non ut natura tamen, sed libere, ut patet in vocatione divinae gratiae, ex Tridentirio sess. 6. cap. 5. et 6. et can. 4. ut cui potest homo dissentire, si velit. Vocationem autem Augustinus quandoque in amore, quandoque in delectatione statuit, lib. 1. ad Simplicianum q. 2. tract. 26. in Joan. lib. 2. de peccatorum meritis et remissione, cap. 2. et alias supra vidimus. Patet ex doctrina Patrum quoad delectationem, quae excitatur ex suggestione fomitis et tentationis, cui licet consentiat voluntas, nisi specialiter adjuvetur, consentit tamen libere, et peccando ; qui consensus ipsi imputatur ad culpam. Patet idem ex progressu peccati, quem statuunt Patres, in quo ultimus terminus complens peccatum, est consensus liber voluntatis.

Ad minoris probationem, negatur antecedens, quia licet tam actus quam delectatio insunt potentiae, ut subjectum est, actus tamen est determinatio ejus quoad virtutem activam, etiam formalis ; delectatio vero licet excitet potentiam, ut agat ex inclinatione sua ad objectum conveniens, est tantum determinatio potentiae in ratione formae, ut subjectum est, quae in agendo non necessario sequitur suam inclinationem passivam, quia est ad utrumlibet ; sub actu vero non est ad utrumlibet, quia determinate sub affirmatione. Ex quo patet ad secundam probationem, et ad tertiam, nam voluntas sub intentione est determinata virtualiter ad electionem per se consequentem, quod sufficit ad tollendam indifferentiam ejus ex hypothesi actus eliciti. Potest ergo delectationi dissentire voluntas, ut patet etiam in corrupta per violentiam ; potest et amovere ipsam delectationem amotis causis, ut imaginatione et apprehensione objecti per imperium voluntatis ; salvatur ergo experientia ; salvatur etiam quidquid Moralistae determinant circa motus primos voluntatis. In hac sententia Doctoris, quamvis voluntas non habeat actus necessarios per modum naturae, et de reliquo videtur magis conformis principiis libertatis circa objectum creatum in particulari. Quod enim adversarii contendant voluntatem nullos habere motus aut affectiones nisi vitales ab ipsa productas, est quaestio Philosophica tam de vitalitate actus, quam de natura affectionum, quae supra terminata est; et ex dictis hic de natura voluntatis, et modo operandi ejus, manet resoluta, quia ad vitalitatem actus non requiritur ut voluntas producat illam, neque necessitas illorum motuum, quatenus non sunt in potestate voluntatis, probat eos effici a voluntate, sed potius oppositum, ut suo loco videbitur.

Ad alias duas quaestiones, quae huc spectant, nempe, an voluntas necessitetur ad finem, et indifferens sit tantum circa media . Item, an prima volitio ei insit a Deo tantum active producente, non est quod immoremur, quia patet ex dictis quoad primam quaestionem: et quoad secundam sola difficultas est de vocatione divina, quae fit in nobis sine nobis, quando est per modum actus vitalis, quam commodius explicabimus ( Deo favente ) in tractatu de gratia et auxiliis, cujus proprius est locus. Licet quaestio latius disceptctur 1.2. q. 9. art. 4. de prima volitione cujuscumque objecti, videatur Vasquez disp. 39. ubi interpretatur D. Thomam,

qui asseruit primam volilionem esse ab extrinseco, et quo sensu intelligatur ab aliis, et eum interpretatur ipse Vasquez; non vacat enim divinare jam in re incerta. Insinuavimus sententiam Doctoris in hoc, quodlib. 21. citato ad conclusionem, ubi dicit primam intellectionem esse ab objecto Fortius movente ; volitionem autem elici ab ipsa voluntate libere.

Sufficit quantum ad scopum praesentis disputationis de natura liberi arbitrii, et modo operandi voluntatis, salvare ejus libertatem quoad omnes actus, ad quod ipsa concurrit effective: libertatem, inquam, vel immediate, vel certe mediate, et in causa; quod dico propter electionem supposita intentione, quando medium est necessarium simpliciter, vel necessarium respective ad operantem, quando aliud non offertur, quod sit in ejus facultate: intentio enim respicit finem, ut est in potestate operantis, et quamvis medium aliquod simpliciter possibile sit, respectu operantis potest esse impossibile, vel se habere ut impossibile.

Utrum voluntas possit habere puram omissionem ?

Proponitur quaestiosub aliis terminis, an scilicet detur voluntarium absque omni actu ? Sic eam movet D. Thomas 1. 2. q. 6. art. 3. quo in loco Conradus, Medina tenent partem negativam, et q. 7 1. art. 5. et videtur plurium antiquorum, Alensis 2. p. q 130. m. 2, et 10. Mag. in 2. d. 35. D. Bonav. ibid. citatur Bacchon. d. 44. q. unic. art. 2. Albert. d. 35. art. 3. ad 2. D. Thomae de malo q. 1. rt.1. Adam in 4, q. 6. art. 2. dub. 1. Henric. quodl. 22. q. 24. Probabilem docet Gabriel in 2. d. 41. art. 3. dub. 3. eamdem tenet Vasquez 1. 2. disp. 92. c. 2. Quidam horum exigunt actum voluntatis terminatum ad omissionem per modum objecti, ut Alensis et Adamus. Aliis sufficit ut sit actus interior respectu alicujus objecti incompatibilis cum actu qui dicitur omitti. Alii demum exigunt saltem aliquem actum, quia sine actu positivo nequit haberi exercitium libertatis, quod est valde consentaneum opinioni eorum, qui dicunt voluntatem determinari per judicium seu imperium practicum, seu radicem suae indifferentiae et determinationis habere in intellectu. Unde nequit habere determinationem suae libertatis per exercitium, nisi praecedat determinatio intellectus, qua posita sequitur exercitium virtutis in voluntate, ac proinde per aliquem actum positivum.

Secunda et opposita est satis frequens, quam loco citato docet S. Thomas 1. 2. quaest. 3. art. 3. et in 2. dist. 35. q. 1. art. 3. et eam deducunt moderni ex aliis ejus locis. Est Capreoli in 2. eadem dist. quaest. 1. art. 1. ubi etiam Richardus, Aegidius Romanus, Bassolis, Durandus, quaest. 3. et in 3. dist. 33. quaest. 2. Occham quaest. 10. dub. 1. Gabriel supra Suafez tom. 1. Metaphys. disput. 19. sect. 4. et 1.-2. de voluntario disp. 1. sect. 5. Salas 1. 2. tractat. 3. disp. 3. sect. 3. Curiel ibidem, quaest. 6. art. 3. dub. 1. Hanc quaestionem ex professo non disseruit Doctor ; pluribus tamen in locis hanc sententiam supponere videtur, vel incidenter probat ut hic in textu supra praemissa in quodl. 16. in 2. dist. 42. ad primum pro q. 3. sed clarius in dist. 7. quaest. unica, sig. Restat nunc dicendum de bonitate morali, etc. infra contra secundum dictum Sancti Bonaventurae argumento primo probat voluntatem habere libertatem ad suspensionem sui actus absque alio actu elicito. Eamdem doctrinam supponunt ejus principia in 3. dist. 25. q. 2. ubi ad voluntarium dicit sufficere voluntatem non contraniti, atque adeo actum fidei in habente fidem tam supernaturalem quam naturalem objecti circa revelata proposita, sic esse liberum. Idem supponunt principia ejus in 1. dist. 1. q. 4. et magis sequitur ex dictis ejus, in quibus libertatem ejusque radicem refert passim ad ipsam voluntatem, non ad intellectum, non ad objectum, in 1. dist. i. quaest. 4. dist. 39. in 2. dist. 6. quaest. 2. dist. 25. quaest. unica dist. 31. ad 1. in 3. dist. 36. art. 2. fuse et in hac d. quaest. praemissis, et sequenti quodlib. 16. et 18. 21. et passim ubi modum agendi voluntatis declarat.

Quia tamen haec quaestio plura involvat, ad quae in particulari dicendum est, notandum est eam versari circa actum tantum elicitum voluntatis, non autem imperatum, de quo nulla est controversia eum dari absque omni positivo incompatibili externo, aut etiam indifferente, in quo fundari possit illa omissio, ut patet in multis non eligentibus finem, aut media proposita, ut in judice permittente violationem justitiae, aut iis, qui minora mala permittunt, ne graviora succedant. Loquendo ergo de omissione interna, ut comparatur ad voluntatem, potest considerari ut ad eam est potestas immediate, hoc est, non mediante actu ; et an haec potestas reducatur in usum, ita ut licet voluntas eam habere possit per meram suspensionem actus, sine productione alterius, an ita in exercitio contingat semper ut plurimum vel quandoque, et an quavis materia operationis, an solum in aliqua determinata, v. g. respectu boni creati vel increati, finis et mediorum; an in materia virtutis et vitii, meriti et demeriti ; an solum materia indifferenti quoad esse morale, quae plenius resolvem us, ut facultas dabit per sequentes conclusiones.

Prima conclusio : In quacumque materia pura omissio est in potestate voluntatis, ita ut nulla sit ad eam repugnantia Physica aut Metaphysica, quidquid sit, an contingat voluntatem uti ea potestate secluso omni actu. Hanc tenet secunda sententia ; est nostri Doctoris. Probatur primo, argumento ipsius : Nihil tam est in potestate voluntatis quam ipsa voluntas ex Augustino primo retract. cap. 22. et alias ; sed voluntas potest aliquam potentiam inferiorem suspendere ab omni actu, ergo et seipsam.

Secundo: Voluntas habet dominium sui actus quoad exercitium ex definitione assignata communiter liberi arbitrii ; ergo et indifferens ad agendum, vel non agendum, et consequenter quantum ad usum libertatis aeque respicit utrumque extremum immediate, sed haec potestas ita immediate respicit actum, ut non requirat alium, quo velit ipsum elicere, alias daretur processus in infinitum, quia de illo actu similiter esset quaestio, si libere eliciatur sine aliquo priori actu; si sic, non est major ratio quare standum esset in illo quam in secundo. Si non, datur processus in infinitum, quem nequit habere voluntas, vel standum esset in aliquo actu naturaliter elicito, quod praejudicaret libertati sequentium ; utrumque horum est inconveniens, ut per se constat ; ergo etiam ad omissionem est aeque immediata potestas voluntatis, sicut et ad affirmationem. Patet consequentia, quia extrema contradictionis, ut referuntur ad voluntatem, opponuntur ; ergo utraque sub eadem ratione opponuntur, et circa idem subjectum eodem modo sumptum, atque immediatum ; sed hoc esset falsum, si actus immediate, sequatur voluntatem, omissio vero mediante actu ; quot enim modis dicitur affirmatio, seu unum oppositorum, tot modis dicitur et alterum;

ergo si actio immediate respicit voluntatem, sic negatio aut omissio actionis ; neque alioquin apparet quomodo salvari possit dominium directum voluntatis super suo actu.

Dices voluntatem quidem non necessitari ad prosecutionem, v. g. tamen nequit habere exercitium libertatis, quod consistit in aliquo positivo, sive actu aliquo, cui connexa est omissio.

Contra, petitur principium, hoc enim est quod in quaestionem venit. Voluntas sicut non necessitatur ad prosecutionem objecti, cujus omissionem habet, sic etiam non necessitatur ad actum, cui connexa est omissio, alias omissio non esset libera ; sicut ergo propositis duobus objectis simul potest neutrum eligere, sic etiam potest non prosequi primum objectum, neque etiam secundum. Demus casum alias pro tunc non offerri per intellectum ad neutrum simul, aut disjunctive necessitatur voluntas ; quod probatur praemittendo casum, quo prosecutio utriusque objecti esset prohibita ; quid ergo tunc dicendum? Peccaret sine dubio alterutrum prosequendo, neque alia ratione, nisi quia potest non prosequi ; ergo habere puram omissionem utriusque.

Tertio, quia ad puram omissionem non requiritur actus, ut in terminum, quia actioest ad ens, omissio aut pura negatio entis ; neque ad eam per modum operationis tanquam objecti quia non necessario omittens vult directe omissionem, ut ipsi sit libera ; neque requiritur actus, qui respiciat fundamentum omissionis, cum quo est connexa necessario omissio, tanquam cam fundamento et causa proxima, quia omittens potest exercere actum indifferentem, cum quo potest connecti omissio, aut actus oppositas, v. g. omittens sacrum legere officium, ex quo sic argumentor.

Quarto, eatenus pura omissio non posset esse in potestate voluntatis immediate, et sine aliquo actu, quatenus actus esset causa proxima ejus, sine qua non posset poni ; sed hoc est falsum, ergo. Major est nota, probatur minor exemplo praemisso, quia potest legi officium intra sacrum vel extra sacrum, et cum ejus omissione ; ergo talis lectio non est causa per se omissionis, sed sola voluntas. Consequentia patet, quia causa per se alicujus extremi contradictionis nequit stare cum opposito, quia nequit esse sine suo effectu per se, si sit talis ; lectio tantum concomitans sic non erit causa neque conditio respectu omissionis, neque consequenter exercitium libertatis respectu ejus, cum possit exerceri libertas respectu oppositi, stante lectione officii. Quod ergo omissio conjungatur tali lectioni, non provenit ex natura lectionis, sed ex libertate voluntatis, ac proinde eadem libertas potest excerci respectu omissionis sine actu lectionis officii, cum quo hic et nunc est conjuncta.

Si dicas lectionem officii non absolute sumptam esse causam omissionis, sed in talibus circumstantiis, in quibus repugnat cum auditione sacri.

Contra, quia ad exercitium libertatis respectu omissionis juxta plerosque oppositae sententiae, non requiritur aliud, quam quod voluntas eliciat actum positivum,cui conjungi possit ipsa omissio, quod invenitur in proposito. Deinde, lectio officii potest intendi sine eo quod voluntas feratur in circumstantias, ut infra probabitur, et ex libertate voluntatis ipsi conjungi omissio, quia libere fertur voluntas in circumstantias determinatas actus et non necessario ; magis enim inclinatur in objectum et finem, quam in circumstantias, in illa tamen libere fertur.

Quinto, ex opposito sequeretur, in casu quo Deus concurreret determinate ad actura, v. g. prosecutionis, et non ad alium, voluntatem necessitari ad talem actum, quia ille actus non est liber, cujus contradictorium non est in potestate voluntatis sed si voluntas non posset immediate in omissionem, secluso actu positivo, sequitur in casu expresso eam necessitari. Casus autem possibilis est, imo de facto contingit iDn conversione peccatoris per gratiam efficacem. Consequens est falsum, quia voluntas Dpsa, cum determinate agit, libere agit respectu actus praesentis et non tantum futuri, ergo a fortiori libere agit, quando nullam habet determinationem sui intrinsecam, quamvis causa extrinseca determinata sit ; repugnat autem voluntatem esse liberam respectu affirmationis in exercitio, quin libera sit respectu negationis, quantum est ex se, et potens ; ergo, etc.

Sexto, potest actus praesens omitti pro futuro, sine ullo actu incompatibili, et universum sine ullo actu, alias voluntas non posset cessare ab actu quando vult, et continuatio ejus esset necessaria. Demus ulterius pro instanti cessationis ab actu non offerri aliquod objectum tunc, circa quod operaretur voluntas ; quod potest contingere non solum ex parte intellectus, sed etiam voluntatis, quae a nullo motivo proposito necessitatur ; in tali actu datur pura cessatio ab actu, et consequenter pura omissio. Alias sequeretur quod actus, v. g. amoris nunquam desineret sine alio actu superveniente et repugnante, quod esset vitium, nam si esset actus indifferens, aut alterius virtutis, posset simul stare, qui non dicunt repugnantiam ad charitatem, ut quae ipsos imperati sed sicut pura omissio per cessationem ab actu est libera voluntati, ita pura omissio antecedens actum, id est, pro illo instanti quo potuit elici, erit similiter pura, vel potest esse, quia perinde indifferentia, et libertas voluntatis se habet ad utramque.

Septimo, eliciens actum, qui ordinari potest in finem, non necessario ordinat illum in finem etiam cognitum, neque necessario habet nolitionem finis, aut actum ipsi incompatibilem, v. g. eliciens actum temperantiae, potest persistere in ipsa honestate temperantiae, non dirigendo actum ad finem charitatis, aut paenitentiae, quamvis ordinari possit: neque necessario nolit paenitentiam aut charitatem, per hoc, quia esset inordinatus. item, volens propter unum finem, non necessario vult propter alterum, aut nolit alterum. Item, habens actum non necessario applicat omnes circumstantias, quas applicare potest, ut loci, temporis, intentionis, continuationis, neque necessario habet horum volitionem. Item, propositis duobus mediis respectu ejusdem finis intenti, potest eligere unum absque eo, quod nolit positive alterum. Item, propositis duobus malis potest permittere minus malum, non volendo illud positive. Item, advertens motum inordinatum in aliis potentiis, potest permittere illum, non volendo positive, alias peccatum in cogitatione non distingueretur a peccato in consensu voluntatis directo ; ergo in his omnibus dari potest pura omissio.

Ultimo, omissio cadit directe sub praecepto, v. g. non occides, non furium facies, etc. ergo cadit etiam directe in potestatem voluntatis. Probatur consequentia, quia illa sola materia est capax praecepti, quae est in potestate voluntatis ; ad impossibilia enim nemo obligari potest primo et directe, quidquid sit de eo, qui seipsum inhabililaret ex prava voluntate priori ; ergo adimpletio praecepti negativi potest contingere sine ullo actu positivo voluntatis, supposita ostensione praecepti per dictamen praevium intellectus. Objicies primo : Voluntarium non potest contingere nisi considerata voluntate in actu secundo ; ergo semper intervenit actus positivus in omni voluntario.

Respondetur, negando consequentiam, quia omissio pura, per quam voluntas indifferens determinatur ad alterum extremum contradictionis, est actus secundus. Sicut corruptio et annihilatio in physicis, . est actus secundus, quamvis in negatione consistant, sic etiam privatio aut negatio libera est actus secundus voluntatis potentis habere oppositam affirmationem aut habitum, si se determinaret ; quod autem non se determinet, est usus libertatis, qui ad actum secundum spectat talis causae indifferentis, cujus determinatio ad hoc aut illud extremum habet in sua potestate. Vocatur autem actus interpretativus, quia ita se habet voluntas aequivalenter ad actum quem omittit, ac si haberet nolitionem ejus positivam.

Contra, negationem illam habet etiam in actu primo considerata, et tunc non est in actu secundo ; ergo ut reducatur ad actum secundam debet esse mediante aliquo actu positivo.

Respondetur negando antecedens, quia in actu primo se habet ut indifferens ad utrumque extremum ; vel si urgeas habere negationem actionis, semper ante actionem, quia alterum contradictoriorum debet inesse.

Respondetur babere negationem actionis in actu primo per modum subjecti, in actu secundo per modum causae, in cujus , potestate est ponere affirmationem ; unde licet necessario sit ut antecedit exercitium libertatis, tamen ut consequitur, est libera. Exemplum commodum statuitur in motibus necessariis ante deliberationem, aut advertentiam requisitam, qua supposita de necessariis transeant in liberos,

uniformiter se habente voluntate, et facta mutatione solum ex parte intellectus. Unde, negatio illa, quae antecedit omnem usum possibilem libertatis, est negatio actionis fundata in potentia remota; cum autem ponitur plena deliberatio cum requisitis ad actionem, si omittatur, est negatio sequens ad potentiam proxima m et completam tanquam effectus ejus suo modo, et est quae opponitur actui libero, et fundatur in potentia activa, inquantum ad utrumque voluntas consideratur indifferens, ut prior natura; in sequenti autem naturae sub actu, aut ejus omissione mediante sua libertate fit determinatio per electionem positivam aut interpretativam. Aliter ergo considerantur actio et negatio actionis in ordine ad voluntatem, qua est subjectum, et causa remota, quia negatio necessario inest ; actio nequit in esse pro eo statu, et illa negatio est repugnantiae, sicut repugnat ipsa actio, donec supponantur requisita. Eadem autem extrema comparata ad voluntatem pro in stanti, pro quo potest inesse usus libertatis comparantur ad ipsam ut causam efficientem et liberam, tanquam effectus posterior suo modo, ut comprehendamus negationem, ad quam non requiritur influxus positivus entis, sed mera suspensio actionis, quae est in potestate voluntatis.

Objicies secundo, non transitur de contradictorio in contradictorium sine mutatione ; hic nulla est mutatio, ergo, etc

Respondetur negando minorem, quamvis hic non sit proprie transitus de contradictorio in contradictorium, sed status sub contradictorio negativo, aut determinatio ad illud, cujus antea non praecessit affirmatio, quae tum posset inesse, quando est omissio ; hic ergo est mutatio non physica per productionem entis, sed moralis aut libera per omissionem; sufficit autem mutatio ex parte termini, qui nunc est, antea non fuit, et hoc sufficit ad salvandum mutationem ut terminus se habeat. Est etiam mutatio in voluntate exercente sic libertatem suam per liberam suspensionem actus, est et in intellectu et aliis requisitis, quibus potestas voluntatis completur ; mutatio aulem ex parte solius termini sufficit ad veritatem illius axiomatis, ut in Deo creante ad extra sine sui mutatione, et universim in quacumque causa efficiente, ut prior natura sua actione transit in actum secundum cum mutatione, quae terminatur ad extrinsecum. Potest etiam dici eamdem negationem, quae fuit necessaria, nunc esse liberam per subjectionem ad voluntatem.

Objicies tertio, alias Deum circa aliqua objecta suspendere posse omnem actum suum pro semper, quod est falsum. Patet sequela ex libertate voluntatis divinae, quae magis libera est ad objecta secundaria, quam nostra ad extrema contradictionis, quia illa est independens, et non recipiens perfectionem ab objectis secundariis, sicut voluntas creata ab iisdem perficitur.

Respondetur negando sequelam, licet enim voluntas divina libera sit, et etiam pro aliquo instanti aeternitatis utatur sua libertate, neque positive volendo, neque etiam nolendo quodcumque objectum, quod per intellectum divinum proponitur eo modo quo noster Doctor asserit circa ordinem electionis et reprobationis se habuisse asserit pro primo instanti volitionis verum ad extra; non tamen pro semper ita se habet, quia immutabilis est, et radix divinae providentiae, quae est certa et infallibilis ac determinata, ideo, ut immutabiliter agat, debet determinate se habere, ut in tempore non possit mutare consilium, vel aliquid velle aliter quam ab aeterno praefinivit, neque de novo velle. Scio nostrum Lychetum in 2. dist. 2. aliter docere, sed non recte, quia licet non accederet Deo aliud, quam vel relatio rationis, vel certe terminatio, et ordo voluntatis ad objectum alias quam fuit ab aeterno, tamen hoc ipsum inferret mutationem consilii, etinstabilitatem providentiae, qua sunt incommoda removenda a Deo.

Secunda conclusio: Circa malum, ut opponitur virtuti, aut bono ex genere et objecto, raro contingit, si de facto contingat, in natura corrupta pura omissio. Haec conclusio est conformis iis quae docet Doctor supra dist. 1. 2. loco citato, ubi docet, licet sit libertas ad non peccatum in damnatis, negat usum ejus, quamvis primo argumento ad conclusionem nostram probet in ipsis hanc potestatem, ut amoveat necessitatem, negat tamen omnem usum ejus. Sed magis facit ad propositum, quod docet dist. 29. ejusdem 2. sig. Potest dici, etc. asserens voluntatem natam condelectari appetitui sensitivo, nequire seipsam retrahere delectabiliter a condelectando eidem, nisi oppositum ipsi reddatur magis delectabile, nempe finis rectus. Unde colligit justitiam originalem communicasse voluntati aliquod donum supernaturale, quo fieret finis delectabilior voluntati quam appetibile retrahens in Reportalis in 4. d. 49. quaest. 4. ad 3. admittit ad suspensionem actus dari actum reflexum.

Probatur conclusio ex doctrina praemissa Doctoris in 2. dist. 29. voluntas non potest vincere inclinationem naturalem nisi cum difficultate. Haec autem difficultas convenit ei, qua activa est, et in operando ; ergo inclinationem hanc non vincit nisi operando de facto circa oppositum ; si autem non vincit, sequitur similiter inclinationem per consensum, et sic non datur pura omissio in ipsa circa delectabile, quamvis in ea sit potestas. Probatur major seu antecedens, quia delectatio et difficultas opponuntur in operatione tantum ratione resistentiae, vel non resistentiae secundum varias inclinationes in actione. Ideoque dicitur de potentia habituata delectabiliter operari, quia sine difficultate et resistentia quae causet tristitiam in operante, quam potentia non habituata patitur Dn operando, quia cum difficultate operatur. Confirmatur haec doctrina ex Conciliis et Patribus contra Pelagianos, si daretur pura omissio mali, esset bona ex genere, quia per eam esset adimpletio legis, victoria tentationum et concupiscentiae, quae spectant ad bonum certamen et profectum, et supponunt gratiam. Unde Augustinus lib. 4. contra Julianum cap. 2. Non itaque, ut dicis, nihil ad innocentiam promovet modestia rei per ipsum genus nocentis, promovet quippe ad innocentiam non consentire malo, etc. Sed Patres in genere boni non agnoscunt aliquod bonum ordinarie, et de facto in natura corrupta, quam bonum quod sequitur voluntatem bonam, ipsam etiam voluntatem bonam, et initium ejus; haec autem tria consistunt in aliquo positivo ex intentione Patrum ; ergo. iubsumptum patet ex epistolis Prosperi et Hilarii ad Augustinum, ex libris ejusdem de corruptione et gratia, de bono perseverantiae, de praedestinatione sanctorum, et variis tractatibus in Joannem, et alias saepe ex canonibus Arausicani, cap. 4. et tribus sequentibus. Per opus Dntelligunt Patres actum virtutis, et prosecutionem finis per media; per bonam voluntatem intelligunt intentionem, quae est voluntas efficax et causa operis; per initium ejus intelligunt amorem simplicem seu consensum, ut volo credere, volo converti. Minor ergo quoad secundum et tertium est clara, quia voluntas et opus consistunt in positivo, et dicunt, ordinem expressum ad finem.

Probatur autem quoad initium bonae voluntatis etiam consistere in positivo, quia est aliquis affectus voluntatis, qua fertur ad bonum, et nequit esse sine gratia Christi ex natura sola vel lege, quia sic possemus in illo gloriari. Deinde, supponit vocationem divinam et gratiam excitantem, estque primus consensus voluntatis sequentis gratiam, quae est ad aliquid positivum in voluntate. Unde Semipelagiani asserebant hunc affectum antecedere gratiam, quam concedebant requiri ad ipsam bonam voluntatem, et ad opus, in hoc dissidentes a Pelagianis, qui haec etiam naturae concedebant, et legis instructioni. Vocabant autem Semipelagiani, ut dixi hunc effectum, milium bonae voluntatis, velle sanari, velle credere, obedientiam vocationis, bonum usum liberi arbitrii, in quo primum statuebant discretionem vocati a non vocato tanquam ex natura, non ex gratia, aut proposito Dei.

E contra Patres urgebant sic, non praeparari voluntatem a Domino, gratiam dari ex meritis, hominem se discernere, gratiam subjici voluntati, non e contra, etc.

Haec omnia tam ex una quam ex altera parte referuntur ad actum positivum, tam ex intentione utriusque sententiae, quam, ex proprietate styli; ergo sic intelligendum est consistere in positivo.

Secundo confirmatur ex duobus aliis principiis, quorum primum est necessitas gratiae et vocationis divinae, qua dicimur in omni bono praeveniri, excitari, per quam datur non solum posse, sed etiam velle, seu qua fit, ut velimus, cui consentit voluntas, quamvis dissentire possit) quae sunt locutiones Scripturae et Conciliorum. Videatur Canon. 6. et 7 . Arausicani Trident. sess. 6. cap. 5 . et 6. Haec omnia non possunt interpretari nisi de positivo.

Nullum autem bonum habere possumus, quod faciat ad salutem sine hac gratia Christi, quae gratia ita disponit et praeparat voluntatem, ut non sistat in. sola omissione mali, sed inclinatur in consensum boni ; sed si daretur omissio pura mali, esset bona, quia esset observatio praecepti negativi. Observantia autem legis facit ad salutem et vitam aeternam: Si vis ingredi vitam, serva mandata, Matth. 1. 8. Si quis diligit me sermones meos servabit, etc. ideoque comprehendunt Patres sub bono ex gratia observantiam legis, victoriam tentationum, negantes eas esse in potestate sine gratia Christi ; ergo de facto ex his principiis non contingit sine actu positivo voluntatis.

Secundum principium est conforme doctrinae jam positae ex Doctore, et frequens apud Sanctos Patres ex inlirmitate naturae ad bonum, quae radicatur in appetitu inordinato ejus ad malum, unde provenit necessitas gratiae excitantis ipsam ad bonum, et convertentis a malo. Augustinus de peccatorum merit. et remissione, cap. 17. Ignorantia igitur, et infirmitas vilia sunt, quae impediunt voluntatem, ne moveatur ad faciendum bonum, vel ab opere malo obsistendum, etc. De spiritu et littera cap. 29. docet confugiendum esse ad misericordiam, ut inspirata gratiae suavitate, per Spiritum sanctum faciat plus delectari quod praecipit, quam delectat quod impedit, etc. Semper ergo ex infirmitate de facto voluntas sequitur positive appetitum, nisi gratia avertat eamdem per amorem, et delectationem honesti, quamvis libere feratur in utrumque.

Haec argumenta non militant contra conclusionem primam, quae docet potestatem voluntatis ad liberam omissionem, saltem physicam, potestatem, neque ad exercitium libertatis ad suspensionem actus per se requiri actum positivum.

Secunda vero conclusio cum suis fundamentis, ut jacet, docet non haberi usum illius potestatis sine actu positivo in natura corrupta, quae vel ex prava inclinatione et suggestione intrinseca appetitus, vel extrinseca Diaboli sequitur positive malum, nisi praeveniatur, quae praeventio ejus excitat similiter ad actum positivum prosecutionis boni aut fugae mali per odium ejus. Oppositum conclusionis tenet Angestus in moralibus cap. 10.

Tertia conclusio: Dato etiam opposito prioris conclusionis, omissio pura non esset meritoria, nisi fieret alicujus actus directe contra charitatem ; quod si vero omissio sit in materia charitatis, etiam pura erit meritoria.

Conclusio quoad primam partem reducitur ad principia satis frequentia in Scholis, et probatur, quia prosecutio boni est major et perfectior accessus ad finem quam fuga mali, quae si non sit ex motivo boni nihil conducit ad virtutem et honestatem. Sed opus quantumcumque bonum, nisi relatum sit ad finem charitatis, non participat formalem rationem meriti, ut docent plerique Scholastici, speciatim noster Doctor in 2. dist. 40. in 1. dist. 17 . et alias saepe. D. Bonaventura priori loco, D. Thomas 1. 2. q. 114. (quidquid Vasquez, et quidam in oppositum ferant) ex Apostolo 1. ad Corinth. 13. Si charitatem autem non habuero, nihil mihi prodest, etc. ad Galatas 5. In Christo Jesu neque circumcisio aliquid valet, neque praeputium, sed fides quae per dilectionem operatur, etc. Item, quando Patres docent gratiam esse necessariam ad opera salutis, quae faciunt ad vitam aeternam, intelligunt gratiam illam, charitatem, quae per Spiritum sanctum diffusa est in cordibus nostris. Augustinus de gratia Christi, cap. 18. de gratia

et liber. arbitr. cap. 17. contra Julianum l. 4. cap. 3. de Spiritu et littera cap. 14. Hoc ergo supposito, quoad opus meritorium, de quo fusius agitur in materia de merito, a fortiori idem tenendum erit de omissione ; sed omissio nisi fiat ex motivo charitatis, non dicit ordinem ad ipsam, vel ad finem ultimum; ergo non erit meritoria. Patet subsumptum, si diceret ordinem ad finem, non esset pura, si finis non sit motivum, seu objectum ejus proximum, quia exigeretur actus ordinans et imperans ipsam ex motivo finis ; neque ipsa in se, aut ex seipsa conjungitur fini, quia neque ex motivo proximo, neque ex voluntate priori. Unde noster Doctor locis citatis, et saepe alias docet meritum constare ex integritate eorum, quae ipsi inesse debent in ordine ad objectum, finem, circumstantias. Invenitur ergo in tali omissione fundamentum meriti inquantum participat honestatem sui objecti, sed deest ordo ad finem.

Secunda pars conclusionis probatur, quia omissio pura participat honestatem sui objecti; ergo et omissio in materia charitatis, atque ex motivo ejus sufficienter refertur se ipsa, et sine alio actu in finem, sicut et actus positivus elicitus etiam seipso refertur in eumdem finem. Forte antecedens negaretur cum D. Thoma 1. 2. quaest. 1. art. 1. ad 3. Probatur ergo antecedens, quia bonum est motivum ultimatum tam in fuga quam in prosecutione, ideo enim malum, quia opponitur bono, ad quod inclinatur voluntas secundum rationem rectam ; ergo sicut fuga per actum positivum participat honestatem illius virtutis, cui opponitur malum, ita etiam fuga per puram omissionem participat eamdem honestatem. Probatur consequentia, quia actus positivus fugae, non qua positivus est, participat honestatem virtutis, sed quia conformis est dictamini recto, quod docet fugiendum a malo hic et nunc, seu non prosequi malum, quia prohibitum est, sed totum hoc competit purae omissioni ; quia est fuga, seu non prosecutio mali ex eodem dictamine; ergo etiam honestas virtutis quam servat. Patet subsumptum, fuga per nolitionem ideo est honesta, quia excludit actum oppositum prosecutionis objecti prohibiti, sed idem dicendum est de omissione.

Deinde, si daretur pura omissio boni in voluntate, stante praecepto, esset peccatum ; ergo per puram omissionem mali habet honestatem illius virtutis cui opponitur: opponitur dico, quia ad hoc ut omissio sit honesta, requiritur ut actus omittatur ex motivo formali ipsius honestatis, et non ex alia quacumque ratione, nam quis potest operari justa, sed non juste, ut quando operatur non propter justitiam, tanquam motivum formale, quod omnino ad honestatem actus requiritur, sic etiam potest omittere actum non ex motivo honestatis: sed ex alio adjuncto, ut ex timore servili, v. g. commodo aut incommodo, vel hujusmodi. Ex his ergo sequitur omissionem, quae ex motivo charitatis est, esse seipsa meritum, sine alio actu quo referatur in finem. Omissio autem in materia aliarum virtutum non habet hunc gradum, licet participet honestatem suae materiae, seu motivi.

Quarta conclusio : In politicis et naturalibus potest contingere pura omissio, etiam de facto, quinimo dari omissionem puram boni in opere est probabile. Patet conclusio quoad primam partem, quia in his se habet sicut in materia indifferenti sine impedimento et passione, quando non concurrit materia virtutis ex objecto; ergo habet in eo casu plenum dominium sui actus, quia neque repugnat concupiscentia, aut aliquis error, ut docet

Auctor Hypognostici, lib. 3. in principio, Prosper cap. 24. contra Collatorem, Fulgentius de Incarnatione et gratia cap. 26.

Hac eadem ratione patet ultima particula conclusionis,quia per peccatum non est sublata potentia ad peccandum, seu non faciendum bonum, sed tantum ad bonum virtutis, quod non apprehenditur sine gratia, ut Patres docens ; ergo voluntas potest seipsa uti sua libertate, sive positive nolendo bonum, sive etiam suspendendo actum, v. g. ex aliqua difficultate, vel quia non complacet. Probatur consequentia, quia aliqui habent simplicem voluntatem boni operis, qui non applicant media, aut intentionem efficacem ; loquor de bono in particulari. In his autem omissio intentionis et electionis est pura, quia non habent nisi voluntatem simplicem, quae potius allicit ad intentionem quam repugnat, et ex altera parte cum tali volitione non stat nolitio boni, vel si nolitio absoluta stare potest, saltem non necessario inest, ut patet, et amplius in perplexis videre est, qui inter extrema haerent.

Quinta conclusio : In homine in statu innocentiae,et Angelo viatore potuit inesse pura omissio. Patet ex praedictis, quia habuerunt plenum dominium sui acus sine impedimento intrinseco aut extrinseco. In Beatis autem probabile est non dari puram omissionem, quia, ut Doctor asserit in 2. d 21. q. i. adi. pro opinione, habent praeceptum operandi semper optima ex inclinatione finis et charitatis, quod intelligo quantum ad ea quae sunt ipsis nota in proprio genere, aut in verbo ; circa alia quae ipsis ignota sunt divinae voluntatis., potest esse suspensio actuum, et pura omissio. In damnatis non datur pura omissio, quia malitia eorum ascendit semper. Haec sufficiant. Respondebimus tamen quibusdam objectionibus, quae fieri possunt.

Objicies primo: Si daretur pura omissio, sequeretur quod esset actus vitalis ; ergo.

Respondetur negando sequelam, ad cujus probationem respondetur ex dictis, quod voluntas est vitalis, ut est ad utrumque extremum contradictionis ; tam ergo actus quam ejus omissio vitalis est, neque est necessarium exerceat aliam virtutem potentia vitalis, quam ut exigitur ex parte termini.

Objicies secundo : Homo uniformiter manens non fit melior aut deterior; ergo per omissionem puram non datur meritum aut demeritum.

Respondetur, licet sit homo per puram omissionem quantum ad positivum uniformis physice, non tamen quantum ad esse morale, seu privationem actus, maxime si instat lex pro altero extremo, ad quam est difformitas iu omittente, aut conformitas, quae in esse morali aliquid sunt.

Objicies tertio : Si proponatur omissio ex pluribus motivis, quorum unum est bonum, alterum malum, v. g. omittere furtum ob justitiam, vel ob vanam gloriam, tunc sequeretur quod illa omissio esset simul bona et mala, aut neutra; sequela est falsa, ergo in pura omissione non est meritum aut demeritum.

Respondetur argumentum aequivocare de motivis, quae aliter et aliter sumi possunt, nam alterum potest esse motivum ex genere, seu formale et intrinsecum, tam actus quam omissionis ; aliud extrinsecum per modum circumstantiae et finis cujus gratia, etc. Ex utroque motivo tam actus quam omissio haberi potest. Unde sicut actus potest esse ex solo motivo formali et intrinseco sui objecti, ita etiam omissio ; et sicut actus potest esse ex motivo extrinseco, ita similiter omissio. Unde sicut actus nequit esse ex duobus motivis intrinsecis et formalibus ex objecto, ita neque omissio necessario est ex talibus, quamvis posset esse ex omnibus motivis, quae sollicitant ad actus suspensionem, sive intrinseca sunt, sive extrinseca. Sitne dicenda una, aut multiplex omissio ? Dici potest una integritate morali, sicut bonitas aut malitia actus sic dicitur una ; multiplex autem partialiter, v. g. omissio furti ex motivo justitiae, ut objecti, vanae gloriae, ut finis, opponitur integre actui opposito, prout respicit objectum et finem aliter et aliter, sicut alius est ordo ipsius actus in objectum, alius in finem. Dicetur ergo illa omissio integra et una moraliter, sed mala simpliciter.

Argumentum ergo illud non est magni momenti.

In primis quando non concurrunt plura motiva, sed simplex tantum, non concludit omissionem puram et meritoriam, modo supra dicto non dari, et cessat inconveniens. Secundo, non impugnat intentum, quia eadem difficultas erit in omissione non pura, quae concipi potest, suppositis pluribus motivis et contrariis in genere moris, cui in eadem forma accommodari potest argumentum ; hanc autem dari nulli est dubium. Tertio, eadem difficultas est de ipso actu positivo, qui non minus exigit motiva, ex quibus haberi potest quam omissio ; nemo autem dubitat quin haberi possit ex uno aut altero motivo ; sed eadem est potestas voluntatis in ordine ad omissionem, quae contingere potest ex motivo hoc vel illo, et qualitatem sortietur juxta naturam motivi. Quarto sicut actus bonus ex objecto potest vitiari ut fine, aut e contra, ita omissio. Uterque autem simpliciter malus dicetur, quamvis non ex quacumque causa, sed ex unica tantum inficiatur, quia bonum ex integra causa, malum autem ex quocumque defectu. Potest ergo omissio haberi ex motivo justitiae solius in casu praedicto, vel certe ex motivo vanae gloriae, vel si utrumque subordinatur per modum objecti, et finis ex utroque; si autem motiva sint diversa, et non subordinata, potest etiam ex altero suspendi actus; si autem non subordinentur, erunt duae omissiones moraliter, si ex utroque suspendatur actus, et una physice, qua proxime refertur ad ipsum actum in esse naturae. Quando ergo infers non fore bonum, aut malum, respondetur fore malum simpliciter, si ex uno motivo non fiat, sed ex utroque, et servanda est proportio, quam haberet affirmatio opposita in ordine ad illa motiva.

Objicies quarto : Omissio pura in Angelo et primo homine esset otiosa: ergo non esset bona.

Respondetur negando antecedens, quia per eam excluderetur transgressio.