COMMENTARIUS.

(d) De secundo duplex est impotentia, etc. Dividit impotentiam in naturalem et casualem seu accidentalem. Naturalis ex parte viri est frigiditas, ideo titulus Juris de hoc impedimento agens indigitatur de frigidis et maleficiatis. Aliqui addunt etiam provenire quandoque ex nimio calore, sed haec impotentia raro est perpetua: vel naturalis impotentia ex parte viri procedit ex mutilatione alicujus membri ad usum matrimonii necessarii. Ex parte mulieris est arctitudo.

Impedimentum casuale est ex maleficio. Modum quo infertur hoc maleficium docet, et causam ex parte daemonis, quamvis causam putarem esse maleficium, quia daemon nequit exercere suum odium in homines Deo id non permittente, nisi quando ipsi suis peccatis merentur: vel quando Deus ex occulta causa permittit in nocentes exerceri. Sed quod nequit daemon per se, potest per homines sibi subjectos et dicatos, Deo permittente aliquando, ut quoniam ipsis Deus, quamdiu sunt viatores, constituit usum libertatis in bonum aut malum, cum se daemoni devovent, potest illis uti malum aliquod quod infert ex pacto, et quod malum ipse per se sine interventu eorum non permitteretur exercere ; neque habet jus illiud exequendi, nisi mediante potestate, quam acquirit in ipsos. Aliqui cum Paludano in hac distinct. q. 2. artic. 4. quinque genera hujus maleficii constituunt, sed forte hanc distributionem magis accommodat modis, quibus impediri possit usus matrimonii regulariter, quam ex certa regula: signa autem, quibus dignoscitur maleficium, ut discernitur ab impotentia naturali, tradit Sanchez lib. 7. de matrimonio, disput. 94.

(e) Quod igitur est remedium, etc. Duplex remedium assignat Doctor. Primum est illud quo impeditur virtus daemonis, ut sunt orationes Sanctorum, quibus et paenitentia propria, frequens oratio, frequentatio Sacramentorum, exorcismi Ecclesiae, et alio media, quibus daemoni resistitur, comprehendi debent, et maxime fides intrepida, et non vacillans. Aliud remedium est, si quis sciret signum,cui alligatum est pactum daemonis, illud destruere, quia tam pactum ex parte daemonis quam malefici est ei alligatum, quo soluto aut destructo cessat omnis potestas daemonis, quia Deus non permittit eum uti sua potestate, nisi inquantum ligatur per maleficium ex vi pacti, licet in ipso non desit voluntas peccandi. Hinc colligit illam quaestionem esse inamem : An scilicet liceat destruere tale ? dicens non solum licere, sed etiam meritorium esse, quia ad hoc nihil aliud intervenit, quod vetet, et nulla superstitio, neque invocatio tacita aut explicita daemonis. Hanc sententiam Doctoris sequuntur ejus discipuli, Anlon. Andreas in hac dist. Bassolis, Nicolaus de Orbellis, Briansonius in recollect. super 4. q. 13.Vorillon quaest. l.art.3. PraetereaCajetan. in opuscul. tom 2. tract. 12. Rosella in Summa tract. de impedimento matrimon. Cajetan. etiam in Summa, verb. maleficium, Sylvester quaest. 7. Armilla, Astens. in 2. part. lib. 8. lit. 29. noster Castro lib. 1. de justa haeret, punit. cap. 15. Navar. in Summa, c. 11. Ledesma in 2. p. 4. quaest. 60. art. 2. Angles in florib. 1. part. q. 8. art. 2. dub. 2. Sotus in hac dist. art. 3. Bannes 2. 2. q. 78. art. 4. dub. 2. in solutione ad 4. Henriquez lib. 12. de matrimonio cap. 8. et Sanchez lib. 7. disput. 96. citans et hos. Delrio disquisit. magic, quaest. 3. qui hanc conclusionem varie probat contra Joannem Heselt, qui in suis lectionibus contrarium docuit,

quamvis asserat ludibrio daemonis id fieri posse.

Probatur conclusio ex ratione Doctoris, quia licet destruere opera diaboli, animo illudendi diabolo per praefatum Auctorem; ergo licet etiam animo mihi consulendi aut liberandi alium a vexatione diaboli. Probatur consequentia, quia ideo licet primum, quia ex vi talis actionis non sequitur cum tali intentione superstitio aut fides in daemonem, aut pactum implicitum aut explicitum, modo adsit debita intentio, non vitians actum: hic actus ex objecto, ut concedit adversarius, non est malus, alias non posset per intentionem finis liciti, et alias boni justificari, sed intendere liberationem vexati a daemone, quamdiu manet signum, cui adhaeret pactum, non est intentio maligna, sed specificata a charitate: ergo non potest facere actura alias non prohibitum esse illicitum: charitas enim non agit perperam, imo perfectior est hic finis et intentio quam prior, ex qua dicit praefatus Auctor (ut imponitur) hunc actum destructionis esse licitum.

Confirmatur, ille actus ut fit ad ludibrium daemonis, si est bonus, ut supponitur esse, vel est actus fidei aut Religionis, vel certe divinae charitatis, quatenus ex odio daemonis procedit. Si charitatis: ergo etiam quaecumque via participat honestatem divinae charitatis, potest et participare honestatem charitatis proximi, ut cedit in profectum ejus; cedit autem in profectum proximi et ad finem Sacramenti, et reverentiam ejus, ne matrimonium contractum, aut contrahendum impediatur a suo fine per virtutem daemonis: ergo, etc. Si est actus fidei aut Religionis, sequitur quod sit capax etiam honestatis charitatis, quae haec est universalis, et forma virtutum, ad quam reliquae ordinantur: ergo potest dare finem cuicumque actui, qui capax est honestatis ab aliis virtutibus inferioribus, et consequenter destructio illa ex motivo charitatis facta est licita et meritoria.

Dices ex fundamentis praefati Auctoris, quod tunc speratur salus a daemone, et beneficium quo ab incepta vexatione desistat.

Contra, ex vi actionis destructivae hoc non sequitur, quia alias ex nullo fine facta esset licita: non ex natura finis seu intentionis habitae, quia nihil tale supponit, sed actione licita utitur ad commodum proprium, aut aliorum, alias si ex hujusmodi, aut vexationibus daemonis data causa, praedicatores uterentur ad exhortationem populi ad paenitentiam, quo illa vexatio tolleretur, proponerent aliquod beneficium exspectandum a daemone, a quo sunt peccata, ex quibus acquirit jus maleficii, Deo id permittente. Solvere ergo colligationes peccatorum ad excludendum vexationem, esset sperare beneficium a diabolo.

Dices disparitatem esse, quia nos per peccata, et propria voluntate inducimus illas paenas, non ita est maleficium, quod a solo daemone est.

Contra, maleficium, ut superius dixi, non a solo daemone, sed ex pacto et peccato malefici, sine quo nullum acquirit jus daemon in maleficiatum, ut per se constat, si loquamur proprie de maleficio et in rigore ; ergo sicut peccata aliquorum, quae vendicantur in populum, solvi possunt, et debent per satisfactionem, et opera paenalia a reliquis; ita etiam peccatum malefici, quod notum est adhaerere signo ex pacto, potest etiam summoveri, ne amplius noceat innocenti.

Deinde, quod dicitur beneficium a daemone exspectari, plane frivolum est, nisi dicas quando quis se salvat ab invasore, aut innocentem, quando summovet media nocendi, ut extorquens ensem de manu ejus lnvasoris exspectare ab eo beneficicius: ita fit in proposito, quia media, quibus daemon potest maleficiato nocere, est signum illud cui adhaeret voluntas malefici. Ergo si quis subtrahat signum, ut est medium nocendi, non exspectat beneficium a daemone, sed aufert illud, ex quo est omnis potestas ejus nocendi, quam non habet alias, nisi ut adhaeret voluntati malignae malefici, qui sicut ex divina permissione, qua committitur suae libertati, potest per seipsum nocere, ita etiam potest per invocationem daemonis ex pacto, quando Deus id permittit, neque aliter potest inferre hanc vexationem regulariter, et ut experientia Ritualium et exorcismorum constat, et extorta per auctoritatem Ecclesiae confessione veritatis ab ipso daemone, quando maleficiatus obsidetur, ut saepissime contingit. Praxis autem est, ut primum extorqueatur confessio et causa vexationis ; secundo, si intervenerit pactum, et cui signo adhaeret. Deinde extorquetur per coniurationem ipsum signum integre, antequam procedatur ad expulsionem daemonis, ne durante signo ei maneat aliquod jus in maleficiatum; ultimo tandem expellitur, et destruitur ipsum signum ejus cui adhaeret pactum, et quo remoto daemon nullum habet jus vexandi in maleficiatum. Falsum ergo supponit dicens aeque posse daemonem sublato signo nocere, ac illo conservato, quia licet, si permitteretur, posset semper nocere, non tamen potest nocere hoc modo, nisi persistat voluntas malefici, ex qua acquisivit jus nocendi, quae voluntas adhaeret signo, et eo dest ructo destruitur et redditur inefficax.

Secundo arguitur, quia ipse maleficus potest, et tenetur ex obligatione charitatis et justitiae rescindere pactum, per sublationem signi cui adhaeret, neque aliter, si paeniteat, est absolvendus. Experientia enim docet, quamdiu prius pactum, quod adhaeret tali signo, manet, etiam vexationem, et effectum illum manere, nisi per alia media daemonis virtuti detrahatur. Et ratio etiam docet, supposito quod daemon nullum jus habet, aut virtutem nocendi, quam hic et nunc exercere potest, nisi ex vi pacti, illam virtutem tantum exercere posse secundum naturam pacti, et modum seu determinationem adjectam, qua sublata irritatur pactum: si ergo pactum recipit determinationem praecise, ut adhaeret signo, sequitur destructo signo irritari pactum, ut adhaeret voluntati malefici. Ad hoc ergo sicut tenetur maleficus destruendum, et destruere potest sine novo pacto, imo si recedens a servitute renuntiat daemoni per veram paenitentiam, ita etiam alium scientem illud pactum adhaerere signo, hoc posse destruere sine ullo pacto cum daemone, tacito aut explicito, imo si sciatur maleficus, potest cogi per justitiam, ut recedat a pacto, et destruat signum, vel exhibeat destruendum, si est in potestate. Unde sive ab ipso, sive ab alio scitur illud, sive ab ipso daemone per viam exorcismi extorta confessione. Omnibus, inquam, his modis potest scientia acquiri sine pacto ullo ejus cum daemone, qui ea utitur: et quamvis etiam scientia illa in debito modo acquireretur, usus esset licitus ad hunc effectum, et sine peccato, non quo fides adhiberetur daemoni, sed quo experientia probaretur veritas dicti.

Tertio, ut dicit Doctor, per destructionem illius signi destruuntur opera daemonis, qui operatus est ad signum, et magis contemnitur, quam ex opposito: ergo neque fides ulla, neque cultus tacitus adhibetur daemoni per destructionem signi, sed magis improperatur ei sua infirmitas, cum nocere non possit nisi ex voluntate malefici, et ejus virtus nocendi a voluntate ejusdem in substantia et modo dependeat. Neque opus hoc est alterius rationis, quam est tollere impedimentum boni proximi sui, et solvere colligationes iniquitatis, neque daemonis invocatione, aut auxilio fit: neque id requiritur, cura illa res naturalis, cui adhaeret signum, per causas naturales destrui potest: neque intervenit aliqua amicitia cum daemone ex hoc, quia potius in incommodum ejus et destructionem virtutis nocendi, et juris acquisiti ex pacto destituitur. Ad fundamenta prioris sententiae patet ex dictis.

Objicit Hieronymum in vita Sancti Hilarionis, in qua refert Hilarionem non permisisse signa amoveri, quibus ablatis daemon fassus est se recessurum a puella, cujus rationem assignat Hieronymus, ne aut solitis incantationibus daemon recessisse videretur, aut ipse dictis ejus accommodasse fidem.

Respondetur, recte quidem id Sanctum fecisse ob scandalum vitandum, ut patet ex priori ratione quam adducit, et etiam ex secundo, et magis ne virtus miraculi, quod daemon intendebat, obscuraretur: neque negandum est virtute miraculorum, et potestate Ecclesiae, daemones vim nocendi perdere, hinc non infertur non licere signum destruere. Ideoque Doctor utrumque hoc. remedium adhibendum docet: primum, ut se commendet patiens maleficium orationibus Sanctorum ; secundum si sciat, signum destruat. (f) De istis duobus impedimentis, etc. Comparat impotentiam naturalem et casualem ad se invicem, ut conveniunt, quantum ad irritationem matrimonii contracti, scilicet rati et contrahendi. Quoad naturale, id supra probatum est. Quoad casuale, patet ex iisdem fundamentis, quibus probatur impotentiam naturalem irritare matrimonium contractum et contrahendum, 33. quaest. 1. et cap. finali, de frigidis et maleficiatis, et rationibus allatis; quacumque enim ratione reddatur quis impotens, perinde est, quantum ad destruendum finem matrimonii, et inhabilitandum ad contractum, impedimentum hoc non ideo irritat, quia ab hac vel illa causa provenit, sed quia positus in esse obstat fini, ad quem est matrimonium ex natura sua ordinatum. Hanc conclusionem tenent communiter Theologi in hac distinctione, et Summistae verb. Impedimentum, et verb. Matrimonium, et Canonistae in praefatos textus.

Contrarium docet Almainus in hac dist, quaest, unica in fine, et Glossa in cap. Ex litteris, etc. de frigidis et maleficiatis, etc. et 33. q. 1. et cap. Fraternitatis, etc. de frigid. et maleflciat. Innocentius in c. Laudabilem, eodem. Ducuntur ex eo quod putent impedimentum hoc non esse perpetuum, quia auferri potest per ipsum maleficii auctorem. Deinde, quia in potestate daemonis non est contractus, aut valor, aut nullitas.

Sed falsum supponunt, quia Ecclesia in cap. finali citato, constituit tempus triennii ad experientiam,si maleficium sit temporale, aut perpetuum, et si non tollatur toto illo tempore, censetur perpetuum. Item, perpetuum est, si non possit tolli modo licito, ut communiter Doctores: et si non possit tolli, nisi per miraculum, ut quando impedimentum ex maleficio sit tale, ut neque ipse daemon illud destruere possit, ut si induxit impotentiam per causas naturales, destruendo aliquod membrum, quod ad usum matrimonii requiritur.

Item, ut aliqui etiam tenent, si nullus sciat impedimenti signum praeter sortilegum, qui etiam occultus est, aut si mortuus est, quia per inde est hoc, ac amittere faccultalem destruendi maleficii. Ratio prioris sententiae non subsistit, quia falsum supponit: neque etiam secunda ratio probat, quia licet valorem contractui, aut nullitatem non tribuat daemon, tamen potest causare impedimentum perpetuum, quo posito contractus fit nullus ex ipsa lege matrimonii. Ex his sequitur, si impedimentum hoc, sive a natura, sive ex praestigiis sit tantum temporale, matrimonium fieri validum.

Secunda conclusio Doctoris in praedicta littera est, non solum matrimonium annullari, si impotentia hoc vel illo modo sit universalis et perpetua, respectu omnium, ut potest esse: sed etiam respective ad determinatam personam, si fiat quis impotens, quamvis respectu aliarum sit potens. Quantum ad impotentiam respectivam naturalem, similiter dicendum est, illam dici talem, cui per artem aut naturam subveniri non possit, sicut Doctor supra dicit de impotentia absolute. Casus autem hujus impotentiae respectivae duo proponuntur, nempe arctitudo ex parte foeminae, ita respectu contrahentis ut nequeat separari, aut cum ea consummari matrimonium: et alius casus est, quando quis fit impotens ad virginem cognoscendam, qui tamen est potens ad cognoscendum corruptam.

Conclusio praedicta de impedimento respectivo non ab omnibus conceditur: aliqui enim Doctores negant dari impedimentum perpetuum, nisi sit respective ad omnes personas. D. Thom. in hac dist. art. 2. ad. 5. D. Bonaventura art. 2. q. 2. Summa Astentis 2. p. lib. 8. tit 29. Turrecremala 33. q. 1. in Summ. art. 1. Sylvester verb. Matrimonium, 6. q. 1. Viguerit Institut, c. 16. impedimento 9. Alii vero magis in terminis eam tenent, ut Innocentius jam citatus, Tabiena verb. Impedimentum, impsdiment. 12. quaest. 5. Armilla verb. Matrimonium, Sotus iv hac

dist. q. unic. art. 2. concl. 6. Petrus Ledesma de malrimrdub. 48.

Conclusio tamen Doctoris est communis aliorum, quam tenent ejus discipuli, Bassolis hic, q. unic. Orbellis, Vorillon, Nicolaus de Nisa in 4. tract. 6. de matrimon. p. 3. q. 6. Richardus hic art. 2. quaest. 2. Paludanus q. 2. art. 2. conclus. S. et 3. Durandus q. 2. Supplementum Gabrielis quaest, unic. art. 2. corollario 3. Major 9 1. Carthusianus q. 2. Valentia 4. p. disp. 10. q. 5.puncto 4. D. Antoninus 3. part. tit. 16. Henriquez lib. 12. de matrimonio, c. 7. Glossa in cap. Fraternitatis, et alii plures quos sequitur Sanchez lib. 7. de matrimon. disp. 93. q. 1.

Probatur, 33. quaest. 1. cap. fin. conceditur impotenti per maleficium ad aliud transeat, dissoluto priori matrimonio: ergo admittit matrimonium per impotentiam respectivam dissolvi, et consequenter hanc posse esse impedimentum perpetuum respectu ejus, quamvis non sit respectu illorum. Item cap. Fraternitatis, etc. de frigidis et maleficiatis, etc. quod est fundamentum prioris opinionis, non decidit arctam separatam a priori viro esse restituendam, nisi ex suppositione quod ei erat apta, sicut fuit posteriori viro : Cum pateat, inquit, ex post facto, quod illa cognosibilis erat illi, cujus simili commiscetur, etc. ergo a contrario sensu si non erat cognoscibilis, matrimonium cum priori erat nullum, non subsistente causa ob quam restitui deberet. Deinde, in fine illius capituli, casus illi, qui non resolvuntur ob difficile judicium, quod pendet a futuro eventu, hoc ipsum declarant, ut quando virgo nubens alicui sit ipsi arcta, ut ab eo cognosci non posset, tamen separata, et alteri nubens, cui arcta non est, an debeat restitui primo, cui fit apta ex frequenti usu secundi matrimonii : De talibus autem, inquit, non est facite indicandum, eum finale, etc. judicium pendeat ex futuro, etc. Sed si in priori parte decideretur universaliter, cognitam in secundo matrimonio esse idoneam primo marito, et restituendam, idem esset judicium in utroque casu: ergo decisio prioris innititur praesumptioni, qua judicatur mulier cognita a secundo viro simili, esse idoneam primo: quando in re ipsa per impotentiam non sit idonea, eliditur praesumptio, ac proinde supponitur matrimonium fuisse nullum cum priori, et universaliter quando impotentia per naturam et artem superari non possit annullare matrimonium, etiam respective ad personam, ad quam est impotentia. Item cap. Litterae vestrae, eodem, decernitur separatio matrimonii in simili casu, quando vir allegabat potentiam ad alias, quamvis non potuit consummare matrimonium cum sua uxore cum qua per octo annos cohabitavit.

Deinde, rationes superius factae a Doctore idem probant, quia requiritur potentia ad usum matrimonii inter contrahentes, ut possint se mutuo obligare ad debitum: ergo illa deficiente universaliter, si inducit impedimentum, ita etiam in hoc particulari contractu cum determinata persona, si impotentia supponitur, cui nequit natura aut arte remedium adhiberi, etiam dirimit matrimonium, et inducit impossibilitatem obligationis ad debitum respective ad illam personam, ex quo facilis est responsio ad fundamenta prioris sententiae.

Objicitur cap. Fraternitatis. Sed patet responsio ex dictis, quia ibi non deciditur restituenda uxor priori viro, quae cognita est per secundum, nisi quando uterque respectu ejus est similis. Patet hoc ex causa praesupposita ipsius decisionis : Non tamen perspicaciter attendentes quod impedimentum illud non erat perpetuum, quod praeter divinum miraculum per opus humanum absque corporali periculo potuit removeri, etc. Supponit ergo decisio illud impedimentum non fuisse perpetuum respectu prioris viri, et huic praesumptioni innitens decernit restituendam esse priori, et ex alia parte, si experientia constat oppositum, et causa subsit naturalis impedimenti, in quam facile reduci potest, aut maleficii, oppositum judicandum censet. Poterat haec causa subesse, ut communiter tradunt Doctores et Summistae, respective ad unam, et non ad aliam, de qua vide Sanchez loco citato, qui illam exponit cum aliis. Quando ergo causa deprehendi potest, cur priori non sit apta, et differentia inter ipsum, et secundum respective ad mulierem arctam, quae arte medicinae superari nequit sine periculo vitae, tunc praesumptio Juris innitens facto posteriori eliditur. Quando autem non deprehenditur talis differentia standum erit praesumptioni Juris, et piabsumitur fraus, ubi nulla causa differentiae notabilis aut sufficiens oritur, ex qua manifeste impotentia colligatur.

Ex his sequitur illud impedimentum judicio medicorum, quod est medicabile sine periculo, non dirimere matrimonium: quod enim per artem sine notabili periculo acquiri potest, censetur esse in potestate nostra.

Quid si non possit esse praesto, qui impedimento mederetur, et si est absens, non possit adiri, neque ullo modo exspectatur ejus copia, vel non possit haberi sine maximis sumptibus, quibus non sunt pares conjuges, neque aliquod medium suppetat tollendi impedimenti 1

Respondetur simpliciter in eo casu, et circumstantiis reddi impedimentum perpetuum, et aequivalere maleficio, quod praesumitur perpetuum, quia sic impedimentum non est in potestate conjugum per se aut alios, ac proinde redditur hic et nunc perpetuum respective ad ipsos, quo fiunt inhabiles ad matrimonii usum et finem.

Sed quid dicendum de illo periculo, si, verbi gratia, requiratur incisio foeminae aretae, cum probabili periculo infirmitatis gravis, quamvis non mortis, vel an requiratur periculum mortis, ut censeatur impedimentum esse temporale, et matrimonium valere.

Respondetur a quibusdam requiri periculum probabile mortis, ut impedimentum dicatur perpetuum, et ei per medicinam subveniri non posse. Hanc ut probabiliorem docet Sanchez, quia in capitulo illo Fraternitatis, quod primo loco additur sine periculo corporali, si impedimentum est medicabile, in secundo loco explicatur per periculum mortis.

Respondeo tamen infirmitatem gravem, et periculum ejus sufficere, ut judicetur impedimentum perpetuum. Ita Paludanus, Richardus, Major et plures alii, quia periculum gravis infirmitatis est morale periculum mortis: et sic intelligitur in illo capitulo synonyme utrumque. Ista enim non est gravis infirmitas, quae non inducit periculum morale mortis; et probatur ratione ex alias dictis, quia infirmitas gravis solvit obligationem reddendi debiti inter conjugatos, ut supra visum est, dist. 32. quaest. unio. ergo etiam impotentia, cui nequit subveniri sine periculo gravis morbi, impedit contractum ne possit fieri translatio corporum cum obligatione debiti, et simpliciter imppssibilitat ad hoc. Et puto in re ipsa non esse discrimen inter praemissas sententias. Unde impotentia, cui nequit subveniri sine mortis periculo, aut gravis infirmitatis, quod idem est, facit matrimonium ab initio nullum, neque personae tenentur tale periculum subire.

Quoad secundum casum communior sententia est, si vir sit potens ad consummandum matrimonium cum corrupta, valide contrahere cum virgine, quia sine periculo vitae subveniri potest ejus arctitudini Ita D. Thomas, Albertus Magnus et alii, in hac distinctione, et teneri virginem hanc pati medicinam. Quod limitat noster Angles, et bene, si certum sit virum esse potentem ad corruptam, alioquin non teneri cum jactura virginitatis admittere medicinam. Alii etiam id negant, quia defloratio per artem infert grave nocumentum.

(g) Sed post divortium est duplex differentia, etc. Statuit differentiam inter utrumque impedimentum quoad divortium, quod facto divortio inter maleficiatum et uxorem non subsit restitutioni in integrum. Non sic est de impotente viro, quia si post divortium contrahat cum alia, et eam cognoscat carnaliter, cogetur redire ad priorem, quia praesumitur de valore de matrimonii, et sententia lata ex praesumptione impedimenti, per posterius factum eliditur. Hic loquitur Doctor in casu quo allegatur impotentia perpetua, et universalis, nam si aliam cognovit postea carnaliter, signum est non fuisse impotentem virum, ac proinde sententiam innixam fuisse falsae praesumptioni. Non loquitur autem de impotentia respectiva proveniente impedimento ex parte mulieris, quia arcta est, et priori non apta: hujus enim causa impedimenti in re subsistit, et deprehendi potest. Impedimentum perpetuum et universale, de quo loquitur Doctor, dicens eidem expedire, ut ingrediatur Religionem, deprehenditur non esse bene aut veraciter alligatum, si aliam ducens eam cognoscit carnaliter. Unde superius decidit casum quo impedimentum respective ad unam personam, maxime in muliere irritat contractum matrimonium: sed eo ipso quo quis, ut frigidus, separatur ob impotentiam universalem, non permittitur amplius contrahere, quia inhabilitas ejus per sententiam est notoria et declarata. Quod si contrahat, praesumitur de fraude, neque matrimonium tenet, sed ex vi prioris sententiae separatur. Quod si interim appareat copulam habuisse, restituitur primum matrimonium, ut communis sententia et ratio tenet, quia eliditur praesumptio et allegatio, cui sententia separationis adhaeret, et deprehenditur fraus. Idem ex simili ratione dicendum, si maleficiatus cognoscat post separationem uxorem, respectu cujus fuit maleficiatus, quia tunc intelligitur non fuisse perpetuum, et sententia separationis matrimonialis non transit in remjudicatam.

(h) Sed quomodo innotescit, etc. Hic primo assignat Doctor inquisitionem, quam Ecclesia adhibet in dignoscendo impedimento, et spatium probationis triennii, et testimonia jurata, quae patent ex textu quem allegat. Quomodo autem dignosci possit impotentia naturalis et casualis.

Respondet difficile esse nisi inspectione corporis, ut si aliquod instrumentum necessarium desit, vel ex complexione judicio Medicorum, si signa appareant frigiditatis in viro. Quod si nullum signum naturalis impotentiae deprehendatur, et nihilominus maneat impedimentum, dicit praesumi esse ex maleficio, quia deficiente causa naturali impedimenti, ut praesumptio rite fundetur, et secundum prudentiam debet referri ad causam extrinsecam et accidentalem. Discrimen inter utramque impotentiam, et quomodo possit ex signis judicari, vide apud Sanchez lib. 7. disput. 94. num. 12.

Circa illud quod dicit ex defectu instrumentorum oriri impotentiam perpetuam,

quaeres de matrimonio eunuchorum, qui ita complete sunt exsecli ?

Aliqui docent eos posse contrahere, et etiam generare. Alii docent eos posse aliquale semen emittere, licet ineptum -generationi, quod sufficit ad finem secundarium matrimonii, et consequenter valorem, cum valide contrahatur inter steriles.Tres species eunuchorum assignat Paulus lib. 6, et videtur comprehendisse Moyses, Deuteron. 23. de quibus videri possunt expositores. Id supponitur eos non esse potentes, aut habiles ad matrimonium, quae est communior sententia Theologorum et Jurisprudenlium. Sed rem extra dubium posuit Constitutio Sixti V. qui declaravit matrimonia ab illis contracta esse invalida, sicut impotentiam esse perpetuam.

(i) Ad argumenta. Ad primum, etc. Respondet Doctor, quod aliud est de contrahente cum animo ingrediendi Religionem, aliud de impotente, quia ille, licet non permutet corpus cum obligatione ad reddendum debitum,si petatur pro tempore determinato, quod ipsi conceditur ad deliberandum, neque teneatur sibi praejudicare, tamen tenetur pro aliquo terni pore indeterminato, in casu quo non profiteatur; at impotens nequit pro ullo tempore se ipsum obligare, respectu impossibilis, cujus habet impedimentum perpetuum.

(k) Adsecundum, elc. Hoc argumentum petit, an inter senes possit celebrari matrimonium ?

Respondet affirmative, nisi adeo sit senex impotens, ut non possit consummare matrimonium, tunc dicit non eum contrahere, quia habet impedimentum, quod Jure naturali obstat contractui. Haec est communis sententia, quam pluribus allegatis sequitur Sanchez disp. 92. n. Addit praeterea Doctor, licet aliqua possit

consentire in eum ad cohabitandum, sicut frater et soror, et ita forte multae magis desponsaui divitias quam personas.

Ad tertium, patet ex dictis et ex littera.

Occasione verborum quae in responsione ad secundum jam scripsimus :

Quaeritur utrum matrimonium quoad contractum possit esse verum inter senes modo dicto impotentes aut alios ?

In hac quaestione variae sunt sententiae Doctorum. Prima negat illud matrimonium esse, aut personas esse habiles ad ineundum matrimonium. Pro hac sententia plures allegat Sanchez lib. 7. de matrim. disp. 97. inter quos primum enumerat nostrum Doctorem, in responsione ad 2. Secunda sententia affirmat cum Magistro in hac dist. cap. 1. quem sequitur S. Thomas, et plures alii. Nec immerito pro hac sententia citari potest Doctor ex postremis verbis, in quibus dicit idem quod Magister, et Jura et usus Ecclesiae Romanae fert, cap. Consultationi, de frigidis et maleficiatis, etc. Advertendum est matrimonium duobus modis contrahi posse, vel cum animo continendi et abstinendi a copula, vel ut implicite et regulariter importat obligationem ad copulam, quae ex vi contractus regulariter intenditur.

Advertendum secundo, contractum iniri posse cum ignorantia impotentiae alterius, vel utriusque conjugis, vel cum scientia illius impotentiae. His positis

Sit prima conclusio : Cum ignorantia impedimenti, et non concepto animo consummandi ex utraque parte matrimonium est nullum. Haec probatur, quia Ecclesia noto impedimento pronuntiat separationem, et declarat nullitatem contractus in favorem reclamantis.

Secundo, quia contractus bona fide celebratus, et cum debita solemnitate, intenditur ut inducit omnem effectum sibi connaturalem et obligationem, quae ex prima sui institutione eidem competit. Sed matrimonium ex fine principali et minus principali, hoc est, ut institutum est ad officium naturae, et remedium infirmitatis, est permutatio corporum cum obligatione ad copulam; ergo sub hac intentione celebratum requirit materiam non impeditam et capacem illius obligationis, quae ab intrinseco competit matrimonio, regulariter. Et conclusio patet ex dictis in corpore quaestionis praemissae, et de impedimento erroris.

Secunda conclusio, matrimonium initum ex communi consensu continendi, est validum, ut patet in iis, quae alias diximus supra de matrimonio Virginis dist. 30. quaest. 1. et 2.

Tertia conclusio, inter impotentes probabilius judico non posse celebrari matrimonii contractum etiam scita impotentia. Probatur haec conclusio ex prima institutione matrimonii, quia non possunt duo esse in carne una (quod superius diximus intelligi etiam de matrimonio rato, et non solum consummato,) sed ubi est impotentia nota, non potest fieri translatio corporum, ut ex fine hujus contractus, et institutione requiritur: ergo neque valide celebrari contractus. Probatur minor, contractus nequit celebrari, ut abstrahitur a suo fine in actu et habitu, quamvis possit celebrari, ut abstrahitur a suo fine in actu; potest enim acquiri dominium rei, cujus finis est certus usus et commoditas, quamvis Dominus ea non utatur ad talem finem, tamen requiritur ut sit apta ad finem, alias non esset materia permutabilis per contractura, cujus nullus posset esse usus, neque consequenter dispositio aut dominium. Sed inter impotentes nequit salvari usus dominii corporum, quoad actum aut habitum: ergo per contractum matrimonii nequit acquiri ipsis jus in corpora mutua, neque consequenter dominium, aut obligatio nata esse ex contractu, cujus non sunt capaces, et ideo non fiunt una caro.

Confirmatur, in materia justitiae commutativae requiritur aliqua res subjecta, capax permutationis, et personae capaces obligationis, et juris acquirendi, alioquin contractus celebratus est inanis et verbalis tantum et fictus. Sed in proposito res quae permutatur, sunt corpora conjugum, et contrahentes sunt ipsi conjuges: ergo supposito impedimento in re ipsa ad hanc permutationem matrimonii in specie, et incapacitate exparte personarum,contractus fit nullus, quia nequit servari medium requisitum. Personae sunt incapaces contractus, vel absolute, si utraque est impotens, aut respective, si altera tantum, et hoc Jure naturali divino, et secundum institutionem specialem contractus, et materia circa quam ipsius contractus est incapax permutationis eodem Jure: ergo contractus est ipso Jure nullus. Patet haec consequentia, quia quando materia est interdicta, vel inhabilitantur personae ad matrimonium Jure Ecclesiastico, contractus initus est irritus; sed Jus divinum et naturale non minus inducit similem effectum: ergo, etc.

Dices nasci bonum fidei, et unionem animorum et mutui obsequii. Contra, nequit bonum fidei innasci, si utraque persona est impotens, quia obligatio ex justitia et lege aliqua supponit materiam liberam, cujus oppositum est in potestate obligati, alias nullam vim legis haberet, aut regulae faciendorum, respective ad necessaria, in quibus nulla est indifferentia aut capacitas obliquitatis, neque etiam innascitur bonum fidei, nisi ex completo contractu circa permutationem rei capacis.

Si dicas alterum conjugum esse tantum impotentem, et nasci bonum fidei ex parte alterius.

Contra, quia non innascitur bonum fidei, nisi ubi servata est aequalitas in permutatione. Sed hic nequit esse talis aequalitas, quia corpus impotentis nequit permutari, cum sit incapax: ergo ex contractu non sequitur bonum fidei ex parte impotentis ipsum obligans conjugi, quae non patitur impedimentum, quia contractus non esset aequalis, neque obligatio haec ex parte unius potest salvari, nisi ex parte alterius salvetur, quia innascitur ex permutatione, ut servat medium justitiae commutativae secundum rectam rationem. Unde nullus Patrum aut Doctorum (excepto uno) in matrimonio Virginis cum Josepho recurrit ad hunc modum commutationis, et merito, quia contraeius eam non permittit. Quod dicitur de unione animorum, inter fratrem et sororem potest esse talis unio et mutua obsequia, quamvis nequeat esse matrimonium, sicut et inter patrem et filiam, non est tamen maritalis, quia maritalis est illa, quae ex natura contractus per justitiam commutativam in corporum permutatione consistit, in qua fundatur ipsa societas inter maritum et uxorem: ergo ubi nequit salvari ipsa permutatio, per quam acquiritur individua societas per justitiam commutantem, non salvatur etiam unio animorum maritalis, atque obligatio nala esse ex societatis hujus titulo, sed alia diverso titulo fundata, sicut est amicitiae aut societatis in bonis. Unde sicut variatur titulus, ita etiam jus seu obligatio fundata in titulo, et sicut acquirens aliquid titulo donationis, nequit illud possidere titulo emptionis, ita etiam neque mutuus amor et obsequia potest acquiri titulo matrimonii veri et validi, inter impotentes, inter quos ille contractus est impossibilis.

Secundo, nequit hic contractus inter tales iniri cum animo servandi continentiam ; ergo nequit intelligi verum matrimonium. Patet consequentia, quia in hoc solo potest justificari contractus; quatenus ad finem altiorem ordinatus valeat. Probatur consequentia, quia continentia, ut possit justificare contractum, debet esse circumstantia honesta, et Ubere adjecta, et posse induci per votum. Sed nihil horum competit impotenti, qui ex natura impossibilitatur ad incontinentiam, et cui necessaria est ipsa continentia ob impedimentum, maxime si est absolute frigidus, neque continentia ejus est materiae voti, quis debet esse de majori bono et indifferenti, non de necessario.

Dices impotentem valide vovere Religionem, cujus votum substantiale est castitas: ergo etiam vovere castitatem extra Religionem, et in connubio.

Contra, valido Religionem vovet, quia alia vota continet paupertatis et obedientiae, et reliquarum observationum, et illa etiam media, quae ad finem continentiae ordinantur, ut sunt mortificationes carnis. Sed si status Religionis consisteret praecise in solo voto continentiae, dicerem votum esse nullum, quia est de materia necessaria, quamvis posset etiam vovere mortificationem carnis, quae ex natura sua potest esse medium servandi continentiam in eo qui dispendium ejus incurrere potest ; in impotente autem absolute et simpliciter, qui impedimentum carnis interne aut externe non patitur, et qui nullis stimulis subjacet, illa opera erunt ex objecto bona, quatenus temperantia a licitis ob finem temperantiae, non tamen castitatis, quia haec non est ipsi libera.

Quando impotens ad matrimonium habet stimulos incontinentiae, potest vovere continentiam, tamen non potest vovere continentiam ea ratione qua impotens est, et qua continentia est Ipsi necessaria respective ad mulierem, loquendo de continentia thori, quia haec ipsi est necessaria: ergo nequit matrimonium ex hac continentia fieri ei honestum et voluntarium. Probatur consequentia, quia in ordine ad copulam est naturaliter impeditus: in ordine vero ad continentiam a tactibus, et aliis hujusmodi, quae in matrimonio permittuntur aut tolerantur in ordine ad finem ejus matrimonium non est medium proportionatum, aut cohabitatio, nequit enim licite iis uti, quia ex incapacitate aut impotentia ad finem praescinditur ratio, unde ejusmodi fierent ei licita, quia praescinditur finis ex quo honestatur.

Deinde, quia matrimonium in ordine ad finem intrinsecum initum facit illa tolerabilia, aut venialia, et ex communi sensu Doctorum non sunt licita inter impotentes, quando jam de impotentia constat: neque sumendum est experimentum, ut permittitur, quando est dubia, quia tunc licent et justificantur per contractum, ut in ordine ad finem suum intrinsecum est initum primo, donec constet de impedimento ; quando vero constat de impotentia, ex qua sequitur separatio, tollitur bona fides, ex qua licuerunt. Haec autem continentia a tactibus non justificat matrimonium, sed continentia ab usu matrimonii, ut supponit obligationem debiti, et possibilitatem ejus, sic enim et non aliter, potest esse circumstantia matrimonii, et ex eo titulo tantum frustrari debitum, vinculo tamen manente

Tertio, incapacitas ad matrimonium inter patrem et filiam, inter fratrem et sororem in Religioso professo, et in sacris Ordinibus existente, provenit ex eo quod matrimonium est contractus in ordine ad finem designatum, ex quo innascitur obligatio ad copulam. Sed data priori sententia potest esse matrimonium illud spirituale inter hos validum, et iniri quod Ecclesia non permittit, neque admittit, quia inhabiles sunt: ergo interpretatur matrimonium non posse iniri sine permutatione corporum in ordine ad finem generationis, aut ut est remedium infirmitatis. Probatur antecedens cum consequentia, quia inhabilitas horum sive Jure naturae, sive Ecclesiastico ad matrimonium, respicit, dumtaxat matrimonium ratione finis intrinseci, et obligationis in ordine ad copulam: caro enim patris est caro filiae,frater et soror descendunt immediate ab eodem, et communicant inter se in tertio, Sacerdos altari et Ecclesiae, Religiosus Religioni conjunguntur, et commixtio maritalis est ipsis prohibita, vel quia contra naturam est, vel contra obligationem matrimonii spiritualis. Sed aliud matrimonium spirituale, si iniri potest, his non repugnat, neque ad illud inhabilitantur: ergo posset salvari matrimonium hoc inter ipsos in ordine ad continentiam, et mutua obsequia, quia tunc pater acquireret majus jus in filiam, quam habuit ratione potestatis paternae, quia Jura matrimonii sunt alterius tituli et rationis, propter quae relinquit homo patrem suum et matrem suam, et adhaeret uxori suae; et similiter filia patrem et matrem, ut adhaereat marito suo. Et similiter de aliis dicendum est, verbi gratia, de Religioso, neque refert quod Religioni obligatus non posset vacare uxori, quia etiam servi similiter patronis subsunt, quoad usum ipsorum ex titulo servitutis, tamen valide contrahunt matrimonium, etiam carnale matrimonium cognita eorum conditione. Ideo ergo hi simpliciter nequeunt contrahere matrimonium, quia contractus inducit ex natura sua obligationem, cujus sunt incapaces, sed non minus est incapax hujus obligationis impotens: ergo perinde incapax matrimonii ex quocumque fine.

Dices, quando persona inhabilitatur Jure, non esse capacem matrimonii.

Contra, impotens jure naturali inhabitatur, et ideo Ecclesia declarat matrimonium ejus esse irritum, quod autem non inhabilitatur ad contrahendum ab Ecclesia ideo est: tum quod matrimonium inire nequeat Jure naturae valide, neque Ecclesiae frustra aliam inhabilitatem adjecit: tum quia impedimentum hoc, ut plurimum, est ignotum: quando autem notum est Ecclesiae esse inhabilem, non permittit inire matrimonium: unde qui declaratur inhabilis, prohibetur deinceps conjungi, ut patet etiam ex constitutione Sixti V, quoad eunuchos.

Quarto, matrimonium hoc, ut sit verum, debet esse contractus perpetuus ex natura sua, et inducere impedimentum conjunctionis matrimonialis cum altero. Sed contrahens cum impotente, sciens etiam ejus impotentiam, si contrahat per verba de praesenti cum alio, et consummet secundum matrimonium, solvitur prius, et Ecclesia probata impotentia alterius, ferret sententiam pro secundo matrimonio; ergo primum non potest dici vere matrimonium, quod solubile est. Confirmatur matrimonium ratum, si ineatur, non potest solvi per matrimonium subsequens consummatum, quia illud natura sua est insolubile, nisi alter conjugum ingrediatur Religionem, aut interveniat dispensatio Pontificis. Sed matrimonium quod ex fine suo est perfectius, et cui cedit matrimonium ratum, quando quis Religionem capessit, debet forlius tenere ex vi contractus, si est verum matrimonium, quam matrimonium ratum: ergo non deberet cedere matrimonio subsequente consummato, quod est falsum et praxi contrarium: quotiescumque enim paeniteret facti conjugem capacem matrimonii, exaudiretur ab Ecclesia, et factum approbaret matrimonium secundum cum dissolutione prioris.

Quinto, cap. Consultationi, etc. de frigidis et maleficiatis, ubi Lucius III. agit de eo qui scienter contraxit cum arcta, dicit matrimonium quidem esse nullum, et quas tanquam uxores habere non possunt, habeant ut sorores: ergo si non possunt esse uxores, nec matrimonium constare potest, ex quo titulus uxoris, et appellatio innascitur: appellatio autem diversa sororis aliud genus societatis indicat, et non conjugalis ; et idem habetur cap. Laudabilem, etc. eodem titulo.

Contrariam sententiam acriter defendit Pater Basilius Ponce in suo libro de impedimentis matrimonii, qui etiam se remittit ad disputationes Scholasticas de hoc, quas ego non vidi. Interim in hoc libro, quae objicit, diluemus.

Objicit primo : Primum Magistrum et D. Thomam, quos alii in eamdem sententiam adducunt: quantum ad priorem autem intelligi nequit ad scopum distinctionis praemissae ab eodem Auctore, nempe matrimonium scienter contractum ad finem continentiae inter impotentes esse validum, modo, ut dixi, scientes impotentiam ad hunc finem contrahunt. Esse vero nullum, si contrahent ignorantes, aut fine regulari, ex quo emanat obligatio debiti, saltem in habitu et vinculo. Magister dicit frigidos esse partim legitimos, partim illegitimos: hoc autem intelligit de iisdem, ut ignorantes contrahunt, et secundum contractum, ut regulariter est ad finem destinatum propagationis, quo casu admittit Basilius matrimonium esse nullum. Verba Magistri sunt: Mediae vero sunt, nec plene legitimae, nec plene illegitimae, per frigiditatem, per conditionem: si enim tales conjunguntur per ignorantiam, commanere possunt, quibusdam accedentibus causis, et eisdem deficientibus dividi, etc. Dividit personas in plene legitimas et plene illegitimas et medias, quae nec in uno, nec in.altero extremo sunt: et loquitur de iis, quae ignoranter conjunguntur, et inter quos est invalidum matrimonium, quia separari potest, et mulier transire ad secundas nuptias, ut patet ex verbis Gregorii,quae citat. Quod ergo quibusdam accedentibus conditionibus commanere posse dicit, intelligit non de commanentia, sicut mariti et uxoris, sed sicut fratris et sororis, in communione obsequii et bonorum. D. Thomas etiam, quamvis clarius proponit casum de contractu inter impotentes scienter facto, tamen ab aliis aliter intelligitur, et sententia ejus, quam supra expressimus de matrimonio Virginis et Josephi, et de voto Virginis ante matrimonium ( quod secundum ipsum fuit conditionatum tantum, et non absolutum, quia alias non liceret ei contrahere matrimonium, quia nempe matrimonium ex natura contractus ordinatur ad copulam ), haec, inquam, sententia parum favet illi, quam ex eo asserit praefatus Auctor.

Objicit secundo D. Augustinum de bono conjugali, cap. I. Consequens ergo est (inquit Augustinus ) connexio Societatis in filiis, qui unus honestus fructus est, non connexionis maris et foeminae, sed concubitus: poterat enim esse in utroque sexu, etiam sine tali commixtione, alterius regentis, alterius obsequentis amicabilis quaedam, et germana conjunctio, etc. In quibus asseritur proles fructus esse concubitus, non conjunctionis ; concubitus etiam sumitur non pro copula, sed pro contractu in ordine ad copulam, quasi dicat filios esse finem, quem intendit matrimonium in ordine ad copulam: distinguit ergo Augustinus contractum in eum, qui fit ad copulam animorum, et eum, qui fit ad oopulam corporum in ordine ad filios, et ait posse stare priorem sine posteriori. Item cap. 2. relinquens quaestionem illam incertam, quomodo scilicet nascerentur filii primis parentibus, si non commiscerentur, si per alium amplexum, quod possibile est Deo; tamen certissimum est apud illum, si ita eveniret, matrimonium inter primos parentes verum fore.

Respondeo primum ex ipso Augustino lib. 9. de Genesi ad litteram, quem librum scripsit post illum, de bono conjugali, ut patet cap. 7. in fine, ubi allegat librum de bono conjugali: Unde ait, quia satis disseruimus in eo libro, quem nuper edidimus de bono conjugali, etc. scilicet de triplici bono matrimonii, Sacramenti, prolis et fidei, de quibus in praedicto capite agit, et de gradu perfectionis virginalis et vidualis, dicit se egisse in libro de bono conjugali, quod verum est, cap. 19. et sequentibus.

Augustinus ergo super illa verba Genesis : Non est bonum hominem esse solum, faciamus ei adjutorium simile sibi, etc. respondet cap. 3. Si autem quaeratur ad quam rem fieri oportuerit hoc adjutorium, nihil aliud probabiliter occurrit, quam propter filios procreandos, sicut adjutorium semini terra est, ut virgultum ex utroque nascatur; hoc enim et in prima rerum conditione dictum erat, masculum et foeminam fecit eos, et benedixit eos Deus dicens : Crescite et multiplicamini, et replete terram, et dominamini ejus. Quae ratio conditionis et conjunctionis masculi et foeminae, atque benedictio, nec post peccatum hominis, pcenamque defecit, etc. Et infra cap. 4. et 5. Aut si ad hoc adjutorium gignendi filios non est facta mulier viro: ad quod ergo adjutorium facta est? si quia simul operarentur terram, nondum erat labor, ut adjumento indigeret, et si opus esset, melius adjutorium masculus fleret: hoc et de solatio dici potest (scilicet causa condendi foeminam) si solitudinis fortasse taedebat.

Respondet, neque ad hoc fuisse conditam : Quanto enim congruentius ad convivendum et colloquendum duo amici pariter quam vir et mulier habitarent f quod si oporteret alium jubendo, alium obsequendo pariter vivere, ne contrariae voluntates pacem cohabitantium perturbarent: nec ad hoc retinendum ordo defuisset, quo prior unus, alter posterior, maxime si posterior ex priore crearetur, sicut foemina creata est. An aliquis dixerit de costa Deum foeminam tantum, non etiam masculum si hoc vellet, facere potuisse? quapropter non in venio ad quod adjutorium facta est mulier viro, si pariendi causa subtrahatur. Cap. 6. idem declarat, ut cap. 7. eamdem conclusionem replicat: Non itaque video, inquit, ad quod aliud adjutorium mulier facta sit viro, si gignendi causa subtrahatur, quae nihilominus quare subtrahatur, ignoro, etc. Quod probat, quia ideo virginitas nunc commendatur, quia propagatio est multiplicatat. Et cap. 8. examinat rationem quare connubium ad effectum prolis aliqui damnant, scilicet Manichaei, quia in concubitu est concupiscentia. Respondet fieri nunc venialem per matrimonium, et in paradiso non fore, ac tandem cap. 11. concludit censurans oppositam sententiam.

Factam itaque foeminam, inquit, de viro, in eo sexu, in ea forma et distinclione membrorum, qua foeminae notae sunt, quae peperit Cain et Abel, et omnes fratres eorum, etc. ex quibus omnes homines nascerentur, in quibus peperit etiam Seth, per quem ventum est ad Abraham, et ad populum Israel, etc. quisquis dubitaverit,omnia cogit vitare, (vel ut alia littera)

nutare, quae credimus longeque a fidelium mentibus repellendus est, etc. Sentit ergo Augustinus non esse consonam fidei illam sententiam, quae asserit conjunctionem viri et mulieris non esse factam, aut ipsam mulierem conditam ad finem solius propagationis de facto, quia nutare, aut vitare facit omnia quae credimus, de ipsa conditione mulieris, de benedictione matrimonii, et propagatione populi Dei, si non ad hunc solum finem dicat foeminam in differentia sexus et formae creatam. Alios autem fines, qui attexuntur Societatis et ordinis, supra impugnat. Quaestionem ipsam ex proposito hic tractat, ut patet ex verbis sequentibus immediate : Cum ergo, inquit, quaeritur ad quod adjutorium factus sit ille sexus viro diligenter, quantum valeo cuncta cogitanti, non nisi causa prolis occurrit, ut per eorum stirpem terra impleretur, etc.

Admittit Pater Basilius matrimonium in ordine ad copulam et generationem esse irritam inter impotentes. Habet ex Augustino aliter non posse iniri matrimonium, neque conjunctionem viri et mulieris, aut hujus creationem in differentia illa sexus et formae esse, nisi ob eumdem finem. Habet ex Matth. cap. 19. matrimonium primorum parentum esse idem in ratione contractus cum matrimonio reliquorum, et easdem leges sortiri. Habet idem ex Paulo 1. ad Corinth. 7. ad Ephes. 5. qui aliud genus matrimonii non agnovit, nisi illud quo conjuges sunt, una caro, ac proinde viros debere diligere uxores, ut carnem suam, et matrimonium esse illud ex quo innascitur debitum copulae ; aliud non agnovit Augustinus, quod nullum in actu aut habitu saltem ordinem diceret ad propagationem. Nec solius Augustini est haec sententia,

es

sed reliquorum Patrum. Justinus in oratione ad Antoninum Pium : Aut utimur conjugio propter sobolem, aut abstinentes in perpetua abstinentia degimus.

Irenaeus lib. contra haeres, cap. 30. loquens de Saturnino et Marcione : Abstinentiam a nuptiis annuntiaverunt, frustrantes antiquam plasmationem Dei, et obliquo accusantes eum qui et masculum et faeminam ad generationem hominum fecit, etc.

Basilius lib. de virginitate : Tunc legitimum constat esse connubium, et secundum divina Jura institutum, cum non voluptatis affectus legis scita praecesserit, sed adjumenti necessarii, prolisque causa fuerit hujusmodi facta conjunctio; et infra : Quid est autem in Domino nubere f Non autem ut vile mancipium voluptatibus carnis ad concubitum pertrahi, sed judicio et commodioris vitae ratione nuptias eligeret ideo enim matrimonii necessitatem Creator in natura constituit, etc.

Theodoretus in epitome divinorum Decretorum, cap. de matrimonio ;Sufficit autem,inquit,ut sexus differentia ad ostendendam causam opificii; ejus enim causa formavit mulierem universorum effector; quamobrem etiam adjutricem appellavit: faciemus enim, inquit, adjutorium simile sibi: non solum autem formavit, sed etiam viro conjunxit, etc, ipse veluti donum quoddam matrimonio hanc benedictionem . obtulil : Crescite et multiplicamini, etc. Sed ut brevior sim, Patres contra antiquos haereticos impugnantes, alium finem non praetexunt, praetor propagationem seu officium naturae, et remedium infirmitatis, de quibus in superioribus latius dictum est.

Ad praedictum ergo locum Augustini, patet ex dictis eum non velle intendere a matrimonii contractu separare finem propagationis, sed addere etiam societatem, quod omnes admittant. Et in illis verbis : Poterat enim in utroque sexu, sine

tali commixtione alterius regentis, alterius obsequentis amicabilis quaedam, et germana connexio, etc. intelligenda sunt de possibili non autem de facto. De facto autem non ita datum esse hoc adjutorium homini, sed ad finem generationis loco proprio jam citato postea tractavit. Quaestio subjecta Augustini: Quomodo scilicet nascatur eis proles in eo statu conjunctionis, quo non fleret ad propagationem, ostendit clare eum loqui de conjunctione, quam Deus potuit efficere, non de ea quam de facto effecit. Nam in lib. 9. de Genesi ad litteram negat expresse ob finem amicabilis Societatis conditam et conjunctam esse mulierem, aut ordinis, quo alter regeret, et altera obsecundaret, sed ad finem prolis. Quod si contrarium hic dixisset, jam in opere posteriori rem attentius perscrutans censeretur retractasse.

Adde ulterius in eo casu, non dicere Augustinum fore Societatem conjugalem, sed amicabilem et germanam, quae alterius rationis esset a Societate conjugali, qua facti sunt duo in carne una, et universaliter intelligitur de omni connubio ; non quia Eva ex costa Adami aedificata est, sed etiam quia conjuncta est in matrimonium, perinde ac aliae quae ex viris non descendunt.

Objicit tertio, ex cap. 3. ubi conjugium esse bonum praemittens, subjungit: Quod mihi non videtur propter solam filiorum procreationem, sed propter ipsam etiam naturalem in diverso sexu societatem, alioquin non diceretur conjugium jam in senibus, praesertim si vel amisissent filios, vel minime genuissent. Nunc vero in bono licet annoso conjugio, et si marcuit ardor aetatis inter masculum et foeminam, viget tamen ordo charitatis inter maritimi et uxorem, etc. Ex quibus verbis et sequentibus, quae idem significant, colligit praefatus Auctor duplicem finem matrimonii, quorum alter est prolis, alter vero societatis. Hos etiam fines non modo consideratione, sed re ipsa separari posse, verbi gratia, in senibus; finem vero societatis esse primarium.

Respondetur eum torquere Augustinum ad praetensam sententiam magis quam assequi mentem ejus, nam Augustinus disserit de triplici bono matrimonii, quorum primum dicitur unio, seu vinculum naturale, seu nexus, ut appellat Tridentinum in c. Doctrinali, de matrimon. sess. 24. vel ut alio nomine appellat Augustinus bonum Sacramenti. Secundum bonum matrimonii asserit esse prolem. Tertium bonum asserit esse remedium concupiscentiae, ut patet ex discursu ejus. De tribus ergo his bonis disserit Augustinus, ut patet ex titulo libri et ejus discursu. In initio vero hujus capitis dicit bonum hoc societatis esse insolubile, intendit ergo vinculum ; sed matrimonium consistit in vinculo ipso, et loquitur praeterea de matrimonio, ut etiam ordinatur ad copulam, ut patet ex ratione subjecta, qua probat bonum matrimonii non in sola prole consistere, sed etiam in societate : Alioquin, inquit, non jam diceretur conjugium in senibus, praesertim si vel amisissent filios, vel minime genuissent, etc. nempe si essent steriles: intendit matrimonium in ordine ad copulam, contractum in juventute, quando illa haberi potuit, et illud perseverare inter senes, qui amiserunt prolem, in quibus licet emarcuit ardor libidinis inter masculum et foeminam, viget tamen ordo charitatis inter virum et uxorem, quia quanto meliores sunt, tanto maturius a commixtione carnis suae pari consensu se continere coeperunt, etc. ut laudis esset primum voluisse quodpossint, etc. possint ergo commisceri, et consequenter supponitur matrimonium eorum dicere ordinem ad copulam: nam aliud matrimonium impotentium, et spirituale ad finem continentiae contractum, de quo Basilius, sine ordine ad copulam non permittit posse esse ad copulam, quia est contractus alterius rationis et finis, non cohaerentis cum potestate licita ad copulam, ut ipse asserit. Ergo de tali matrimonio senum non agit Augustinus, sed de matrimonio dicente ordinem ad copulam, sicut revera illud apprehendit, in quo fuit proles, licet amissa, vel potuit esse, et in quo copula est licita, a quo communi consensu abstinendo, cum possit esse usus ejus licitus, acquiritur laus.

Intentum ergo Augustini est (ut singula verba non percurram) ostendere insolubilitatem matrimonii et vinculi, sive proles ex eo matrimonio suscipiatur, sive non, et in senibus, et cadaverinis jam corporibus, in quibus ardor concupiscentiae emarcuit, perseverare vinculum hoc insolubile, insolubilitatemque ejus non a prole edita dependere, ut est bonum diversum matrimonii, quod immediate subjicit, ut videnti apparet ; agit enim de matrimonio, ut habet tria illa bona, Sacramenti, fidei, prolis. De matrimonio, inquam, quod ad haec tria ordinatur, unde collectio illa praefati Auctoris non sequitur: primo enim non bene dicit Augustinum separare bonum societatis a bono prolis tanquam diversos fines, ad quos seorsim subsistere posset contractus, quia non dicit, nisi matrimonium non esse insolubile propter solam prolem, sed etiam societatem. Intelligit ergo ex utroque esse insolubile, ac proinde de eo loquitur, quod ad utrumque ordinatur. Deinde, non recte confundit ordinem contractus ad copulam et prolem, ut finem matrimonii, cum ipsa prole, ut consequitur tanquam fructus matrimonii: sic autem loquitur Augustinus hic de prole.

Tertio, non recte dicit societatem hanc esse finem primarium matrimonii ex Augustino, quia id non dicit Augustinus. Si loquamur autem de societate in vinculo, nequit esse finis matrimonii, cum sit ipsum matrimonium, ut nunc de eo loquimur. Si loquatur de societate quoad mutuum amorem et obsequia, non est tam finis matrimonii quam effectus et obligatio sequens, quia si matrimonium est individua vitae societas inter marem et foeminam, necessario inducit hunc effectum mutui obsequii in opere, quantum ad obligationem. Hic effectus non coincidit cum causa finali, quae debet esse extrinseca, sicut neque finis praecepti dicitur obligatio praecepti. Finis ergo matrimonii non est illa societas hoc modo intellecta, sed proles et copula, de quibus superius egimus dist. 30.

Adducit praeterea quaedam loca Augustini lib. 23. contra Faustum, et 1. de nuptys et concupiscentia, de matrimonio Virginis, et lib. 2. de consensu Evangelistarum cap. 2. Sed nihil favent, quia licet matrimonium Virginis non dixerit ordinem ad copulam, habuit aliam rationem, quia per media altiora attigit finem prolis, ut suo loco diximus, licet etiam de communi consensu, contracto matrimonio aliqui abstineant a debito, vel antea etiam contrahunt cum animo et voto abstinendi, non inde sequitur quin contractus inducat obligationem ex natura sua, et dicat ordinem ad copulam in habitu, licet actus subsequens impediatur in effectu, quia cedunt utrimque juri suo, quantum ad petitionem, quae conditio requisita est, ut redditio fiat, quia ubi nulla petitio, nulla est mora, non tamen obligationi. Supponitur autem in eis capacitas ad contractum, ut possint esse capaces obligationis, quam inducit talis contractus, quod non invenitur in impotentibus.

Objcit praeterea Hugonem de Sancto Victore.

Respondeo sententiam illam Hugonis, quam invenit ad salvandum matrimonium Virginis et Josephi, non admitti communiter, et reputatur singularis.

Objicit ultimo rationem, non requiri ad matrimonium aliud quam sit mutua animorum connexio cum differentia sexus, sed hoc totum reperitur in hoc matrimonio impotentum: ergo, etc. Majorem probat primo, quia ex ratione contractus in genere, ubi dominium ab usu distinguitur, potest acquiri dominium sine usu ; ergo etiam dominium corporum sine usu copulae, aut ordine ad ipsam. Non obstat etiam ratio particularis matrimonii, tum ex auctoritatibus adductis in oppositum, tum etiam quia gratis assumitur, et non probatur. Contrarium patet ex Augustino, qui nullibi explicat ordinem matrimonii ad copulam in locis adductis. Deinde ex definitione matrimonii, vel a Magistro in 4. dist. 27. quod sit viri mulierisque conjunctio maris et foeminae inter personos legitimas individuam vitae consuetudinem retinens, etc. Deinde, contra nihil cogit, quia ille finis tantum cogeret, nempe procreationis, ad quem ordinatur matrimonium: sed ille non cogit, quia non est finis praecipuus, qui potest stare sine posteriori. Secundo, probat eamdem majorem, quia virtute duplex finis in matrimonio ita se habet, ut prius respiciat societatem, et tanquam fundamentum alterius, nimirum ordinis ad copulam seu ad prolem. Et ita haec causalis est vera: Quia propriam fecit conjugem, estque in sua potestate priori vinculo societatis, ideo uti potest corpore ejus ad procreationem liberorum: ergo tota ratio contractus est in priori vinculo seu obligatione,

cum in eo ab omni alio distinguatur, et possit separari a posteriori: ergo corpus aptum generationi non requiritur ad priorem obligationem, quia ideo requiritur ut proles sequatur: haec autem non est necessaria, sed mere concomitans, si corpus sit aptum generationi. Subjicit alias probationes ejusdem majoris a posteriori, sed antequam adducantur, respondendum est ad praemissam.

Respondetur negando majorem, et quidem ex Augustino loco citato super Genesim ad litteram lib. 9. qui differentiam sexus, et formam diversam ad finem procreationis conditam asserit, non ad societatem primario ; neque ad servandum ordinem in ipsa societate, ad quae differentia sexus nihil conducit, ex ipso, qui severe etiam notat oppositam sententiam. Eamdem sententiam tenent reliqui Patres, et ex ea solum praesumptione haeretici antiqui damnabant nuptias, ex eo quod ordinarentur ad copulam, per quam ut per medium attingi deberet finis ; damnabant, inquam, absolute nuptias, quia ab hoc fine non divelluntur. Patres e contra absolute nuptias propugnabant, ex prima institutione earum, et ut ad procreationem prolis ordinabantur in officium naturae et ad remedium, servando castitatem conjugalem; medium autem statum matrimonii ex natura contractus non invenerunt Patres. Ideoque plerique negaverunt matrimonium, proprie dictum esse inter Virginis et Josephum. Alii admiserunt matrimonium, sed sine usu, quos sequuntur reliqui praeter Hugonem a Sancto Victore, qui hoc genus matrimonii spiritualis ad finem charitatis invenit, et mutui obsequii, ex quo desumpsit adversarius distinctionem et differentiam et separationem in re utriusque matrimonii. Neque Ecclesia approbat aliud genus matrimonii corporalis praeter illud quod ex natura contractus ordinatur ad copulam. Circa quod omnia Ecclesiae statuta in titulis de sponsalibus et matrimonio, et reliquis saepius citatis, v ersantur ; neque alterius matrimonii mentionem ullam facit, quamvis approbet continentiam conjugum, sine separatione thori aut cohabitationis, aut certe conversionem ad religionem, nisi aliud obstet quam matrimonium.

Ad primam probationem, et antecedens distinguo, quando personae sunt capaces dominii concedo ; et quando materia permutationis, cujus dominium ex contractu acquiritur, non sit lege prohibita, concedo. Ad contractum enim in genere, et lege firmatum, haec duo requiruntur. Et nego consequentiam pro secunda parte, quia licet dominium in corpus alterius separari possit ab usu copulae et cohabitationis, ut quando conjuges ingrediuntur Religionem matrimonio consummato, vel quando vovent castitatem communi consensu ; vel in quocumque casu quo alter perdit jus petendi, et impeditur usus matrimonii ex lege. Tamen matrimonium semper (excepto matrimonio Virginis, de quo supra aliter dixi, ac proinde in locutionibus universalibus illud non comprehendo) dicit ordinem ad copulam, quia translatio dominii in corpora mutua ad hunc effectum fit; et ideo haec conditio vitiat contractum, cap. finali, de conditionibus appositis : contraho tecum ea lege, ut non tenear tibi ad debitum reddendum, ea lege ut sumas venena sterilitatis, etc. quia sunt contra substantiam contractus matrimonii.

Si dicas ibi agi de matrimonio in ordine ad copulam.

Respondeo id verum esse, quia id genus matrimonii solum datur in esse Sacramenti, et contractus ; et ideo loquitur ab. solute et sine ulla limitatione aut distinctione, dicens illas conditiones apponi contra substantiam matrimonii.

Ad propositum ergo dico ex rationibus praemissis impotentes, cognitas ut tales, esse inhabiles ad contractum matrimonii, et obligationem connaturalem ejus, et hoc lege naturali ; corpus etiam impotentis esse materiam prohibitam eodem lege, quia nequit applicari ad finem contractus, qui supponit materiam capacem commutandam esse.

Ad alteram probationem ex natura contractus in specie, negatur, et contrarium sufficienter probatum est, neque Augustinus est contrarius, ut supra explicuimus, neque illud genus matrimonii agnovit aut docuit; in loco enim secundo citato ex libro de bono conjuguli, recte dicit Augustinus matrimonium, seu vinculum societatis inter conjuges esse insolubile aut inseparabile, nisi ex causa fornicationis, ubi alludit ad verba Christi, Matth. 19. ergo loquitur de vinculo conjugali, de quo Christus ibi loquitur: sed ibi agitur de matrimonio in ordine ad copulam, ut omnes interpretes fatentur: ergo hoc intelligit Augustinus, et non aliud. Cujus ratio ex Evangelio adducta ad illud genus matrimonii respicit, sicut et altera ejus ratio, nempe Christum approbasse matrimonium ut bonum sua praesentia in Cana Galilaeae. Si autem Augustinus intenderet matrimonium, juxta modum interpretationis adductae in oppositum, illa exceptio causae fornicationis non esset ad propositum de separatione illius matrimonii.

Quod probatur, ex natura talis contractus non transfertur dominium corporis in ordine ad copulam aut prolem, sed tantum in ordine ad societatem et mutua obsequia charitatis ; ergo alter non acquirit jus aliquod in corpus alterius, nisi praecice ut commutabile ad usum, quem etiam praecise respicit contractus talis in specie, et secundum finem suum ut distinguitur ab eo quo acquiritur dominium in corpus in ordine ad generationem ; ergo si utatur foemina suo corpore in ordine ad generationem cum alio, non tollit aliquod bonum fidei debitum alteri, quia non debetur, nisi fides obsequii, et non copulae: ergo per hoc non solveretur tale matrimonium, et sic ratio adducta ab Augustino ex Scriptura non esset probabilis, proindeque intelligendus est de illo contractu, cujus fidem violat fornicatio, non de alio. Accedit quod intentum ejus ex verbis sequentibus clarius innotescat, ut visum est in responsione ad ipsum.

Ad definitiones allatas respondeo, definitionem Magistri in recto includere, ut matrimonium sit conjunctio maritalis et " amicabilis tantum, ad hoc requiritur ordo . ejus ad finem generationis, ad quem instituitur. Eodem modo intelligenda est secunda definitio, quia Jura non tractant aliud genus matrimonii, neque proinde definiunt.

Ad illud quod dicit nihil cogere ad oppositum, jam responsum est per argumenta pro conclusione adducta.

Ad secundam probationem ejusdem majoris, respondetur inutiliter adduci duplicem consensum virtualem ; est enim Unus tantum formalis in permutationem corporum, prout natura contractus exigit et exprimitur per formam vulgarem, qua contrahitur : Accipio le in meum, accipio te in meam, etc. reliquae obligationes sequuntur ex natura ipsius contracius. Quod dicit obligationem societatis esse fundamentum obligationis ad copulam, et hanc causalem esse veram : Quia recipit conjugem in suam potestatem, et facit propriam priori vinculo societatis, ideo potest uti corpore ejus ad copulam.

Respondetur committi aequivocationem, vel enim intelligit vinculum societatis ipsum vinculum indissolubile, quod inducitur ex contractu, et inseparabile, quod ab aliis et Augustino dicitur bonum Sacramenti, vel intelligit vinculum societatis obligationem mutui obsequii, quae incurritur ex vinculo matrimoniali. Si primum intendit, concedo sic vinculum societatis esse fundamentum obligationis ad copulam. Sed sic dicimus nos ordinari illud vinculum ad copulam et prolem, ut ad finem ad quem est primo institutus contractus ; et causalis eodem sensu intellecta admittitur, et sic nihil urget. Si intelligat ipsa mutua obsequia et obligationem ad illa, negatur hanc esse fundamentum prioris, sed e contra, sicut ipse contractus ordinatur ad procreationum, ut ad finem, sic etiam omnis ejus obligatio connaturalis ad eumdem finem refertur. Et haec causalis est vera, ideo ordinata est societas maritalis in differentia sexus, etc. ut sequeretur procreatio generis arguendo a causa finali. Ordo enim effectus ad causam finalem est immediatus, et non mediante alio, quia circumstantia finis est prima inter reliquas, neque alioquin erat necessaria individua haec et singularis societas, nisi propter finem ullum intentum; magis enim ordinabilis erat inter fratrem et sororem, inter ipsos fratres et parentes, quam inter virum et alienam uxorem, nisi ad bonum prolis, et propagationem esset instituta.

Secundo probat intentum a posteriori, deficiente materia necessaria deficit Sacramentum, ut patet inductione in omnibus ; ergo si materia necessaria matrimonii sit corpus habile generationi, superveniente impedimento solvitur matrimonium: neque enim alia ratione mutatio sexus, si evenerit, ut scilicet mulier in virum mutetur (ut saepe evenit) solvitur matrimonium, nisi quia uterque sexus est materia necessaria.

Respondeo, ut primum ipse respondeat,

quia in matrimonio contracto ad usum procreationis, et ex illo fine, maxime quando est consummatum, de fide est esse insolubile per impedimentum superveniens impotentiae ; hoc matrimonium per ipsum est nullum inter impotentes, et manet, ut dixi, superveniente impedimento impotentiae. Quod si praecessisset, annullaret contractum, non annullat, si subsequatur. Unde sequitur corpus habile esse materiam necessariam ejus, quando initur. Item, matrimonium ad finem societatis nequit iniri cum amente, neque ob alium finem, tamen initum, si supervenit amentia, non dissolvitur. Ratio a priori est institutio et lex, et perpetuitas contractus, quando non impeditur, dum initur. Et quamvis contractus vitietur quoad substantiam a principio aliquando ex parte materiae, aliquando ex qualitate materiae, aliquando ex defectu solemnitatis requisitae, aliquando ex defectu finis debiti, et hujusmodi, tamen in differenti gradu haec requiruntur. Differentia sexus requiritur in ordine ad matrimonii contractum, tamquam species personarum essentialis in esse morali ad hunc contractum, et materia per se requisita, in qua fit permutatio, quia est res ipsa commutata secundum speciem, quae si perit, perit etiam titulus acquisitus in illam rem, et omnis obligatio annexa rei, quacumque ex causa, tanquam subjecto, perinde perit persona in ordine ad contractum factum vel faciendum, sive moriatur naturaliter, sive moriatur quoad sexum requisitum in specie differenti. Et sicut per mortem naturalem conjugis solvitur contractus, ita etiam per destructionem sexus perinde solvitur, quia perit res ipsa in substantia, ut erat subjectum contractus, et sic definit consequenter contractus, qui ex vi consensus qui dirigitur ad personam, ut erat in differente sexu, mutato sexu non tenet, sicut universaliter ex simili causa error personae ex defectu consensus annullat ab initio contractum, quia consensus adhaeret alteri personae ut subjecto.

Quandoque contractus ab initio est nullus, quando deficit qualitas seu dispositio ex parte materiae, requisita in ordine ad finem contractus cui adhaeret, non tanquam subjecto, sicut adhaeret ipsi personae, sed ut conditioni requisitae ad usum materiae, et, ut dixi, respective ad finem contractus: talis est potentia in viro et muliere, quae si praecessit contractum, erit validus ex hac parte, et quando semel transfertur dominium, et possessio materiae dispositae, et non impeditae, translatae in alium, ipsi manet. Quod si mutetur in qualitate aut quantitate requisitis alias ad celebrandum contractum ab initio, non refert, quia ipsum subjectum contractus manet, et vitium his superveniens non destruens substantiam, damno possessoris et domini advenit, et consensus prior respective ad ipsam rem subsistentem et manentem, ex accidenti tamen vitiatam postea, in manu Domini possidentis, manet quoad substantiam suam, qui afficit rem ipsam manentem juxta qualitatem quam habuit, dum initus est contractus, et non juxta mutationem accidentalem posteriorem ejus acquisitioni. Ex quo patet diversitas inter mutationem sexus, et impedimentum superveniens matrimonio in ordine ad solutionem ejus, quia destructo subjecto, aut re ipsa, destruitur consensus matrimonialis prior, et quidquid adhaeret subjecto. Destructa autem qualitate subjecti non destruitur, quia non adhaeret subjecto nisi juxta qualitatem, quam habuit pro tempore contractus, et non juxta mutationem sequentem.

Praeterea etsi qualitas materiae respective ad finem exigatur ad ineundum contractum, tamen ex hoc non cessat obligatio contractus initi, etiam in ordine ad finem ipsius, quando aliquis finis ejus manet, quia usus universaliter rei non tollitur, neque consequenter dominium acquisitum. Sed licet impotentia superveniens conjugi tollat usum matrimonii in ordine ad finem prolis et copulae, non tollit tamen usum ejus in ordine ad obsequia debita et mutua societatis et educandae prolis, si praecesserit, et gubernandae familiae, quamvis haec sola non sufficerent ab initio, si fuit impotens, qui contraxit, tamen sufficiunt ad continuandum dominium acquisitum, ut usus ejus sit commodus, ac proinde ad continuandum dominium sufficit, licet ad acquirendum non sufficeret. Si enim finis minus principalis, verbi gratia, in sterilibus sufficiat ad ineundum contractum valide, quando non excluditur finis principalis, sic etiam aliquis finis minus principalis sufficit ad continuandum idem dominium acquisitum, licet ex impotentia superveniente non posset res ordinari per usum ad quemcumque suum finem.

Deinde, si contractus legitime sit initus, sufficit ad perpetuum ejus usum et vinculum perpetuum, ut finis universalis, quem respicit lex perpetuans contractum, non cesset, quamvis particularis in his conjugibus esset ex impedimento accidentali superveniente. Non enim ideo obligatio jejunii ad macerationem carnis ordinati disenit in persona impotente, quamvis nullam carnis petulantiam sentiat, quia lex praecipiens intendit finem universalem, et non particularem conditionem hujus aut illius personae. Praeterea licet obligatio ad copulam incurritur ex vi contractus, tamen in potestate conjugum, et libertate est usus illius, a quo communi consensu non solum licite, sed etiam meritorie abstinent,

et ei renuntiare possunt, quamvis dominio ipsi non possint renuntiare, quia in iis perseverat sine usu ex natura ipsius contractus et lege. Quod ergo possunt conjuges ex communi consensu sine praejudicio obligationis redundantis ex contractu, id etiam praestat impedimentum superveniens, quod tollit usum separabilem manente dominio et contractu.

Ex quibus patet ad reliqua, quae adducit hic Auctor ex aequivocatione magis terminorum, quam ex fundata ratione ; colludit enim in illis vocabulis: Materiae per se necessariae, vitiari contractum substantialiter, etc. quae jam declarata sunt, nam contractum vitiari substantialiter est deficere in aliquo per se requisito ad contractum, unde fiat nullus, ut si deficiat praesentia, verbi gratia, Parochi et testium, ubi matrimonia clandestina et praesumpta non tenent. Caeterum non inde sequitur ad contractum ipsum aliquid prae reliquis spectare ad substantiam magis quam alia, quia quae de Jure divino sunt requisita, magis spectant ad substantiam contractus, quam de jure humano requisita, imo inter haec ipsa est magna latitudo. Materia etiam, seu res premutanda, et persona magis requiritur quam qualitas materiae, et aliae conditiones: spectare ergo ad substantiam contractus ex communi usu dicimus, quidquid ad valorem ejus est necessarium, aliqua tamen in differenti sunt gradu, ut explicatum est. Personam in differentia sexus, vivam vita naturali et civili, hoc est, quae non transit post matrimonium ratum ad Religionem, requirimus ad contractum non solum inneundum, sed etiam continuandum, reliqua ad ineundum, et non continuandum contractum, quae respective ad personam comparata habent rationem accidentium et qualitatis; respective vero ad valorem contractus ab initio dicuntur substantialia,

quia sine illis est irritus; substantialia, inquam, ut comparantur ad alia quae non irritant, sed vitiant contractum ne licite ineatur; quae differentia est vulgaris et pervia in materia permutationis et contractuum.

Objicit secundo argumentum ex impedimento morali voti, quod habuit Virgo ad matrimonium ineundum, inde deducens impedimentum naturale impotentiae perinde se habere. De hoc matrimonio Virginis jam suo loco diximus, qualis fuerit ejus consensus, ideo ne eadem repetamus, abstrahendo a materia hac, argumentum reducimus in sua principia universalia. Admittit praefatus Auctor matrimonium in ordine ad copulam contractum annullari per impotentiam. At nullus admittit impediri per votum simplex, quale fuit illud Virginis: ergo magna differentia est etiam inter haec duo impedimenta ex lege divina in ordine ad matrimonium et consensum in ipsum. Potest etiam in virgine votaria esse consensus in matrimonium, qua ut contractus ordinatur ad copulam, cum dissensu in ipsum usum copulae, et licite, si ingrediatur Religionem, aut illam intendat, et semoveat omne periculum copulae in actu, quo casu contrahit matrimonium ratum in ordine ad copulam, quantum ad obligationem, quae tamen suspenditur ab usu, et impeditur; neque est inconveniens manere obligationem alicujus in dominio et jure, cum suspensione et impedimento usus. Sive ergo Beata Virgo emisit votum simplex ante matrimonium, sive non, nihil refert ad propositum impedimenti annullantis contractum,sicut impotentia annullat. Qua ratione autem potuerit licite contrahere matrimonium, supposito altero voto, ex praedictis jam alias declaravimus, vel interveniente revelatione suspendendi usus sine praejudicio voti potuisse contrahere,

quia de impedimento usus est certior reddita per revelationem et assistentiam Spiritus sancti; vel certe quia matrimonium Virginis ordinatum specialiter fuit ad finem contractus per media altiora et supernaturalia, et speciali Dei institutione.

Objicit praeterea, sig. 5. haec matrimonia cum impotente, scita ejus impotentia, approbari per Ecclesiam ut valida, ut patet cap. Consultationi, quod est Lucii III. cap. Laudabilem, etc. requisisti, quod est Caelestem III. de frigidis et maleficiatis.

Respondetur ex dictis non approbari haec matrimonia ab Ecclesia, sed permitti ut cohabitent tanquam frater et soror, cum non possint, ut conjugati cohabitare tanquam maritus et uxor, alias non audiret Ecclesia reclamantem, neque probata impotentia daret licentiam transeundi ad aliud matrimonium conjugi non impedito, quod est falsum, ut patet cap. illo Laudabilem, et cap. Fraternitanis, citatis.

Dices illam licentiam dari, quando impotentia est ignota, non vero quando nota.

Respondetur sive uno, sive altero modo contingat contractus, dari potestatem hanc reclamanli, nam quod dicitur in cap. Consultationi, etc. de ea tenenda tanquam sorore, cum non possit teneri tanquam uxor. Id etiam dicitur cap. Laudabilem, in quo datur potestas reclamandi et transeundi ad aliud matrimonium. Matrimonium autem, quod solubile est ex consensu partium (quale est praefatum ex suppositione Canonis) nequit esse matrimonium, quia hoc est contractus perpetuus natura sua, ut respicit consensum partium, in quarum potestate non est resilire, sicut possunt ex communi consensu rescindere alios contractus non perpetuos lege. Solvenda esse haec conjugia etiam habetur 27. quaest. 2. Quod autem interrogasti, etc. et 33. q. 1. per totam.

Dices, Ecclesia in praedicto cap. Laudabilem, permittit ut possint cohabitare per triennium ; ergo illo triennio manent cum vinculo matrimonii.

Respondetur manere cum vinculo matrimonii aestimati per triennium, sicut ab initio ignorata impotentia fuit aestimatum, quia illo triennio experimentum sumi vult Ecclesia, an sit perpetua impotentia, et cui per artem medicinae nequit subveniri, an vero temporaria tantum, quae non impedit matrimonium: donec ergo de impedimento perpetuo constet, et consequenter de nullitate contractus, quem Ecclesia non solvit, neque solvere potest, sed declarat comperto impedimento annullante esse irritum, valet in dubio, et lite pendente favor contractus initi, et possessio, donec de causa nullitatis per spatium praefixum temporis cognoscatur, et transacto illo tempore praesumitur impedimentum perpetuum. Quod si alias non sit perpetuum, restituitur contractus, ut si vir, cujus impotentia allegatur, postea cum alia deprehendatur consummasse, tunc enim deprehenditur error prioris sententiae, et fraus allegationis, ut patet cap. Requisisti, 33. quaest. I. et cap. Fraternitatis, etc. de fri-gidis et maleficiatis. Haec ergo cohabitatio triennalis ad experimentum data, est matrimonialis, et in ordine ad copulam ex matrimonio aestimato, licet dubio ob impedimentum, quia nescitur an sit perpetuum, aut temporarium: et omnes hi Canones dantes locum reclamationi parti, intelliguntur de matrimonio in ordine ad copulam, quod annullari admittit praefatus Auctor ex impotentia perpetua, alias non daretur locus reclamationi, aut secundis nuptiis.

Sed objicit praefatus Auctor reliquos Theologos hujus nostrae sententiae deceptos fuisse ex ignorantia antiquitatis, quos fefellit ipsa phrasis Pontificum: Quas ut

uxores habere non possent, habeant ut sorores, etc. Confirmat ergo illam plirasim ex modo loquendi Canonum, ut disponunt circa conjuges conversos, vel quando alter conjugum assumitur ad Ordines sacros, quibus continentia est conjuncta in Ecclesia Latina, in his Canonibus dicitur ut priore conjuge utantur tanquam sorore, non vero tanquam uxore ; ergo habere eam ut uxorem non tollit vinculum matrimonii. Probat ex verbis Gregorii, cap. Requisisti, 33. q. 1. ubi dicit: Si nolit eam habere quasi sororem, vinculum conjugii rescindendum esse, etc. ergo ut sororem habere non est cohabitare in eadem domo, sublato vinculo matrimonii.

Respondetur Patrem Sanchez, quem unum citat expresse instar omnium pro nostra sententia, magnum fuisse Lectorem antiquitatis et Canonum, ut opera declarant; nimia ergo confidentia praefatus Auctor adhaeret suae opinioni ; Canones quos citat, pervii sunt; matrimonia hominum sacrorum praemissa ordinationi constant, et ideo cohabitatio conjugum interdicto usu matrimonii recte dicitur fratrum et sororum. Cohabitatio tamen inter eos, quorum matrimonium in re nullum fuit, licet aestimata donec per cognitionem causae annullantis constiterit de ejus nullitate, nequit dare titulum fundatum cohabitationi, alias non esset solubile, neque liceret ad alias nuptias transire, et sic cohabitatio haec de jure nequit dici maritalis aut matrimonialis, sed germanae societatis, quam permittit Ecclesia supposito matrimonio aestimato, et in re nullo, quatenus non praesumit aliquod periculum incontinentiae, et in favorem etiam continentiae alterius conjugis, ex qua non emanat causa nullitatis, et sub custodia impotentis tutius servare posset continentiam: quando tamen id periculum subest, Ecclesia separat eos, ut fecit Sixtus V. in sua Constitutione de matrimonio

eunuchorum, quod nulla ratione faceret si alias matrimonium constaret validum, licet etiam contractum fuerit cum cognitione impotentiae ad generationem, quia eunuchi ex signis externis facile cognoscuntur. Verba ergo Gregorii intelligenda sunt de retinaculo vinculi aestimati tantum, et non matrimonii validi. Praeterea Canones posteriores Ecclesiae non permittunt cohabitationem hominum sacrorum cum uxoribus relictis, ob eadem pericula, licet antiquitus permittebatur, ut patet de vita et honestate Clericorum. Quando autem non est spes servandae continentiae, omnino separari debent etiam qui contraxerunt matrimonium nullum ob impedimentum perpetuum, quia in eo casu non esset cohabitatio germanae societatis, sed fornicariae vel quasi fornicariae, matrimonio nullo.