CAPUT I.

De ordine dicendorum, ei quare quaedam moventur sursum, quaedam deorsum, quod est principium considerationis gravium et levium.

Enumeratis taliter opinionibus et ostensis inconvenientibus quae accidunt eis, transeundum est ad loquendum de gravi et levi secundum opinionem nostram. Intendamus igitur distinguere utrumque ipsorum per veram ipsorum diffinitionem, et facere de utroque tractatum exquisitum, qui sufficiens sit ad sciendum naturas et opera et passiones ipsorum. Sed quia principium cognoscendi virtutes moventes, est afi operationibus ipsorum quoad nos, ideo videtur nobis primo esse determinanda quaestio quam inquirunt multi de operationibus istarum virtutum : sunt enim quaedam quae tantum moventum deorsum , et quaedam quae moventur sursum et deorsum secundum aliquem modum, sicut elementa media : cognita enim causa hujus motus cognoscemus leve simpliciter, et simpliciter grave, et leve comparatum , et grave comparatum : et per consequens naturam sciemus elementorum ex istarum virtutum quadruplici diversitate, secundum quod cognoscibilis est in scientia istius libri. Post determinationem igitur hujus quaestionis dicendum erit de gravi et levi, ita quod utrumque determinandum erit per propriam ejus diffinitionem, et declaranda sunt propria ipsorum accidentia quae sunt vestigia quaedam cognitionis ipsorum : et qua de causa unumquodque ipsorum accidit elementis , et his quae componuntur ex elementis. Ad quaestionem illam ergo qua quaeritur quare quaedam corporum primorum moventur sursum, et quaedam deorsum, dicemus respondentes primo ex causa finali quae est vera rei perfectio materiae, quod causa est quia loca illa ad quae moventur corpora simplicia, sunt perfectiones ipsorum : cum enim unumquodque moveatur ad perfectionem quae convenit sibi, oportet quod mobile secundum naturam etiam ad locum quem aptitudine naturae desiderat, sicut ad finem perficientem moveatur. Sed tamen sciendum est multiplicem esse perfectionem. Perficit enim forma et perficit actus sive actio formae : forma quaedam perficit sicut finis ejus quae est in potentia : operatio autem quae est finis formae, est ab ipsa sicut a causa : et hoc modo perfectio

est motus ejus quod movetur aliquo modo : vel forte verius est, quia est perfectio imperfecta quae est via in perfectione : forma autem perfectio est simplex, et aliquando est perfectio sola, et aliquando cum accidentibus sibi inseparabiliter adjunctis : sola quaedam est ipsa perfectio generationis et generati, cum adjunctis autem sibi accidentibus in substantialibus est perfectio ejus quod movetur ad locum a generante : quia quantum dat ei generans de sua forma, tantum dat ei de acc identibus inseparatis concomitantibus formam, quae sunt motus et locus. Et hujus exemplum dat A1farabius in oleo lampadis : quod quantum accipit de forma ignis, tantum accipit de motu et loco ignis usque dum totum evolat de lampade. Ergo modo locus est finis ejus quod movetur ad locum : hoc autem verificatur in exemplum aliorum motuum : sicut enim est in generatione et alteratione, sic est in loci mutatione.

Cum. autem sint tres motus, sicut dictum est in quinto Physicorum, quorum unus in quantitate, secundus in forma qualitatis, et tertius in loco (generatio enim non est motus sed mutatio), tunc manifestum est quod quodlibet istorum motuum est ex contrario in contrarium, quod est perfectio rei et forma et finis : et si est ad medium, est ad ipsum sicut ad finem et sicut ad contrarium ejus ex quo est motus : non enim est motus ad motum , neque ad quodcumque aliud, sicut diximus in quinto Physicorum, sed ad in quod est perfectio ejus quod est in potentia et finis. Hoc autem idem patet ex consideratione moventium. Non enim quaecumque movent, sed sunt motores determinati qui per se movent in quolibet motu, sicut in Physicis determinatum est : in motu enim per se verum est quod sicut alterabile quod movetur in alteratione , est praeter augmentabile quod augetur et distinctum ab eo : ita alterans per se distinctum est a per se agente, et taliter distinguere habemus in motu locali : quia non omne moveris localiter, movet quocumque motu locali. Si autem haec ita se habent, et concessum fuerit quod sursum et deorsum sunt contraria in loco existentia, tunc oportet necessario quod moventia ad duo loca per se sicut ad fines motuum suorum sunt grave et leve, praecipue cum id quod per se movetur sursum vel deorsum, et id quod est grave potentia vel leve potentia : ex his enim necessario sequitur quod motus elementorum ad loca sua est motus ad formas suas et ad suos fines : quia idem est motus ad formam, et ad locum, sicut docuimus in VIII Physicorum : et idem est movens in ipso, cum id quod movetur per se, est in potentia ad locum : cum autem in potentia per accidens, tunc non est idem : et tunc etiam non indiget movente per se, sed potius movente quod est removens prohibens : et tunc idem movet et movetur licet non secundum idem : quia leve vel grave in quantum est forma quaedam et in quantum eadem forma habet esse in materia et in hyle, movetur : et tunc movens est motum per accidens, sicut supra diximus, quando aliquid se movet motu ejus : quia movet sicut nauta movet se motu navis quam movet. Et hoc non est contra id quod in principio septimi est determinatum : quia sic non movet continuum seipsum, nec pars movet totum : sed potius motor est distinctus a mobili, non quidem per subjectum et esse, sed per essentiam et diffinitionem. Haec autem omnia manifesta sunt ex praedictis. Secundum hunc igitur modum qui dictus est de motu locali, qui ad suum locum est sicut ad finem et ad suum simile et ad simile ejus quod movet, intelligendum est id quod antiqui Philosophi dixerunt, quod scilicet simile tendit ad suum simile in motu suo : quia id quod desiderat aliud, non desiderat ipsum nisi per hoc quod similitudinem

habet cum ipso : contrarium quippe fugit contrarium, et corrumpit ipsum : et non intelligitur sic, quod totum moveatur ad totum, vel pars ad totum, sicut quidam errantes dixerunt : non enim terra movetur ad terram, in quocumque loco fucrit : si enim poneretur terra in orbe lunae, et esset aliqua ejus pars inferius, pars non moveretur ad totum, sed totum potius ad partem, eo quod forma extra suum ubi non est completum in eo quod non est conjunctum in loco suo naturali, qui est unum de accidentibus inseparabilibus formae perfectae : et ideo moveretur tunc terra inferius, ubi inveniet perfectionem finis completam, quae est in loco formae tali debito. Similiter autem est in igne, ut generaliter loquatur, in omni toto et parte quae non habent secundum naturam diversum motum, sed potius unicum : et hoc quotiescumque totum et pars sunt homogenia secundum naturam : tunc enim secundum modum dictum pars movetur ad locum totius , et e converso.

Amplius autem hoc ipsum et aliter possumus demonstrare : quia enim horizon est continens ea quae moventur sursum, et similiter medium quod est spatium inter superficiem aquae, continens est omnia quae moventur simpliciter deorsum, et continere est actus formae, erit locus aliquid simile formae : utrumque enim continetur , et ad utrumque est motus ejus quod est potentia, praeterquam unum continet extra et alterum intra : et sic oportet quod aliqua pars ultimi superius, et aliqua medii inferius, est sicut forma rei. Dico autem aliqua pars ultimi superius, propter hoc quod non totum continens corpus est forma, sed potius formae contrarium : sed potius superficies ultima quae includit et tangit id quod locatum est in ipsa, et eadem superficies adhuc non est simile per hoc quod est superficies corporis continentis, sed potius per hoc quod est terminus locati exterioris : illa enim superficies si referretur ad id cujus est superficies, habet formam contrariam locato, quae forte corrumpit locatum : si autem referatur ad distantiam loci, cujus ipsa est terminus secundum quod est locus, habet in se proprietates et vires perficientes et conservantes et continentes locatum : et si forte aliqua pars alterius corporis moveatur infra ipsam, corrumperetur hoc modo : horizon enim est locus ignis, et medium mundi est locus terrae, sicut diximus in quarto Physicorum. Si autem locus ad quem est motus simile per naturam sicut forma dans esse : quia id quod est in potentia habita, adhuc est simile illi ad quod est, et per illam similitudinem movetur ad ipsum : sic ergo iterum constat ad id quod per se movetur ad locum, movetur ad ipsum sicut ad simile et sicut ad formam in locis extremis : in mediis autem idem est omnino : aqua enim per hoc quod locatur in aeris ultima superficie, similitudinem habet cum illo, et aer cum ultima ignis superficie quae est concavum ignis, et similiter est descendendo : quia aer hoc modo similis est aquae sicut locatum locato, et aqua similis terrae, sed habens modum similitudinis ad invicem sic non habet ignis et terra, sed distant sicut forma et materia : cum enim locus sit in similitudine formae, erit locatum per oppositum in similitudinem materiae : et ideo locatum movetur ad locum sicut materia ad formam ignis : igitur in numero elementorum tantum locus existens erit sicut forma tantum, et terra in corpore elementorum tantum locatum existens erit sicut materia tantum : nec erit ignis loco terrae : et ideo terra non movetur ad ipsum, nisi intelligatur de loco communi non proprio, ad quem etiam corpus locatum non movetur nisi gratia alicujus partis ejus, sicut diximus glebam moveri in coelum, quia movetur in terra quae est in medio coeli.

Objicit autem Themistius hoc dicens, quod non videtur esse causa, id quod pro causa motus ad locum est assignatum : si quis enim quaerat quare sanabile sanatur ? et respondeatur, quia aptum est sanari , vel quia aptum est moveri ad sanitatem, nullam omnino taliter respondendo reddit causam. Et hoc quidem quod ostendit Themistius, verum est.in compositis, in quibus multa sunt moventia ad sanitatem, et multi modi sanationis : sed in simplicibus perfecta responsio est, quia in illis movens non est nisi unum, et unicum habet finem : et ille redditur per aptitudinem moventis vel mobilis quando convertitur, quare grave movetur deorsum, et respondetur quia natum sit moveri ad hunc finem : cum enim sit principium in ordine illo, non habet ante se aliud per quod certificatur : et sic inconveniens est in primis simplicibus motis ad locum responsio inducta ad quaestionem praedictam.