CAPUT IV.

De probatione metaphysica quae est per primum motorem, quod coelum est unum, et est in eo di gressio colligens probationem illam.

Expedit autem omni studio ponenti considerationem in rebus istis, ut confiteatur vera esse principia quae inducta sunt, et non dubitet de eis propter aliqua contraria his principiis, quae quidem aliqui inducunt: multi enim ista concedere non possunt propterea quod imbuti sunt falsis opinionibus inaniter loquentium : quia nos induximus tam geometricas rationes de finitate et unitate mundi, quam etiam naturales : et ut sit certius quod dictum est revocetur ad memoriam hoc quod probatum est in octavo Physicorum, et sumptum in undecimo primae, philosophiae. Illa enim ratio omnibus melior est et fortior et sola sufficiens ad hoc quod probetur esse mundus unus : nos enim illic scripsimus vel probavimus, quod motus circularis solus vere est unus et uniformis non habens intra se principium et finem, sive sint in hoc nostro mundo sive in alio quocumque mundo. Deinde extraxlmus ex unitate motus unitatem motoris, quia ab uno non est nisi unum : et quod coelum primum non est nisi unum sub quo sunt omnes alii coeli inferiores : coelo autem primo unico existente, et primo motore existente unico, non potest esse mundus nisi unicus, et non multi, sicut quidam homines dixerunt : sed quia forte difficile hoc esset et taediosum alicui quaerere in Physicis et in multis locis philosophiae primae, ideo hujus probationem hic summatim perstringemus, ea quae probata sunt non hic probantes, sed ostendentes quibus locis sunt probata.

Dicimus igitur notum esse ex his quae sunt habita in primo libro Physicorum, materiam primam esse substantiam in potentia existentem, et nullam omnino formam habentem in actu : sed est simplex in potentia existens : quia si esset simplex substantia in actu existens, esset ipsa forma : et cum forma non sit receptibilis formae, non posset materia prima recipere formam aliquam : per privationem autem quae est in ipsa, subjicitur mutationi quae est via ad formam, et efficitur potentia recipiens formam : et ideo est potentia quasi differentia substantialis in ipsa, quae distinguit ipsam et a forma et a composito : quia si haberet formam quamdam, tunc absque dubio non esset receptibilis formae alicujus quamdiu haberet illam, eo quod secundum intellectum verum non sit possibile quod unum subjectum possit duas habere formas substantiales simul: et ideo in Physicis dictum est quod non est intelligibilis materia nisi per analogiam ad formam, et non per formam aliquam quam habeat. Cum autem habeat ipsam formam reci-

pere, et duplex sit forma, accidentalis scilicet et substantialis, tunc absque dubio prima materia secundum naturam receptibilis est tam formae substantialis, quam accidentalis : quoniam accidentalis non est actu nisi substantia actu existente : et ideo in quinto Physicorum diximus, quod non movetur secundum accidentalem formam, nisi quod actu est et non potentia : et hoc perfecte probatur. Est autem duplex forma substantialis, quarum una est divisibilis, et quasi dimensa et finita divisione et finitione materiae ; et illa procul dubio est actus et perfectio corporis habens virtutem in corpore, sicut diximus in octavo Physicorum. Altera autem nec divisibilis est, nec dimensa, nec finita per materiam, et haec non est actus alicujus corporis, nec perfectio ejus, sicut est forma quae dicitur intelligentia sive intellectus. Forma autem illa quae est actus corporis, cognoscitur per hoc quod ejus operatio expletur per corpus, et finita est operatio ejus : quia, sicut diximus in octavo Physicorum, operatio infinita et virtus infinita quae est vilius in corpore, non potest esse nisi infiniti subjecti secundum dimensiones. In isto autem libro sufficit ostendere, quod nullum est corpus infinitum secundum dimensiones. Et ex his duobus relinquitur, quod nulla sit virtus corporeae formae infinita. Cum autem materia non dividatur ita quod subjiciatur per partes diversis formis nisi per quantitatem, eo quod secundum se indivisibilis est, sicut ostendimus etiam in primo Physicorum, oportet quod materia quae suscipit formas quae sunt actus et perfectiones corporis, sit primo susceptibilis trium dimensionum, non tamen terminatarum ad certas dimensiones : quia si certae dimensiones essent materiae, contingeret quod continue corrumperentur in omni generatione et corruptione : et hoc non esse verum ostendimus in primo Physicorum : pro- pter quod primo suscipit formam quae est corporeitas incletermiriatarum dimensionum, qua mediante divisibilis efficitur, et diversis formis substantialibus per partes subjicibilis : et haec corporeitas est communis omnibus formis quas suscipit : quia sicut ostendi habet in secundo Peri geneseos, forma communis in materia omnibus et pluribus substantiis, non mutatur quando mutatur forma substantialis, sicut patet quando mutatur ignis in aerem, remanet caliditas et diaphaneitas eadem in essentia : licet autem habeant diversum esse in igne et aere : et ita corporeitas materiae quae est sicut forma prima respectu omnium formarum quae sunt perfectiones corporeae, remanet in ipsa, et nunquam denudantur ab ipsa in aliqua transmutatione quorumcumque corporum : et si denuclaretur, contingeret quod corpus esset ex omnino non corpore, et quod fieret ex nihilo omnino : et hoc ostendimus impossibile esse secundum naturam in primo Physicorum. Quia igitur haec corporeitas prima forma est per quam suscipit omnem formam substantialem corporis, sequitur necessario quod omnis forma substantialis corporis divisibilis sit et virtus ejus limitata sit ad corporis dimensiones : et quia divisibilis est, oportet necessario esse generabilem et corruptibilem, eo quod per motum dividitur : et quia una potentia est multiplicabilis, et per multitudinem multiplicatur secundum actum : et quia corporeitas non est activa neque passiva, nec etiam forma substantialis quae est actus corporis, ideo indiget qualitatibus activis et passivis per quas hujusmodi perficiatur transmutatio: et ideo post primam formam substantialem quae consequitur corporeitatem, a substantia ipsa causantur qualitates primae quae sunt proprio qualitates primarum substantiarum simplicium generabilium et corruptibilium, quae dicuntur

elementa : sicque fit ut substantialis forma corporis secundum ordinem naturae consequens sit corporeitatem indeterminatarum dimensionum : et cum corporeitas propria quae est dimensionum determinatarum, sit post formam substantialem : et ideo quia corpus physicum est propriae quantitatis et propriae figurae. Haec autem licet probata sint a nobis in locis diversis, tamen ad sensum patent in primis formis. Nos enim videmus quia crescente dimensione in materia aeris, tantum extendi potest quod non amplius sub forma aeris erit, sed efficietur sub forma ignis : et similiter est in decremento dimensionum per condensationem, mutatur ignis in aerem, et aer in aquam, et aqua in terram : unde patet primarum substantiarum formas substantiales consequi corporeitatem indeterminatarum dimensionum, licet determinatae dimensiones consequantur ipsam substantialem formam : et quod est in primis corporibus physicis, necesse est in omnibus posterioribus esse quae constituuntur eorum communione. Sic ergo se habet forma generabilium et corruptibilium.

Forma autem quae est intellectus, sicut per se apparet, et in prima philosophia probatur, et in libro de Anima, est universaliter agens, et universaliter quodammodo patiens : agit enim universaliter omnes formas, et est quodammodo omnino passibilis intellectus : et quia sic non est limitatae operationis, impossibile est quod ipsa sit forma corporis recepta mediante corporeitate : quia, sicut ostendimus, omnes actus corporis limitatas habent operationes.

Est igitur materia secundum se, secundum quod ipsa est in potentia omni ante omnem corporeitatem receptibilis hujus : et ideo remanet etiam indivisibilis, cum omnis forma quae post corporeitatem in materia necessario recipitur, per accidens divisibilis sit: materia autem ante omnem corporeitatem indivisibilis est omnino, sicut ostendimus saepius. Sed tamen in hac materia intellectus sunt diversae sententiae Peripateticorum, et dividuntur in quatuor opiniones diversas. Est illa quidem quae Aristotelis sicut incipit ex verbis suis, licet in nullo loco expresse dicat in libris quorum notitia ad nos pervenit, est quod intelligentia sit forma caeli, et quod coeli materia sit susceptibilis hujus formae ante corporeitatem : propter quod Aristoteles frequenter dicit, quod non. est una materia coeli et corporum generabilium et corruptibilium, et quod coelum habeat corporeitatem determinatarum dimensionum et rotundarm superficierum, hoc non est ideo quod istae dimensiones eductae sunt de potentia materiae,quae potentia est dimensionis indeterminatae quae recipit formas corporis: sedpotius quia motus coelinon est nisi corporis : et quia intelligentiae sunt moventes, oportuit coelum habere determinatas dimensiones, cum tamen substantiales formas suas primas mediante corporeitate non recipiant : et est causa quia substantiae intellectuales sunt omnino impartibiles et immobiles per se : quia non movetur nisi corpus, et non dividitur nisi quantum vel quod est in quanto sicut in subjecto : et quia sunt indivisibiles divisione subjecti, ideo determinat Aristoteles quod tales formae non sunt constitutae per subjectum sive per materiam, quemadmodum corporum formae omnes per materiam constituuntur, quoad hoc quod educuntur de materia sicut actus de potentia : sed potius istae omnes sunt constitutae a causa prima secundum omnes ordines coelorum et coelestium corporum. Et ideo dicit Aristoteles eas esse substantias separatas : et hac eadem de causa dixit intellectum hominis ingredi ab extrinseco : quia omnis forma educta de potentia ad actum, secundum potestatem materiae educitur, et non potest esse nisi limitatae operationis : quia cum materia efficitur actu, tunc dividitur et

non dividitur nisi per corporeitatem, ut diximus : et ideo omnis forma educta de materia sicut de potentia, est consequens corporeitatem. Dico autem consequens natura et non tempore. Et haec est causa quare Aristoteles laudat Anaxagoram de eo quod posuit intellectum esse non mixtum,et ideo universalem in agendo et non limitatum in opere. Ulterius autem quando invenit Aristoteles intellectum sic esse formam non mixtam nec impeditam, dixit quod intellectus idem est moveris et ad quem est motus. Movens quidem, secundum quod ipse est actus talis qualis determinatus est: ad quem autem est motus, secundum quod ipse est separatus et universalis in ratione movente. Et hujus posuit exemplum, sicut unus intellectus cibi : quia scilicet cibus est conveniens, movet omne quod cibum desiderat : et ad ipsum movetur unumquodque accipiens cibum secundum proportionem sibi convenientem. Et dixit etiam multo magis in superioribus esse unum intellectum primum qui movet omnia sicut motor communis, et non movet nisi ad seipsum secundum quod in ipso est intellectus causae primae, ut scilicet producat, et sit principium naturalium secundum motum sibi inflexum a causa prima: et ideo in talibus dixit unum et idem intelligens et intellectum, sicut nos diximus de intellectu activo et practico, quod iste activus est per formam scientiae practicae: et hoc est intellectum suum ad quod dirigit opus : et ideo idem est ibi intellectus movens et intellectum in opere constituto per intellectum : et hoc est multo plus in intellectu primo qui per seipsum forma est eorum quae constituuntur ab ipso. Et haec est causa quod Aristoteles frequenter dicit in prima philosophia, quod opus motoris est sicut opus artificis, et est sicut esset domus ex domo, et sanitas ex sanitate : domus enim in lignis et lapidibus est ex. idea domus in anima artificis, et sanitas quae est in calidis et humidis et siccis complexionibus, est ex sanitate quae est in anima medici : et hoc multo magis esset verum, si anima artificis non per accidens, sed per se esset forma eorum quae facit, quemadmodum forma est suorum operum motor primus : quia generaliter tales formae non constituuntur per materiam, et sunt separatae, licet splendores earum sint in materia: ideo dicit Aristoteles quod tales substantiae separatae non moventur etiam per accidens motu corporum quae movent, sicut ostensum est sufficienter in octavo Physicorum : et si moverentur per accidens, essent fatigabiles et corruptibiles : quoniam tunc essent immixtae corporibus et limitatae dimensionibus corporum. Dixit etiam Aristoteles quod non est alia anima corporum coelestium nisi talis substantia : quia appetitus qui est in coelestibus ut expleant permotus hujus formas intellectuum, eo quod sunt sicut instrumenta intelligentiarum corpora coelestia, sicut determinatum est in octavo Physicorum, est appetitus ejus quod recipit actum vitae intelligentiae coruscantis super ipsum : et latis lux individuata per ipsum, est sibi causa appetitus et motus, quemadmodum in nobis est actus animae moventis. Ex his autem facile colligitur, quod primus motus qui est universaliter omnia movens, necessario est unus, et quod est immaterialis et non est multiplicabilis per materiam. Cum igitur ab uno motore non est nisi motus unus, unus erit primus motus : motus autem unus non est in multis mobilibus, sed in uno : ergo unum mobile est primum : unico autem mobili primo existente et motore primo et motu primo, necesse est quod omnia alia mobilia et motus et motores referantur ad illud: talis autem ordo unius perficit universum mundum. Unde ergo unicus est mundus, et non possunt esse mundi plures: et haec est probatio subtilissima quam attendit Aristoteles in pri-

mo Coeli et Mundi: et in hanc sententiam omnino convenit Averroes, sicut patet primum librum legenti ejus quem de Substantia orbis intitulat.

Avicenna autem et Theodorus parum declinant ab ista opinione : dicunt enim coelum recipere formas substantiales post corporeitatem : et ideo hoc est, quia dicunt coeli esse duplicem motorem, animam scilicet et intelligentiam : et intelligentiam esse extra, et animam intra. Et fuit causa dicti eorum, quod intelligentia est universalis : universale autem ut universale non est sufficiens causa motus particularis : motus autem talis particularis est et proprius : et ideo oportet eum. habere motorem particularem et proprium. Haec autem sententia non videtur conveniens : quia absque dubio omnis forma quae datur mediante corporeitate, educitur de potentia ad actum, sicut et ipsa corporeitas determinata educitur de corporeitate indeterminata, et est generabilis et corruptibilis. Erit autem alius locus de his latius tractandi.

Est autem tertia opinio cujusdam Manichaeorum Philosophi, cujus nomen est Abonices, qui dixit omnes intellectus esse unum, sed individuationem eorum esse diversam, et est individuatio ejus per irradiationem : et ideo dixit ille motorem primum esse unum in substantia, sed secundum esse differt in intelligentiis et moventibus in tantum quod etiam dixit intellectum humanum esse talem : et cessante individuatione quae est per irradiationem corporis tantum remanere lucem primi motoris. Haec autem opinio mala est et contraria fidei Catholicae : quia sequitur ex ea non remanere animas post mortem in ratione animarum, sed remanere ex omnibus animabus unum et idem, quod est lux primi motoris. Et est ejus improbatio, quod impossibile est idem et unum individuari ad plurima subjecta : quia contingeret unam numero formam esse in pluribus subjectis : et hoc est impossibile, cum forma non numeretur nisi per subjectum. Con-

veniunt tamen cum Avicenna : quoniam Abonices in hoc quod primus motor est unus, et propter sui unitatem probatur mundus esse unus modo quo praediximus.

Diversam autem fere ab omnibus Peripateticis aliis profert in medium Avicebron in libro fontis vitae, qui alio nomine de forma et materia intitulatur, sententiam : hic enim dicit materiam esse spiritualem, cujus primus actus est intelligentia, et secunda determinatione determinatur per dimensiones corporis , et tertia per contrarietatem : et ideo ponit intelligentias esse particulares substantias compositas ex materia et forma, et esse subtilissimas et subtiliores et subtiles secundum diversitatem suae essentiae, et esse motores sphaerarum per imperium et non per naturam : sed convenit in hoc, quod necesse est primum motorem esse unum : et inde ulterius concluditur mundus esse unus per modum quem diximus. Haec ergo sufficiant ad praesens de illa probatione primae philosophiae, qua probatur mundus esse unus.