CAPUT XIII.

De duabus quaestionibus ortis ex praedictis, et qualiter oportet procedere ad solutionem earum.

Ex omnibus autem quae ex praemissis habita sunt, oportet inquirere duas quaestiones nobiles valde inquisitione sufficienti secundum posse nostrum : natura enim animatorum quae nobis innotuit in inferioribus, non est univoca ad animata coelestia : et ideo cum vivum et animatum de ipsis et inferioribus non dicatur secundum rationem unam, non est nobis nota natura coelestiani, nisi per conjecturam rationis motus eorum. Licet igitur conveniat omni consideranti de coelestibus corporibus, ut inquirat de quaestionibus quas inducemus, oportet tamen quod a nobis non expectet ut aliquid dicamus de eis, nisi quod est secundum posse : et summa nostrae scientiae et sententiae quam facere possumus de re remota a nobis : nec oportet quod nos aliquis reprehendat de audacia et praesumptione, quia quaerimus fortiora nobis et elevata supra nos : sed potius commendatum habeat studium nostrum, et concupiscentiam philosophiae, et sollicitudinem quam quaerimus scire ex ea quae ex inferioribus non valemus, sed potius ex alia via superioribus propria. Licet igitur de re tam nobili quaeramus topice, eo quod contraria dicantur a diversis de eis: eo quod nostra probatio non nisi probabilis est et non demonstrativa, dummodo possumus solvere quaestiones illas solutione parva non sufficiente secundum naturam rei quaesitae, sed tamen subtile secundum posse nostrum in talibus quae sunt : sed oportet nos absque dubio audientes eas gaudere et delectari corde de inventis a nobis :

quoniam, sicut optime dicit Ptolemaeus in Quadripartito, non oportet nos abjicere scientiam quam habere possumus de coelo, propter hoc quod non totum possumus comprehendere quod quaeri potest de illo. Est ergo prima quaestio de re mirabili : cum enim naturae mirabilia multa sint quae inducunt ad probandum, non est minimum ex eis hoc quod intendimus hic scire et quaerere, quare scilicet non omnis orbis distans longinque ab orbe primo non movetur motibus multis sempiternis secundum esse et durationem temporis. Si enim nos sequimur in hoc consequentiam rerum inferiorum, quae causant nostram opinionem et scientiam insuper naturis, tunc videbitur omnino secus esse quam dictum est: consequens enim videtur esse secundum rationem, quod cum orbis primus supremus moveatur, sicut probavimus, motu uno, quod orbis propinquissimus ei moveatur motibus paucioribus quam distans, qui sunt duo motus vel tres, fiat multiplicatio in numero motuum secundum quod sunt gradus descensionem. Hujus autem contrarium accidit, sicut diximus in quaestione, secundum omnem ordinem coelestium : quocumque enim modo coelestia ordinantur, Sol vel erit quartus in descendendo, vel penultimus : et tamen non habet nisi duos motus, quorum unus est motus ejus secundum ordinem signorum in suo deferente, sive ille sit eccentricus, sive non : et alter est motus latitudinis ejus. Secundum Antiquos autem quos videtur sequi Aristoteles in libro suo de Coelo et Mundo, Luna etiam habet duos motus, quorum unus est secundum figuram in aequante circulo, et alter est latitudinis in lunae deferente : quibus tamen Ptolemaeus sapiens duo addit suis, quibus motus Lunae in illo modo ad circulum invenitur, qui sunt motus duplicis interstitii Lunae : et motus etiam circulo brevi revolubili : et ideo etiam secundum sapientiam omnium Astronomorum qui a tempore Ptolemaei fuerunt, haec quaestio non tenet quoad Lunam, sed tantum quoad Solem: et quia comperimus veridicis instrumentis Antiquos errasse in motibus superiorum, ideo credimus de Luna hanc quaestionem esse superfluam. Si tamen salvare vellemus hanc quaestionem esse de Luna, dicere possumus motus duplicis interstitii esse augis Lunae et non Lunae secundum veritatem, cum etiam auges aliorum planetarum moveantur, licet alium modum motus habeat quam lunaris aux: motum autem circuli revolubilis sive epicicli Lunae esse, non est curatum ab Antiquis : eo quod deprehenditur visu propter suam velocitatem. Secundum autem omnes astronomos Saturnus et Jupiter et Mars habent motus plures quam Sol, cum tamen sint superiores stellae. Sic igitur accidit contrarium ejus quod videtur secundum rationem esse: quia Sol ad minus, et etiam Luna secundum opiniones Antiquorum moventur motibus paucioribus inter omnes planetas : cum tamen loca aliorum planetarum longinqua sunt a centro mundi, et propinquiora sunt orbi primo quam Solis et Lunae loca. Hoc enim manifestatur etiam ad. visum in quibusdam stellis haesitantibus quae dicuntur planetae. Nos enim in observatione nocturna vidimus Lunam quae media et accensa mota sub stella Martis, et occultavit Martem eclipsando eum per id quod remanserat nigrum lunae : et post transeunte Luna per motum proprium versus Orientem, exivit et oriebatur Mars ex parte illuminati in Luna versus Occidentem, quod esse non posset, nisi orbis Lunae esset sub orbe Martis et longinquior ab orbe primo. Talem autem ordinem posuerunt in reliquis stellis erraticis aegyptii et Babylonii, qui diligenter consideraverunt orbes stellarum, et observationes fecerunt per annos multos centrorum computantes, a quibus et nos accipimus scientiam de astris nobilissimi esse subjecti, et verificamus dicta eorum in motibus uniuscujusque stellae et ordine sicut dixerunt.

Quaestio autem secunda est hujus : nos enim cupimus scire quantum a mortalibus sciri potest propter quam causam sunt in orbe octavo, qui a pluribus Antiquorum primus esse dicebatur, stellae multae, ita quod incomprehensibilis sit numerus earum, et in reliquis orbibus inferioribus stella una tantum in orbe uno, sicut videmus etiam hic in orbibus planetarum : in nullo enim videmus esse fixas duas aut tres stellas omnino. Antequam autem istas determinemus, dicendum nobis videtur in excusationem nostram, quod tractatus hujus scientiae compellit inquirere de his, sive non est intellectus coelestium perfectus in bonitate doctrinae, et non est satis subtilis, quamvis scire secundum veritatem ut se habet coeli natura, sit difficilis, praecipue in duabus quaestionibus dictis. Difficilis autem est ideo quia paucas scimus causas coelestium passionum et differentiarum propter longitudinem ipsorum a nobis et elongationem rationis eorum a reliquis rebus naturalibus, quae sunt apud nos et cognitae nobis : quia, sicut diximus in Physicis, omnia naturalia aequivoce dicuntur de caelestibus et inferioribus : et ideo non habemus aliquid quod nos perfecte ducat in cognitionem ipsorum : verumtamen si usi fuimus illo quod est in veritate in ipsa natura coeli, et sequatur illud in dicto nostro solvendo istas quaestiones, tunc nihil irrationabile dicemus de coelestibus, et tunc non effugiet a nobis omnino scientia coelestium, quin aliquid apprehendamus de ipsa : nos enim non intelligimus hic corpora nobilia, ita quod judicemus ea esse sine anima, sicut quidam dixerunt quod essent corpora tantum. Non enim tantum dicemus quod sit in eis compositio et ordo quem videmus in eis, ita quod sint sine anima : quia per hoc videm us ea moveri in locis suis, scimus ea habere motorem qui est animae Labens rationem, licet non vere sit anima, sicut saepe

in antehabitis est determinatum : scimus enim ex his quae in octavo Physicorum scripta sunt , hunc motorem non esse virtutem in corpore et esse separatum : ex his autem quae in tertio de Anima ''tradentur , scimus omnem substantiam esse separatam, intellectualem substantiam esse simplicem : ex his autem quae in primo libro hujus scientiae sunt tradita, scimus ipsum movere perpetuum motum : et ex his conjunctis scimus coelum esse motum ab uno motore intellectuali : et ex his scimus coelestia hoc modo esse in una vita intellectuali habentia operationem taliter dictae animae, si tamen anima dici potest: si autem intellexerimus orbes esse in dispositione tali, non possumus invenire quod aliquid sit vanum in motibus eorum : et tunc non effugiet a nobis propria cognitio coelestium secundum veritatem.