QUAESTIO II. Quibus modis Deus in rebus esse dicatur.

Secundo quaeritur, quibus modis, et qualiter sit Deus in rebus. Et assignat Magister dupliciter modos existendi Deum in rebus. Et unum modum accipit ab Augustino de praesentia Dei ad Dardanum , qui dicit, quod " aliter est Deus in omnibus creaturis, aliter in Sanctis, aliter in Christo. In creaturis singulis per naturam, in Sanctis per inhabitantem gratiam, in Christo per unionem ". Alium modum accipit a Gregorio, qui dicit super quintum Canticorum , " quod Deus est in rebus tripliciter, scilicet potentialiter, praesentialiter et essentialiter ". Quaeritur ergo de distinctione, sufficientia et ordine istorum modorum.

1. Et obiicitur contra assignationem Augustini; aut enim accipiuntur modi illi quantum ad divinam substantiam, aut quantum ad creaturam , aut quantum ad effectus. Si quantum ad effectus, cum innumerabiles sint, innumerabiles sunt modi essendi. Si quantum ad creaturam suscipientem, cum solum duplex sit suscipiens, scilicet natura et voluntas, videtur quod tantum duo sint modi, scilicet per naturam, et per gratiam. Si quantum ad Dei substantiam, cum in ea non cadat diversitas, erit tantum unus modus.

2. Item, sicut gratia est effectus superadditus naturae, ita operatio miraculosa; ergo sicut in habentibus gratiam est aliter Deus quam in non habentibus, ita et in re, in qua operatur miraculose, ut in asina Balaam . erit alio modo essendi. 3. Item, sicut gratia gratum faciens est supra naturam, ita gratia gratis data, ut prophetia, ita etiam poena et gloria; ergo cum ista differant genere et specie, debent secundum hoc diversi modi essendi distingui; ergo non distinguit Magister sufficienter.

4. Item, obiicitur contra assignationem Gregorii; aut enim illa assignatio est secundum effectus, aut conditiones et proprietates Dei. Si secundum effectus, tunc cum essentia nullum connotet effectum, non deberet poni. Si secundum conditiones Dei; sed non tantum est Dei potentia, sed etiam sapientia et voluntas; ergo videtur, quod insufficienter assignet.

3. Item, videtur esse praeposteratio in ordine. Nam secundum rem et rationem intelligendi essentia praecedit potentiam, et potentia praesentiam; ergo male ordinat

6. Item, verborum inculcatio videtur, quia in Deo idem est potentia, essentia et praesentia; quaeritur ergo distinctio.

CONCLUSIO.

Utraque assignatio modorum essendi Deum in rebus conveniens est, tam illa quae est Augustini, quam quae Gregorii; illa enim respicit diversitatem modorum essendi in rebus, haec conditiones eorundem modorum.

Respondeo; Dicendum, quod assignatio Augustini respicit diversitatem modorum essendi Deum in rebus, sed assignatio Gregorii respicit conditiones modorum essendi. Ubicumque enim est Deus, sive per naturam sive per gratiam, est essentialiter, potentialiter, praesentialiter.

Diversitas autem modorum essendi accipitur penes diversitatem effectuum, et non qualemcumque, sed solum trimembrem. Quidam enim est effectus, secundum quem comparatur res ad Deum per modum exeuntis; et hi omnes continentur sub modo naturae, extenso nomine. Quidam per modum redeuntis; et hic est effectus gratiae inchoatae, vel consummatae, vel gloriae, et quantum ad hunc est secundus modus essendi. Quidam est effectus, secundum quem comparatur creatura ad Deum ut perveniens , et hic est effectus unionis, in qua uniuntur in unitate personae creatura et Creator, ut homo-Deus. Quoniam igitur tres sunt modi effectuum, secundum quos creatura diversimode comparatur ad Deum; ideo tantum tribus modis dicitur esse in rebus.

- Et primus, qui attenditur quantum ad exitum, assimilatur lineae rectae; secundus, quantum ad reditum, lineae reflexae; tertius, quantum ad perfectionem , assimilatur circulo. Et primus quidem modus similis est lineae; secundus, quia includit primum, similis est superficiei; tertius, quia utrumque, similis est soliditati. Et ideo optime dicit Apostolus ad Colossenses secundo , quod in Christo tota divinitas habitat corporaliter; est enim perfectissime, quia est ad modum circuli, quae est natura perfecta, et per modum altitudinis , quae est quantitas perfecta. Ex his patet sufficientia et distinctio, et solutio obiectorum.

Assignatio autem beati Gregorii accipitur quantum ad conditiones modorum essendi. In his enim tribus circumloquitur beatus Gregorius perfectionem modorum existendi Deum in omnibus, in quibus est hoc modo. Aliquid enim est in aliquo secundum praesentialitatis indistantiam, ut contentum in continente., ut aqua in vase; aliquid secundum virtutis influentiam, ut motor in mobili; aliquid secundum infimitatis existentiam, ut illud quod est continens intra, ut anima in corpore . Et omne quod perfecte est in re, necesse est esse quantum ad hanc triplicem conditionem ; et hoc modo est Deus. Et ideo dicitur esse potentialiter, praesentialiter et essentialiter, quia secundum praesentialitatis indistantiam, secundum virtutis influentiam, secundum intimitatis existentiam.

Et sic patet distinctio, sufficientia et ordo ;

quoniam secundum rationem intelligendi conditiones istae se habent per additionem, et ideo bene ordinat beatus Gregorius, primo praesentialiter etc.

Aliqui tamen huiusmodi conditiones voluerunt distinguere penes substantiam, virtutem et operationem . Sed licet modus existendi essentialiter respondeat substantiae, et potentialiter virtuti, tamen praesentialiter non respondet operationi; nam praesens est aliquis alicui, etiamsi non operetur.

Aliqui accipiunt penes genera causarum. Sed nec illud videtur conveniens, quia essentialiter consistere non connotat genus causalitatis.

Aliqui penes trinitatem vestigii, scilicet modum, speciem et ordinem; sed omnia haec praecedit essentia secundum rationem intelligendi.