QUAESTIO II. Utrum solo Deo sive bono increato fruendum sit.

Ultimo quaeritur, utrum solo Deo sive bono increato sit fruendum: et quod sic, videtur.

1. Illo solo est fruendum, quod est propter se diligendum ; sed illud solum est propter se diligendum, quod est propter se bonum: illud autem propter se est bonum, quod bonitatem, quam habet, nec habet 06 alio, nec bonitas illa est ad aliud: hoc autem est solus Deus: ergo etc

2. Item, illo solo est fruendum, quod quietat animae appetitum; sed animae appetitus non quietatur sufficienter nisi in eo quod est illa perfectius et maius bonum: hoc autem est solus Deus: ergo etc

3. Item, appetitus non sufficienter quietatur nisi per aliquid, quod animam implet, quia ex ea parte anima deficit in quiete, qua deficit in plenitudine; sed est capax Dei secundum appetitum: ergo si omne creatum est in infinitum minus illo, nullum supplet animae appetitum. Et hoc est quod dicit Augustinus : " Animam totius Trinitatis capacem nihil minus quam Trinitas potest implere)).

4. Item, bonum, quod potest cogitari, potest appeti: ergo si aliquo maius bonum potest cogitari, maius illo potest appeti : sed omni finito maius potest cogitari: ergo maius potest appeti: ergo nullum finitum terminat animae appetitum sufficienter: ergo solo bono infinito, quod Deus est, est fruendum, quo habito, non potest amplius cogitari nec desiderari.

Contra: 1. Videtur, quod bono creato contingat frui, quia, quamvis appetitus materiae sit infinitus, tamen per formam creatam incorruptibilem sufficienter finitur: ergo similiter videtur, quod sit aliquod bonum creatum, quod sufficienter finiet animae appetitum; sed omni tali est fruendum: ergo aliquo bono creato est fruendum.

2. Item, appetitus humanus est finitae capacitatis, ergo non capit nisi finitum, vel si capiat infinitum, capit finite: ergo si finiatur per illud quod capit, finitur per bonum finitum: ergo videtur, quod aliquo bono finito sit fruendum.

3. Item, specialiter videtur, quod homine sit fruendum, quia omni eo est fruendum, quo Deus fruitur: sed Deus homine fruitur, quia hominem amat: sed amore illo, quo amat se, amat hominem, quia non est in eo duplex amor: sed primus est fruitionis: ergo et secundus.

4. Item, videtur specialiter de virtute: quia omni eo est fruendum, quod est propter se appetendum: haec est manifesta per se: sed omne bonum honestum est propter se appetendum, " quia honestum est quod sua vi nos trahit et dignitate sua nos afficit", sicut dicit Tullius , et Augustinus dividit honestum contra utile: sed virtus cadit in genere honesti: ergo virtute est fruendum.

8. Item, videtur specialiter de beatitudine. Omni eo est fruendum, quo habito animus quiescit et delectatur et nihil ultra potest quaerere: sed beatitudo creata est hujusmodi: ergo etc.

Conclusio.

Solo Deo proprie est fruendum: improprie frui licet bonis spiritualibus, quae delectant et fini sunt coniuncta.

RESPONDEO: Dicendum, quod solo Deo est fruendum, proprie accepto frui, prout dicit motum cum delectatione et quietatione. Sed communiter accepto frui, prout dicit motum cum delectatione tantum , omnibus, quae spiritualiter delectant et coniuncta sunt fini, cuiusmodi sunt fructus, dona et beatitudines, potest frui homo non indebite: sed primo modo solo Deo.

Et ratio Unius est, quia nihil potest animam sufficienter finire nisi bonum, ad quod est . Hoc autem est bonum summum, quod superius est anima, et bonum infinitum, quod excedit animae vires. Cognitio enim animae naturalis est cognitio non arctata ; unde nata est quodam modo omnia cognoscere , unde non impletur cognitio eius aliquo cognoscibili , nisi quod habet in se omnia cognoscibilia et quo cognito omnia cognoscuntur. Similiter affectio eius nata est diligere omne bonum: ergo nullo bono sufficienter finitur affectus, nisi quod est bonum omnis boni et quod est omnia in omnibus. De quo bono Exodi trigesimo tertio : Ostendam tibi omne bonum. Hoc autem est summum bonum: ergo etc.

Item , nihil sufficientur finit animam nisi bonum infinitum, quia ad hoc, ut finiatur, necesse est, ipsam finiri secundum aestimationem ; alioquin non esset beata, nisi se existimaret beatam. Aestimatio autem supergreditur omne finitum, quia omni finito potest maius cogitari aliquid: ergo cum affectio possit se extendere ubi et aestimatio, necessario affectio animae supergreditur omne finitum ; et si hoc, nullo bono finito sufficienter finitur. Fruendum est ergo solo Deo, quia summum bonum et infinitum.

Et non solum Deo fruendum propter perfectam finitionem, sed etiam propter perfectam delectationem. Ad delectationem enim concurrit delectabile et coniunctio eius cum eo quod delectatur. Omne autem , quod delectat animam, delectat in ratione boni et pulcri ; et quoniam solus Deus est ipsa bonitas et pulcritudo, ideo in Deo solo est perfecta delectatio.

Item, quia ibi est coniunctio; solus autem Deus est qui perfectissime coniungitur. Nam coniungitur secundum veritatem et intimi talem. Solus enim Deus propter summam simplicitatem et spiritualitatem illabitur animae, ita quod secundum veritatem est in anima et intimior animae quam ipsa sibi.

Omnes enim hae quatuor rationes ad unam reducuntur, scilicet ad hanc: quia nata est anima ad percipiendum bonum infinitum, quod Deus est, ideo in eo solo debet quiescere et eo frui.

1. Ad illud vero quod obiicitur de appetitu materiae ; dicendum, quod appetitus materiae ordinatur ad formam tanquam ad perfectionem substantialem, ex qua et materia fit unum: et ideo necesse est, formam esse eiusdem generis cum materia, nec est omnino supra materiam: ideo finita est omnis talis forma. Talis autem, si sit incorruptibilis, propter necessariam sui unionem arctat appetitum materiae et arctatum finit; unde non finitur in sua amplitudine. Appetitus autem animae non sic arctatur propter unionem cum appetibili, immo dilatatur; et ideo oportet, quod perficiatur aliquo omnino summo.

2. Ad illud quod obiicitur, quod non capit nisi finite: dicendum, quod infinitum bonum finite capit, quoniam ipsa est finita. Sed quoniam bonum illud est infinitum, ideo ab ipso totaliter absorbetur , ut iam eius capacitas undique terminetur. Unde non tantum gaudebit, sed sicut dicit Anselmus , in gaudium Domini introibit. Quod si tantum caperet et non vinceretur nec absorberetur, adhuc posset insurgere appetitus ad amplius aliquid capiendum. Patet igitur, quod ad hoc quod anima compleatur, quamvis capacitatem habeat finitam , tamen necesse est adesse bonum infinitum.

3. Ad illud vero quod obiicitur de homine ; dicendum, quod Deus diligit hominem, et amor Dei est amor fruitionis: tamen homine non fruitur, quia diligendo se diligit hominem, id est, fruendo se utitur homine. Quod patet sic: quia dilectio Dei ad creaturam non est affectio, sed effectus communicatio. Communicatio autem secundum rationem habitualem attenditur secundum bonitatem: quia bonum est quod natum est se communicare. Secundum rationem vero actualem attenditur sive respicit voluntatem ; quia enim vult, ideo facit. Ratio ergo communicandi venit ex voluntate et bonitate, sicut ratio cognoscendi ab exemplari et intelligentia. Quia igitur ex conversione voluntatis supra suam bonitatem nos diligit , ideo se fruendo nos diligit.

4. Ad illud quod obiicitur de virtute, quod virtus est bonum honestum: dicendum, quod bonum honestum dicitur dupliciter: aut quod est pure bonum, aut in quo relucet eius similitudo. Primo modo honesto est fruendum, proprie accepto frui, quia hoc solum terminat et quietat Secundo modo non, nisi communiter accipiatur, prout dicit delectationem. Hujusmodi enim propter assimilationem ad Deum habent pulcritudinem, qua nos delectant et alliciunt: tamen in ipsis non est quiescendum, quia tunc amittunt pulcritudinem, quia " virtutes, cum ad se referuntur, superbae sunt et inflatae ".

5. Ad illud quod obiicitur de beatitudine; dicendum, quod beatitudo creata non finit appetitum per se, sed per coniunctionem cum increata: unde anima ipsam diligit propter Deum, non propter se.