quaestio II.

Utrum divinum esse sit adeo verum, quod non possit cogitari non esse.

Secundo quaeritur, utrum haec proprietas conveniat Deo in summo, id est, utrum divinum esse sit adeo verum, quod non possit cogitari non esse.

1. Et quod sic, videtur per Anselmum , qui dicit, quod Deus secundum communem animi conceptionem est quo nihil maius cogitari potest: sed maius est quod non potest cogitari non esse, quam quod potest: ergo cum Deo nihil maius cogitari possit, divinum esse ita est, quod non potest cogitari non esse.

2. Item, Damascenus dicit, quod cognitio essendi Deum nobis naturaliter est impressa ; sed naturales impressiones non relinquunt nec assuescunt in contrarium: ergo veritas Dei impressa menti humanas est inseparabilis ab ipsa: ergo non potest cogitari non esse.

3. Item, maior est veritas in esse divino quam in aliqua dignitate ; sed aliqua dignitas ita est vera, quod non est ei contradicere corde, ut, omne totum est maius sua parte, et similia; unde non potest cogitari non esse: ergo multo fortius hoc erit verum dicere de prima veritate.

4. Item, intellectus noster nihil intelligit nisi per primam lucem et veritatem , ergo omnis aetio intellectus, quae est in cogitando aliquid non esse, est per primam lucem; sed per primam lucem non contingit cogitare, non esse primam lucem sive veritatem: ergo nullo modo contingit cogitare, primam veritatem non esse.

5. Item, quod contingit cogitare contingit enuntiare ;sed non contingit enuntiare, primam veritatem non esse: ergo nec cogitare. Probatio mediae: omnis sermo enuntiativus asserit, se esse verum: unde sequitur: si homo est asinus, hominem esse asinum est verum; sed omne quod ponit veritatem, ponit primam veritatem, quia omnis veritas infert illam: ergo omnis sermo asserit, primam veritatem esse: ergo etc.

6. Item, omnis sermo enuntiativus aut affirmativus est, aut negativus,: sed affirmativus affirmat hoc de hoc; sed sequitur: si est ens quod est hoc, est ens quod non est hoc, quia cum dico ens hoc, dico ens limitatum, finitum et arctatum; et tali posito, ponitur ens summum: ergo omnis sermo affirmativus circa creaturam infert Deum.

7. Item, negativus similiter, quia nullus sermo est magis negativus quam iste: nulla est veritas. Sed Augustinus in Soliloquiis probat, quod sermo iste ponit, aliquam veritatem esse; quia si nulla veritas est, verum est, nullam veritatem esse: et si hoc est verum, aliquid est verum: et si aliquid est verum, aliqua veritas est: ergo etc.

Sed contra; 1. Damascenus : " In tantum praevaluit perniciosa hominum malitia, ut dicat, Deum non esse, secundum illud Psalmi: Dixit insipiens etc."

2. Item, idolatra dicit, quod non est alius Deus nisi idolum, et hoc credit et cogitat: sed constat idolum non esse Deum: ergo etc

3. Item, omne illud, quo intellecto non esse, potest aliquid intelligi, potest cogitari non esse. Sed dicit Boethius in libro de Hebdomadibus , quod intellecto per impossibile, summum bonum non esse, adhuc potest aliquid intelligi rotundum et album: ergo similiter in summo vero, et sic poterit cogitari non esse.

4. Item, illud quod maxime nos latet, de facili potest cogitari non esse ; sed veritas divini esse est huiusmodi, quia Deus habitat lucem inaccessibilem : ergo etc.

5. Item, quaero, quid est dicere, Deum non posse cogitari non esse Si quia non potest aliquo modo cogitari nec vere nec false, illud est manifeste falsum: si quia non potest vere, similiter nec anima nec caelum et huiusmodi.

6. Item, quod contingit exprimere contingit et cogitare; sed contingit exprimere, divinum esse non esse: ergo et cogitare. Quod contingat, hoc patet, cum dicitur in speciali: Deus non est, et in generali: nihil est: et quod neutra istarum inferat, Deum esse, patet, quia oppositum non infert oppositum , et quod nihil ponit nihil infert: quaelibet autem istarum nihil ponit.

Defectus autem intelligentis est caecitas vel ignorantia, ob quam, quia ignorat rem, cogitat ipsam non esse. Contingit autem dupliciter esse cogitationem de aliquo ente, videlicet si est et quid est .

Intellectus autem noster deficit in cogitatione divinae veritatis quantum ad cognitionem, quid est, tamen non deficit quantum ad cognitionem, si est. Unde Hugo : " Deus sic ab initio cognitionem suam in homine temperavit, ut sicut nunquam, quid esset, poterat comprehendi, ita nunquam quia esset, poterat ignorari". Quia ergo intellectus noster nunquam deficit in cognitione Dei, si est, ideo nec potest ignorare, ipsum esse simpliciter , nec cogitare non esse.

Quia vero deficit in cognitione, quid est, ideo frequenter cogitat, Deum esse quod non est, sicut idolum, vel non esse quod est, sicut Deum iustum . Et quia qui cogitat, Deum non esse quod est, ut iustum, per consequens cogitat, ipsum non esse: ideo ratione defectus intellectus Deus potest cogitari non esse sive summa veritas: non tamen simpliciter sive generaliter , sed ex consequenti, sicut qui negat, beatitudinem esse in Deo, negat eum esse.

Hoc autem modo procedunt rationes probantes, quod aliquis intellectus cogitat vel cogitare potest,

divinum esse non esse.

Alio modo potest cogitari, aliquid non esse propter defectum a parte intelligibilis, et huiusmodi defectus potest esse dupliciter: aut defectus praesentiae, aut defectus evidentiae: defectus praesentiae, utpote quia non semper, non ubique , non ubique totaliter. Quod non semper est, aliquando est, aliquando non: et ideo aliquando vere potest cogitari non esse. Similiter de eo quod non est ubique, quia eadem ratione, qua potest cogitari non esse hic, potest cogitari non esse alibi. Similiter de eo quod secundum partem adest, secundum partem abest

Deus autem est semper et ubique et totus semper et ubique: ideo non potest cogitari non esse. Hanc rationem assignat Anselmus in libro contra insipientem .

Conclusio.

Tanta est veritas divini esse, ut non possit cum assensu cogitari non esse nisi propter defectum ex parte intelligentis, qui ignorat, quid

sit Deus: ex parte vero intelligibilis non potest esse defectus nec praesentiae nec evidentiae, sive in se, sive in probando. Respondeo; Dicendum, quod aliquid cogitare non esse est dupliciter. Aut in ratione falsi, sicut cogito de hac: homo est asinus: et hoc cogitare nihil aliud est quam quid est, quod dicitur, intelligere. Hoc modo potest cogitari non esse veritas divini esse.

Alio modo est cogitare cum assensu, sicut cogito aliquid non esse, et credo non esse: et hoc modo aliquid cogitare non esse, quod est, potest venire aut ex defectu intelligentis, aut ex defectu intelligibilis.

Non solum propter defectum praesentiat potest cogitari aliquid non esse, sed etiam propter defectum evidentiae, quia non est evidens in se, nec est evidens in probando. Sed divini esse veritas est evidens et in se et in probando. In se, quia sicut principia cognoscimus in quantum terminos , et quia causa praedicati clauditur in subiecto, ideo se ipsis sunt evidentia: sic et in proposito. nam Deos sive summa veritas est ipsum esse, quo nihil melius cogitari potest: ergo non potest non esse nec cogitari non esse. Praedicatum enim clauditur in subiecto. Nec tantum habet evidentiam ex se, sed etiam ex probatione, quoniam divinam veritatem esse probat et concludit omnis veritas et natura creata, quia si est ens per participationem et ab alio, est ens per essentiam et non ab alio. Probat etiam ipsam et concludit omnis intelligentia recta, quia omni animae eius cognitio est impressa, et omnis cognitio est per ipsam. Probat iterum ipsam et concludit omnis propositio affirmativa: omnis enim talis aliquid ponit: et aliquo posito ponitur verum: et vero posito ponitur veritas, quae est causa omnis veri . Propositio autem negativa non infert ipsam nisi sophistice, ut dicunt Unde ex hoc quod est nihil esse, vel nullam veritatem esse, non contingit concludere nec inferre, veritatem esse. Haec enim propositio: nihil esse , destruit omnem veritatem. Et ideo ad ipsam non sequitur aliqua affirmatio, et haec est falsa: si nihil est, nihil esse est verum. Et si dicatur, quod omnis propositio infert dictum, verum est, sed si nihil est, nulla propositio est nec aliquid. Augustinus autem tale argumentum non facit approbando, sed inquirendo.

Concedendum est igitur, quod tanta est veritas divini esse, quod cum assensu non potest cogitari non esse nisi propter ignorantiam cogitantis, qui ignorat, quid est quod per nomen Dei dicitur. Et concedendae sunt rationes ad hoc, licet aliquae sint sophisticae.

i. Ad illud ergo quod obiicitur in contrarium: In tantum praevaluit etc: dicendum, quod Damascenus loquitur de cogitatione, quae venit ab excaecatione: quod patet ex ipso verbo eius. cum dicit malitia.

2. Similiter ad illud de idolo, dicendum, quod ideo errat , quia ignorat, quid sit: unde non cogitat, Deum non esse in universali.

3. Ad illud quod obiicitur, quod intellecto Deo non esse, possunt alia intelligi; dicendum, quod Boethius loquitur de intellecta, quo per impossibile aliquid cogitamus, sed non assentimus.

4. Ad illud quod obiicitur, quod maxime nos latet: patet responsio, quia maxime nos latet, quid est, sed tamen maxime patet, si est.

5. Ad illud quod obiicitur, quid est dicere, divinam veritatem non posse cogitari non esse? dicendum, quod hoc est dicere, quod aliquis non potest credere, quod Deus non sit, dummodo utatur ratione. Non sic de creaturis: quia etsi certum est, unam creaturam esse praesentem uni, non tamen omnibus, quia non est virtutis tantae, ut se omnibus offerat aequaliter, sicut prima veritas.

6. Ad illud quod obiicitur, quod contingit exprimere contingit et cogitare: dicendum, quod potest accipi cogitare generaliter pro actu mentis sive errantis sive non, sive assentientis sive non: et tunc est illud verum: vel pro cogitatione eum assensu: et sic est falsum, quia dignitatibus contingit contradicere quantum ad exterius rationem, non tamen quantum ad interius, ut dicit Philosophus in libro Posteriorum .