Lectio 1

Postquam supra monuit eos apostolus, qualiter se debent habere ad perferenda mala, hic monet quomodo se debeant habere ad operandum bona. Unde secundum Glossam ab isto loco incipit moralis instructio post commendationem et exhortationem ad imitandum ipsum.

Et circa hoc duo facit; primo enim hortatur ipsos ad bona; secundo orat pro eis, ibi deus autem pacis.

Circa primum tria facit: primo enim ostendit, quomodo debent bonum operari, quantum ad proximos; secundo quantum ad seipsos, ibi honorabile connubium; tertio quantum ad praelatos, ibi mementote praepositorum.

Dicit ergo quantum ad primum sic: dictum est, quod promissum est nobis regnum immobile, ad quod si volumus pervenire, necesse est nos charitatem habere. Ergo charitas fraternitatis maneat in vobis. I io.

C. IV, 20: qui non diligit fratrem suum, quem videt, deum quem non videt, quomodo potest diligere? item I Petr. II, 17: omnes invicem honorate, fraternitatem diligite.

Quia vero charitas non est otiosa, ut dicit Gregorius, ideo hortatur ad opera charitatis.

I Io. III, 18: non diligamus verbo neque lingua, sed opere et veritate. Ideo dicit, quod debemus ostendere charitatem peregrinis per hospitalitatem, vinctis per compassionem, pauperibus per subventionem. Et primum ponit, ibi et hospitalitatem nolite oblivisci; secundum, ibi mementote vinctorum; tertium, ibi et laborantium.

Dicit ergo quantum ad primum nolite oblivisci hospitalitatem. Et dicit oblivisci quia isti aliquando in prosperitate sua multum fuerant hospitales, sed modo depauperati erant, et ideo non ita bene poterant; tamen animat eos ad continuandum secundum possibilitatem suam. Rom. XII, 13: hospitalitatem sectantes. Et specialiter facit mentionem de hospitalitate, quia qui peregrinos recipit, tria opera misericordiae simul implet, quia et recipit, et cibat, et potat. I Petr. IV, 9: hospitales invicem sine murmuratione.

Et subdit rationem, quia per hanc multi placuerunt, Angelis hospitio receptis, sicut patet de Abraham et Lot, Gen. XIX, 2 ss..

Alia littera habet: per hanc quasi nescientes, receperunt Angelos; quia non credebant eos esse Angelos, quod verum est in principio; unde quod Abraham adoravit eos, putavit quod essent viri sancti a deo missi, et adoravit eos adoratione duliae, quae exhibetur sanctis, et quasi hominibus cibos obtulit.

Sed postmodum intellexit eos Angelos, in quibus deus loquebatur, et locutus est eis sicut deo, dicens: non est hoc tuum, qui iudicas omnem terram, et similiter Lot.

Quantum ad secundum dicit mementote vinctorum illorum, scilicet qui propter deum missi sunt in carcerem; mementote visitando et redimendo, tamquam essetis simul corporaliter cum eis vincti.

Hoc enim est aliud opus misericordiae.

Matth. XXV, 36: in carcere eram, et venistis ad me. Contra quod Is. XIV, 17, dicitur: vinctis eius non aperuit carcerem. Hoc ipsi aliquando fecerunt, sicut patet supra X, 34.

Specialiter autem hoc pertinet ad opus misericordiae, alienam miseriam suam reputare.

Quantum ad tertium dicit et laborantium, sive labore corporali. Ps. Cxxvii, V. 2: labores manuum tuarum, quia manducabis.

Sive sollicitudine spirituali. II Tim. II, V. 6: laborantem agricolam oportet primum de fructibus percipere. Sive in malis sustinendis.

Eccle. I, 17: et cognovi, quod in his quoque esset labor et afflictio spiritus. Breviter, tota praesens vita labor quidam est.

Iob V, 7: homo ad laborem nascitur, et avis ad volatum.

Supple: mementote, tamquam et ipsi in corpore morantes. Per quod experti estis, quid necesse sit laborantibus. Eccli. XXXI, 18: intellige quae sunt proximi tui ex teipso.

Matth. VII, 12: omnia quaecumque vultis, ut faciant vobis homines, eadem et vos facite illis.

Deinde cum dicit honorabile connubium, monet bona facere quantum ad seipsum.

Et circa hoc duo facit.

Primo enim ponit monitionem contra concupiscentias carnalium delectationum; secundo contra cupiditatem rerum exteriorum ibi sint mores sine avaritia.

Primo ergo ponit monitionem, dicens honorabile, etc.. Circa quod sciendum est, quod circa venerea contingit dupliciter peccatum. Uno modo per illicitam coniunctionem soluti cum soluta, et quantum ad hoc dicit honorabile connubium, supple: sit in omnibus, qui continere nolunt, non coniunctio fornicatoria. Et dicitur honorabile, quando fit secundum debitas circumstantias matrimonii. Ex quo patet quod actus matrimonialis potest esse sine peccato, quod est contra haereticos. I Cor. VII, 28: si nupserit virgo, non peccavit. Unde dominus ad ostendendum bonum esse actum matrimonii, primum signum fecit in nuptiis et matrimonium nobilitavit praesentia sua corporali et nasci voluit de coniugata.

Alio modo per violentiam thori maritalis, quando scilicet vir accedit ad alterius uxorem, vel mulier ad alterius virum. Et quantum ad hoc dicit et thorus immaculatus. Et Sap. XIV, 24: neque vitam, neque nuptias mundas iam custodiunt, sed alius alium per iniustitiam occidit, aut adulterans contristat.

Item c. III, 13: felix sterilis et incoinquinata, quae nescivit thorum in delicto, habebit fructum in respectione animarum sanctarum.

Subdit autem apostolus rationem, dicens fornicatores enim et adulteros iudicabit deus. In quo elidit errorem aliquorum dicentium, quod deus peccata carnalia non punit, nec curat. Eph. V, 6: nemo vos seducat inanibus verbis, propter haec enim, scilicet propter peccata carnalia, quae praemiserat, venit ira dei in filios diffidentiae.

Ideo dicit hic fornicatores, propter hoc quod dixit honorabile connubium, et adulteros, propter hoc quod dixit thorus immaculatus, deus iudicabit, id est, condemnabit. Eph. V, V. 5: omnis fornicator aut immundus, aut avarus, quod est idolorum servitus, non habet partem in regno dei et christi.

Deinde cum dicit sint mores, prohibet cupiditatem bonorum exteriorum: circa quae contingit peccare duobus modis.

Uno enim modo per tenacitatem; alio modo per cupiditatem. Liberalitas enim est virtus, quae ponit medium circa pecunias, quantum ad dationem et quantum ad acceptionem.

Quantum ad primum, scilicet contra tenacitatem, dicit sint mores sine avaritia. Avarus enim dicitur nimis tenax, quasi avidus aeris. Unde Eccli. X, 9: avaro nihil est scelestius.

Quantum ad secundum dicit contenti praesentibus. Illi qui super his quae habent, volunt alia cumulare, non sunt contenti praesentibus.

I Tim. VI, 8: habentes alimenta et quibus tegamur, his contenti simus.

Vel quod dicitur sint mores sine avaritia, prohibet avaritiam quantum ad cupiditatem et tenacitatem. Cum vero dicit contenti praesentibus, excludit causam avaritiae, scilicet sollicitudinem. Matth. VI, 34: nolite solliciti esse, etc.. Non enim prohibetur, quod homo non sollicitetur de rebus in posterum necessariis, sed quod cura et sollicitudo non praeoccupet mentem. Sic enim qui praeoccupat futuram sollicitudinem, sollicitus est in crastinum.

Deinde cum dicit ipse enim dixit, ponit monitionis rationem. Et est ratio, quare non debemus superflue esse solliciti, sed tamen facere quod in nobis est, scilicet cum fiducia divini auxilii. Ipse enim dixit, ios. I, V. 5: non te deseram, scilicet quin ministrem tibi necessaria, neque derelinquam, scilicet fame perire. Ps. XXXVI, 25: non vidi iustum derelictum, nec semen eius quaerens panem.

Vel non derelinquam, quin liberem te a malis.

Et ex hoc causatur fiducia in corde, ita ut confidenter dicamus. Is. XII, 2: fiducialiter agam, et non timebo.

Et quid dicemus? illud Ps. Cxvii, V. 6: dominus mihi adiutor, non timebo quid faciat mihi homo. Adiutor inquantum a malis liberat. Ps. XLV, 2: adiutor in tribulationibus, quae invenerunt nos nimis. Et ideo non timebo quid faciat mihi homo, id est, adversarius quicumque carnalis. Is. LI, V. 12: quis tu, ut timeas ab homine mortali? vel diabolus, qui dicitur homo ab homine victo; sicut scipio Africanus a devicta Africa dictus est Africanus. Matth. XIII, 28: inimicus homo hoc fecit.

Deinde cum dicit mementote praepositorum, etc., ostendit quomodo debent bonum operari, quantum ad praelatos.

Et circa hoc facit duo: primo enim ostendit, quomodo se debent habere ad mortuos, scilicet ut eorum sequantur exempla; secundo quomodo ad viventes, scilicet ut eis obediant, ibi obedite praepositis vestris.

Quantum ad primum duo facit.

Primo enim ostendit, quomodo bonorum doctrinam imitentur; secundo quomodo malorum doctrinam devitent, ibi doctrinis variis.

Dicit ergo mementote praepositorum vestrorum, qui vobis locuti sunt verbum dei, id est, apostolorum qui vobis praedicaverunt.

Is. LI, 2: attendite ad Abraham patrem vestrum, etc.. Non solum autem praedicaverunt verbo, sed etiam facto ostenderunt.

Mc. Ult.: sermonem confirmante sequentibus signis.

Non solum mementote verborum, sed etiam intuemini exitum. I Mach. II, 51: mementote operum patrum, quae fecerunt in generationibus suis, et accipietis gloriam magnam, etc.. Iac. V, 10: exemplum accipite, fratres mei, mali exitus, et longanimitatis, et laboris, et patientiae, prophetas qui locuti sunt in nomine domini, etc..

Sed non solum hoc imitemini, scilicet exitum, ut scilicet pro christo patienter sustineatis, sed etiam conversationem, ad bonam enim mortem venitur per bonam conversationem; imitamini etiam fidem illorum ut ab illa non declinetis.

Sequitur iesus christus heri, et hodie ipse et in saecula; secundum Glossam sic introducitur littera ista: ipse enim supra dixerat, quod scilicet dictum est iosue I, 5: non te deseram, neque derelinquam; poterant isti dicere: ille cui hoc dictum est, bene debebat confidere de dei adiutorio, nos autem non sic, quibus non est dictum. Hoc removet apostolus, dicens quod christus, qui hoc dixit iosue, manet in aeternum. Et ideo sicut tunc potuit ipsum iuvare, ita potest modo auxiliari nobis. Ideo dicit iesus christus heri et hodie, etc..

Vel potest referri ad immediate dictum.

Iam enim dixerat, quod deberent imitari apostolos.

Poterant dicere, quod non est simile, quia illi immediate instructi fuerunt a christo et servierunt sibi, nos autem non sic. Et ideo dicit apostolus quod christus manet ideo et instruit nos ad serviendum sibi. Unde dicit iesus christus heri, scilicet in tempore primitivorum apostolorum, et hodie scilicet in tempore isto; ipse et in saecula.

Matth. Ult.: ecce ego vobiscum sum usque ad consummationem saeculi.

Apoc. I, 8 dicit dominus deus qui erat, et qui est, et qui venturus est, omnipotens.

Ps. Ci, 28: tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient. In hoc ergo ostendit apostolus aeternitatem christi.